OREM 3029 Muhasebe

2013-2014 Öğretim Yılı Bahar Yarıyılı
MUHASEBE DERSİ
4.hafta
Yrd. Doç. Dr. Tuğba DENİZ
Ormancılık Ekonomisi
Anabilim Dalı
2
Dersin konu başlıkları
•
•
•
•
•
•
•
Hesap kavramı
Hesapla ilgili kavramlar
Hesapların sınıflandırılması
Bilanço ve Gelir tablosundaki hesapların işleyişi
Tek Düzen Hesap çerçevesi
Genel Hesap planı
Hesap planında kodlama yöntemleri
İşletmelerde
her
gün
çok
sayıda
ticari
işlem
gerçekleşmektedir. Bu işlemler sonucu işletmelerin bilanço
öğeleri olan varlıklarında, borçlarında ve sermayelerinde
değişmeler olmaktadır. işletmelerde her gün çok sayıda
ticari işlem gerçekleştiğinden, her işlemin muhasebe
denklemi veya bilanço yardımıyla izlenmesi pratik olarak
mümkün değildir.
Ticari işlemlerin bilanço yoluyla izlenmesi durumunda,
işlemlerin konularına göre sınıflandırılarak dönem başından
sonuna kadar topluca görülmesi ve izlenmesi de zor
olmaktadır. Bu nedenlerle, muhasebedeki ticari işlemler
nedeniyle, işletmenin varlıklarında, borçlarında ve
sermayesinde ortaya çıkan değişikliklerin izlenmesinde
çeşitli hesaplar kullanılmaktadır.
4
Hesap
Bilanço içeriğini oluşturan her bir unsurda (varlıklar,
sermaye, borçlar) dönem içindeki işlemler nedeniyle
meydana gelen artış ve azalışların kaydedildiği çizelgeye
hesap denir.
Hesaplar aracılığı ile işletmede aynı özelliği gösteren değer
hareketlerine ilişkin bilgilerin aynı başlık altında toplanması
sağlanır. Örneğin; bütün mal hareketleri "mal hesabında",
bütün nakit giriş ve çıkışları "kasa hesabında" izlenir.
5
Muhasebede kullanılan hesaplar iki taraflı bir çizelgedir.
Çizelgenin sol tarafına borç, sağ tarafına ise alacak denir.
Her iki tarafta da tarih, günlük madde numarası, açıklama
ve tutar sütunları bulunmaktadır. Aslında hesap olarak
tanımlanan bu çizelge büyük defterin açılmış bir sayfasıdır.
Bu hesaplara yapılan kayıtlara büyük defter kaydı adı
verilmektedir.
Çizelgedeki borç ve alacak kavramının işletmenin borç ve
alacaklarıyla
bir
ilişkisi
bulunmamaktadır.
Bunlar
muhasebede kullanılan hesapların sol ve sağ tarafını
belirtmek için kullanılan teknik terimlerdir
6
Hesabın Şekli
…….. Hesabı
Borç
Alacak
7
Hesapların Sınıflandırılması
• Bilgi Verme Bakımından Hesapların Sınıflandırılması
• Kapsamları
ve
Yazıldıkları
Defter
Bakımından
Hesapların Sınıflandırılması
• Yerine Getirdikleri Hizmet Bakımından Hesapların
Sınıflandırılması
8
Bilgi Verme Bakımından Hesaplar
• Bilanço hesapları
▫ Aktif hesaplar (Varlık hesapları, Alacak hesapları)
▫ Pasif hesaplar (Borç hesapları, Öz sermaye hesapları)
• Gelir tablosu hesapları
▫ Gider hesapları
▫ Gelir hesapları
9
Kapsamları ve yazıldıkları defter
bakımından hesaplar
• Ana hesaplar
• Yardımcı (tali) hesaplar
10
Ana hesaplar
Büyük defterde yer alan ve ilgili oldukları değer
hareketlerini toplu bir biçimde gösteren hesaplardır.
Örneğin,
bankalar
hesabında
işletmenin
çeşitli
bankalardaki Türk Lirası ya da yabancı paralı hesapların
toplamı hakkında bilgi verir. Ancak bu paraların ne
kadarının X bankasında, ne kadarının Y bankasında; ne
kadarının vadeli, ne kadarının vadesiz; ne kadarının TL, ne
kadarının döviz hesabı olduğu hakkında ayrıntılı bilgi
edinmek amacıyla bankalar hesabı için yardımcı hesapların
açılması gerekir.
11
Yardımcı hesaplar
Yardımcı defterlerde yer alır ve değer hareketleri ile ilgili
ayrıntıların izlendiği hesaplardır. Bir ana hesapla ilgili tüm
yardımcı hesapların borç toplamı ana hesabın borç
tarafındaki tutara; yardımcı hesapların alacak toplamı ise
ana hesabın alacak tarafındaki tutara eşit olmaktadır.
Ancak her ana hesap için ayrı bir yardımcı hesap açma
zorunluluğu bulunmamaktadır. Hangi ana hesabın
ayrıntısına ihtiyaç varsa, o hesap için yardımcı hesap
açılabilir.
12
Yerine getirdikleri hizmet bakımından
hesaplar
• Asli Hesaplar
• Düzenleyici Hesaplar (aktif düzenleyici, pasif düzenleyici
hesaplar)
• Geçici ve Ara Hesaplar
• Nazım Hesaplar
13
• Asli Hesaplar: İşlemlerin etkilerini kesin sonuçları ile
veren hesaplardır. Varlıklar, borçlar ve sermaye
unsurlarını, örneğin; kasa, mal, bina, alacaklar, borçlar
gibi unsurları doğrudan ifade eden hesaplardır.
• Düzenleyici Hesaplar: İşletmenin aktif ve pasif
yapısındaki değişiklikleri asli hesaplarda izlemek tam
olarak mümkün olmadığından bu sakıncayı gidermek
amacıyla düzenleyici hesaplar oluşturulmuştur. Mali
nitelikti bir işlemin yarattığı değişimden özel bilgiler elde
edilmesi ve bunların kayıtlarda görünmesi için
kullanılırlar. Aktif Düzenleyici Hesaplar ve Pasif
Düzenleyici Hesaplar olmak üzere ikiye ayrılır. Örneğin,
birikmiş amortismanlar hesabı.
14
Geçici ve Ara Hesaplar: Tamamlanmayan işlemler ve belirli bir
süre veya bir konu için kullanılan hesaplardır. Asli hesapla
ilgili, ancak henüz tamamlanmamış işlemlerin kaydında
kullanılırlar ve kesin sonuca ulaşmada köprü vazifesi görürler.
Asli hesaplara devredilerek kapatılmaları, düzenleyici
hesaplar ile aralarındaki farklılıktır. Gider yansıtma hesapları
gibi.
Nazım Hesaplar: Varlıklarda, borçlarda ve sermayede artış
veya azalış yaratmayan ancak; işletme yönetimi ve diğer ilgili
kişiler tarafından unutulmaması bilinmesi ve izlenmesi
gereken işlemlere ait hesaplardır. Bu hesaplar bilançonun
hem aktif hem de pasif tarafında aynı ad ile karşılıklı olarak
yer alır. Ana hesaplarla karşılıklı olarak kullanılamazlar.
15
Hesapların İşleyişi
•Hesapların sol tarafına borç, sağ tarafına da alacak
denmektedir.
•Hesapların iki taraflarının toplamlarının arasındaki farka
“bakiye” ismi verilmektedir.
•Muhasebe eşitliğinin varlıklar tarafındaki hesaplarının
bakiyeleri, işletmelerin fiilen sahip oldukları mevcutları
göstermektedirler.
16
Hesapların İşleyişi
•Eşitliğin sağ tarafında bulunan öz sermaye hesaplarının
bakiyeleri ise, işletme sahiplerinin haklarını,
•Borçlar öğesinin içinde bulunan hesapların bakiyeleri ise
işletmenin ödemekle yükümlü olduğu tutarı gösterirler.
•Her hesapta iki taraf bulunduğuna göre, hesaplar ya borç ya
da alacak bakiyesi verebilecekleri gibi, hiç bakiye
vermeyebilirler de.
17
• Bir hesabın borç ya da alacak tarafına ilk kez kayıt
yapılıyorsa buna hesap açmak denir.
• Bir hesabın sol tarafına kayıt yapma işlemine hesabı
borçlandırmak, herhangi bir hesabın sağ tarafına kayıt
yapma işlemine ise; hesabı alacaklandırmak denir.
• Bir hesabın borç ve alacak taraflarının toplamları
arasındaki farka hesap kalanı veya hesap bakiyesi
denir.
• Eğer borç tarafının toplamı, alacak tarafının toplamından
fazla ise borç kalanından; alacak tarafının toplamı, borç
tarafının toplamından fazla ise alacak kalanından
bahsedilir.
• Herhangi bir hesap kalan vermezse; yani borç ve alacak
toplamları birbirine eşit ise hesap kapalıdır denir.
18
Bilanço hesaplarının işleyişi
• Aktif hesapların işleyişi
• Pasif hesapların işleyişi
19
Aktif hesapların işleyişi
•Aktif hesaplarda ilk kayıt hesabın borç tarafına yapılır.
• Aktif hesapların tutarındaki artışlar hesabın borç tarafına kayıt edilir.
•Aktif hesapların tutarındaki azalışlar hesabın alacak tarafına kaydedilir.
•Aktif hesaplar sürekli borç kalanı veren hesaplardır. Yani bu hesapların
alacağı borcundan büyük olmamaktadır. Ayrıca bu hesapların bilançoda
yer alabilmesi için, hesabın borç tarafının alacak tarafından büyük
olması gerekir.
•Kapalı hesaplara bilançoda yer verilmemektedir. Yani bir aktif hesabın
borç ve alacak tarafındaki toplamları birbirine eşit ise bilançoda yer
verilmez.
20
Aktif hesapların işleyiş kuralları
• Borç Toplamı > Alacak Toplamı (Hesap Açık)
• Borç Toplamı = Alacak Toplamı (Hesap Kapalı)
• Borç Toplamı < Alacak Toplamı (Yanlış)
21
Pasif hesapların işleyişi
•Pasif hesaplarda ilk kayıt hesabın alacağına yapılır.
•Pasif hesapların tutarındaki artışlar hesabın alacak tarafına kaydedilir.
•Pasif hesapların tutarındaki azalışlar hesabın borç tarafına kaydedilir.
•Pasif hesaplar sürekli alacak kalanı veren hesaplardır. Yani bu
hesapların borcu alacağından büyük olmamaktadır. Ayrıca bir hesabın
bilançonun pasif tarafında yer alabilmesi için, alacak tarafının borç
tarafından büyük olması gerekir.
•Kapalı hesaplara bilançoda yer verilmemektedir. Yani bir pasif hesabın
borç ve alacak tarafındaki toplamları birbirine eşit ise bilançoda yer
verilmez.
22
Pasif hesapların işleyiş kuralları
• Borç Toplamı < Alacak Toplamı (Hesap Açık)
• Borç toplamı = Alacak Toplamı (Hesap Kapalı)
• Borç Toplamı > Alacak Toplamı (Yanlış)
23
Aktif Hesaplar, varlıkların ve alacakların izlendiği, borç
kalanı veren hesaplardır.
Pasif Hesaplar ise, sermayenin ve borçların izlendiği,
alacak kalanı veren hesaplardır.
24
HESAPLARIN İŞLEYİŞİ
Hesaplar, öz kaynakları etkileyip etkilememelerine göre
ikiye ayrılmaktadır. Bunlar;
1. Bilanço Hesapları: Öz kaynaklar tutarını arttırıp
azaltmayan, sadece bilanço kalemlerinin bileşimini
değiştiren hesaplara denir. Örneğin; Kasa Bankalar,
Alıcılar, Alacak Senetleri, Ticari Mallar, Satıcılar, Borç
Senetleri hesapları gibi...
2. Gelir Hesapları: Öz kaynaklar tutarını arttırıp azaltan
hesaplara denir. Örneğin; Gelir-Gider, Hasılat, Kar
Hesapları gibi.
BİLANÇO HESAPLARININ İŞLEYİŞİ
AKTİF
BİLANÇO
Alacaklar
B
Varlıklar
A
Artış Azalı
ş
(+)
PASİF
(-)
Sermaye
B
A
Artış Azalış
(+)
(-)
B
Borçlar
A
Azalış Artış
(-)
(+)
B
A
Azalış Artış
(-)
(+)
26
•Bilanço hesapları incelenirken, borçlu ve alacaklı hesabın
belirlenmesinde temel kural, alan hesabın borçlu, veren
hesabın ise alacaklı olmasıdır.
•Örnek: Kasaya giren ve çıkan paralar Kasa Hesabında, bir
alacağı temsil ederek giren ve çıkan senetler ise Alacak Senetleri
hesabında izlenir.
•500 TL’lik senetli alacağımızı tahsil ettiğimizi düşündüğümüzde,
kasaya 500 TL para girişi olmuştur. Bu parayı kasa almış
olduğundan yukarıdaki kural gereği, alan hesabın borçlu olması
nedeniyle bu para Kasa Hesabının borcuna kaydedilir.
•İşletmenin mevcutları arasında yer alan senet de işletmeden
çıktığı için (verildiği için) yine yukarıdaki kural gereği veren
hesabın alacaklı olması gerektiğinden bu para Alacak Senetleri
hesabının alacağına kaydedilir.
27
• 1. Madde: A İşletmesinde, sahibinin sermaye olarak
koyduğu 200.000 TL nakit para ile işe başlanmıştır. Bu
işleme göre bilanço eşitliği ve hesaplar nasıl olacaktır?
AKTİF
BİLANÇO
B
Kasa
200.000
A
PASİF
B
Sermaye
A
200.000
28
2. Madde: İşletme işe başladıktan bir müddet sonra
20.000 TL borç almıştır.
AKTİF
BİLANÇO
B
Kasa
200.000
A
PASİF
B Sermaye
A
B Borçlar
A
200.000
20.000
200.000
20.000
20.000
220.000
29
3. Madde: İşletme 10.000 TL değerinde malı peşin
almıştır.
AKTİF
B
Kasa
A
200.000 10.000
20.000
220.000 10.000
Önemli Notlar:
BİLANÇO
B Ticari Mal A
10.000
10.000
PASİF
B Sermaye A
200.000
200.000
B
Borçlar A
20.000
20.000
• Varlıklardaki artışlar sol tarafa, azalışlar sağ tarafa kaydedilir.
• Ticari mallar hesabının alacak tarafı fazla olamaz; ya eşittir ya da borç
tarafı fazladır. Depoda mal varsa her zaman borç kalanı verir. Yani
aktif hesaplarda ya borç kalanı olur ya da hesap kapalıdır. Pasif
hesaplar ise; ya alacak kalanı verir ya da kapalıdırlar.
30
• 4. Madde: İşletme borcunun 5.000 TL’sini kasadan
ödemiştir.
AKTİF
B
BİLANÇO
Kasa
A
200.000 10.000
20.000
B Ticari Mal A
10.000
5.000
220.000 15.000
PASİF
10.000
B
Sermaye
A
B
Borçlar
A
200.000
5.000
20.000
200.000
5.000
20.000
31
Gelir Tablosu Hesaplarının İşleyişi
A) Gider Hesapları
-Gider hesaplarındaki artışlar hesabın borcuna
-Gider hesaplarındaki azalışlar hesabın alacağına kaydedilir
-Gider hesapları her zaman borç kalan verir
B)Gelir Hesapları
-Gelir hesaplarındaki artışlar hesabın alacağına
-Gelir hesaplarındaki azalışlar hesabın borcuna kaydedilir
-Gelir hesapları her zaman alacak kalanı verir
Gider
Gelir Tablosu
Giderler
B
Gelir
Gelirler
Artış
A
Azalış
B
Azalış
A
Artış
(+)
(-)
(-)
(+)
32
Gelir tablosu hesaplarının işleyişi ile ilgili kurallar
• Gider hesaplarında artışlar borç tarafına, azalışlar alacak tarafına
kaydedilir.
• Gelir hesabında artışlar alacak tarafına, azalışlar borç tarafına
kaydedilir.
• Gelir ve gider hesaplarının ana hesabı olan Kar - Zarar hesabının
borç tarafına giderler, alacak tarafına ise gelirler kaydedilir.
• Kar - Zarar hesabı gelir ve gider hesaplarının karşılaştırılıp
kapatıldığı ve kesin faaliyet sonucunun saptandığı hesaptır.
B
Dönem Karı veya Zararı
Giderler
Gelirler
B
A
B
A
Artış
Azalış
Azalış
Artış
(+)
(-)
(-)
(+)
A
33
Varlıklar
B
Sermaye
A
Artış
(+)
Borçlar
B
Azalış
(-)
A
Azalış
Artış
(-)
(+)
B
A
Azalış Artış
(-)
(+)
Dönem Karı veya Zararı
B
Giderler
B
A
Gelirler
A
Artış
Azalış
(+)
(-)
B
A
Azalış Artış
(-)
(+)
34
• Örnek: İşletme 1.000 TL elektrik faturası ödemiştir. Elektrik giderinin
kaydı:
AKTİF
BİLANÇO
B
Kasa
A
200.000
10.000
20.000
5.000
10.000
1.000
230.000
16.000
B
Ticari Mallar
10.000
10.000
PASİF
A
5.000
B
Sermaye
5.000
B
A
A
5.000
20.000
200.000
5.000
20.000
Yurtiçi Satışlar
A
10.000
Sat. Tic. Malın
Maliyeti
5.000
Genel Yönetim
Giderleri
1.000
1.000
Borçlar
200.000
A
5.000
B
B
B
10.000
A
35
B
Dönem Karı veya Zararı
Giderler
Gelirler
B
A
B
A
Artış Azalış
Azalış
Artış
6.000
B
A
10.000
Dönem Karı veya Zararı
A
6.000
10.000
B
A
B
A
Artış Azalış
Azalış
Artış
6.000
10.000
• Bu hesabın alacak kalanının olması karı, borç kalanı olması
ise zararı gösterir.
36
Örnek için dönem sonu durum
AKTİF
BİLANÇO
B
Kasa
200.000
A
20.000
10.00
0
5.000
10.000
1.000
230.000
16.00
0
B
Ticari Mallar
10.000
10.000
PASİF
A
5.000
B
Sermaye
5.000
B
A
Borçlar
A
200.000
5.000
20.000
200.000
5.000
20.000
Yurtiçi Satışlar
A
10.000
Dönem Net Karı
A
4.000
4.000
B
B
Genel Yönetim Giderleri
B
10.000
A
1.000
• Bir işletme her dönem sonunda hesabı1.000
kapatır ve dönem başında
hesabı yeniden açar. Hesap aktifler borçlandırılarak, pasifler
alacaklandırılarak açılır.
Hesapların işleyişine ilişkin kurallar
İşlem
Bilanço
Hesapları
Varlık
Gelir-Gider
Hesapları
Kaynak
Gider H. Gelir H.
Kar ve Zarar
Hesabı
İlk Açılış
Borç
Alacak
Borç
Alacak
Borç-Alacak
Borç Yazılması
Artırır
Azaltır
Artırır
Azaltır
Karı azaltır,
zararı artırır
Alacak Yazılması
Azaltır
Artırır
Azaltır
Artırır
Karı artırır,
zararı azaltır
Borç Kalanı
Mevcut
Varlık
---------- Gider>
Gelir =
Zarar
Alacak Kalanı
---------
Mevcut
Kaynak
Gelir =
Kar
Gider<
Hesap Çerçevesi
Bir ülkede bulunan kurum ve işletmelerin tüm hesaplarını,
belirli bir anlamda, belirli bir sistem içinde hesap sınıfı ve
grubu olarak bölümleyen ve bu bölümleri kesin olarak
sınırlayan ve açıklayan genel bir yönergedir.
Bu genel yönerge, muhasebe bilim ve uygulama
adamlarınca düzenlenir; çeşitli meslek odası, meslek
birliği gibi yarı resmi kurumlarca ve yetkili resmi
makamlarca benimsenir, ilgili ve yetkililerce uygulanır.
Hesap çerçevesi hesaplarla ilgili temel ilkeleri belirtir.
38
Hesap Çerçevesi
Hesap çerçevesinin ana amacı; ülke içindeki bütün
işletmelerin tekdüzen muhasebe sistemine sahip olması ve
olası karışıklıkları engellemektir.
Ülkedeki bütün işletmelerin özelliklerinden dolayı aynı
hesap çerçevesini uygulamaları olanaksız olduğundan her
iş kolu için ayrı hesap planları düzenlenmiştir. Örneğin; bir
tarım endüstrisi ile demir-çelik endüstrisi için hesap
çerçevesine bağlı kalmak şartıyla o endüstri dalının
özelliklerine göre genel hesap planları düzenlenebilir.
39
Hesap Çerçevesinin Amaç ve Görevleri
1.Uygulandığı ülkelerde ekonomik bütünlüğü ve işletmeler
arasında hesap birliğini sağlamak,
2.İşletme ekonomisi ve muhasebe bilimlerinde terim
birliğini sağlamak,
3.Hesaplaşma işlerinde görev alacak kişilerin eğitimini
kolaylaştırmak,
4.Sonuca varmayı ve karşılaştırmayı kolaylaştırmak
5.Araştırıcı ve denetleyici uzmanların işlerini kolaylaştırmak
6.Hesap işlerinde örgütlemeyi kolaylaştırmak
40
Genel Hesap Planı
Genel hesap planı, belirli bir hesap çerçevesine dayanarak,
aynı işi yapan kurum ve işletme topluluklarının ya da birçok
şubesi olan büyük kurum ve işletmelerin, ana hesaplarını
(defteri kebir) ve yardımcı hesaplarını, belirli bir sistem
içinde tanımlayan, kesin olarak sınırlayan ve açıklayan bir
yönergedir.
Genel hesap planına dayanarak, belirli bir topluluktaki her
kurum ve işletme ya da şube ayrı ayrı kendine uygun hesap
planını yapar.
Genel hesap planı sayesinde, belirli bir işletme veya
işletmeler topluluğunda hesap birliği ve karşılaştırma imkanı
sağlanır.
41
Hesap Planı
Hesap planı, belirli bir hesap çerçevesine veya genel hesap
planına dayanarak, kurum ve işletmelerde tutulan ana
hesapları (defteri kebir), yardımcı (ara) ve ayrıntı hesapları
belirli bir sistem içerisinde, amaca, plana ve denetime uygun
bir biçimde tanımlayan, kesin olarak sınırlayan, aynı iş
olgularının sürekli ve duraksamadan aynı hesaplara
işlenmesini ve aynı hesaplarda izlenmesini sağlayan özel bir
yönergedir.
Hesap planı bir işletmenin muhasebe sisteminin temelidir.
İşletmeler muhasebe sistemlerini 1.1.1994 tarihinden itibaren
uygulanması zorunlu kılınan hesap planı doğrultusunda
kurmak zorundadırlar.
42
Hesap Planında yer alan hesaplar aşağıdaki
sıraya göre gruplandırılır:
a-Hesap sınıfı
b-Hesap grubu
c-Büyük defter hesabı (ana hesap)
d-Yardımcı defter hesabı
43
Hesap Sınıfı: Birbirinden farklı nitelikteki hesap
grupları bu başlık altında toplanır. (Dönen Varlıklar,
Duran Varlıklar)
Hesap Grubu: Nitelik itibariyle birbirine yakın olan
hesaplar bir arada toplanır.
(Dönen Varlıklar hesap sınıfının altında yer alan
Hazır Değerler, Ticari Alacaklar ve
Duran Varlıklar hesap sınıfının altında yer alan Mali
Duran Varlıklar, Maddi Duran Varlıklar )
44
• Büyük Defter Hesabı:
Hazır Değerler hesap grubu altında Kasa, Alınan Çekler,
Banka ..vs. birer büyük defter hesabıdır. Ticari Alacaklar
hesap grubu altında yer alan Alıcılar, Alacak Senetleri ...
birer büyük defter hesabıdır.
• Yardımcı Defter Hesabı: Büyük defter hesaplarının
izlenmesinde kullanılan ve bilgi gereksinimini karşılamak
üzere işletmeler tarafından serbestçe açılan hesaptır.
Dolayısıyla
bu
hesaba
hesap
planında
yer
verilmemektedir. Örneğin; alıcılardan X alıcısı ve Y alıcısı
için açılan ayrı ayrı hesaplar.
45
Hesap Planlarında Kodlama Yöntemleri
1-Rakamlı (nümerik) kodlama sistemi
2-Alfabetik (harfli) kodlama sistemi
4-Karma (kombine) kodlama sistemi
46
Harfli Sistem
Bu sistemde hesapları kodlamak için rakamlar
yerine harfler kullanılır.
A Dönen Varlıklar
AA Hazır Değerler
AAA
Kasa
AAB
Alınan Çekler
B Duran Varlıklar
47
Rakamlı kodlama sistemi
Bu sistemde hesapların sınıflandırılmasında rakamlar
kullanılır. Sistemde rakamların kullanılması üç şekilden
birine göre yapılabilir:
▫ Ondalık (Desimal) Kod Sistemi
•Burada 0 (sıfır) dan 9’a kadar her sayıya bir hesap sınıfı ayrılır. İlk sayıdan
sonraki noktayla ayrılmış ikinci derecedeki numaralama ile de hesap grubu
belirtilir. Üçüncü derecedeki numaralama ile de büyük defter hesapları ( ana
hesaplar) numaralandırılır.
•0
•00
•
•
•01
Dönen Varlıklar
Hazır Değerler
000
Kasa
001
Alınan Çekler
Duran Varlıklar
48
49
Blok Kod Sistemi
Bu sistemde belli hesap sınıfları blok halinde belli hesaplara ayrılır.
Burada hesap numaraları var olan hesaplara ayrılırken, ileride ihtiyaç
duyulacak yeni hesaplar için boş kod numaraları bırakılır.
100 – 199 Dönen Varlıklar
100 Kasa
101 Alınan Çekler
200 – 299 Duran Varlıklar
Grup Kod Sistemi
Bu sistemin en önemli özelliği kullanılan hesapların sınırsız sayıda
alt gruplara bölünmesine olanak sağlamasıdır. Örneğin, ilk rakam
hesap sınıfını, ikinci rakam hesap grubunu, üçüncü rakam ana hesabı
(büyük defter hesabını) gösterir.
4 000 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
4
100
Mali Borçlar
4
110 Banka Kredileri
4
111 X Bankası
Karma kodlama sistemi
Bu sistemde hem harf
kullanılmaktadır.
A-Dönen Varlıklar
A1 Hazır değerler
A11 Kasa
A2 Bankalar
A21 İş Bankası
hem
de
rakam
50
1 DÖNEN VARLIKLAR (Hesap Sınıfı)
10 HAZIR DEĞERLER (Hesap Grubu)
100 KASA (DEFTERİ KEBİR HESABI)
100 01 Türk Lirası Kasa (Yardımcı Hesap)
100 02 Yabancı Paralar Kasası (Yardımcı Hesap)
100 02 001 Dolar (Ayrıntı Hesap)
51
Tek Düzen Hesap Çerçevesi ve Hesap Planı
Maliye Bakanlığınca 26.12.1992 tarih ve 21477 sayılı
resmi gazetede yayımlanan Muhasebe Sistemi Uygulama
Genel Tebliği 1 ile aşağıdaki konularda düzenleme
yapılmıştır:
1.Muhasebenin Temel Kavramları
2.Muhasebe Politikalarının Açıklanması
3.Mali Tablolar İlkeleri
4.Mali Tabloların Düzenlenmesi ve Sunulması
5.Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve İşleyişi
Bu düzenlemelerin en önemlisi, Türkiye için bir Tekdüzen
Hesap Çerçevesi ve Hesap Planının kabul edilmiş
olmasıdır.
52
Söz konusu düzenlemeler, bilanço usulünde defter tutan
(yevmiye, defteri kebir, envanter-bilanço) gerçek ve tüzel
kişilere ait teşebbüs ve işletmelerin faaliyet ve
sonuçlarının sağlıklı ve güvenilir bir
biçimde
muhasebeleştirilmesi, mali tablolar aracılığıyla ilgililere
sunulan bilgilerin tutarlılık ve mukayese edilebilirlik
niteliklerini koruyarak gerçek durumu yansıtmasının
sağlaması ve işletmelerde denetimin kolaylaştırılması
amacıyla yapılmıştır.
53
TEK DÜZEN HESAP ÇERÇEVESİ
Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen Tekdüzen hesap
çerçevesindeki Hesap sınıf ve grupları aşağıdaki gibidir:
A-Hesap Sınıfları
1. Dönen Varlıklar
2. Duran Varlıklar
3. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
4. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
5. Öz kaynaklar
6. Gelir Tablosu Hesapları
7. Maliyet Hesapları
8.
9. Nazım Hesaplar
54
AKTİF
BİLANÇO
PASİF
1 DÖNEN VARLIKLAR (100-199
No’lu Hesaplar)
3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
(300-399 No’lu Hesaplar)
2 DURAN VARLIKLAR (200-299
No’lu Hesaplar)
4 UZUN VADELİ YABANCI
KAYNAKLAR (400-499 No’lu Hesaplar)
5 ÖZKAYNAKLAR (500-599 No’lu
Hesaplar)
Hesap çerçevesinin 1 ve 2 nolu hesap sınıfları bilançonun aktifini, 3,4,5
nolu sınıfları ise pasifini oluşturur
Hesap çerçevesinin 6 nolu sınıfındaki hesaplar ile Gelir tablosu
oluşturulur.6 nolu sınıftaki hesaplar gelir ve gider hesaplarıdır, bu hesaplar
dönem sonlarında 690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI hesabına aktarılarak
kapatılırlar, hiçbir şekilde bilançoya taşınmazlar
55
Hesap çerçevesinin 7 no’lu sınıfında ise Maliyet Hesapları
(gider Hesapları) yer almaktadır.
7 no’lu hesap sınıfı mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve
niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve
maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesap sınıfıdır.
Bu sınıfta yer alan gider hesapları uygulamada esneklik
sağlamak üzere iki seçenek halinde 7/A ve 7/B olarak
sunulmuştur.
56
8 nolu hesap sınıfı Tekdüzen Hesap Planın’da boş
bırakılmıştır. Ancak Maliye Bakanlığı yayınladığı tebliğ ile bu
hesap sınıfının Yönetim Muhasebesine araç olunabilecek
hesaplarla doldurulabileceğini bildirmiştir.
9 nolu sınıftaki hesaplar Nazım Hesaplardır. Nazım
Hesaplar; işletmenin gerçek borç, alacak ve mevcutları
arasında yer alamayan ancak işletmenin muhafazası altında
olan kıymetlerle, işletmenin şartlı olarak yaptığı bazı
işlemlerin izlenmesi için kullanılan hesaptır. Nazım hesaplar
bilançoda yer almazlar, bilanço dipnotlarında belirtirler.
57