HAYVANLARDA BESLENME YETERSİZLİĞİ

CANLILARDA
BESLENME VE
BESLENME
YETERSİZLİKLERİ
Hazırlayan
YILDIRAY KALKAN
Veteriner Hekim
Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
ERZURUM 2006
1. B.A.V. TOPLANTISI
1
Beslenme nedir ve bölümleri? Beslenmede
denge nedir? ve nasıl sağlanmalıdır?
• Beslenme;
organizmanın
büyümesi,
yıpranan ve yaralanan dokuların tamiri için
yiyecek maddelerinin alınmasından onların
vücuda yararlı hale getirilmesine kadar
geçen olaylar sürecidir. Diğer bir ifadeyle
“canlının yiyecek maddelerini ve oksijeni
alıp
kullanmasından
artık
ürünlerin
atılmasına kadar geçen (mekaniksel,
fiziksel,
kimyasal
ve
fizikokimyasal)
olayların tümü”dür.
2
• Beslenme bilimsel açıdan; canlının
büyümesi, gelişmesi, sağlıklı ve
üretken olarak hayatini sürdürmesi
için gerekli besin öğelerinin yeterli
ve dengeli bir biçimde vücuda alması
olarak da tanımlanabilir.
• Unutulmamalıdır ki beslenme hiçbir
zaman
karın
doyurmak
veya
doydurmak anlamına gelmemelidir.
3
• Besinler çok çeşitlidir ve her çeşit
besin
bileşiminde
değişik
miktarlarda
"besin öğesi"
dediğimiz kimyasal molekülleri
bulundurur.
• Besinler vücuda alındıktan sonra
besin öğelerine parçalanır ve
vücutta öyle kullanılırlar.
4
• Canlıların gereksinim duyduğu bu besin
öğeleri kimyasal yapılarına göre 6 ana
başlıkta sıralanabilir. ;
• *Proteinler, Enerji Düzeyi: 4,8 Kkcal/gr
*Karbonhidrat EnerjiDüzeyi: 4,0 Kkcal/gr
*Yağlar,
Enerji Düzeyi: 9,5 Kkcal/gr
*Vitaminler,
*Mineraller,
• *Su,
5
Kimyasal analiz metotlarına göre besin
maddeleri;
• Organik besin maddeleri,
• İnorganik besin maddeleri,
• Organik besin maddeleri, Başlıca azotlu
maddeler, lipitler ve karbonhidratlar
olarak üç grupta toplanır. Suda eriyen
vitaminler karbonhidratların bir bölümü
olan azotsuz ekstrakt maddeler içinde,
yağda eriyenler ise lipitlerin yalancı lipit
bölümü içinde değerlendirilir.
6
• İnorganik besin maddeleri; Besin içinde
bulunup bulunmamasına göre;
• 1-Bulunması zorunlu elementler. Bunlarda
kendi arasında ikiye ayrılır.
• Makro elementler = Ca, P, Cl, K, Mg, ve
Mikro elementler = Fe, Cu, I, Co, Zn, Mn,
Se, Mo, Cr
• 2- Muhtemel zorunlu elementler; Ba, Br, F,
Sr.
• 3- Toksik Elementler; As, Cu, F, Mo, Se,
• 4-Zorunlu olmayan elementler; Al, Bo, Pb,
7
• Dengeli beslenme; Sağlıklı bir yaşam için
gerekli olan karbonhidrat, protein ve
yağların bilinçli ve ölçülü bir şekilde
tüketilmesi yada tükettirilmesidir.
• İnsan ve hayvanlarda beslenme içten
gelen bir istekle başlar. Bu bazılarına göre
sinirsel bir refleks bazılarına göre ise
içgüdü olarak kabul edilir.
• Beslenme
şekli
hayvanlara
sonradan
öğretilebilir, (kaptan yeme, otomatik suluktan
içme vb.) ama gıda olarak ot yiyene et, et
yiyene ot yedirilmesi mümkün değildir.
8
• Beslenme önceleri bir sanat halindeydi.
Hangi yiyecek ne şekilde , ne zaman ve
ne gibi hazırlıklar yapılarak yenmeli.
İnsanlar için kahvaltı farklıdır, akşam ve
öğlen yemekleri, fast food kültürü olarak
ifade edilen ayakta-atıştırma farklıdır.
Hayvan beslenmesinde ise bu sanat;
çeşitli yemlerden hayvanın iştah ile
yiyebileceği bir karışım yapma esasına
dayanır (Rasyon). Örn; Saman direkt
olarak
verilince
(bazı
hayvanlar)
yemezken içine melas katılınca severek
yerler.
9
• Beslenme
Gıda
Mühendislerinin
ve
Kimyagerlerin
yiyeceklerin
yapısıyla
ilgilenmelerine kadar bir sanat olarak
kalmıştır. Yiyecek maddelerinin kimyasal
yapıları incelenip, bunlardaki miktarların
açıklanmaya
başlanmasından
sonra
beslenme artık bilimsel bir tabana oturmuş
ve bilimsel niteliği olan bir olgu olmuştur.
Bilim adamları çalışmalarında her yiyeceğin
alınması gerekli besin maddelerinden
oluşmadığını ve yenilen bu maddelerin
besin öğeleri yönünden dengesiz ve
10
• Beslenme bilimindeki bu hızlı ilerlemeden sonra
sindirim, laktasyon, reprodüksiyon, dolaşım gibi
fizyolojik olayların aydınlatılmasında daha hızlı
ilerlemeler
kat
edilmiştir.
Daha
sonra
Fizyolojistler
besinlerle
doku-organ-sistem
işleyişini ilişkilendirerek incelemişlerdir.
• Endokronoloji bilimi bu dönemlerde besin
maddeleri ve enerji metabolizmasını, bunlardaki
etkin faktörleri (enzim-katalizör vb.) açığa
çıkarmaya çalışmış, beslenme (Diyet- Rasyon )
bilimi kavramını ortaya atmışlardır.
• Besin maddelerinin sindiriminde (Rumende) ve
yeniden
yapılanmasında
rol
oynayan
mikroorganizmalar Beslenme Mikrobiyolojisi’nin
temelini oluşturmuştur.
11
Beslenmenin bölümleri
•
•
•
•
•
•
Sindirim,
Absorbsiyon,
Sirkülasyon
Respirasyon,
Metabolizma,
Boşaltım,
12
• Yağların Sindirimi
• Yiyeceklerle alınan yağların önemli
kısmını trigliseritler oluşturur. Yağların
sindirimi ince bağırsaklarda olur.
Karaciğerin salgısı olan ve safra
kesesinde toplanan safra sıvısının on
iki parmak bağırsağına salınması ile
küçük parçalara ayrılan trigliseritler
pankreastan gelen lipaz enzimi ile tek
halka olan gliserol ve yağ asitlerine
kadar parçalanır.
•
13
• Emilim
• Besinlerin sindirimi sonucu oluşan glukoz,
amino asitler, yağ asitleri ince bağırsak
mukoza hücrelerinden emilirler. İnce
bağırsak mukozası hücre zarlarında
şekerler ve amino asitler için taşıyıcı
proteinler
bulunmaktadır.
Sindirilen
bileşikler ATP enerjisi de kullanılarak
bağırsak boşluğundan önce hücre içine
alınırlar, daha sonra hücrelerden de basit
diffüzyonla dolaşım sistemine geçerek
portal ven ile karaciğere, oradan da tüm
vücuda dağılırlar.
14
• Karbonhidratların Sindirimi
• Besin maddeleri içinde bulunan en
önemli
karbonhidratlar
nişasta,
glikojen polisakkaritleri ile laktoz ve
sükroz gibi disakkaritlerdir. Nişasta ve
glikojen halkaları glikoz olan uzun
zincir yapısında moleküllerdir. Bu
halkalar
sindirim
borusundaki
enzimlerle zincirden koparılır.
15
• Bitkisel besinlerde bulunan selüloz da
• glikoz halkalardan oluşur, ancak selülozu
parçalayan
enzimler
insan
sindirim
sisteminde bulunmaz, otçul beslenen
hayvanlarda bulunur.
• Nişasta ve glikojen önce tükürükte bulunan
amilaz
enzimi
ile
5-6
halkalık
oligosakkaritlere, daha sonra da ince
bağırsak sıvısında bulunan amilaz ve
oligosakkaridaz enzimleri ile zincirin tek
halkası olan glikoza kadar parçalanır.
• .
16
• Proteinlerin Sindirimi
• Proteinlerin sindirimi midede başlar ve
ince
bağırsaklarda
sonlanır.
Proteinlerin
sindirimine
katılan
enzimler midede pepsin, pankreasta
tripsin, kimotripsin, elastaz ve
peptidaz enzimleridir. Bu enzimlerin
etkinliği ile uzun zincir oluşturan
proteinler tek halka olan amino
asitlere kadar parçalanırlar
17
Besin Öğelerinin
Vücut İçin Önemi
18
Besin Öğelerinin Vücut İçin Önemi
• Suyun Vücut İçin Önemi; Eritici ve iyonize edici
özelliği dolaysıyla hücredeki reaksiyonları
kolaylaştırır ve hızlandırır. Bu reaksiyonlar
sırasında oluşan sıcaklığı derhal absorbe ederek
hücrelerde bir denatürasyonun oluşumunu önler.
• Aşırı soğuk ve sıcak havalarda hayvanlara fazla
soğuk su içirmekten uzak durmalıyız. Çünkü;
soğuk su içermek vücut sıcaklığını normalin
altına çekebilir ve vücutta oksidasyonu
hızlanabilir. Sıcak havalarda fazla miktarda içilen
sular da ozmotik dengenin bozulmasına yol açar ve
fazla terleme ve tuz kaybıyla “su zehirlenmesi”
19
yapabilir.
• Hayvan vücudunda bulunan su miktarı türe,
besi durumuna ve yaşa bağlı olarak değişir.
Örneğin; insan vücut bileşiminin % 59’i su,
sığırın vücut bileşiminin % 54’i su, balığın
vücut bileşiminin % 75’i su, tavuğun vücut
bileşiminin % 56’i sudur. Embriyoda; insanda
vücut bileşiminin % 93’u su, sığırda ise % 90’ı
sudur.
• Vücutta yağ oranı arttıkça su azalmaktadır. İyi
besi hayvanlarında su oranı % 41 yağ ve %
42 su şeklindedir.
• Günlük su gereksinmesi vücuttan idrar, dışkı, ter
ve teneffüs edilen hava ile atılan su miktarına
eşittir. Diyetlerin ve rasyonun tipi-bileşimi dışkı ile
atılacak su miktarını etkiler.
20
• Hayvanın verim yönü ve fizyolojik
durumu da su gereksinimini etkileyen
faktörlerdendir. Örneğin; ineklerde
laktasyon dönemi ve tavuklarda
yumurtlama dönemi, atların koşma ve
yük çekin zamanları su ihtiyacı artar.
• Fazla
ateşli
hastalıklar
yani
enfeksiyoz hastalıklarda vücut ısısını
regüle etmek için ve oluşan ishalle
gelen su kaybının telafisi için suya
ihtiyaç duyar.
21
Su kaybında (ishal) deri elastikiyetini kaybeder
22
Suyu kısıtlamanın etkileri
• Vücudun kaybettiği suyu tamamıyla yerine
koyamayan metabolizma ve bireyde aşağıdaki haller
görülür;
• 1-Nabız sayısı artar;
• 2-Rektal ısı yükselir;
• 3-Kanın konsantrasyonu artar;
• 4-Kanın hacmi azalır ve dolaşım zorluğu oluşur
• 5-İnsanda el ve ayaklarda-parmaklarda uyuşma ve
karıncalanma oluşur.
• 6-Kanda meydana gelen değişikliklerle iştahsızlık,
nefes almada güçlük, mide bağırsak bozuklukları,
adale hareketlerinde tutukluk buna bağlı gezmede
bozukluk ve huzursuzluk halleri depresif durumlar
23
gözlenir.
Suyu kısıtlanmış hayvanda pratikte hangi belirtiler
gözlenir
• 1- Yem tüketimi düşer;
• 2- Alınan besinlerin metabolizması bilhassa
gençlerde azalır; Büyüme ve gelişim önemli
oranda etkilenir.
• 3-Canlı ağırlık artışı yavaşlar, belli bir
noktadan sonra sabit kalır sonradan ise
düşebilir.
• 4-Hayvan çevreye karşı sinirli, duyarlı ve
ürkek tavır içindedir. Sevdirmez, dokundurmaz
ve en küçük bir sese karşı panik havasında
çevreyi seyreder.
24
• Su tüketimini etkileyen faktörler; tüketilen
kuru madde miktarı, çevrenin sıcaklığı ve
nemi, gebelik, günlük süt verimi, hayvanın
gösterdiği aktivite, vücut ağırlığı, hayvanın
ırkı, ve tükettiği yemdeki tuz ve protein
miktarı. Yeterince su verilmeyen ineklerde
süt verimi etkilenir ve düşüş gözlenir. Su
hayvanın istediği zaman içebileceği yerde
ne çok soğuk nede çok sıcak olmalı.
• Ad-libitum hayvanın isteğine bağlı yemeiçme- besleme önemsenmelidir.
25
• Kullanılacak
su
patojen
mikroorganizma,
sağlığa
zararlı
kimyasal maddeler ve süte, ete geçip
koku ve lezzetini bozacak, insan ve
hayvan sağlığını olumsuz yönde
etkileyecek maddeleri kapsamamalı.
• Gebeliğin
son
üç
ayında
su
gereksinimi artacaktır. Bunlar özellikle
rasyonlarda ve yeme tipinde göz
önünde bulundurulmalıdır.
26
Proteinlerin Vücut İçin Önemi
• Proteinlerin
Vücut
İçin
Önemi;
Yapılarında karbonhidrat ve yağlarda
bulunan üç esas element karbon,
hidrojen ve oksijende başka nitrojen
vardır. Genel olarak sülfür, bazılarında
fosfor ve demir bulunur.
• Hücrenin yapı taşını oluşturur bundan
dolayı yaşam aktivitelerinin her evresinde
protein vardır. Bitkisel proteinler hayvansal
proteinlerden farklı olduğu gibi her protein
birbirinden farklıda olabilir.
27
• Protein
gereksinimi
hayvanın
dinlenme halinde ve protein almadığı
süre içinde idrar ile çıkan endojen ve
dışkı ile kaybettiği metabolik nitrojenin
toplamına eşittir.
• İlk önce
endojen idrar ve atılan
nitrojenin tespiti önemlidir. Bu oranda
yaklaşık
hayvan
türlerine
göre
karnivorda
nitrojenin
%
40’ı,
herbivorlarda % 60’ı, ruminantlarda %
80 ‘dır.
28
Proteini kısıtlamanın etkileri
• Enzim ve hormonların sentezinde bozulmalar başlar
canlıda hormonal fonksiyon bozulmalarına bağlı
olarak sekonder hastalıklar oluşur.
• Matabolizmada önemli vazifeleri olan kreatin, kolin,
niyasin
vb.
gibi
moleküllerin
sentezlerinde
yavaşlama ve gerileme gözlenir. Bunlara bağlı olarak
da hastalıklar şekillenir.
• Vücuttan zararsız hale getirip atılması gereken
maddeleri atamayıp toksikasyonlara neden olur.
Örneğin; Benzoik asitle glisin birleşerek toksik
olmayan hipürik asit yapar.
• Enerji metabolizmasında aksaklıklar oluşur canlı
29
kendini güçsüz hisseder.
Lipidlerin Vücut İçin Önemi
• Lipidler; bitki ve hayvan dokusunda
bulunup suda erimeyen, fakat eter,
kloroform ve benzen gibi organik
eriticilerde eriyen organik bileşiklerdir.
• Lipidler yemlerde çoğunlukla trigliserid
olarak bulunurlar. Safra asitlerinin ve Lipaz
enziminin etkisiyle hidrolize olarak yağ
asitlerine ve gliserole ayrılırlar. Yemlerde
az miktarda da olsa steroller de vardır.
Bunlarda yağ asidine dönüşürler.
•
30
• Hayvanlarda rasyonlarda ham yağ oranı
azdır. Bu yağlarda basit yağlardan
oluşmaktadır.
Bunda
dolayı
da
sindirimde ve sindirilme oranının
düşmesinde bozulmalar yapmazlar.
• Yağların, esansiyel yağ asidi ve kolin
kaynağı olarak rasyonlarda bulunması
gereklidir. Bundan başka yağda eriyen
vitaminlerin ve özellikle A vitamini ve
karotenin absorbsiyonunda da önemli
rolü olan bir besin öğesidir.
31
• Kapsadığı enerji karbonhidratinkinden
2,25 defa daha fazla olduğundan enerjili
yeme gereksinmesi olan yumurta
tavuklarını ve yüksek verimli süt
ineklerinin rasyonlarında gerekli bir
maddedir.
• Dokuların
büyümesinde
ve
yenilenmesinde önemli yer tutar. Yoğun
çalışma ve efor gerektiren koşu
atlarında, damızlık boğalarda ve arazi
ortamında çalışan insanların diyetinin ve
hayvanların rasyonunun daha az
hacimli olmasını da sağlar.
32
Karbonhidratların Vücut İçin Önemi
• Karbon ile sudaki oranlarında hidrojen ve
oksijen kapsayan bileşiklerdir. Hayvan
yiyeceğinin büyük bir kısmını karbonhidrat
oluşturur.
Hayvanların
başlıca
enerji
kaynağıdır. Karbonhidrat metabolizması
Nitrojensiz (Azotsuz) Ekstrakt maddeler ve
ham sellülöz olmak üzere iki başlık altında
incelenir. Birçok yem maddesinde Azotsuz
ekstraktlar olarak nişasta ve şekerlerle
beraber kullanılırlar. Bunların sindirimi
ağızda başlar.
33
• Yem maddelerinin kapsadığı çeşitli
karbonhidratlar enzimlerin etkisi ile
monosakaritlere çevrilir ve bunlar fosforlu
bileşikler halinde bağırsak duvarındaki
villuslardan absorbe olurlar. Karbonhidrat
metabolizmasının son ürünü karbondioksit
ile su; akciğerler, idrar ve deri yoluyla
vücuttan atılırlar. Şeker hastalığında
olduğu
gibi
ara
metabolizmalarda
meydana gelebilecek bir bozukluk son
ürünlere
kadar
parçalanamadığından
asidozise yol açabilir.
34
Asidoza bağlı tırnak bozuklukları
35
• Vücutta oluşan birikimler zehirlenme nedeni
olur. İdrarda normal olarak çok az bulunan
şeker yükselirse buna da Glükozüri denir.
Özellikte insan ve köpekte etkilidir. Diğer
hayvanlarda az rastlanır bir durumdur.
• Ham sellülozun sindirilmesinde hayvansal
enzimler aktif değildir. Bitkisel orijinli
yemlerde
bulunan
mikroorganizmaların
salgıladıkları
enzimlerle
parçalanırlar.
Rumen’deki
mikroorganizmalar
bunlara
güzel bir örnektir. Buzağılarda bu yapı
zamanla gelişir ve 6 aylıkken başladığı
söylenir.
36
Ham sellülozdan yararlanmayı etkileyen faktörler.
• 1-Tür,Tek mideliler Ruminantlardan daha az
selülozdan istifade eder
• 2-Yaş, genç hayvanlar sellülozu yaşlı hayvanlardan
daha az sindirir.
• 3-Beslenme alışkanlığı, yemin uzun süre
değiştirilmeden verilmesi etkisini ve yararlanmayı
düşürür.
• 4-Rasyonun kompozisyonu, içeriği zengin
olmalı(vitamin mineral yönünden)
• 5-Yemlerin birbirlerine ve birlikte etkisi
• 6-Yemlerin fiziksel formu, yemler çok küçük ve
parçalı olmamalı
37
Vitaminlerin Vücut İçin Önemi
• Vitaminler, hayvan yaşamının devamı ve
normal büyüyüp gelişmesi için gerekli
organik maddelerdir. Hayvanlar bu
maddeyi
sentezleyemedikleri
için
dışarıdan almak zorundadırlar. Enerji
transferi yapmalarına karşın kendileri
enerji vermezler. Bazı vitaminler yapısal
ünitelerin metabolizmasının regülasyonu
için gereklidir. Fakat kendileri vücudun
yapısında kullanılmazlar. Çok küçük
38
• Yağ ne zaman depo edilirse yağda eriyen
vitaminler de onunla depo edilirler.
• Yağda eriyen vitaminler bağırsakta yağ
varsa emilirken suda eriyen vitaminler
kolayca emilirler.
• Yağda eriyenler dışkı ile atılırlar, suda
eriyenler ise dışkıda da bulunmakla
beraber vücuttan idrarla atılırlar.
• Vücutta vitamin eksikliğine bağlı olarak
birçok hastalık bulunur. Bunlar azlığında
da çokluğunda da hastalık yapma
özelliğine sahiptirler.
39
• Vitaminler bir fizyolojik fonksiyon olan
süt üretimi için gerekli olduğu gibi,
bizzat
sütün
komplementlerinden
oldukları için de rasyonlarda bulunması
zorunlu
besin
maddelerindedir;
Örneğin süt yağının sentezi için
Biyotine (H Vitamini) gerek olduğu gibi.
B
vitaminleri
ise
rumende
mikroorganizmalar tarafından yeterince
sentezlendiğinden bunların rasyonda
olmaları şart değildir.
40
•A
vitaminleri
vücutta
depo
edilebildiğinden
sütteki
düzeyini
devam ettirebilir. Fakat gebelik
döneminde
ve
laktasyonun
ilk
aylarında A vitamini yönünden hayvan
takviye edilmelidir.
• Suda eriyen başlıca vitaminler B ve C
vitaminleridir. Bu vitaminler vücutta
fazla depo edilmezler (B12 hariç).
41
BESLENME
YETERSİZLİKLERİ
42
• A Vitamini Eksikliğinde;
• Ergin sığırlarda kıllar kabalaşır. Deri pullu
bir görünüm alır. Daha ileriki eksikliklerde
gözde sulanma, yumuşama, korneada
bulanıklık ve konjuktivanın kurumasına
bağlı Kseroftalmi oluşur. Damızlıklarda
fertilitede azalma, yavru atma, kör,
tüysüz yavru yada ölü yavru doğumu
gözlenir. Gençlerde büyüme durur.
Kemik gelişiminde bozulma gözlenir.
Yumurta verimi etkilenir. Civciv çıkma
oranı düşer.
43
A vitamini yetersizliğinde İnsan ve tavukta
gözlerde yapısal bozukluklar
Genç bir çocukta görülen kerotomalasiz
44
• D Vitamini Eksikliğinde; Genç hayvanlarda
Rikets yani raşitizim gözlenmektedir.
Kemikler zayıf ve kolayca kırılabilir.
Bacaklarda kavisli bir görünüm vardır.
Buzağıların tarsal ve karpal kemiklerinde
genişleme
sırtlarında
kamburlaşma,
tavuklarda gaga yumuşamış, bacaklar
kavisleşmiş ve büyüme durmuştur. Yumurta
verimi düşer, ergin hayvanlarda ise
Osteomalasi
görülür.
D
vitamininin
fazlalığında ise kandaki kalsiyum ve fosfor
düzeyi yükselir, organ ve arterlerde
kalsiyum tuzları birikmeye başlar.
45
Raşitizimli genç bir buzağı ve domuzda ayak
şekilleri
46
D Vitamin yetersizliklerinde görülen Riketsia
semptomları
47
• E Vitamin Eksikliğinde;
• Noksanlığında en belirgin özellik organ
ve doku değişiklikleridir. Etkisini en fazla
üreme sisteminde ve organlarında, sinir,
dolaşım ve sindirim sistemlerinde, kas,
karaciğer ve yağ dokularında gösterir.
Karaciğer
nekrozu,
yağ
dokuda
kahverengi pigment, kas distrofisi ve
kısırlık en belirgin semptomlardır. Bu kas
distrofisine Beyaz kas hastalığı denilir.
Civcivlerde yetersizliğe bağlı olarak
Ensefalomalazinin (Deli Civciv hastalığı )
gözlenmiştir.
48
E vitamin yetersizliğinde kalp ve buzağı
boyun kasları
49
E Vitamini yetersizliğine bağlı Beyin
lezyonları
50
• K Vitamini Yetersizliği;
• Karaciğer dışında hayvan vücudunda
depo olmadığından önemlidir. Kanın
pıhtılaşma süresi uzar. Buna bağlı
olarak da derialtında intramüsküler
hemorajiler şekillenir. Sentetik olarak
alınan menakuvinon zamanla anemi
ve büyüme hızında azalma yapar. Bu
yan etkisinden dolayı kullanımı
sınırlandırılmıştır.
51
İnsanda ve civcivde K vitamini yetersizliği
KANAMA ODAKLARI
İyileşmiş civciv
52
• Tiyamin - (B1) vitamini yetersizliği; Tiyamin
diğer
adıyla
Aneurin
Karbonhidrat
mekanizması için ve bakteri, maya ve
bitkilerde valin sentezi için önemlidir. Atlarda
ve Geviş getirenlerde bu vitamin doğal olarak
sentezlenir. Rumeni gelişmemiş buzağılarda
ve körbağırsağın mikrofilorası oluşmamış
taylarda B1 eksikliği gözlenmektedir. Çiğ balık
yiyen hayvanlarda ve eğreti otunun bir çeşidi
olan
Pteridium
aquilina’la
beslenen
ruminantlarda tiyaminin antagonisti olan
Tiyaminaz
enzimi
bulunduğundan
bu
hayvanlarda tiyamin eksikliği görülür. Beri-beri
ve Wernicke-Korsakoff Syndrome
B1
eksikliğinde de gözlenir.
53
Wernicke-Korsakoff Syndromu
54
• Riboflavin(B2) Vitamini yetersizliği; Ektodermal
dokuları etkilediğinden deri, göz ve sinir
sisteminde bozukluklar gözlenir. Civcivlerde
noksanlığında tarsal eklemler üzerinde
görülür. Parmaklar içe kıvrılmış olarak
yürüyüş şekillenir. Civcivlerde diyare vardır.
Yumurtacı ırklarda yumurta verimi düşer.
Civciv çıkma oranı azalır. İnsanlarda deri
kalınlaşır ağız etrafında yarık ve çatlak
oluşur,
dermatitis
ve
korneada
vaskülarizasyon
şekillenir.
At
ve
Ruminatlarda eksikliğine az rastlanır ve bu
da
bağırsaklarda
bozukluklardan
kaynaklanır.
55
İnsanda Riboflavin eksikliği
56
• Nikotinamid-Niyasetin vitamini yetersizliği;
İnsanlarda Pellagra beslenme ile ilgili
önemli hastalıklardandır. Noksanlığında
dermetitis, diyare ve dementia (sinirsel
bozukluklar) gözlenmektedir. Civcivlerde
yavaş büyüme köpeklerde ağız lezyonları,
dil, ağız ve özefagusta yangı, tüyler normal
görünümünü kaybeder. Dilde en önemli
hastalığı siyah dil hastalığıdır. Rumenli
canlılarda
eksikliğine
rastlanmazken,
rasyonlarında fazla mısır olan civcivlerde
noksanlığı çabuk ortaya çıkar.
57
Nikotinamid Eksikliğinde Siyah dil hastalığı
58
• B6 Vitamini yetersizliği; Özellikle deneysel
beslenmelerde
sıçanlarda
dermatitis
(Acrodynia) Bütün genç hayvanların
protein metabolizması bozulduğunda,
büyüme yavaşlar ve durur. Domuz ve
köpek
yavrularında
mikrositik
ve
hipokromik anemi, civcilerde ve sıçanlarda
epileptik
konvüsyonlar
gözlenir.
Maymunlarda timusta atrofi şekillenir.
İnsanlarda
seborrheic
dermatitis,
hayvanlarda ise bunun formu Dandruff
hastalığıdır. Hamilelerde aşırı kusma en
önemli eksiklik belirtisidir.
59
Seborrheic
dermatitis
Dandruff
60
Dandruff hastalığının köpekte görünüşü
61
• Biyotin Eksikliğinde; bütün hayvanlarda
büyüme ve gelişim durur. Dermatitis, kıl
dökülmesi ve sinirsel semptomlar ortaya
çıkar. Tavuklarda ayaklarda nekrotik belirtiler.
Manganez, kolin ve folik asit noksanlığında
çıkan Perosis hastalığında bu vitamin
verilerek sağıtım yapılır. İnsanlarda ise daha
çok mental anomaliler gözlenir.
• Kolin eksikliğinde; civciv ve domuzlarda
karaciğerde yağlanma ve yavaş büyüme
şekillenir. Civcivlerde perosis ve tendo
kaynaması da görülür.
62
• Folik asit eksikliğinde; Büyümede yavaşlama ve
anemi görülür. Bebeklerde ileri vakalarında
Sprue hastalığı yapar ve bu hastalıktan dolayı
çocuklar anemi, stomatitis, diyare ve kaşektik
tablosu şekillenir.
• B12 Vitamini eksikliğinde; Genç hayvanlarda
büyüme durur, ölüm oranı artar, tavuklarda
tüylenme bozulur, kuluçka oranı düşer,
domuzlarda büyüme bozulur, arka ayaklarda
kordinasyon
bozukluğu
oluşur.
Yaşlı
hayvanlarda ise dermatitis şekillenir. Kıllarda
sertleşme belirgindir.
• C vitamini eksikliğinde; İnsanlarda diş etlerinde
yumuşama, kanama ve ülserleşme gözlenir.
Özellikle Scurvy yani scorbutus’a neden olur.
63
Minerallerin Vücut İçin Önemi
• Vücudumuzda doğada bulunan yaklaşık 100
elementin üçte biri tespit edilmiştir. Bu
elementlerden vücutta metabolik bir fonksiyonu
kanıtlanmış olanlara esansiyel mineral element
denilir. Esansiyel elementte şunlar olmalıdırki
beslenmede görevini yerine getirebilsin;
• 1-Rasyonda ve diyette bulunmadığı zaman
noksanlığı ile ilgili belirtiler versin.
• 2-Rasyona ve diyete katıldığı zaman büyüme
gözlenen bir şekilde belirginleşmiş olsun,
• 3-Elementin dokularda ve kandaki düzeylerinin
normalin altında düşmesiyle noksanlığı ile ilgili
hem belirti vermesi hem de hastalık
64
• Sodyum ve klor tuzları: Vücut
fonksiyonlarını kontrol eden vücut
sıvıları
içinde
en
önemli
bileşiklerdendir. Bu minerallerin
nadiren eksikliği olur.
• Kalsiyum hayvan vücutları içinde
en bol bulunan maddedir. Kemik ve
dişin yapısında ve fonksiyonlarının
devamında etkilidir.
•
65
• İskelet yapısı için mineraller önemlidir.
Bundan dolayı eksikliklerinde iskeletkemik gelişimi hastalıkları oluşur.
• Vücut sıvılarının kolloidal durumunu
sağlar ve bu sistemin viskozite,
ozmotik basınç ve diffüzyon gibi bazı
fiziksel özelliklerini düzenler.
• İnorganik elementler vücutta asit-baz
dengesinin ayarlanmasında fonksiyon
yaparlar.
66
• Vücuttaki fiziksel olayların normal
seyretmesi için, kan ve diğer vücut
sıvılarındaki
hidrojen
iyon
konsantrasyonunun (pH) çok dar
sınırlar içinde bulunması, diğer bir
deyimle
hemen
hemen
hiç
değişmemesi gereklidir. Örneğin;
İnsanda kan (pH) 7,4-+0,1 yani 7,37,5 arasında olmalıdır. (pH) 7 den
aşağısı ve 7,8 den yukarısı ölümdür.
67
Mineral madde
eksiklikleri ve
hastalıklar
68
Mineral madde eksikliklerinde hastalıklar
• Kalsiyum yetersizliği; D vitamini alınımını
etkiler, genç hayvanların kemik gelişimi bozulur.
Topallık bacaklarda tutukluk, eklemlerde
genişleme, tesbih tanesi benzeri şişlikler,
raşitizim ve rikets’in semptomlarıdır. Ergin
hayvanlarda ise osteomalasi şekillenir. Kan
serumunda fosfor düzeyi düşer ve yumurta
tavuklarının
gagası
yumuşar,
kemikleri
yumuşar, yumurta kabuğu incelir, yumurta
üretimi düşer.
D vitamini eksikliğindeki
semptomlar bunda da gözükür. Süt humması
şekillenir. Rasyonlarda kalsiyum fosfor oranı
ruminantlarda :2/1, kanatlılarda 1.6/1 olmalıdır.
69
• Fosfor yetersizliğinde; kemik ve diş
dokusunda
bozulma,
karbonhidrat
metabolizmasında bozulma, fosfolipidlerin
yapısına katılarak önemli fonksiyon görür,
bunlarda bozulma ve yetersizlik şekillenir.
En önemli fosfor yetmezliği Pika
hastalığındadır. Ayrıca fertiliteyi etkiler, süt
verimini düşürür. Genç hayvanlarda
büyüme yavaşlar erginlerde canlı ağırlık
kazancı
azalır.
Koyunlarda
fosfor
noksanlığına bağlı olarak fazla bir
semptom olmaz.
70
• Klor yetersizliği; Mide sekresyonunda bozulmalar
şekillerin. Vücut ozmotik basıncında düzensizlik
gözlenir.
• Tuz Yetersizliği; Kanatlılar için önemlidir. Tüy
çekilmesi ve kanibalizm gözlenir. Fazla verildiğinde
ise toksikasyon oluşturur.
• Sülfür Yetersizliği; Protein noksanlığında görülür.
• Demir yetersizliği; hemoglobin yapılamayacağı
için kansızlık, büyümede durma, yumurta
veriminde azalma gözlenir
• Flor Yetersizliği; Dişlerde, özellikle kesicilerde
küflü ve çürüktür.Yaşlı hayvanlarda kemik rengi
değişir.
71
Flor yetersizliğine bağlı dişlerde çürüme
72
• Bakır yetersizliği; Fazla miktarlarında
toksikasyon oluşur. Kansızlık, mide
bağırsak
bozuklukları,
sürgünler,
kemiklerde anormal büyümeler şekillenir.
Enzootik
ataksi,
pigmentasyonda
bozulmalar, saç, kürk, kıl ve yapağılarda
bozulmalar, renk değişimleri görülür.
• İyot Yetersizliğinde; Buzağı, kuzu ve
oğlaklarda Guatr hastalığı şekillenir.
Boyun bölgesinde şişkinlik, taylarda aşırı
zayıflık, kuş ve balıklarda ise az da olsa
guatr şekillenir.
73
Guatr hastalığında hipertiroidizm
74
• Magnezyum eksikliği; Kan serum düzeyi
düştüğü zaman hipomagneziemi şekillenir.
Tetani, hıçkırık, kaslarda titreme, sallantılı
yürüyüş ve konvüsyonlar görülür.
• Sodyum yetersizliğ; hayvan eşyaları çiğner
ve yalar pika’da olduğu gibi. İştah ve verim
azalır.
• Potasyum yetersizliği; kas ve sinir uyarımları
için önemlidir. İnsanlarda eksikliğinde kas
paralizi, civcivlerde büyümede yavaşlama,
zayıflık, tetani, buzağı paralizi, ve bütün
hayvanlarda kalp ve böbrek hipertrofisine
75
• Kobalt Yetersizliği; Piridoksin, niyasin ve
riboflavin sentezinde bozulmalar olur.İştahda
azalma olur. Zayıflık ve anemi oluşur. Fertilite ,
süt ve yapağı verimi azalır.
• Çinko Yetersizliği;Yapağı kolayca dökülür, tırnak
ve göz etrafında şişlik ve lezyonlar oluşur.
İştahsızlık, yapağı yeme, fazla salivasyon ve
büyümede azalma gözlenir.
• Molibden Yetersizliği; Bakırın kullanımında
etkilidir. Yemlerde olması sindirimi arttırır.
• Selenyum Yetersizliği; Eksikliğinde gençlerde
kas distrofisi oluşur.Selenyum zehirlenmesi ise
kronik seyirli olabilir.
76
KATILIMCILARA TEŞEKKÜR
EDER SAYGILAR SUNARIM
(KATKILARINIZI VE ELEŞTİRİLERİNİZİ MAİL’LE BEKLERİZ)
Hazırlayan
YILDIRAY KALKAN
Veteriner Hekim
(Histoloji-Embriyoloji Bilim Uzmanı)
ykalkan53@hotmail.com
Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
ERZURUM
29.03.2006
77