iş ve sosyal güvenlik hukuku

İŞ VE SOSYAL
GÜVENLİK HUKUKU
• KAYNARCA SEYFETTİN SELİM MYO 2011-2012
SOSYAL GÜVENLİK
SİSTEMİ
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU
(SGK)
• EMEKLİ SANDIĞI
• SSK
• BAĞ-KUR
TOPLU İŞ HUKUKU
BİREYSEL İŞ HUKUKU
YER BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI
A.İŞYERİ: İşveren tarafından, mal veya
hizmet üretmek için maddi ve maddi
olmayan unsurlar ve işçinin de birlikte
örgütlendiği az çok süreklilik taşıyan
ünitedir. Üretim yeri
İşyerine bağlı bulunan dinlenme, çocuk
emzirme,yemek,uyku,yıkanma,muayene,
bakım, eğitim alanları ve avlu gibi alanlar
işyerinden sayılan yerlerdir.
İŞYERİNDEN SAYILAN
YERLER
1. ASIL ÜRETİMİN YAPILDIĞI YER
2. NİTELİK VE YÖNETİM BAKIMINDAN BAĞLI
YERLER
3. EKLENTİLER
Asıl işin yapılmasıyla doğrudan bağlantılı
olmayan dolaylı yerler (örneğin işyerinin
kreşinde çalışan hemşirenin durumu)
4. ARAÇLAR
Vinç,dozer,greyder,servis aracı hatta at,eşek
B-İŞLETME
Ekonomik veya ideal bir amacın
gerçekleştirilmesine yönelik biçimde
aynı işverene ait bir veya birden çok
işyerini kapsayan organize bir
bütündür. (işyerleri topluluğu)
KİŞİ BAKIMINDAN İŞ
HUKUKU
*İŞÇİ: Bir iş sözleşmesine dayanarak belli
bir ücret karşılığı çalışan gerçek kişi
*İŞVEREN: Bir hizmet sözleşmesine dayalı
olarak işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişi
*İŞVEREN VEKİLİ: İşveren adına hareket
eden ve işin, işyerinin yönetiminde görev
alan kimselerdir. (ustabaşı,personel şefi
vb)
*ALT İŞVEREN: Taşeron
• HİZMET SÖZLEŞMESİ
• HİZMET AKDİ
• İŞ SÖZLEŞMESİ
• İŞ AKDİ
İŞ KANUNUNA TABİ
OLMAYAN İŞLER
1. Deniz ve Hava taşıma İşleri
2. 50 veya daha az işçi çalıştıran tarım
ve orman işlerinin yapıldığı iş yerleri
3. Bir aile üyeleri veya hısımları
arasında dışardan başka biri
katılmayarak evde ve el sanatlarının
yapıldığı işler
4. Ev hizmetleri (yemek, çamaşır,
çocuk bakımı)
5. 507 sayılı kanuna uygun olarak 3 kişinin
çalıştığı iş yerleri
6. Çıraklar
7. Aile ekonomisi içinde kalan tarımla ilgili her
türlü yapı işleri (ahır,samanlık vb.)
8. Profesyonel sporcular
9. Rehabilite edilenler
10. Süreksiz işler: en çok 30 gün süren işler
11. Deniz iş kanununa tabi işler (gemi adamları)
12. Basın iş kanuna tabi işler (gazeteciler)
HİZMET SÖZLEŞMESİNİN
ÖĞELERİ
• İŞ(ÇALIŞMA) UNSURU
Bir ihtiyacın giderilmesine yönelik
düzenli bir şekilde icra edilen
bedensel veya zihinsel uğraştır.
Ekonomik bir değer taşıması ve
hukuka aykırı olmaması gerekir.
Bizzat işverene sunulması da zorunlu
değildir.
• Üstlenilen iş görme edimi bir çırpıda
değil, belirli/belirsiz bir süreye
yayılarak yerine getirilir.
• İlke olarak işçi hizmet akdi ile
üstlendiği iş görme edimini bizzat
yerine getirmekle yükümlüdür.
BAĞIMLILIK UNSURU
• Bağımlılık unsuru ekonomik ve
kişisel bağımlılık ikiye ayrılmakla
birlikte önemli olan kişisel
bağımlılıktır.
• İşçinin işverenin emir ve
talimatlarına bağlı biçimde onun iş
organizasyonuna tabi olarak
çalışması kişisel bağımlılıktır.
• Bağımlılık unsuru ile işveren işçiye
emir ve talimat verebilirken işçiye de
bu emir ve talimatlara uyma borcu
yani itaat borcu yüklenir.
ÜCRET UNSURU
• Ücretsiz bir çalışmanın hizmet
sözleşmesi olarak nitelenmesi
mümkün değildir. İşçinin çalışmasının
karşılığı bir ücret karşılığında
olmalıdır.
• Sözleşmede ücret belirtilmese de
ücret miktarı o işe benzer işler baz
alınarak yada asgari ücret düzeyiyle
tespit edilir.
HİZMET SÖZLEŞMESİNİN
TARAFLARI
• Hizmet sözleşmesinin tarafları “işçi”
ve “işveren”dir.
• İşçi, hizmet akdiyle çalışmayı
üstlenen gerçek kişidir.
• İşveren, kendisine bağlı olarak işçi
çalıştıran kimsedir.
HİZMET SÖZLEŞMESİNİN
YAPILMASI
1.
2.
3.
4.
5.
SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİ
EHLİYET
İÇERİK
İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA YASAKLARI
İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA
ZORUNLULUĞU
6. ŞEKİL VE SÜRE
7. SÖZLEŞMENİN ZORLA/SERBESTÇE
KURULMASI
SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİ
• Sözleşme görüşmeleri dürüstlük ve
kişilik hakları çerçevesinde olmalıdır.
Aksi görüşmeler yapılacak akdin
sıhhati açısından ileriki dönemde
sıkıntı ortaya çıkarır.
TARAFLARIN EHLİYETİ
• Geçerli bir hizmet sözleşmesinden
bahsedebilmek için tarafların “tam fiil
ehliyeti”ne sahip olması gerekir.
SÖZLEŞMENİN İÇERİĞİ
• Hukuk kurallarına
• Kişilik haklarına
• Genel ahlaka
• Kamu düzenine,
Aykırı olmamalıdır.
SÖZLEŞMENİN ŞEKLİ
• Sözleşme yazılı, sözlü hatta üstü
örtülü bir biçimde de olabilir.
• Özellikle yazılı sözleşmelerde
kanunca ön görülen bazı şekil şartları
aranır. (imza, tarih vb)
SÖZLEŞMENİN SÜRESİ
• Belirli süreli hizmet sözleşmesi
• Belirsiz süreli hizmet sözleşmesi
Olmak üzere iki şekildedir. Her iki
hizmet akdinde de uygulanabilen
deneme süresi söz konusudur.
SERBESTÇE/ZORLA
KURULMASI
• İş kanunu bazı durumlarda iş vereni
sözleşme yapmak zorunda
bırakmışken (örneğin özürlü
zorunluluğu vb.), bazı durumlarda da
sözleşme yapmasına yasak
getirmiştir. (fiil ehliyeti olmayanlarla
sözleşme yapılamayacağı gibi)
• I. Haftanın sonu
HİZMET AKDİ YAPILMASI
ZORUNLU HALLER
• İşten topluca çıkartılanların yeniden
işe alınması
• Askerlik sebebiyle iş ilişkisi sona
erenlerin yeniden işe alınması
• Özürlü işe alma zorunluluğu
• İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı
çalıştırma zorunluluğu
• Sendika yöneticilerinin yeniden işe
alınması
İŞ İLİŞKİSİ TÜRLERİ
• Tipik İş İlişkisi: Normal iş ilişkisi de
denilen durumda işçi, belli bir iş
verene bağlı olarak onun işini
yapmayı üstlendiği, tam gün süreli
çalışmayı ön gören belirsiz süreli iş
akdi anlaşılır.
• Atipik İş İlişkisi: İşin mahiyeti gereği
yukarıdaki durumların bazılarının
oluşmadığı iş akitleridir.
BELİRLİ/BELİRSİZ
SÜRELİLİK
• Belirli süreli iş akdi: İşin başlangıç ve
bitiş sürelerinin akdin yapılması
durumunda biliniyor olduğu iş
sözleşmesi türüdür. İstisnai durumlar
için geçerlidir.
• Belirsiz süreli iş akdi: İşe başlama
tarihi belli ancak bitiş tarihi belli
olmayan sözleşmedir.
DENEME SÜRELİ/DENEME
SÜRESİZ İŞ İLİŞKİLERİ
• İş sözleşmesi tarafları sözleşmeyi
kesinleştirmeden birbirlerini tanımak
isteyebilirler. Kanun bu süreye
deneme süresi der ve en çok 2 ay
olarak sınırlandırılmıştır. (TİS’ de 4
aya kadar çıkabilir)
HİZMET AKDİNİN
GEÇERSİZLİĞİ
• Hizmet sözleşmesinin geçersiz olması
demek sözleşmenin kanunen hiç
yapılmamış olarak kabul edilmesi
anlamına gelir. Bunun için iş
kanununun bazı uygun görmediği
durumlar oluşmalıdır. (Yaşı küçük
biriyle sözleşme yapmak)
GEÇERSİZLİK NEDENLERİ
• Emredici hukuk kurallarına aykırılık
• Ahlaka aykırılık
• İmkansızlık
• Muvazaa (Danışıklık) bulunması:
HİZMET SÖZLEŞMESİNİN
İPTALİ VE İPTAL NEDENLERİ
• Hizmet sözleşmesinin iptali
geçersizlikten farklı olarak sözleşmenin
hiç kurulmamış olduğunu kabul etmez,
iptal anına kadarki kısmı kanunen kabul
eder. Hizmet sözleşmesini iptale
götürebilecek sebepler “HATA” “HİLE”
“TEHDİT” VE “GABİN (SÖMÜRME)”dir.
GEÇERSİZLİĞİN ETKİSİ
• Kanuna,
• Kişilik haklarına,
• Kamu düzenine,
• Ahlaka aykırılık olması yada
• İmkansızlık bulunması
Diğer durumlar ise;
Hata, Hile, Tehdit ve Sömürme (gabin)
BORÇLAR-İŞÇİNİN
BORÇLARI
• Hizmet Sözleşmesi ile işçi adına doğan borçlar.
1- İŞ GÖRME BORCU
Sözleşmece kararlaştırılan işin işçi tarafından fiilen
yapılması zorunluluğudur. Başkasına
devredemez, mirasçılarına geçmez. Sözleşmedeki
dışında farklı bir iş yaptırılamaz. Ancak işçi
rızasıyla iş veya işyeri değişikliği yapılabilir. 6 iş
günü içinde yazılı olarak kabul etmediği bir
değişiklik işçiyi bağlamaz.
İş görme borcu işveren emir ve talimatlarına göre
yapılmak zorundadır. İşini hiç veya özenle
yapmaması işverene işçiyi tazminatsız işten
çıkarma hakkı verir.
2- İTAAT VE SADAKAT BORCU
İşçiye yasal sınırlar içerisinde işverenin
talimatlarına uyma sorumluluğu
yükler. İşçi işverenin işini ve
çıkarlarını koruma ve zarar
verememe ile sorumludur. Bu bazen
bir şey yapmak bazense yapmamak
olabilir.
İŞVERENİN BORÇLARI
1- ÜCRET ÖDEME BORCU
İşveren işçiye işi karşılığı hakettiği
ücreti ödemek zorundadır. Emeğinin
karşılığı olan kısma kök ücret veya
çıplak ücret denirken, insani
düşünceyle yapılan ödemeye sosyal
ücret denir.
ÜCRETLE İLGİLİ
KAVRAMLAR
•
•
•
•
•
•
•
•
•
A. ÜCRET SİSTEMLERİ
B. ÜCRETİN MİKTARI
C. ÖDEME YERİ
D. ÖDEME ZAMANI
E. ÖDENME BİÇİMİ
F. ÖDENECEK KİŞİ
D. ÖDEME İSPATI
F. ÜCRET GARANTİ FONU
DİĞER HUSUSLAR
İŞÇİYİ GÖZETME BORCU
2-İŞÇİYİ GÖZETME BORCU
• İşverenin işçinin sağlığına ,bedenine,
kişilik ve mallarına yönelik
yükümlülükleridir. Koruyucu iş
elbiseleri, iş güvenliği önlemleri vb.
Aksi halde işçi sözleşmeyi haklı
nedenle feshedebilir.
• 3.EŞİT DAVRANMA BORCU
İşveren işçiler açısından objektif bir
neden olmadan ayrım yapmamalıdır.
Din,dil,ırk,cinsiyet,inanç,siyasi
düşünce vb. sebeplerle ayırım
yapamaz. Cinsiyet sebebiyle farklı
ücret uygulaması böyledir.