gövde - ayseeke

CANLILAR DÜNYASINI
GEZELİM,TANIYALIM
CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
Canlıların Ortak Özellikleri;
•
•
•
•
•
•
•
•
Solunum yaparlar
Boşaltım yaparlar
Hareket ederler
Çoğalırlar(Ürerler)
Beslenirler
Büyür ve gelişirler
Etkiye karşı tepki verirler
Ölürler
BUNA GÖRE;
CANLILARI GENEL OLARAK:
BİTKİLER
HAYVANLAR
MANTARLAR
MİKROSKOBİK CANLILAR
ŞEKLİNDE SINIFLANDIRABİLİRİZ.
Bitkiler çoğalmayı sağlayan organlarına göre iki
kısımda incelenir.
Çiçekli (tohumlu) Bitkiler
Çiçeksiz (tohumsuz) Bitkiler
çiçek
Çiçekli bitkilerin en önemli özelliği
çiçek ve tohuma sahip olmalarıdır.
yaprak
gövde
kök
Bir bitkiyi incelediğimizde aşağıdaki yapıları görürüz.
1.Bitkinin toprak altında kalan kısmı olan KÖK
2.Diğer organları taşıyan GÖVDE
3.Gövde üzerindeki YAPRAKLAR
4.Renkli yapraklardan oluşan ÇİÇEK
KÖK
Genellikle toprağın altında kalan ve bitkiyi
toprağa bağlayan kısımdır. Kök, bitkinin beslenmesi
için gerekli su ve suda çözünmüş madensel tuzları
topraktan emerek alır.
Kök, ana kök, yan kökler ve emici tüyler olmak
üzere 3 kısımdan oluşur.
Ana kök : Her bitkide bir tane bulunur. Bitkinin
toprağa sıkıca bağlanmasını sağlar.
Yan kökler : Ana kökten yanlara doğru uzanan
çok sayıdaki köklerdir. Bitkinin topraktan çıkmasını
önler. Yan kökler suyun olduğu yöne doğru ilerleyerek
bitkinin suyu almasına yardımcı olur.
Emici tüyler : Yan köklerin uç kısımlarındaki
tüysü yapılardır. Topraktan su ve madensel tuzları
emerler. Ayrıca salgıladıkları asitli maddelerle kökün
önüne gelen taş, kaya gibi sert engelleri parçalayarak
eritirler.
G Ö V D E
GÖVDE
Çiçekli bir bitkinin diğer bir organı da gövdedir. Bitkinin genellikle toprak üstünde bulunan
dal, yaprak, çiçek ve meyve gibi yapılarını taşıyan organıdır. Gövde, içindeki iletim
boruları sayesinde topraktan alınan su ve madensel tuzları yapraklara, yapraklarda
oluşan besin maddelerini de köke kadar iletir. Ayrıca bitkinin dik durmasını ve
yaprakların güneşten en iyi şekilde yararlanmasını sağlar. Tomurcuk,yaprak,çiçek ve
meyveyi taşır. Köklerden gelen suyu yapraklara kadar iletmekle görevlidir.
GÖVDE ÇEŞİTLERİ
1.
ODUNSU GÖVDE: Ağaç gibi çok yıllık bitkilerde sert ve sağlam gövdeleridir.
Örnek:Çam, kavak, elma, söğüt odunsu gövdedir.
2.
OTSU GÖVDE:Bir yıllık bitkilerin ince,zayıf ve yeşil renkli gövdeleridir. Örnek:
Sebzeler, buğday. Çimen otsu gövdedir.
3.
YUMRU GÖVDE: Besin depo edilen ve toprak altında bulunan gövdedir. Örnek:
Patates ve yer elması.
4.
SÜRÜNGEN GÖVDE: Toprak üzerinde dik durmayan, sürünen gövdedir. Örnek:
Karpuz ve çilek.
5.
SARILGAN GÖVDE: Sarmaşık, asma ve fasulye gibi bitkilerin gövdesi bu tiptir.
6.
YASSI GÖVDE: Lahana,marul,soğan ve sarımsak gibi bitkilerin gövdesi yassı
gövdedir.
7.
DEPO GÖVDE: Kaktüs gibi hücrelerinde su depo eden gövdelerdir
YAPRAK
YAPRAK
Bitkinin solunum ve besin yapmakla görevli organı yapraklardır. Yaprağın geniş
ve yassı kısmına “yaprak ayası”, dala veya gövdeye bağlandığı kısmına “yaprak sapı”,
yaprak sapının biraz genişleyerek gövde veya dala bağlanan ucuna “yaprak kını” ,
yaprak kını ile dal arasındaki kısma “tomurcuk” , yaprak ayasında iletimi sağlayan iletim
borularına “damarlar” denir.
Yaprağın Görevleri
4.
1.
Fotosentez yoluyla besin yapar.
2.
Alt kısımlarındaki gözeneklerden (stoma) solunum yapar.
3.
Terleme yoluyla fazla suyu dışarı atar.
Yaprak dökülmesi sayesinde zararlı maddelerin dışarı atılmasını sağlar.
FOTOSENTEZ
Şekilde fotosentez (yaprağın besin yapması )olayı anlatılmaktadır.
ÇİÇEĞİN BÖLÜMLERİ
ÇİÇEK VE ÇİÇEĞİN YAPISI
Çiçek, tohumlar vasıtasıyla yeni bireylerin oluşmasını ve bitkinin devamını
sağlar.
Tam bir çiçekte; çiçek sapı, çiçek tablası, çanak yaprak, taç yaprak, erkek ve
dişi organlar vardır. Çiçek sapı çiçeği dala bağlar, çanak yaprak, taç yaprak,
erkek ve dişi organlar dıştan içe doğru sırayla dört halka şeklinde çiçek tablası
üzerine dizilirler.
Çanak yaprak: Genelde yeşil renklidir. Çiçeğin en dış kısmını oluşturur.Çiçek
tomurcuk halindeyken çiçeği korur.
Taç yaprak: Çiçeğin renkli ve kokulu kısmıdır. Tozlaşmada böcekleri çekerek
bitkinin çoğalmasında önemli rol oynar.
Erkek organ: İpçik denilen bir sap ile başçık denilen şişkin bir kısımdan
meydana gelmiştir. Başçıkta, içinde erkek üreme hücreleri (polen) bulunan
çiçek tozu keseleri bulunur. Polenler olgunlaşınca keseler çatlar ve polenler
etrafa yayılır.
Dişi organ: Yumurtalık, dişicik borusu ve tepecik olmak üzere üç kısımdan
oluşur. Yumurtalıkta çok sayıda dişi üreme hücresi (yumurta) bulunur. Dişicik
borusu, tepeciği yumurtalığa bağlayan dar kısımdır. Tepecikte çiçek tozlarının
yapışmasını sağlayan yapışkan bir sıvı bulunur.
ÇİÇEKSİZ BİTKİLER
Tohumun meydana geldiği organ çiçektir. Dolayısıyla çiçeksiz bitkilerde tohum
bulunmaz. Çoğalmaları sporlarla gerçekleşir. Çiçekli bitkilere göre daha basit yapılıdırlar.
Suda ve nemli yerlerde yaşarlar.
1- Su yosunları (Alg'ler): Nemli ortamlarda , denizlerde ve tatlı sularda yaşarlar.Su
yosunlarına algler de denir.Tek ve çok hücreli olanları vardır.Gerçek kökleri olmamasına
rağmen basit köksü yapıları olan basit yapılı bitkilerdir.Su yosunları hücrelerinde klorofil
bulunur. Bu sayede kendi besinlerini kendileri yapar.Bazı türleri hem tek hücreli hem de
gözle görülecek büyüklüktedir.
2- Kara yosunları :Su yosunlarından farklı olarak karada yaşamalarına rağmen iletim
demetleri (damarları) olmadığı için nemli ve suya yakın yerlerde yaşarlar. Gerçek kökleri
yoktur, bunun yerine suyu ve suda erimiş mineralleri alan rizoid adı verilen yapıları
vardır. Nemli topraklarda , taş aralıklarında , ağaç kabuklarında ve havuz kenarlarında
yetişir.Kara yosunlarında gövde ve yapraklar bulunur.Bunlar gerçek yapraklar olmayıp,
yaprağımsı yapıları vardır.Gövdeleri incedir.Gövde üzerinde yeşil yapraklar bulunur.Kara
yosunları bulundukları yüzeyi kadife gibi kaplar.
3- Eğrelti otları :Yapı olarak çiçekli bitkilere benzerler.Gerçek kök, gövde, yaprak ve
damarları vardır.Fotosentez yaparlar.Çoğunlukla karada yaşarlar.Eğrelti otları
ormanlarda , ağaç diplerinde , nemli yerlerde ve dere kenarlarında yetişir.Çiçeksiz
bitkilerin en gelişmişidir.Boyları genelde 40 – 100 cm arasında değişir.Toprak üzerinde
geniş ve yeşil renkli yaprakları vardır.Ancak bunlar da gerçek kök ve yapraklar
değildir.İletim demetleri vardır.Çiçeksiz bitki olarak bu üç ana gruptan başka ;
Ciğer otları, Likenler, Kibrit otları ve Atkuyrukları olarak bilinen gruplar da vardır.