Karbon Ayak İzi Nedir

KARBON AYAK İZİ
VE
ULUSLARARASI
KARBON TİCARETİ
Doç.Dr. Osman TATAR
ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI
BAKANLIK MÜŞAVİRİ
2012
1
Karbon ayak izi ve uluslar arası karbon ticareti konusundaki
sunumumu İzmir’de ilk defa olarak 2010 yılında Dünya Çevre
Günü Etkinlikleri çerçevesinde Yaşar Üniversitesinde ve akabinde
KALDER’ de gerçekleştirmiştik.
Konuyla ilgili olumlu gelişmeler kendini kısa sürede İzmir’de
Tekstil Mühendisleri Odası tarafından 14 Ekim 2011’de ‘Tekstilde
Sürdürülebilir Üretim ve Karbon Ayak İzi Eğitimi’ düzenlenmiştir.
2
SUNUM PLANI
-KÜRESEL ISINMA
-KARBON AYAK İZİ(Carbon Footprint)
-EKOLOJİK AYAK İZİ(Ecological Footprint)
-KYOTO PROTOKOLU
-ULUSLAR ARASI KARBON TİCARETİ
-KARBON AYAK İZİNİN SANAYİ İÇİN ÖNEMİ
3
KÜRESEL ISINMA
SERA GAZLARININ
KONSANTRASYONUNDA
ÜSSEL ARTIŞ
NEDEN
HIZLI NÜFUS
ARTIŞI,ENDÜSTRİLEŞME
FOSİL YAKITLARIN
YAKILMASI, ORMANSIZLAŞMA
SONUÇ
KÜRESEL
ISINMA
4
Küresel Isınmaya Neden Olan İnsan
Kaynaklı Başlıca Sera Gazları
 Karbondioksit(CO2)
 Metan (CH4)
 Diazotmonoksit(N2O)
 Hidroflorokarbonlar (HFCs)
 Perflorokarbonlar(PFCs)
 Kükürt hekzoflorid (SF6)
5
Bu gazlar ;
Elektrik santrallerinde elektrik üretirken
Araba kullanırken
Evlerimizi ısıtırken
Televizyon ,video seyrederken
Sanayileşirken
ürettiğimiz gazlardır.
6
ATMOSFERİN SERA ETKİSİ
Atmosferde doğal olarak bulunan su buharı,
karbondioksit, metan, ozon gibi gazların oranı
çok azdır ancak bu gazların dünyanın enerji
bilançosundaki rolleri çok büyüktür.
Bu gazlar güneşten gelen ışınların atmosferden
geçerek yeryüzüne ulaşmasında bir engel
oluşturmazlar.
7
Ancak güneş ışınları ile
ısınan yeryüzünün
geceleri yaydığı
sıcaklık enerjisinin
büyük bir bölümünü
tutarlar.
8
Böylece tıpkı seralarda olduğu gibi yeryüzü
gündüzleri güneşten gelen ışınlar ile ısınmakta,
geceleri ise yeryüzünün yaydığı sıcaklık
enerjisinin atmosferde sera gazları tarafından
tutulması ile aşırı soğumaktan kurtulmaktadır.
Bu olaya “atmosferin doğal sera etkisi”
denilmektedir.
9
Şu anda dünyanın ortalama hava sıcaklığı
15ºC
olup, eğer atmosferde sera gazları olmasaydı
dünyanın hava sıcaklığı - 18 ºC olurdu ve Dünya
bizler için yaşanılamaz bir gezegen olurdu.
10
Ancak insanların ürettiği kirletici sera
gazları, atmosferin üst tabakasını değiştirerek
çok fazla sıcaklığın içerde tutulmasına yol açtı
bu da dünyamızı daha sıcak bir hale getirdi.
İŞTE BİZ BUNA SERA ETKİSİ DİYORUZ
VE BU ETKİ DE KÜRESEL ISINMAYA
YOL AÇIYOR.
11
Tüm bu öngörülerin ışığında artan küresel
sıcaklıklar;
• Deniz seviyesinin yükselmesine yol açacak,
• Yerel iklim koşullarını değiştirecek,
• Ormanları, tarım ürünlerini ve su kaynaklarını
etkileyecek,
• İnsan sağlığı, hayvanlar ve birçok ekosistem de
olumsuz etkilenecek,
• Çölleşme artacak ve içinde yaşadığımız
çevre tamamen değişecektir.
12
TEMEL GÖSTERGELER
• OECD & BMİDÇS EK-I ülkeleri arasında; kişi başı
sera gazı emisyon, kümülatif emisyon ve kişi başı
birincil enerji tüketimi miktarında en düşük değere
sahiptir.
• 2006 yılı kişi başı sera gazı emisyonu değeri 4.55 ton
CO2 eşdeğerdir. Avrupa Birliğine üye 27 ülkenin
2006 yılı kişi başı sera gazı emisyon miktarı
ortalaması 10.4 ton CO2 eşdeğeridir.
• BMİDÇS EK-I ülkeleri arasında 1990-2006 yılları
arası en yüksek sera gazı emisyonu artış oranına
sahiptir. (%95)
13
TEMEL GÖSTERGELER
• Sera gazlarının %77,8’i enerji
kullanımından kaynaklanmaktadır.%9,1’i
atıklardan,%8,2’si endüstriyel
proseslerden,%4,9’u tarımsal faaliyetlerden
kaynaklanmaktadır.
• Bir birim Metan Gazı 21 Kat Sera Gazına
eşdeğer olduğundan Atık Teknolojisini iyi
değerlendirilmelidir.
14
SERA GAZI EMİSYON ENVANTERİ
• Türkiye sera gazı salımları içinde en büyük pay
CO2’dir.2006’da CO2’nin payı %82,5,CH4’nin
payı ise %15,2’dir.
• Birincil enerji kaynak kullanımında doğru CO2
salımlarında sektörel pay(2006 yılı elektrik %34
sanayi %33,ulaşım %17,diğer %16
• Enerji kullanımının sektörel dağılımı(2006 yılı)
sanayide %40,konuda %31,ulaşımda %19,tarımda
%5,Enerji dışı%5
15
16
SERA GAZI EMİSYON ENVANTERİ
Ulaşım sektöründen kaynaklanan CO2 salınımlarından
ulaşım modlarının payı(2006)
• Karayolu ulaşımı:%85
• Sivil havacılık:%10
• Deniz taşımacılığı:%3
• Demiryolları:%2
Kişi başı CO2 salınımına Bölgesel Dağılımı(kg/yıl)
Ege bölgesi:313
İç Anadolu:285
Marmara:266
Karadeniz:256
17
18
SERA GAZI EMİSYON ENVANTERİ
Kişi başı CO2 salınımına Bölgesel Dağılımı(kg/yıl)
• Ege bölgesi:313
• İç Anadolu:285
• Marmara:266
• Karadeniz:256
• Doğu Anadolu:185
• Güney Doğu Anadolu:133
Ulaşımdan kaynaklanan CO2 salımları batıdan doğuya
doğru azalır
Şehiriçi ulaşımda CO2 salımında en büyük pay özel
19
araçlarındır.(%6)
SERA GAZI EMİSYON ENVANTERİ
2006 yılı sektörlere göre Toplam Sera Gazı Emisyonları (%)
Arazi Kullanımı
ve Ormancılık
-%22.9
Enerji
Atık
%9.0
Sanayi Prosesleri
Tarım
Tarım
%4.9
Sanayi
Prosesleri
%8.1
Atık
Enerji
%78
Arazi Kullanımı ve
Ormancılık
20
Dünyanın enerji
talebinin yüzde 80'i
kömür, petrol ve gaz
gibi fosil yakıtlardan
sağlanmaktadır.
Bu yakıtlar özellikle
sanayi ve ulaşımda
yoğun olarak
kullanılmaktadırlar.
21
FOSİL YAKIT TÜRÜ
TOPLAM REZERV
KULLANIM ÖMRÜ
(2004 Rezerv/üretim hızı
dikkate alınarak )
Kömür
Doğalgaz
Petrol
909 Milyar Ton
167 yıl
179,5 Trilyon
m3
161,8 Milyar
Ton
67 yıl
40 yıl
BP 2005
İstatistiği
22
Karbon Ayak İzi Nedir ?
Karbon Ayak izi, birim
karbondioksit cinsinden ölçülen,
üretilen sera gazı miktarı
açısından insan faaliyetlerinin
çevreye verdiği zararın
ölçüsüdür.
23
Karbon Ayak İzi Nedir ?
Karbon Ayak İzi, kişinin
küresel ısınmadaki kişisel
payının bir ölçüsüdür.
Başka bir deyişle
Çevresel Günahımızdır.
24
Karbon Ayak İzi Nedir ?
• Karbon ayak izi iki ana parçadan oluşur:
1.Doğrudan/birincil ayak izi ve
2. Dolaylı/ikincil ayak izi.
25
Karbon Ayak İzi Nedir ?
• Birincil ayak izi evsel enerji tüketimi ve ulaşım
(sözgelimi araba ve uçak) dahil olmak üzere fosil
yakıtlarının yanmasından ortaya çıkan doğrudan
CO2 emisyonlarının ölçüsüdür.
• İkincil ayak izi kullandığımız ürünlerin tüm
yaşam döngüsünden bu ürünlerin imalatı ve en
sonunda bozulmalarıyla ilgili olan dolaylı CO2
emisyonlarının ölçüsüdür.
26
Karbon Ayak İzi
Tablo ‘da Türkiye’nin hem sera gazları hem de CO2 salımları AB ve dünya
ortalamaları ile karşılaştırmalı olarak verilmektedir. Bu tablo, Türkiye’nin kişi başlı
CO2 salımlarının OECD, Dünya ve AB ortalamalarının altında kaldığını
göstermektedir. Birleşmiş Milletler iklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS)
Ek-1 listesi ülkeleri ile yapılan karşılaştırmada da, kişi başı salımların en düşük
olduğu ve tüm ortalamaların çok altında kaldığı görülmektedir.
Türkiye ve BMİDÇS Karşılıklı Tarafları için Sera Gazı ve CO2 Salım Göstergeleri
(2003)
Türkiye'nin
kişi başı
karbondioksit
salımı Avrupa
Birliği
ülkeleri
ortalamaların
ın %37'si
mertebesinde.
Toplam Sera
Toplam CO2 Kişi Başı CO2 Gaz Salımları Kişi başı Sera Gaz
Salımları (Giga
Salımları
CO2-eş.(Giga Salımları CO2Ton)
(GigaTon)
Ton)
eş.(Giga Ton)
AB-15
3,45
9
4,18
10,9
AB-25
4,06
9
4,93
11
0ECD
12,78
11,1
Veri Yok
Veri Yok
BMİDÇS Ek-1
14,29
12,2
17,29
14,7
Dünya
24,98
4
Veri Yok
Veri Yok
Türkiye
0,23
3,3
0,29
4,1
27
Karbon Ayak İzi
28
Karbon Ayak İzi
29
Karbon Ayak İzi
Türkiyenin ilk BMİOÇS Sera Gazı ve CO2
Göstergeleri(2006)
Dünya ortalama 28.000 Gton(Türkiye 0,28)
kişibaşı dünya ortalama 4,25(Türkiye 3,92)
Türkiye salımı 0,33 kişibaşı salımı 5 Gton
30
Karbon Ayak İzi
31
Karbon Ayak İzi
Kişi başı salımların düşük olmasına rağmen,
Türkiye'nin salım yoğunluğu ise AB ülkeleri
içinde 7'nci sırada yer alıyor. Türkiye'nin bir
birim enerji elde etmek için saldığı karbondioksit
ise Avrupa'daki en üst değere eşit.
Bu durum Türk sanayisinin karbondioksit salım
oranı yüksek olan fosil yakıt gibi enerji
kaynaklarına bağımlılığını gözler önüne seriyor.
Bu durumun uluslararası rekabet gücünü
olumsuz etkileyebileceğinin altı çiziliyor.
32
Karbon Ayak İzi
33
Karbon Ayak İzi
Rapora göre kentler arasındaki karbondioksit
salınımında İstanbul ilk sırada yer alırken onu
sırasıyla Ankara, İzmir, Hatay ve Manisa
illeri izlemektedir. Türkiye'nin bölgeleri
arasında ise karbondioksit salınımında Ege
Bölgesi ilk sırada yer almaktadır. En çok
salınım sanayi sektöründe gerçekleşmektedir.
34
Karbon Ayak İzi
Yaşam tarzlarının karbondioksit salınımı üzerindeki
etkilerine yer verilen rapora göre, 15 yıllık 1400 cc'lik
bir araç, 2000 cc'lik yeni bir dizel araçtan daha fazla
karbondioksit salınımına neden olurken LPG'li
araçlar doğaya, her iki aracın yarısından daha az
karbondioksit salıyor.
İstanbul metrosu yolcu başına, yolcu vapurlarının
10'da biri kadar, elektrikli tren ise uçağın 12'de biri
kadar karbondioksit salıyor. Örneğin İstanbul-Ankara
arası uçak yerine otobüsle gidilirse karbondioksit
salınımları yüzde 90, trenle gidilirse yüzde 94
oranında azalıyor.
35
Karbon Ayak İzi
Kişi Başı CO2 Salınımlarının Bölgesel Dağılımı
36
Ton/Kişi
Karbon Ayak İzi Hesaplama
Karbon Ayak İzi Neden Hesaplanır?
• Yasal zorunluluk
• Kurumsal Sosyal Sorumluluk
• Müşteri veya yatırımcı talepleri
• Pazarlama ve kurum imajı
• Sera Gazı Emisyonu azaltımı(zorunlu-gönüllü)
• Emisyon ticareti mekanizmalarına katılım
Karbon ayak izimizi tam olarak saptamak mümkün değilse de,
bu konuda edineceğimiz genel fikir, kişisel olarak iklim
üzerindeki olumsuz etkimizi azaltmamıza yardımcı olacaktır.
37
Karbon Ayak İzi Hesaplama
• Karbon ayak izi hesaplanmasında birtakımlar standartlar
kullanılmaktadır.
Ürün Karbon Ayak İzi hesaplanmasında:
PAS 2050 standardı yayınlanmıştır.(BSI resmi internet
sitesinden standardın orjinali temin edilebilir.)
Kurumsal Ayak İzi hesaplanmasında:
GHG Protokol(The Greenhouse Gas Protocol )
PAS 2060
ISO 14064(TSE’nin resmi internet sitesinden standardın orjinali
temin edilebilir.)
Standartları kullanılmaktadır.
38
Karbon Ayak İzi Hesaplama
Örnek Hesaplama:
BİREYSEL
1- Isınma Karbon Ayak İzi Hesaplama
Yıllık tüketilen miktarı,
doğalgaz da 0.19 katsayısı ile
sıvı yakıt da 2.975 katsayısı ile,
Kömürde 2,00 ile çarpın,
Kişisel katkınızı belirlemek için çıkan rakamı evdeki yetişkin sayısına bölün.
2- Elektrik Karbon Ayak İzi Hesaplama
Yıllık tüketilen miktarı 0,43 ile ile çarpın,
Kişisel katkınızı belirlemek için çıkan rakamı evdeki yetişkin sayısına bölün.
39
Karbon Ayak İzi Hesaplama
Örnek Hesaplama:
3-Ulaşım
Öncelikte otomobil sahibi iseniz yılda kaç kilometre kat ettiğinizi
hesaplamanız gerekiyor. Ancak otomobilinizin markası ve tükettiğiniz
yakıt cinsi çok önemli. Otomobilinizin markasını, modelini ve
kullandığınız yakıt türünü, www.vcacarfueldata.org.uk internet adresindeki
otomobil işaretine tıklayarak buradan seçebilir ve kendi otomobilinizin
karbon emisyon miktarını görebilirsiniz.
Sizin otomobiliniz için verilen rakamı bir yılda kat ettiğiniz kilometre
miktarıyla çarpın. Ortaya çıkan rakamı da kilogram cinsine dönüştürmek
için 1000’e bölün. Sonuç otomobilinizle bir yılda sebep olduğunuz karbon
emisyonunu verir.
Eğer bu yolculukları tek başınıza yapmadıysanız otomobildeki kişilerin
sayısına bölüp zararı paylaşabilirsiniz. Ortaya çıkan rakamı not edin.
40
Karbon Ayak İzi Hesaplama
Örnek Hesaplama:
3- Ulaşım
Uçak yolculuklarının zararı çok daha büyük. Çünkü jet yakıtının
yarattığı kirlilik atmosferin üst kısımlarına ulaşarak zarar veriyor.
Uçak en çok kalkış ve inişte yakıt tükettiğinden Türkiye’den Çin’e gitmek
gibi çok uzun mesafeleri kat etmek karbon emisyonu açısından otomobille
gitmekten çok da farklı değil ama kısa mesafeleri uçakla gitmek ciddi
zararlar veriyor. Peki yaptığınız uçak yolculuklarının sebep olduğu karbon
emisyonunu nasıl öğrenebilirsiniz? www.chooseclimate.org/flying internet
sitesindeki harita üzerinden nereden nereye uçtuğunuzu seçerseniz, site bu
uçuşun yarattığı zararı sizin için hemen hesaplıyor. Ayrıca
www.carboncalculator.org sitesinden uçuş noktalarını seçerek de bunu ton
olarak öğrenebilirsiniz. Bunu kilograma çevirmek için 1000 ile çarpılır. Bu
şekilde yapığınız uçuşların sebep olduğu karbon emisyonlarını toplayıp not
edin.
41
Karbon Ayak İzi Hesaplama
Örnek Hesaplama:
3-Ulaşım
Toplu taşıma için bir yılda tren ile yaptığınız kilometreyi 0.11
ile, otobüsle yaptığınız kilometreyi 0.09 ile, metroyla
yaptığınız kilometreyi 0.09 ile ve vapur ile yaptığınız
kilometreyi 0.47 ile çarpın.
Otomobil, uçak ve toplu taşımadan payınıza düşen toplamı 3.
bölümün faturası olarak bir kenara yazın.
42
Karbon Ayak İzi Hesaplama
Örnek Hesaplama:
4. Yaşam Tarzı
Yaşam tarzınız küresel ısınmada önemli bir etken. Ancak hesaplamak zor.
Bu yüzden kendinize en çok uyan şıkkı aşağıdan seçin.
“Her şeyin en yeni modelini alırım, alışveriş yapmaya bayılırım,
paketlenmiş yiyecekler tüketirim” diyorsanız 3000 kg ekleyin.
“Tutumluyum, sadece ihtiyacım olduğunda yeni şeyler alırım,
yiyeceklerimi çoğunlukla süpermarketlerden alırım” diyorsanız 2000
kg ekleyin.
“Kendi organik yiyeceklerimi yetiştiririm, yerel pazarlardan alışveriş
yaparım, asla mevsimi olmayan yiyecekleri tüketmem” diyorsanız 600
kg ekleyin.
İki grup arasında kaldığınız düşünüyorsanız kendinize arada bir puan da
verebilirsiniz.
43
Karbon Ayak İzi Hesaplama
Örnek Hesaplama:
Yukarıdaki dört bölümden elde edilen rakamlarının toplamı bireysel olarak
sebep olunan karbon emisyonu miktarı hesaplanır. Küresel ısınmaya
bireysel katkınızın derecesi ise,
1000-3000 kg : fazlasıyla çevrecisiniz
3000-6000 kg : Çevreye duyarlı bir hayat yaşıyorsunuz.
6000-9000 kg : ortalama bir zarar, daha dikkatli
olabilirsiniz.
9000-12000 kg : Sınırı aşıyorsunuz, hayat tarzınızda
değişiklik yapmalısınız.
12000 kg. ve üstü Sınırın üstünde
44
Ne yapabiliriz ?
Hepimiz çalışmak için işe gitmek
zorundayız ve hepimiz tüketimi
seviyoruz.
Ancak birçok şekilde yardımda
bulunabiliriz.
45
Ne yapabiliriz ?
Öncelikle, kişisel olarak küresel
ısınmaya yaptığımız katkıyı fark
etmeliyiz.
46
Ne yapabiliriz ?
Karbon Ayak İzi, bugünden başlayarak bu
katkıyı nasıl en aza indirebileceğimizi ve
gelecekte nasıl doğru ürün tercihlerinde
bulunabileceğimizi gösterecektir.
47
Ne yapabiliriz ?
Karbon Ayak İzimizi azaltmak
şaşılacak kadar kolaydır.
Çile çekmeyi gerektirecek özveriler bir
yana, yaşam kalitemizi ciddi bir
şekilde yükseltecek sonuçlar
doğuracaktır.
48
Ne yapabiliriz ?
49
Karbon Ayak İzimizi
En Aza İndirelim
• Yenilenebilir kaynaklardan (rüzgar, güneş ve
hidroelektrik gibi) elektrik üreten bir yeşil enerji
elektrik şirketine abone olalım; böylelikle
elektrikten kaynaklanan karbon ayak izi katkımızı
sıfıra indirebiliriz.
50
Karbon Ayak İzimizi
En Aza İndirelim
 Kullanmadığınız cihazlarınızı tamamen kapatın (ışıklar,
televizyon, DVD çalıcı, Hi Fi, bilgisayar, vs.).
 Kaloriferin ısısını biraz azaltın (birkaç derece aşağısını
deneyin).
 Sıcak suyun ısısını biraz azaltın (iki derecelik bir düşüş
bile büyük bir fark oluşturacaktır).
 Kaloriferin zamanlayıcı ayarını kontrol edin; işe
gittiğinizde evi ısıtmanın bir anlamı yoktur.
51
Karbon Ayak İzimizi
En Aza İndirelim
 Bulaşık ve çamaşır makinenizi tam yükle çalıştırın; bu
şekilde su, elektrik ve deterjan tasarrufu sağlarsınız.
 Çaydanlığa kullanacağınız kadar su doldurun.
 Cep telefonunuz şarj olur olmaz şarjdan alın.
 Düzenli aralıklarla buzdolabınızın/derin dondurucunuzun
buzunu çözün.
 Haftalık alışverişi tek seferde yapın.
 Çamaşırlarınızı makinede kurutmak yerine asarak kurutun.
52
Karbon Ayak İzimizi
En Aza İndirelim




Enerji tasarruflu ışık ampulleri kullanın.
2. Radyatörlerinize termostatik sübap takın.
Sıcak su tankınızı, çatınızı ve duvarlarınızı yalıtın.
Evin ısısının % 35'i duvarlar aracılığıyla kaybolur. Orta
büyüklükte bir evde duvar yalıtımı yapmak, yakıt
faturalarına yılda 200 TL oranında yansıyacaktır.
 180 mm kalınlığında tavan yalıtımı yaparak çatıdan
kaybolan ısının %25'ini durdurabilirsiniz.
 Evsel atık sularını geri dönüşüme tabi tutun.
 Eski buzdolabınızı/dondurucunuzu (15 yaşın üzerinde ise)
yeni "A" sınıfı enerji derecesine sahip bir buzdolabı/derin
dondurucu ile değiştirin.
53
Karbon Ayak İzimizi
En Aza İndirelim
 Eski kazanınızı yeni ve enerjiyi verimli kullanan yoğuşmalı
kazan ile değiştirin.
 Araba kullanmak yerine otobüs ya da tren kullanın.
 Yurtiçinde uçağa binmeyin bunun yerine tren ya da otobüs
kullanın.
 İşvereninizin haftada bir gün evden çalışmanıza izin verip
vermeyeceğinizi araştırın.
 Yeni araba alacağınız zaman dizel motorlu olanları tercih edin.
Dizel arabanız varsa kendi biodizelinizi kendiniz üretebilirsiniz.
 Tatildeyken araba kiralamak yerine bisiklet kiralayın.
 Otelde kaldığınız zaman odadan çıkarken ışıkları ve klimayı
kapatın.
 Havlularınızın her gün değil, iki günde bir yıkanmasını isteyin
54
Karbon Ayak İzimizi
En Aza İndirelim




Birincil karbon ayak izinin yanı sıra bir de ikincil ayak izi de
vardır ve alışveriş alışkanlıklarınıza bağlıdır. Süpermarkette
mevsimi dışında yiyecek satın aldığınızda bunlar uzak
ülkelerden uçakla ya da gemiyle getirilmiş demektir; bu da
karbon ayak izinize katkı da bulunur.
Et tüketimini azaltın.
Eğer musluk suyunu içmek güvenli ise şişelenmiş su satın
almayın (özellikle uzak yerlerden getirilmişse).
Kendi bölgenizde yetişen meyve ve sebzeleri tercih edin ve
mümkünse kendi meyve ve sebzelerinizi kendiniz yetiştirin.
Mevsimi dışında taze meyve ve sebze satın almayın; bunlar uzak
yerlerden getirilmiş olabilir.
55
Karbon Ayak İzimizi
En Aza İndirelim




Organik ürünleri satın alın.
Aşırı ambalajlanmış ürünleri satın almayın.
Mümkün olduğunda geri dönüşüm yapın.
Boş zamanlarınızda yaptığınız etkinlikler hakkında dikkatli
olun. Şu etkinliklerden hangisi karbon emisyonlarında
artışa neden olur? Sauna, sağlık klübu, restoranlar ve
barlar, go-kart, vb
 Kendi bölgenize yakın yerlerde yapılmış ürünleri tercih
edin (uzak yerlerde yapılmış ürünlerden uzak durun).
56
Karbon Ayak İzimizi
En Aza İndirelim
Yaşar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü
57
öğrencilerinin geri dönüşüm çalışmalarından örnekler…
Karbon Ayak İzimizi
En Aza İndirelim
Yaşar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü
58
öğrencilerinin geri dönüşüm çalışmalarından örnekler…
Karbon Telafisi
Karbon telafisi, açığa çıkan
salınımların yine eşdeğer bir
CO2 tasarrufu ile
karşılanmasıdır.
59
Nasıl Telafi Edebilirim ?
Karbon telafi işlemi iki aşamadan oluşmaktadır.
• İlk olarak “Karbon Ayakizi” hesaplanır.
• İkinci aşama salınım azaltma projelerinden ‘karbon telafi
kredisi’ satın almayı gerektirir. Bu tip projeler CO2
salınımını önlemekte / ve önlüyor veya bir o kadar CO2’i
dünyanın farklı noktalarında etkisiz hale getirmektedir.
CO2 salınımı dünyanın her tarafına yayıldığından, bu
telafiyi Manchester ya da Mumbai’de yapmış olmanın
önemi yoktur. Çevre üzerindeki olumlu etki aynı olacaktır.
60
EKOLOJİK AYAK İZİ
61
Ekolojik Ayak İzi Nedir?
• Bir bireyin yaşamını sürdürmesi için
ihtiyacı olan kara ve deniz parçası
büyüklüğüdür.
• Başka bir ifadeyle bir insanın tüketim
alışkanlıkları doğrultusunda ne kadar
hacimde su ne kadar alan kara parçasına
ihtiyaç duyduğunu gösteren ölçü birimidir.
• Mesela günde bir ekmek(300 g) tüketen bir
kişi 0,300 kg x365 gün=120 kg ekmek için
ne kadarlık alana tahıl ekilmelidir?
62
Ekolojik Ayak İzi Nedir?
• Yine tüketilen sebze ve meyveler için giysilerinizdeki
pamuk için ne kadarlık bir alan ve su kullanılmakta dır?
• Aynı şekilde atıkların bertarafı için ne kadarlık bir alan
kullanılmakta dır?
Yani özetle Ekolojik Karbon İzi: her birimizin zorunlu
ihtiyaçlarımızın temin edildiği Dünyaya olan toplam
maliyetidir.
Tüm vücut fonksiyonlarımızdaki maliyetin ölçülemeyecek
kadar yüce ve büyük olduğu ortadadır.
Ekolojik Ayak İzi ve Karbon Ayak İzi tüketim çılgınlığının
doğaya verdiği zararların bir göstergesidir.
63
Ekolojik Ayak İzi Nedir?
WWF’nin (Doğal Hayatı Koruma Vakfı)
Yaşayan Gezegen Endeksinde (2008), 2005
yılında kişi başına düşen ekolojik ayak izinin 2,5
global hektar olduğu belirtilmiştir. Ülkemizde
kişi başına düşen ayak izi 2,7 global hektardır.
Yani, dünya otalamasına üzerindedir.
64
Ekolojik Ayak İzi Nedir?
Büyük bir ağaç (kayın) bir insanın yaklaşık 2
aylık oksijen ihtiyacını
karşılamaktadır.Yani yılda 6 ağaç ,yaşam
boyu için ise yaklaşık olarak 400 ağaç
gereklidir.
65
Kyoto Protokolü
66
KYOTO PROTOKOLÜ
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi içinde imzalanmıştır. 1997’de imzalanan
protokol, 2005’te yürürlüğe girebilmiştir.
Kyoto Protokolüne taraf olmanın temel amacı,
sera gazı emisyonlarını sınırlama ya da azaltma
taahhüdünde bulunmaktır.
67
KYOTO PROTOKOLÜ
Kyoto Protokolü şu anda yeryüzündeki 185 ülkeyi ve sera gazı
salınımlarının %55'inden fazlasını kapsamaktadır.
Kyoto Protokolü ile devreye girecek önlemler, pahalı yatırımlar
gerektirmektedir.
Sözleşmeye göre;
 Atmosfere salınan sera gazı miktarı %5 oranında azaltılacak,
 Endüstriden, motorlu taşıtlardan, ısıtmadan kaynaklanan sera
gazı
miktarını azaltmaya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecek,
 Daha az enerji ile ısınma, daha az enerji tüketen araçlarla uzun
yol alma, daha az enerji tüketen teknoloji sistemlerini
endüstriye yerleştirme sağlanacak, ulaşımda, çöp depolamada
çevrecilik temel ilke olacak,
68
KYOTO PROTOKOLÜ
 Atmosfere bırakılan metan ve karbondioksit oranının
düşürülmesi için alternatif enerji kaynaklarına yönelinecek,
 Fosil yakıtlar yerine örneğin biodizel yakıt kullanılacak,
 Çimento, demir-çelik ve kireç fabrikaları gibi yüksek enerji
tüketen işletmelerde atık işlemleri yeniden düzenlenecek,
 Termik santrallerde daha az karbon çıkartan sistemler,
teknolojiler devreye sokulacak,
 Güneş ve Rüzgar enerjisinin önü açılacak, nükleer enerjide
karbon sıfır olduğu için dünyada bu enerji ön plana çıkarılacak,
 Fazla yakıt tüketen ve fazla karbon üretenden daha fazla vergi
alınacaktır.
69
KYOTO PROTOKOLÜ
 2004 yılında BMİDÇS'ye taraf olan ancak uzun süre Kyoto
Protokolü'nü imzalamayan Türkiye 30 Mayıs 2008'de
Protokolü imzalayacağını resmen açıklamıştı.
 5 Haziran 2008 tarihinde Protokolün imzalanmasına ilişkin
tasarı meclise sunulmuştu. Türkiye'nin, Kyoto Protokolüne
katılmasının uygun bulunduğuna ilişkin kanun tasarısı
05.02.2009 tarihinde, TBMM Genel Kurulunda kabul
edilerek yasalaştı.
70
KYOTO PROTOKOLÜ
Listeler
Ülkeler
Sorumluluklar
Ek-1
OECD + AB + PEGSÜ
(36 ülke)
Emisyon Azaltımı
Ek-2
OECD + AB-15
(25 ülke)
Türkiye (hariç)
Teknoloji Transferi ve Mali
Destek Sağlamak
Ek-1 Dışı
Diğer Ülkeler (Çin,
Hindistan, Pakistan,
Meksika, Brezilya, …)
Yükümlülükleri yok…
Ek-B
Ek-1 Ülkeleri
(27 ülke)
2008-2012 arası dönem için 1990
seviyesine göre sera gazı
emisyonlarında %5 oranında
azaltım
PEGSÜ: Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecindeki Ülkeler
71
Uluslararası Karbon Ticareti
İklim değişikliği ile mücadele çerçevesinde AB bünyesinde
Karbon Borsası (EU ETS) 2005 yılında faaliyete
geçirilmiştir.
Kyoto Protokolüne göre ülkeler 2008 ile 2012 yılları
arasında salımlarını 1990 yılına göre %5 oranında
düşürmekle yükümlüdürler. Buna rağmen, pratikte birçok
ülke belirli sanayi kuruluşlarına sınırlamalar koymuştur
(kâğıt endüstrisi, enerji santralleri gibi).
AB'de bu uygulama vardır ve birçok ülke de buna doğru
kaymaktadır. Buna göre, belirlenen seviyeden fazla salım
yapacağını anlayan bir şirket bir şekilde başka yerlerden
Karbon Kredisi bulmak zorundadır. Bu da Karbon
ticaretini ve borsasını ortaya çıkarmıştır.
72
Uluslararası Karbon Ticareti
Temiz Kalkınma Mekanizması (Clean Development Mechanism-CDM):
Emisyon hedefi belirlemiş bir ülke, emisyon hedefi belirlememiş az
gelişmiş bir ülke ile işbirliğine giderek, o ülkede sera gazı emisyonlarını
azaltmaya yönelik projeler yaparsa, “Sertifikalandırılmış Emisyon
Azaltma Kredisi”(CER) kazanır ve toplam hedeften düşülür.(12.maddeEk 1 ve Ek B dışı ülkelerle beraber)
Salım Ticareti Mekanizması (Emission Trading–ET):
Sera gazı emisyonunu belirlenen hedeften daha da fazla miktarda azaltan
bir Ek I ülkesi, gerçekleştirmiş olduğu söz konusu bu ek indirimi, başka
bir taraf ülkeye satabilmektedir.(17. madde- Ek I ve Ek B ülkeleri
Arasında)
73
Uluslar arası Karbon Ticareti
Emisyon ticareti, basit bir mekanizmadır. Belirlenen
emisyon azaltımı hedeflerine hızla ulaşmak için, firmalara
düşük maliyetli bir pazar çerçevesi sağlayan bir sistemdir.
Buna göre, sera gazı emisyonunu belirtilen hedeften daha
fazla azaltan bir şirket/ülke, gerçekleştirdiği bu ek indirimi
başka bir taraf şirkete/ülkeye satabilmektedir.
Protokol, gelişmiş ülkelerin sera gazı emisyon hedeflerine
ulaşabilmeleri için, emisyon azalması satın alabilmelerine
imkan tanımaktadır.
74
Uluslar arası Karbon Ticareti
Pratikte, gelişmekte olan ülkelerin sera gazı
sınırlamalarına tabi olmadıklarını, ama sera gazını azaltan
bir projenin uygulanması durumunda elde ettikleri
karbondioksit kredisini gelişmiş ülkelere satabileceğini
anlatmaktadır. Protokol ayrıca, Japonya ve Hollanda gibi
zaten az salım yapan ve çevre standartlarına saygılı ülkeler
için, kendi sera gazı salınımlarını azaltmak yerine
karbondioksit kredisi almalarını sağlar. Bu şekilde
gelişmekte olan ülkeler de sera gazı salınımlarını azaltmak
için teşvik edilmiş olurlar çünkü karbondioksit kredisi
satarak bu projeleri için kaynak edinmiş olurlar.
75
Uluslar arası Karbon Ticareti
1- Onaylı Karbon Kredileri
2- Gönüllü Karbon Kredileri
76
Onaylı Karbon Kredileri
Bu ürünler uluslar arası iklim değişimi fikrinden
ortaya çıkmıştır ve son derecede takibe açık ve
yasaldırlar.
• Bu ürünler, şirketlerin aksi takdirde diğer
şirketlere ihale edilecek olan karbon emisyonlarını
etkisiz hale getirmelerine ve salınım hedeflerini
tutturmalarına yardımcı olmak amacını
taşımaktadır.
•
77
Uluslar arası Karbon Ticareti
KARBON TİCARETİ SERTİFİKALARİ
Kyoto Protokolünü imzalayan ülkeler arasında;
• “CER” - Certified Emission Reductions – Sertifikalandırılmış Emisyon
Azaltımı
• Üye ülkeler tarafından uyarlanan, yasallaştırılan ve kontrol edilen
CDM (Clean Development Mechanism – Temiz Kalkınma
Mekanizması) ile standartlaştırlan Sertifikalar
• CER Sertifikalar kendi arasında teslim edilme garantisi olan ve
olmayan sertifikalar şeklinde 2’ye ayrılır.
Kyoto Protokolü’ne üye olmayan ülkeler için;
• “VER” – Voluntary Emission Reduction Certificates – Gönüllü
Emisyon Azaltımı
• Kyoto Protokolü ve bölgesel çalışmalar ile harekete geçirilen ve
gönüllü olarak kurulmuş ve izlenebilir programlara yönelik
sertifikalar
78
Uluslar arası Karbon Ticareti
VER / CER SERTİFİKALARI
1 VER Sertifikası, salınmayan 1 ton CO2 eşdeğer (sera
gazı) emisyon azaltımına karşılık gelmektedir.
1 VER = 1 CER = 1 ton CO2
VER veya CER sertifikaları ton artımıyla değiş tokuş
edilir.
79
Karbon Ticareti Standartları
Standart
Açıklama
Gold Standard
GKA projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikasyonu
Yen. Enerji, Enerji
Verimliliği
VCS
GKA projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikasyonu
Yeni HFC hariç
CDM
GKA projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikasyonu
VER+
GKA projelerinin ve karbon nötr ürünlerin sertifikasyonu
CCX
CCX karbon azaltım projelerinin ve kredileri sistemi
CCB Standards
GKA projelerinin sertifikasyonu
ISO 14064
Emisyon, denkleştirme ve karbon kredilerinin sertifikasyonu
Proje Tipleri
Nükleer, yeni HFC ve
REDD hariç
Nükleer, HFC ve büyük
hidro hariç
Yeni HFC hariç
Yalnızca LULUCF
Sınırlama yok
Diğer: VOS, Green-e Climate, Plan Vivo, Greenhouse
Friendly, CCAR, vb.
80
Gönüllü KarbonTicareti
Gönüllü karbon piyasası, bireylerin,
işletmelerin, kurum ve kuruluşların,
firmaların ve kar amacı gütmeyen
kuruluşların sera gazı salımlarını gönüllü
olarak azaltımını, dengeleyebilmelerini
kolaylaştırmak amacıyla oluşturulan bir
pazardır.
81
Gönüllü KarbonTicareti
İlk gönüllü karbon yatırımı 1989 yılında AES
şirketinin Guatemala’da yaptığı yeni elektrik
santralinin CO2 salımını dengelemek amacıyla
Guetemala çiftçilerine 50 milyon ağaç dikimine
bedel maliyeti ödemesiyle gerçekleştirilmiştir.
Bu ödeme kanuni bir zorunluluk nedeniyle değil,
tamamen firmanın pazarlama ve tanıtım stratejisi
hedefiyle yapılmıştır.
82
Gönüllü KarbonTicareti
Gönüllü/Onaylı Salım Azaltım Projeleri (VER –
Voluntary/Verified Emission Reductions); Kyoto Protokolü’ne taraf
olmayan ülkelerde ve/veya Kyoto Protokolüne taraf olup da Ek-A
listesi dışında kalan sektörlerde ortaya çıkan karbon salımlarının
(örneğin; uluslararası uçuşlar, çöp depolama alanlarının
rehabilitasyonu, büyük konferans ya da spor karşılaşmaları), etkinlik
sahibi kişi ya da kurumlarca gönüllü olarak dengelenmesi amacıyla,
Gönüllü Piyasalarda Yararlanabilen Projeler:
– Yenilenebilir Enerji
– Enerji Verimliliği
– Karbon Yakalama
– Ağaçlandırma
olmak üzere sera gazı salımlarının azaltılmasına yol açan projelere
finans desteği sağlamasını içermektedir.
83
Gönüllü KarbonTicareti
Dengeleme (Offset) Kavramı
Dengeleme, karbon salımlarının azaltılması
için uygulanan önlemlere ek olarak
gerçekleştirilen ve gönüllü karbon piyasalarında
çok iyi bilinen bir mekanizmadır.
Dengeleme, bir yerde salınan sera gazının
başka bir yerden satın alınarak aynı miktarda sera
gazının önlenmesi ile veya atmosferdeki aynı
miktarda sera gazının yutulması/ hapsedilmesi ile
nötrleştirilmesidir.
84
Gönüllü KarbonTicareti
Dengeleme (Offset) Kavramı
Başka bir ifade ile bir firmanın ortaya
çıkardığı karbon salımlarına karşılık, aynı
miktarda ancak başka bir yerde karbon tasarrufu
sağlayan projelerde belgelendirilmiş karbon
azaltım sertifikalarının satın alınması olarak
açıklanabilir.
85
Gönüllü KarbonTicareti
• İklim değişimi ile karşılaştığımız krizin çözümünde önemli
bir halkada karbon denkleştirme pazarlarıdır.
• Bu yolla teorik olarak kendi karbon emisyonunun telafisi
mümkün olmaktadır.
• Emisyonlar ölçülür ve eş değer miktarda CO2 emisyon
azaltımı satın alınır.
• Bu para ile de emisyon azaltım projelerine kaynak
yaratılır.
• Karbon denkleştirme pazarları ekonomik ve çevresel
açıdan oldukça verimlidir, ayrıca sürdürülebilir kalkınma
açısından birçok fayda sunmaktadır.
• Gelişmekte olan ülkelere teknoloji transferi ve kapasite
artımı sağlamaktadır.
86
Gönüllü KarbonTicareti
Kyoto Protokolü piyasası mekanizmasının aksine,
gönüllü karbon piyasasında henüz zorunlu bir
belirleyici kural veya standart yoktur. Pek çok
farklı standartla onaylanabilen salım azaltımları
piyasada farklı alıcılar tarafından talep
edilebilmektedir.
87
Gönüllü KarbonTicareti






Gönüllü Karbon Ticareti, Kyoto Protokolü kapsamına girmeyen (EkA da olmayan) sektörler için geçerlidir. Bu süreç, Kyoto Protokolü
zorlamasından farklı olarak;
İklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması için istekli olmak (çevreci
duyarlılık),
Kamu yararı için finans sağlama konusunda yenilikçi yaklaşımlar
içerisinde yer almak
Halkla ilişkileri geliştirmek,
Ulusal ve bölgesel yükümlülükler ve planlamalar için hazır olmak,
Karbon kredilerinin tekrar satılmasıyla kar elde etmek,
Yenilenebilir enerji, atık yönetimi, arazi kullanımı, ormancılık, atık
yönetimi ve enerji verimliliği gibi programlarla birleşmek, gibi
amaçlar için geliştirilmektedir.
88
Gönüllü Piyasalar Nasıl İşliyor?
Satıcı:
•Yenilenebilir enerji yatırımcısı
•Enerji verimliliği yatırımcısı
•Ağaçlandırma projesi yatırımcısı
•...
Ürün: Projenin yarattığı gönüllü
salım azaltımları
Alıcı:
Karbon ayak izini denkleştirmek
isteyenler;
•Bireyler
•Organizasyonlar
•Firmalar
• İklim değişikliğiyle mücadele araçlarından birisi
• Prensip önce azalt, sonra denkleştir
• Gönüllük esası:
– “Uyum öncesi” risk yönetimi
– Bireysel ve kurumsal sosyal sorumluluk
• Borsa veya tezgah üstü piyasalar üzerinden
89
Talep Analizi
Satın alma sebebi?
Alırken nelere bakıyor?
Satın alma amacı
Satın alma kriteri
Kurumsal sosyal sorumluluk
Özgün Katkı
Risk Yönetimi
Satıcının itibarı
Markalaşma
Sertifikasyon süreci
Ürün satışı
Çevresel ve sosyal etkiler
İş modeli
Fiyat
Yatırım
Projenin pazarlaması
Projenin pazarlaması
Kolaylık
90
Gönüllü KarbonTicareti
Gönüllü Karbon Piyasasında İşlem Hacmi
2007
2008
Hacmi
Mton CO2e
Değeri
US$ (Milyon)
Hacmi
Mton CO2e
Değeri
US$ (Milyon)
Chicago İklim
Borsası
Tezgah Üstü (OTC)
43,1
262,9
54
396,7
22,9
72,4
69,2
306,7
Diğer Borsalar
Toplam(Chicago+O
TC)
M= Milyon
0
66
0
335,3
0,2
123,4
1,3
704,7
Kaynak: Hamilton, vd., 2009:7, State of Voluntary Carbon Markets, Ecosystem Marketplace, New Carbon
Finance. CCX, (2009), Market Report, CCX, Cilt 4, Sayı 12, ss. 1, Chicago,
Gönüllü karbon piyasasının toplam pazar büyüklüğü 2007 yılında 335 milyon ABD dolara iken
2008 yılında gönüllü karbon pazarı 704 milyon ABD dolarına ulaşmıştır. 2008 yılında gönüllü
karbon dengeleme için ortalama birim fiyat, bir önceki seneye göre %20'lik artışla 7,34 ABD
dolar/ton CO2 olmuştur.
91
TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI
Türkiye Birleşmiş Milletler iklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BM
DÇS) Ek-I Listesinde ancak Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer
almayan tek ülke olması nedeniyle Türkiye’nin Kyoto Protokolü’ne
taraf olsa dahi;
• 2012’ye kadar CDM/JI ya da salım ticareti süreçlerine
katılamayacaktır.
• Türkiye’nin Ek-B dışı konumunu 2012 yılına kadar koruyacaktır. Yani
Türkiye’nin 2012 öncesinde herhangi bir yükümlülük almadan Kyoto
Protokolü’ne taraf olacaktır.
• Bu nedenle, 2012’ye kadarki süreçte, Türkiye'de, kamu ve özel
sektör açısından en geçerli sürecin gönüllü karbon piyasalarının
kurumsal sosyal sorumluluk çerçevesinde kurgulanması olduğu,
üstelik Türkiye’nin bu süreci kendi inisiyatifiyle yönlendirebilecektir.
92
TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI
Türkiye, 2005 yılından itibaren gönüllü karbon
piyasasına, sera gazı salım azaltım projeleri ile yer
alan Türkiye'de ilk kez Futurecamp GmbH adlı
danışman şirket tarafından sera gazı salım azaltım
projesi olarak hazırlanan 30 MW kurulu gücündeki
Bandırma Rüzgâr Enerjisi Santrali (BARES)
yıllık 72.000 ton CO2e azaltımı sağlamıştır.
93
TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI
Bu projenin hazırlanmasından sonra Türkiye
piyasasında enerji yatırımlarının gönüllü
karbon piyasasından yararlanmak için hızla
proje hazırlandığı görülmektedir.
94
TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI
Türkiye'de farklı standartlarda pek çok gönüllü
karbon projesi hazırlanmasına rağmen günümüze
kadar bir standart altında kayıt edilerek karbon
haklarını satabilme noktasına gelmiş 26 projenin
ön görülen yıllık toplam sera gazı salım azaltım
miktarı 2.292.681 ton CO2e'e ulaşmıştır.
95
TÜRKİYE'DE GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI
Projeler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
Standard
Bares 30 MW, RES
Karakurt 10.8 MW RES
Sebenoba 30 MW RES
Çatalca 60 MW RES
Yuntdağ 42.5 MW RES
Şamlı 90 MW RES
Tuzla Jeotermal 7.5 MW
Söke-Çatalbük 30 MW RES
Burgaz RES
Mamak Çöpgaz
Mare Manastır RES
Sayarlar RES
Anemon RES
Osmaniye RES
Mazı-3 RES
Akbük RES
Dares Datça RES
Keltepe RES
Karaburun RES
Kemerburgaz RES
Çataltepe RES
Poyraz RES
Kuyucak RES
Sarıkaya RES
Aydin Salavatli Dora-1 Jeotermal
Kalealti 15 MW HES
Ön Görülen Azaltım Miktarı (ton CO2)
VER+
VCS
VER+
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
Gold Standard
VCS
VCS
Ön Görülen Azaltım
Miktarı (ton CO2)
70.000
24.000
60.000
150.000
100.000
160.000
32.000
58.000
44.000
250.000
94.000
85.000
80.000
300.000
76.700
76.900
72.169
47.531
172.141
39.816
39.724
127.000
71.578
62.122
30.309
29.885
2.353.87
96
KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON
AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU
2009 yılında Kyoto Protokolüne taraf olan
Türkiye, 2012 yılı sonuna kadar emisyon
azaltımı açısından herhangi bir yükümlülük
altında olmayacaktır.
97
Peki 2012 sonrası?
98
KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON
AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU
Kyoto Protokolüne taraf ülkeler 2012 sonrası için
Kopenhag'ta müzakereler yürüteceklerdir.
Bu süreçte Türkiye'nin üstlenebileceği emisyon
kısıtlamalarının bir taraftan Türk ekonomisi diğer
taraftan sektörler üzerindeki etkisinin
hesaplanabilmesini teminen, Devlet Planlama
Teşkilatı öncülüğünde bir araştırma projesi
başlatılmıştır.
99
KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON
AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU
Bu proje kapsamında yapılacak ekonomik
modelleme ile emisyon kısıtlamalarına ilişkin farklı
senaryoların Türk ekonomisi ve sektörleri üzerindeki
orta ve uzun vadedeki etkisinin ortaya çıkarılması
amaçlanmıştır.
Böylelikle sera gazı emisyonlarının kısıtlanmasını
hedef alan uluslararası müzakerelere Türkiye'nin
daha iyi hazırlanabilmesi mümkün olabilecek ve
farklı emisyon kısıtlama taahhütlerinin ekonomi
üzerindeki etkileri daha iyi görülebilecektir.
100
KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON
AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU
Türkiye'nin Kyoto sonrası stratejisini
belirlemesinde, OECD üyeliği ve Avrupa
Birliği Aday ülkesi olması önemli bir rol
oynamaktadır. Avrupa Komisyonu'nun Kyoto
sonrası stratejisinde Türkiye için çok zorluk
çıkaracak kararlar alındığı görülmektedir.
101
KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON
AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU
Bu raporda, gelişmiş ülkelerin asıl sorumluluk alması
beklenmekte ve emisyonları 1990 seviyesinin %2540 altına indirmesi istenmektedir.
Avrupa Komisyonu gelişmiş ülkeler sınıfına giren
ülkeleri tanımlarken Türkiye için çok sorunlu olan şu
kriterleri ortaya atmaktadır; Sadece Kyoto'ya taraf
olmuş EK-B ülkeleri değil, UNFCCC üyesi tüm EKI ülkeleri, tüm OECD üyesi ülkeler ve AB'ye aday ya
da adaylık potansiyeli olan ülkeler gelişmiş ülkeler
grubuna girer.
102
KYOTO SONRASI TÜRKİYE'DE GELİŞTİRİLEN GÖNÜLLÜ KARBON
AZALTIM PROJELERİNİN DURUMU
7-18 Aralık 2009 tarihleri arasında gerçekleştirilen
Danimarka’nın Kopenhang kentinde
gerçekleştirilen oturuma ülkemizden 115 kişilik
bir heyetle katılım sağlanmış ancak birçok
konularda bu konferans beklentileri
karşılayamamıştır.
Kopenhang mutabakatında eşitlik ve sürdürülebilir
kalkınma temelinde, sıcaklık artışını sanayileşme
öncesi döneme göre 2 ºC ‘nin altında tutacak bir
anlaşma olup,2015 yılından sonra gözden geçirme
ile sıcaklık artışını 1,5 ºC’nin altına çekmeyi
hedeflemektedir.
103
KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ
ÖNEMİ
Ülkemiz BM İklim Değişikliği Çerçevesi
Sözleşmesinde (BM İDÇS) ve Kyoto
Sözleşmesinde taraf olmuş ancak azaltım
yükümlülüğü altına girmemiştir.
Türkiyede sera gazı emisyonları yaklaşık değerlerle
1990 yılında 170 milyon ton CO2 eşdeğeri iken
2008 yılında 2 kattan daha fazla artarak 366
milyon ton CO2 eşdeğerine yükselmiştir.Bu
emisyonların yaklaşık değerlerle %29 ‘u enerji
üretiminden,%33’ü enerji kullanımından,%13’ü
ulaşımdan kaynaklanmaktadır.
104
KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ
ÖNEMİ
Endüstriyel proseslerden kaynaklanan oran ise
(enerji kullanımı hariç) %8 civarındadır.
Türkiye kişi başına düşen karbon tüketimi
bakımından 2008 yılında 97.sırada yer
almıştır.
Türk sanayii emisyonlarına belli değerde
tutarken ileri teknoloji kullanarak
sanayileşmesini de sürdürmek zorundadır.
105
KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ
ÖNEMİ
En çok enerji tüketen ve karbon yoğunluğu
yüksel olan tesisler;demir-çelik,mineral
endüstrisi(çimento,kireç,cam,seramik,alçı
taşı) selüloz ve kağıt üretim sektörleri bu
borsaya dahil edilmiştir.
Belirlenen oranların üstünde karbon salınımını
yapanlar bunun karşılığı olarak borsadan
satın almakta, salınımını azaltanlar ise
azalttıkları miktarı satarak gelir elde
106
edebilmektedirler.
KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ
ÖNEMİ
2012 yılından itibaren Avrupa hava sahasına
giren,çıkan tüm uçuslar bu pazara tabi
olacaklardır.
Karbon Saydamlık Projesi (Carbon Disciosure
Project), Seragazları Protokolu(Greenhouse
Gas Protocol) ve ISO 14064 Serisi
Standartları Karbon envanterinin
çıkarılmasında kullanılabilmektedir.
107
KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ
ÖNEMİ
Ürünün karbon ayak izi;bir ürünün yaşam döngüsü
boyunca oluşan tüm sera gazlarının
hesaplanmasıdır.
Hammaddelerin
çıkarılması,üretimi,taşınması,dağıtımı,kullanımı
ve bertarafına kadar olan tüm safhaları
kapsamaktadır.
Karbon ayak izleri en yüksek ülkeler:Birleşik Arap
Emirlikleri,Katar,Danimarka,Belçika,ABD,Estony
a,Kanada,Kuveyt,İrlanda
108
KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ
ÖNEMİ
Türkiye emisyon envanterine göre ülkemizde
bir kişinin karbon ayak izi yılda ortalama
5.1 ton olarak belirtilmiştir.
Karbon salınımını azaltmanın en etkili
yollarından birisi de ısı yalıtımıdır.
Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği 9 Ekim
2008 Tarih 27019 sayılı Resmi Gazete de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
109
KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ
ÖNEMİ
Facebook’un Avrupa’daki ilk sunucuları
İsveç’in kuzey doğusunda kuzey kutup
çizgisi yakınlarında yer alan yaklaşık 45000
nüfuslu Luleâ kentine kuruluyor.Böylece
sunuculara doğal yollarla soğuk tutma
imkanı olacaktır.Zira sunucuların
oluşturduğu ısıyı soğutmak için data
merkezlerine büyük çapta soğutma
ünitelerinin kurulması ciddi ek masrafları
110
gerektirmektedir.
KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ
ÖNEMİ
Böylece facebook kullanıcılarına daha hızlı
performans sağlayacak ve doğaya saygı
vurgulanacaktır.
2014 yılında hizmete girmesi beklenen veri merkezi
doğal yollardan soğutma sağlayacağı için karbon
salınımı daha az olacaktır.
Farklı coğrafi iklim ve sıcaklıklara sahip olan
ülkemizdeki bu doğal zenginlikten yararlanmalıyız.
111
KARBON AYAK İZİNİN SANAYİDEKİ
ÖNEMİ
AB’nin yer aldığı endüstrileşmiş ülkeler
ürünlerini çevresel etkilerini en aza
indirmek amacıyla ürüne yönelik EkoEtiketleme,ürünün çevresel etkilerinin
deklarasyonu( EPD) gibi çevresel
politikalar geliştirmeye başlamışlardır.
112
SONUÇ VE ÖNERİLER
İklimlerin değişmesi ve sıcaklıkların artması ile
birlikte kuraklığın ekonomiler üzerinde yaratacağı
olumsuz etkileri en aza indirmek amacı ile yola
çıkmış pek çok ülkenin meydana getirdiği Kyoto
Protokolü, hayatımıza yeni bir metayı ve bunun
pazarını dahil etti.
“Metalaştırılan karbon salım hakkı”, kimilerini
sera gazı salımları nedeni ile yükümlülükler altına
sokarken kimilerini de karbon salım haklarını
piyasaya sürerek yatırımlarına yeni bir finans
kaynağı yaratma ile ödüllendirmiştir.
113
SONUÇ VE ÖNERİLER
• Türkiye Ek-B dışı Ek-1 ülkesi olduğu için 2012 yılı sonuna kadar
sera gazı emisyonunu azaltmak için belli sahalarda Gönüllü
Karbon Piyasası mekanizmasını çalıştırmaya başlayabilir.
Gönüllü karbon ticareti geliştirilerek 2012 yılı sonrası için ülkemiz
hazır hale getirilebilir. Bunun mekanizmaları kurulabilir.
• Hangi sektörlerde azatlımlar yapılacağı ile ilgili öngörüler
hazırlanabilir.
• Ülkemizde elektrik enerjisi üretimi, sanayi, ulaşım ve ısınma gibi
sektörlerde düşük karbon ekonomisi, pazarı ve sektörü
oluşturulmalı. Türkiye şartları buna çok uygundur. Çünkü
ülkemizde enerji tüketimi gelişmiş ülkelere göre fevkalade
düşüktür.
114
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu konuda;
• Fosil yakıt kullanmayı azaltarak yani karbon az
yoğun enerji kaynaklarının (yenilenebilir enerji,
güneş enerjisi, rüzgar enerjisi,
biokütle v.b.) kullanımının artırılma ile,
• Metan emisyonu kaynaklarının kontrol edilmesi ile,
• Enerji verimliliğinde önemli iyileştirmeler yapması
ile;
115
SONUÇ VE ÖNERİLER
• Atıkların geri kazanılması ile; gibi konularda yaklaşımlar
belirlenebilir. Bunun için ülkemizde;
– Karbon Emisyon ticareti,
– Gönüllülük programı,
– Karbon ve enerji vergileri,
– Organik atıkların depolanmasının kısıtlanması,
– Atıkların hammadde olarak kullanılması,
– Karbon az yoğun enerji kaynaklarının teşvik edilmesi,
• Enerji verimliliği ve karbon emisyonları üzerine hazırlanmış
• mevzuatlardan oluşmuş ulusal politikalar gibi alanlarda sera
gazı emisyonlarının azatlımı ile ilgili çalışmalar yapılabilir.
116
SONUÇ VE ÖNERİLER
Firma ve ürün bazında Karbon Ayak İzini açıklamak
zorunda kalacak şirketler şimdiden iyileştirme
yapabilecekleri konuların stratejik planlamalarını
yapmalıdırlar.Özellikle kalkınma bankaları uzun
vadeli ve cazip krediler verirken firmaları bu
konuda tedbirler almaya zorlayacaktır.
Çin yenilenebilir enerji kullanımında en önde
bulunmakta,ABD’de özellikle Yeşil Binalar
konusunda çok ciddi önlemler alınmıştır.Düşük
karbonlu ekonomiye geçiş değişimine ayak
uyduramayan firmalar rekabet şanslarını yitirmeye
mahkumdurlar.
117
SONUÇ VE ÖNERİLER
Ülkemizden güzel örnekler verecek olursak;
• Bir enerji grubu(Zorlu Enerji) karbon ayak
izi hesabını yaptıran ilk şirket olmuştur.
• Karbon salınımını ölçerek ‘Karbon
Saydamlık Projesi ‘raporlayan Türk
Telekom’a Türkiye Karbon Saydamlık
Liderliği ödülü verilmiştir.
118
SONUÇ VE ÖNERİLER
Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB);
670 ton olan karbon ayak izlerini aldıkları gönüllü
karbon kredileri Gold Standart ile sildikleri iki
yılda ayak izlerini%68 azaltmayı başardıkları ifade
edilmektedir.
TAV,Türkiyedeki havalimanları Karbon AyakiziAvrupa Uluslar arası Havalimanları Konseyi (ACI
Europe) Havalimanı Akreditasyon Programı
altında ISO 14064 denetliyor.Yolcu konforunu
olumsuz etkilemeden yılda 3,5 milyon Kw saat
enerji tasarrufu hedeflenmiştir.
119
SONUÇ VE ÖNERİLER
• KOÇ Topluluğu, sera gazı emisyonu hesaplama
yöntemini uluslararası normlara
• göre geliştirerek ortak bir veri giriş sistemi
oluşturmuş ve tüm Topluluk şirketleri için sera
gazı emisyonlarını hesaplayarak yöntemi Türkiye
İstatistik Kurumu ile
• kesinleştirmiştir.Bu çalışmalara ek olarak Holding,
2020yılına odaklanan bir sera gazı stratejik planı
hazırlayarak şirketlerinin sera gazı emisyonu
tahminleri, azaltım planları ve miktarları ile ilgili
yatırımları belirleme çalışmaları başlatmıştır
120
SONUÇ VE ÖNERİLER
• Bilim İlaç,karbon ayak izini 3 yılda %7 düşürmeyi
hedeflemiştir.Tıbbi tanıtımda video konferansın
yaygınlaşması gibi tedbirler öne çıkmıştır.
• ÜNİLEVER,15 Kasım 2010’da Sürdürülebilir
Yaşam Planını açıklamış Atıkları Kaynağında
Önleme Arıtma ve Enerji Tasarrufu
Uygulamalarına başlamıştır.
121
SONUÇ VE ÖNERİLER
ECZACIBAŞI, 2007 yılında 70 kişiden oluşan
sürdürülebilir çalışma gurubu
oluşturmuş,Çevre,Ürün Sorumluluğu,Bina
Verimliliği alanlarında alt çalışma grupları ile
faaliyetlerini yürütmektedir.2009-2010 yılında
tüketilen enerjiden %8,1; karbon emisyonunda
%8,2 düşüş sağlanmıştır.Vitra-A Avrupa Birliği
Eko etiketi almaya hak kazanan ilk firma
olmuştur.
122
SONUÇ VE ÖNERİLER
• HP,rüzgarla soğutulan dünyanın ilk veri
merkezini İngiltere’de Wnyyard’da açtı.
• DHL,2015 yılına kadar karbon salınımını
%30 azaltmayı hedefliyor.Atatürk
Havalimanında yeni hizmet binasını tamamı
organik ürünlerden olan yeşil duvarlarla
kaplamıştır.
123
SONUÇ VE ÖNERİLER
• Ekonomide olumsuz dışsallık olarak adlandırılan
çevre-maliyet etkileşiminde vergi-sübvansiyon
mekanizması ile karbon salınımı sorunu
çözümlenmelidir.Özellikle yenilenebilir enerji
kullanımında sübvansiyon mekanizması devreye
sokulmalıdır.
Yukarıdaki veriler firmaların kendi
beyanatları,demeçleri,web siteleri ve basın
organlarında yer alan haberlerden derlenmiştir.
124
Yararlanılan Kaynaklar:
ERDÖR.M., Yeşil Pazarlama,2011
Erzen.J Çevre Estetiği ODTÜ Geliştirme Vakfı,ANKARA,2006
KARA.H. ,Sanayici Dergisi,Aylık Ekonomi ve İş Dünyası ,2011
KARABULUT.Y. ,Türkiye’de ve Dünyada Gönüllü Karbon piyasaları,2011
www.enerjikongresi.com/doc/2009/sunumlar/YagmurKarabulut.ppt
KUMBAROĞLU.G. ve ARIKAN.Y. Farkındalık ve Fark Yaratmak Türkiye’nin CO2
Salımları,Açık Toplum Vakfı , İstanbul,2009
7. ÖZTÜRK.M ,Gönüllü Karbon Ticareti, 2011
http://www.mozturk.net/Upload/karbon.pdf
www.karbonayakizi.com
8. TATAR.O.,Sürdürülebilir Yaiam ve Çevre Dersi Notları Yaşar Üniversitesi ,İzmir,2010
9. TATAR.O.,Kentsel Ekoloji ve Yaşanabilir Kent ,Ege Üniversitesi,İzmir,2008
10. WWF- Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı ,İklim Çözümleri 2050 Türkiye
Vizyonu,İstanbul ,2009
1.
2.
3.
4.
5.
6.
125
TEŞEKKÜR EDERİM
Doç.Dr. Osman TATAR
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Bakanlık Müşaviri
2012
126