RÖNESANS KENTLERİ
advertisement
RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) ORTAÇAĞ KENTİNİN ÇÖZÜLÜŞÜ • 15 ila 19 yüzyıllar arasında Avrupa’da toplumların ve kentlerin yapısında köklü dönüşümlere neden olan 2 Dönem: - RÖNESANS (15-16. yy) - BAROK (17-18. yy) Bazı tarihçilere göre: NEO-KLASİK KENT (1450-1750) • Sanayi kentinin ve modern kavramların kökleri bu dönemlerdeki dönüşümlerde yatıyor. • 17. yüzyıla kadar toplumsal ve mekansal etkileri yaygın ve somut değil ORTAÇAĞ KENTİNİN ÇÖZÜLÜŞÜ • Ancak 17. yüzyıldan itibaren bu dinamiklerin somut etkileri etkileri görülüyor • Ortaçağın toplumsal ve kentsel sistemi çözülüyor; yerini yeni oluşumlara terk ediyor • 15. yy. dan başlayarak sanayi öncesi toplumları temelinden sarsan ve sonrasında tüm Avrupa’yı saran RÖNESANS’ın kökleri 15. yy. İtalya’sının politik, ekonomik ve kültürel dünyasında • Bu yüzyılda dönüşümün hem sonucu hem nedeni olan bazı olgular var: ORTAÇAĞ KENTİNİN ÇÖZÜLÜŞÜ 1) Pusulanın keşfi Uzun mesafe yolculukları; Amerikanın keşfi; deniz aşırı ticaret; yeni besin ve hammade kaynakları 2) Barutun keşfi Savaş teknolojisi değişiyor; Eski kent surları işe yaramaz oluyor 3) Matbaanın keşfi Rönesansın entellektüel devrimi yaygınlaşıyor RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) Tüm bunlar toplumda Ortaçağdan başlayıp Rönesansı hazırlayan köklü dönüşümlerin yüzeysel kanıtları: DÖNÜŞÜMLER: 1. Yeni bir ekonomik yapı 2. Yeni bir politik düzen 3. Yeni bir dünya görüşü RÖNESANS - TEMEL DÖNÜŞÜMLER 1. Yeni bir ekonomik yapı oluşmaya başlıyor: Pusula uzun mesafeli yolculukları mümkün kılıyor Amerika’nın keşfi Ticaret yolları değişiyor Zengin kaynaklar ile ekonomi güçleniyor Avrupa’ya altın ve gümüş akıyor Seyahat edilen mesafelerin artması ve ticaretin giderek canlanmasıyla para ekonomisine geçiş hızlanıyor Ticaret yerel olmaktan çıkıyor; dünya ekonomisi oluşmaya başlıyor Ortaçağ kenti giderek dünya ekonomisinin parçası oluyor Pazar yerleri yerlerini kalıcı dükkanlara bırakıyor Tüm bunların sonucunda: Ticaret, özellikle uzun mesafeli ticaret, kapital birikiminin en önemli aracı haline geliyor Ticari kapitalizm gelişiyor Ticaret burjuvazisi geliştikçe loncalar zayıflıyor Üretim araçları el değiştiriyor Manifaktür (küçük üretim) 16. yy’dan itibaren kapital birikim süreçlerini hızlandırıyor; modern anlamda sanayi kapitalinin, işçiişveren ilişkilerinin oluşmasının ön koşullarını yaratıyor Kentlerde ekonomik canlanma Nüfus artışı, kötü yaşam koşulları (MERKANTALİZM) RÖNESANS - TEMEL DÖNÜŞÜMLER 2. Yeni bir politik düzen oluşmaya başlıyor: Feodal Ortaçağ Avrupa’sının özerk şehir devletleri giderek güçlenen bir merkezi otoritenin etkisi altına girmeye başlıyor: • • Kentlerarası rekabet ve pazarları ele geçirme çabası Mal ve para dolaşımını garanti altına almak için merkezi bir otoritenin koruyuculuğuna gereksinim Ancak, henüz Barok anlamda bir özerkliği yitiriş yok: • Mutlak monarşiler henüz tam oluşmamış • Tüccar sınıf güçlendikçe feodal beylerin etkisi azalıyor • Giderek ticari kapitalizm gelişiyor, feodalizm yıkılıyor • Merkezi otoritenin güçlendiği • Ulus devletlerin oluşmaya başladığı Bir GEÇİŞ dönemi yaşanıyor RÖNESANS - TEMEL DÖNÜŞÜMLER 3. Yeni bir dünya görüşü oluşmaya başlıyor: Kadercilikten akılcılığa • İnsanlar artık kendilerini, kendileri dışındaki koşulların boyunduruğunda görmüyorlar • Bu pasif tutum yerine akıl yoluyla dünyayı anlayıp, kadere hükmedebilecekleri kendilerine güvenli bir tutum Kilisenin pozitif bilimler üzerinde kurduğu hakimiyet ve yasaklar zayıflıyor, giderek çözülüyor Pozitif bilimlerde ilerlemeler (tıp, Euclid geometrisi, matematiksel perspektif vb. gelişmeler) A K L I N G Ü C Ü RÖNESANS - TEMEL DÖNÜŞÜMLER • • • • Sadece tepki verme değil, Eyleme geçme İLERLEME Mükemmeliyete erişme Ortaçağ toplumunun maddi ve manevi koşulları değiştikçe isteğinin göstergeleri onların ürünleri olan kentleri biçimlendiren faktörler de değişiyor RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) • Rönesans BİLİM ÇAĞI olmanın yanısıra SANAT ÇAĞI • Klasik Antik Çağın sanat eserleri ve mimarisi inceleniyor: Mimaride: • oranlar, • boyutlar, • elemanlar İrdeleniyor, bilgiler sistematize ediliyor, Rasyonel bağlar kurularak, Mimari bir dil oluşturuluyor. Geliştirilen bu teoriler, kurallar kentlerde uygulanıyor: • Ortaçağın kendiliğinden, organik bir biçimde ortaya çıkan kentsel formuna ve estetiğine karşın • Rönesans’ta bilinçli bir düzen yaratma ve belli bir estetik anlayışa ulaşma çabası RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) • Kentler bütün parçaların bir arada düşünüldüğü, koordine edilerek tasarlandığı bir sanat eseri olark düşünülüyor İDEAL KENT ŞEMALARI İdeal kent ideal toplum, ideal insan RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) • Bu şemalara Leon Batista ALBERTİ’nin çalışmaları temel oluşturmuştur. • ALBERTİ’ye göre: - Kentler muntazam, rasyonel bir plana ve mimariye sahip olmalı Kent çevresi dairesel (radyal) formda olmalı Meydanlardan ışınsal yollar Bina yüksekliklerinde eşitlik gözetilmeli Yollar düz bir aks halinde uzanmalı ve önemli bir yapı ile sonlanmalı (VİSTA) Perspektif (estetik) tekerlekli araçlar (fonksiyonel) RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) - Kent içinde açık alanlar, meydanlar yer almalı (meydanlar simetrik ve görkemli olmalı, çevresindeki yapılarla bütün olmalı) Kent hava almalı (Estetik / fonksiyonel) - Merkezde kamu binaları yer almalı Sembolik / ulaşılabilirlik (sembolik / fonksiyonel) RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) • ALBERTİ bu ilkeleri somutlaştırmamış; dondurulmuş reçeteler olarak sunmamış • Bu ilkeler Rönesansın daha ileri evrelerinde değişmez kurallar olarak ele alınmış; • Bu ilkeler doğrultusunda İDEAL KENT şemaları oluşturulmuş: - Albrect Dürer Cataneo Maggi Filarete Teoride kalmış ; Uygulanmamış ‘İdeal Kent’ şemaları Filarete’nin İdeal Kenti Sforzinda Rönesans’ta gerçekleşen tek uygulama: Scamozzi’nin ‘İdeal Kent’ planı PALMA NOVA PALMA NOVA, Venedik yakınları (Scamozzi) RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) • Rönesans’ın şehirciliğe katkısı uygulamada değil teoride • Önerilen ‘İdeal Kent’ şemalarının önemi Biçimde değil nitelikte (formdan ziyade altında yatan düşünce) Kent ilk kez bir BÜTÜN olarak ele alınıp, kentsel elemanların koordinasyonu düşünülüyor Uygulama PARÇACIL RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) • PARÇACIL UYGULAMALAR: Düzgün Yol Aksları (Perspektif) Meydanlar: • tüm fiziksel elemanlar koordine edilerek (Mimari, mekan, yer döşemeleri, heykeller vs...) • düzgün, tanımlı alanlar • birbirleri ile bağlantılı olarak tasarlanıyor Izgara sistem Kent surları • Değişen savaş teknolojisi (barut) • Karmaşık sistem • Hem bilim, hem de sanat • Pahalı sistem • Yenilemesi zor kent içi yoğunlaşma Teatro Olympico, Vincenza 1585 Floransa Strada Pia, Rome Antwerp 1635 Amsterdam 1649 ‘İdeal Kent’ Planlarının uygulanmama nedenleri: • Politik yaptırım gücü ve ekonomik kaynakların yetersiz olması Merkezileşen otorite henüz büyük çaplı projeleri gerçekleştirecek denli siyasal ve ekonomik güce erişmemiş • Statik planlar olması Biçimsel Yaklaşım İçinde yer alacak yaşamdan, kent bünyesinden bağımsız düşünülmüş: • doğal veriler Bu planlara girdi alınmamış • kültürel veriler, • insan gereksinimleri • Rönesans’ın kent tasarımına ilişkin yaklaşımları ancak parçacıl biçimde uygulanabilmiş. Ortaçağ dokusu yarılarak düz yollar açılmış Meydanlar düzenlenmiş • Bunların kent ölçeğinde koordinasyonu mümkün olmamış • Rönesans döneminin geniş kapsamlı projeler olarak uygulanması ise Barok dönemde Papa Sixtus V Planı, Roma’nın Hristiyanlığın merkezi olarak planlanması (1585 – 1590) Piazza del Poppolo, Roma Piazza del Popolo, Roma Piazza Navona Piazza Navona Place Royal (Place des Vosges)Paris Place Royal (Place des Vosges), Paris Place Royal (Place des Vosges), Paris Place Royal (Place des Vosges), Paris Place Royal (Place des Vosges), Paris Covent Garden, Londra Santa Domingo, 1506 İndies Kanunlarına göre planlanmış İspanyol Kolonisi RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) ÖZET: • Rönesans’ta kentler ilk defa bir 2 ve 3 boyutlu bütün olarak görülüyor • Geometri, matematik, sanat karışımı formalist bir yaklaşım egemen • Biçimsel bir mükemmeliyete erşilmeye çalışılırken kentlerin içindeki yaşam kalitesi göz ardı ediliyor • Rönesans teorileri Barok monark tarafından uygulama alanı buluyor. • 17. yy ile birlikte Batı dünyası Barok mutlakiyetçiliğinin toplumsal, politik ve ekonomik atmosferine giriyor. • Böyle bir sponsorluk altında büyük çaplı planlama ve tasarım projelerini hayata geçirmek mümkün olabiliyor.
