1 ağustos 1914, cumartesi

advertisement
K. Sarıöz
Goeben’den Yavuz’a
1 AĞUSTOS 1914, CUMARTESİ
Amiral Souchon 29 Temmuz günü henüz onarımları tamamlanmamış Goeben ile
Pola’dan Trieste’ye geçmiş ve 30 Temmuz günü buradan güneye hareket etmişti. 1
Ağustos sabahı Adriyatik’te yol alan Souchon önünde kritik günler olabileceğini
biliyor bu yüzden Brindisi’de kömür ikmali yapmayı planlıyordu. İkmal işlemlerini
ayarlamak üzere Durazzo açıklarında Arnavutluk prensi Wilhelm zu Wied
yönetimine destek veren Uluslararası filoda yer alan Breslau 31 Temmuz sabahı
Brindisi’ye hareket etti. Bu arada Birindisi’ye doğru hareket eden Goeben’de onarım
çalışmaları devam ediyordu. Halen gemide mevcut 24 kazandan üçü
çalışmadığından gemi ancak 18 knot sürat yapabilecek durumdaydı.
1 Ağustos Cumartesi sabahı Brindisi’ye gelen Breslau ikmal işlemlerini tamamlamak
üzere Karl Dönitz (II. Dünya savaşının ünlü amirali) isimli genç subayı limana bıraktı
ve güneye Messina’ya doğru yoluna devam etti. Messina limanı Almanya,
Avusturya-Macaristan ve İtalyan deniz kuvvetleri tarafından muhtemel bir savaşta
toplanma noktası olarak belirlenmişti.
Almanya’nın 31 Temmuz gece yarısı Rusya’ya ültimatom vermesi üzerine savaşın
kaçınılmazlığını fark eden İngiliz ve Fransız kabineleri Cumartesi sabahı acilen
toplandı. İngiliz kabinesinde çoğunluk savaşa girmeme taraftarı olmakla beraber,
kabinenin kilit elemanları olan Başbakan Asquith, Dışişleri Bakanı Grey ve özellikle
Birinci Donanma Lordu Churchill savaştan kaçamayacaklarını ve buna göre bir an
önce hazırlıklar yapılması gerektiğini savunuyorlardı. Churchill İngiliz
donanmasının derhal seferber edilmesi için izin talep ettiyse de bu kabine tarafından
kabul edilmedi.
Almanya’nın verdiği ültimatom Rusya’da panik yaratmıştı. Rusya için tek kurtuluş
yolu müttefiki olan Fransa’nın da savaşa girmesi ve böylece Almanya’nın iki
cephede birden savaşmak zorunda kalması görülüyordu. St Petersburg’dan gelen
emir çerçevesinde Paris’teki Rus elçisi Isvolsky Sabah karşı 02’de uyumakta olan
Fransa Devlet Başkanı Poincare’yi ziyaret etti ve kendisine 1892 yılında iki ülke
arasında imzalanan ittifak anlaşması gereği Almanya’nın Rusya’ya saldırması
durumunda savaşa girmeleri gerektiğini hatırlattı. Aynı saatlerde Rus askeri ataşesi
de Fransa Savaş Bakanı Messimy’ye aynı hatırlatmayı yapıyordu
1 Ağustos sabahı Saat 08’de kabine toplantısı öncesi General Joffre Savaş Bakanı
Messimy’ye gelerek acilen seferberlik ilan edilmesi gerektiğini bildirdi. Bunu kabine
toplantısında görüşüleceğini bildiren Messimy’ye Joffre engeç Saat 16’da seferberlik
ilan edilmesi gerektiği aksi takdirde bir günlük gecikmenin Alman ordusunun
Fransız topraklarına 15-20 km derinlikte girmesine yol açacağını açıladı.
Saat 09’da toplanan Fransız kabine toplantısı sürerken Alman elçisi Baron von
Schoen Saat 11’de ültimatomun süresi son ermeden iki saat önce Fransa başbakanı ve
dışişleri bakanı Viviani’yi ziyaret ederek Fransa’nın Alman-Rus savaşında ne
yapacağını sordu. Bu soruya Fransa’nın kendi çıkarları doğrultusunda davranacağı
yanıtını veren Viviani toplatıya geri döndü ve Fransız kabinesi olumlu bir gelişme
45
K. Sarıöz
Goeben’den Yavuz’a
görülmemesi durumunda öğleden sonra 16 itibari ile geçerli olmak üzere seferberlik
ilan edilmesi kararı aldı. Saat 15.30’da Savaş Bakanı Messimy seferberlik emrini
imzalayarak General Joffre’e teslim etti. Saat 16’da Paris sokaklarında ilk seferberlik
posterleri asılmaya başlamıştı.
Bütün Avrupa başkentlerinde kritik saatlerin yaşandığı 1 Ağustos sabahı İstanbul’da
Alman büyükelçiliğinde harbiye nazırı ve başkomutan vekili Enver Paşa, Alman
büyükelçisi Wangenheim ve Alman ıslah heyeti başkanı Liman von Sanders ile
durum değerlendirmesi yapıyordu. Bu üçlüyü en çok düşündüren konu
Bulgaristan’ın tavrının henüz belli olmayışı idi. Enver Paşa Almanya yanında savaşa
girmeye hazır ve kararlıydı ancak henüz rengini belli etmeyen Bulgaristan’ın
İngiltere-Fransa-Rusya tarafında savaşa girmesinden çekiniyordu.
Öğleye doğru Avusturya-Macaristan büyükelçisi Pallavicini, Wangenheim’a Rus
Karadeniz filosunun İstanbul boğazına bir saldırı planladığını haber verdi. Bunun
üzerine Wangenheim Berlin’e bir mesaj çekerek Akdeniz’de bulunan Goeben’in
Osmanlı donanmasını takviye etmesi ile Rusya’nın kontrol altında tutulmasının
mümkün olabileceğini bildirdi. Bu mesaj 2 Ağustos’ta Alman donanma komutanlığı
karargahında değerlendirildi ancak Alman donanma kurmayları henüz Goeben’in
Atlantik’te daha yararlı olabileceğini düşünmekteydi.
TRIESTE
POLA
Br
es
lau
Go
eb
en
BRINDISI
TARANTO
MESSINA
1 Ağustos Cumartesi sabahı Goeben ve Breslau kruvazörleri Adriyatik’te
46
K. Sarıöz
Goeben’den Yavuz’a
Aynı günün sabahı İngiltere’de Newcastle’daki Armstrong tersanesinde Osmanlı
donanması için inşa edilmekte olan Sultan Osman muharebe gemisinin eksik 12
pusluk toplarından birisi yerine monte edildi. Gemi artık teslime hazır hale gelmiş
sayılırdı. Reşit Paşa gemisi ile Newcastle’a gelmiş olan Rauf Bey gemiyi bir an önce
teslim almak ve Osmanlı sancağı çekerek İstanbul’a doğru yola çıkmak istiyordu.
Ancak Rauf Bey Churchill’in girişimleri ile gemiye el konması kararı alındığını ve bu
kararın tersane yetkililerine bildirildiğini bilmiyordu.
Tersane yetkilileri inşa halindeki gemilerin askeri sorumlusu olan Yüzbaşı Power’a
geminin son taksidinin ödenmek üzere olduğunu ve Rauf Bey’in öğleden sonra
gemiye Osmanlı sancağı çekmek istediğini bildirdiler. Bunun üzerine Power tersane
yetkililerine iki mektup verdi. Mektuplardan birincisi Sultan Osman gemisinin
Osmanlı mürettebata teslim edilmemesi talimatını bildiriyor, ikincisi ise bunu
önlemek üzere Yüzbaşı Power’ın güç kullanma yetkisine sahip olduğunu
açıklıyordu.
Sultan Osman muharebe gemisinin teslim edilmemesinin tek yasal dayanağı olarak
geminin ödenmesi gereken son taksidi kalmıştı. Maliye Nazırı Cavid Bey’in karşı
çıkmasına rağmen 800.000 sterlin tutarında bu taksit İngiliz bankasına yatırıldı ve bu
durum saat 14.30’da tersane tarafından teyit edildi.
Bu haber üzerine tersane yetkililerinden biri derhal gemiye giderek Rauf Bey’i buldu
ve kendisini tersane müdürünün özel ofisine davet etti. Power durumun Rauf Bey’e
gemide açıklanmasını riskli bulmuştu. Rauf Bey’e durum açıklandı ve İngiliz
Donanma Komutanlığı’nın mektupları gösterildi. Bunun üzerine Rauf Bey derhal
Londra’daki Osmanlı büyükelçisi Tevfik Paşa’ya telefon açtı ve durumu bildirdi.
Tevfik Paşa derhal İngiliz Dışişleri Bakanlığı’na gitti ve müsteşar Nicolson’dan
açıklama istedi. Nicolson Avrupa’daki gerginlikler nedeniyle gemiye geçici olarak el
konduğunu söyledi. Tevfik Paşa gemiye ödenen 3 milyon sterlini hatırlatınca
Nicolson bu paranın iade edileceğini ancak henüz ne zaman iade edileceğinin belli
olmadığını söyledi.
Almanya’nın Rusya’ya verdiği ültimatomun süresi öğle saatlerinde doldu ve Rusya
tarafından hiçbir yanıt gelmemesi üzerine saat 13’de Alman hükümeti St
Petersburg’daki elçisi Kont Friedrich von Pourtales’e Saat 17 itibari ile Rusya’ya
savaş ilan edildiğini bildiren telgrafı gönderdi. Diğer taraftan Almanya’nın Fransa’ya
tarafsız kalacağının garantisi olarak Toul ve Verdun müstahkem mevkilerini
Almanya’ya devretmesi yönünde verdiği ültimatomun süresi de Saat 13’de doldu ve
beş dakika sonra Fransız Dışişleri Bakanlığı’na giden Alman Büyükelçisi Baron Von
Schoen Fransa’nın kendi menfaatleri doğrultusunda hareket edeceği cevabını aldı.
Savaşın kaçınılmazlığını gören Fransız hükümeti daat 15.30’da genel seferberlik ilan
etti ve Toulon’daki Amiral Lapeyrere’e ertesi gün filosu ile denize açılması emri
verildi.
Saat 17’de Kayzer II. Wilhelm genel seferberlik kararını imzaladı. Sarayın önünde
toplanan kalabalık Rusya’nın cevabını ve savaş çıkıp çıkmayacağını bekliyordu.
17.05’de saray kapısına gelen bir polis memurunun seferberlik kararını açıklaması ile
toplanan kalabalık büyük bir coşku ile milli marşlarını söyledi ve savaş kararını
47
K. Sarıöz
Goeben’den Yavuz’a
duyurmak ve Rus casusu olduklarından şüphelendikleri kişileri linç etmek üzere
sokaklara dağıldılar.
Akşamüstü Goeben kömür ikmali yapmak üzere Brindisi’ye geldi ancak İtalya
hükümeti bu sırada tarafsızlığını ilan etmek üzere olduğundan Brindisi’deki deniz
durumunun olumsuzluğunu bahane ederek kömür ikmal talebini reddetti. Gerekli
kömürü alabilmek için Souchon bölgedeki Alman ikmal gemilerinin Messina’da
toplanmalarını emreden bir mesaj gönderdi. Güneye devam eden Goeben Taranto
körfezinde Breslau ile buluştu. Souchon kendisine verilen talimat gereği Messina’da
kömür ikmali yaptıktan sonra Cezayir’deki Fransız koloni limanlarına saldıracak ve
daha sonra Goeben ve Breslau Kuzey Atlantik’e çıkarak Alman ana filosuna
katılacaktı.
Akşam saat 19 sularında St Petersburg’daki Alman elçisi Kont Friedrich von
Pourtales Rus Dışişleri Bakanı Sazanov’a Almanya’nın Rusya’ya savaş ilan ettiğini
bildirdi. Böylece 1. Dünya savaşı resmen başlamış oldu. Aynı saatlerde Alman 16.
Tümeni Lüksemburg’a girerek savaşın ilk fiili harekatını gerçekleştirdi.
Souchon akşam saatlerinde Almanya’nın Rusya’ya savaş ilan ettiğini ve yakında
Fransa’ya da savaş ilan edeceğini bildiren bir mesaj aldı. Churchill de akşam yemeği
sırasında Almanya’nın Rusya’ya savaş ilan ettiği haberini almıştı. Bu haber üzerine
derhal başbakanlığa giden Churchill, Asquith’ten donanmayı seferberlik durumuna
getirme izni aldı.
Cumartesi gecesi Malta’da toplanan İngiliz gemilerinde zamana karşı savaş
hazırlıkları yapılıyor, tüm ahşap ve yanıcı malzemeler sökülüyordu. Amiral Milne’e
gelen son rapor Alman gemilerinin Brindisi’de kömür ikmali yaptığı şeklindeydi.
Oysa Brindisi’de kömür ikmali yapamayan Goeben Cumartesi akşamı güneye
hareket ederek Taranto körfezinde Breslau ile buluştu ve gece boyunca Messina’ya
doğru hareket etti.
Bu arada aynı gece İstanbul’da Harbiye Nazırı Enver Paşa, Dahiliye Nazırı Talat Bey
ve Meclis-i Mebusan Reisi Halil Bey Sadrazam Said Halim Paşa’nın Yeniköy’deki
yalısında buluştu. Bu toplantıda Almanya ile yapılacak ittifak anlaşmasının son
detayları tartışılıyordu. Gecenin geç saatlerinde Maliye Nazırı Cavid Bey başka bir
konuda Sadrazam’ı görmek üzere yalıya geldi. Toplantıdan kuşkulanan Cavid Bey’e
yemin ettirildi ve ittifak anlaşması anlatıldı. Ancak Cavid Bey Almanya ile ittifakın
Osmanlı devletinin sonu olacağını düşünüyordu.
48
K. Sarıöz
Goeben’den Yavuz’a
TRIESTE
POLA
BRINDISI
lau
es
Br
G
oe
be
n
TARANTO
MESSINA
1 Ağustos Cumartesi akşamı Goeben ve Breslau Taranto körfezinde
İngiliz kabinesinin şahinleri: Başbakan Asquith, Dışişleri Bakanı Grey ve Birinci
Donanma Lordu Churchill
49
K. Sarıöz
Goeben’den Yavuz’a
1 Ağustos günü Sultan Osman’ın 12 pusluk topu monte ediliyor
50
Download