PowerPoint Sunusu - iklim değişikliği

Prof. Dr. Ali Uzun
aliuzun@omu.edu.tr
İçindekiler
1.
2.
3.
4.
İklim Değişikliği ile İlgili Temel Kavramlar
1.
2.
Hava, İklim ve İklim sistemi
Atmosferin yapısı, Sera etkisi ve İklim değişikliği
1.
2.
Doğal sebepler
İnsan kaynaklı sebepler
1.
2.
3.
4.
5.
Buzulların erimesi ve deniz seviyesi yükselmesi
Aşırı hava olayları, kuraklık, fırtına, sel vs.
Tarıma etkileri
İnsan sağlığına etkileri
Ekosistemlere etkileri
1.
2.
Küresel Çalışmalar
Ulusal Çalışmalar
İklim Değişikliğinin Sebepleri
İklim Değişikliğinin Küresel ve Yerel Etkileri
Çözüm Arayışları
Ali Uzun
İklimle ilgili tanımlar
• Hava durumu: Bir
yerde görülen kısa
süreli hava şartlarıdır
(birkaç saat ya da
gün).
• İklim: Bir yerde
hüküm süren uzun
yıllık ortalama hava
şartlarıdır (30-40 yıl).
Ali Uzun
İklimin önemi
İklim,
yeryüzü şekillerini,
hidrografik özellikleri,
toprak özelliklerini,
canlı tür ve
topluluklarını,
• yerel kültürü ve insan
faaliyetlerini etkiler.
•
•
•
•
•
Ali Uzun
İklim değişikliği nedir?
• İklim değişikliği,
• bir bölgede hüküm
süren ortalama hava
şartlarının uzun vadeli
değişmesidir.
• Yerkürenin jeolojik
geçmişinde doğal
yollarla meydana gelmiş
önemli iklim değişmeleri
olmuştur.
Ali Uzun
Atmosferdeki gazların sera etkisi
• Fransız Fizikçi Joseph Fourier
• 1824’de güneşe çok uzak
olduğu için dünyanın
donmuş olması gerektiğini,
• kızılötesi radyasyonun doğal
sera gazları tarafından
tutulması nedeniyle bunun
gerçekleşmediğini
belirtmişti.
http://slideplayer.com/slide/415
7686/, 29.04.2016
Ali Uzun
Atmosferin doğal sera etkisi
• Güneşten gelen ışınlar
yeryüzünü ısıtır.
• Isınan yeryüzü kızılötesi ışın
yayar.
• Kızılötesi ışınlar sera gazları
tarafından tutulur ve hava ısınır.
• Eğer doğal sera etkisi olmasaydı,
ortalama hava sıcaklığı 15 °C
değil, -18 °C civarında olacaktı.
Ali Uzun
Yerin Enerji Bilançosu (nasa, 2002)
• Güneşten gelen: %100
• Atmosferde tutulan:
%19
• Yer tarafından tutulan:
%51
• Uzaya geri yansıyan:
%30
• Yerden yayılan enerji:
%100
• Atmosferde tutulan:
%30
• Uzaya kaçan: %70
Ali Uzun
Fosil yakıt kullanımı ve sera gazları
• Nobel ödüllü İsveçli
fzikokimyacı Svante August
Arrhenius (1859-1927),
• 1896’da fosil yakıt kullanımının
CO2 gazı oranını artırdığını,
• bunun da iklim değişmesine
sebep olabileceğini
öngörmüştü.
https://ekogazete.wordpress.c
om/2016/02/26/neredencikardiniz-su-iklim-degisimisafsatasini/, 29.04.2016
Ali Uzun
Küresel iklim değişikliği nedir?
• BMİDÇS’ye göre,
• iklim değişikliği,
• karşılaştırılabilir bir zaman
diliminde,
• doğal iklim değişikliğine ek
olarak,
• beşeri faaliyetlerle
atmosferin bileşiminin
bozulması nedeniyle
• iklimde oluşan değişikliktir.
Ali Uzun
İklim değişmesinin sebepleri
• Doğal sebepler
– Güneşten gelen
enerjideki değişmeler,
– Volkanik faaliyetler,
– Göktaşı çarpmaları,
– Dünyanın uzaydaki
hareketleriyle ilgili
değişmeler vs.
• İnsan kaynaklı
sebepler
– Sera etkisi
Ali Uzun
Dördüncü Zaman İklim Değişiklikleri
Avrupa ve Alpler’de
Soğuk dönemler (Buzul)
Avrupa ve Alpler’de
Sıcak dönemler (Buzularası)
Günümüz (Post glasiyal)
Würm
Riss-Würm
Riss
Mindel-Riss
Mindel
Günz- Mindel
Günz
Tuna-Günz
Tuna (Donau)
Biber-Tuna
Biber
Ali Uzun
İklim değişimi nasıl inceleniyor?
•
•
•
•
•
•
Ağaç yaş halkaları,
Mercan halkaları,
Varv depoları,
Paleosoller,
Polen analizleri,
Buzul karotları vs.
incelenerek iklim
değişmeleri
araştırılmaktadır.
Ali Uzun
Dünyanın hareketleri ve iklim
Hareketin
adı
Rotasyon
Hareketin şekli
Süresi
Klimatik sonuçları
Dünyanın kendi
ekseni etrafında
dönmesi
Revulusyon Dünyanın Güneş
etrafında dönmesi
Presesyon Dünya ekseninin
kesik koni
oluşturması (topaç
hareketi)
24 saat
Gece gündüz
sıcaklık farkı
Nutasyon
Yaklaşık 18 yıl.
Presesyon hareketi
sırasında eksendeki
salınımlar.
365 gün 6 saat
Mevsimlik sıcaklık
farkları
Kısa sürede etkisi
Yaklaşık 26,000 yıl
Yer ekseni 1300 yıl sonra önemsiz.
kutup yıldızı yerine Vega Uzun vadede etkili
yıldızını gösterecek.
İklim üzerindeki
etkileri göz ardı
edilebilir.
Ali Uzun
Presesyon hareketi
• Dünya ekseninin kesik koni
oluşturması (topaç hareketi)
• Yaklaşık 26,000 yıl
• Yer ekseni 1300 yıl sonra
Polaris (Kutup yıldız) yerine
Vega yıldızını gösterecek.
• Kısa sürede etkisi göz ardı
edilebilir.
• Uzun vadede iklim
üzerindeki etkisi önemlidir.
Ali Uzun
Nutasyon hareketi
• Nutasyon hareketi,
• Presesyon hareketi sırasında
yer ekseninde meydana
gelen yaklaşık 18 yıllık
periyodik salınımlardır.
• İklim üzerindeki etkisi göz
ardı edilebilir.
• (Şekil kaynağı:
http://80.251.40.59/science.anka
ra.edu.tr/oozansoy/f106/jiroskop.htm, 17.04.2016
Ali Uzun
Rotasyon hareketi
• Gün içinde Güneşin
farklı açılarla yere
gelmesini sağlar.
• Gece gündüz
arasında ve günün
farklı saatlerinde aynı
yerde sıcaklık
farklarının
oluşmasına sebep
olur.
Ali Uzun
Revulusyon hareketi ve mevsimlerin
oluşumu
• http://yazarlikyazilimi.meb.gov.tr/Materyal/nigde/grup2/mev
simler/resim/d%C3%BCzen.png, 30.04.2016.
Ali Uzun
İklimi etkileyen doğal etmenler
1. Dünyanın şekli ve
enlem faktörü
2. Atmosfer dolaşım
sistemi
3. Fırtınalar, tayfunlar
4. Okyanus akıntıları
5. Yer şekilleri, bakı
ve yükselti
6. Denize yakınlık.
Ali Uzun
Dünyanın şeklinin iklime etkisi
• Dünyanın küresel
oluşu, Güneşten gelen
enerjinin enleme bağlı
olarak değişmesine
sebep olur.
• Bu ise büyük iklim
kuşaklarının
oluşmasına yol açar.
(Türkeş 2010’den değiştirilerek).
Ali Uzun
Yeryüzünün iklim kuşakları
(Türkeş 2010)
Ali Uzun
Başlıca iklim kuşakları
Köppen-Greiger Sınıflandırması (Türkeş 2010)
• A: Nemli tropikal (sıcak) iklimler: Genel olarak nemli, tüm
•
•
•
•
aylar +18 0C ve üzerinde. Kışsız iklimler.
B: Kurak iklimler: Yıllık buharlaşma, yıllık yağıştan fazla; sürekli
su açığı var.
C: Nemli orta enlem iklimleri (ılıman): En soğuk ay 0 0C’den
çok ve 18 0C’den az; en sıcak ay 10 0C’den çok.
D: Nemli soğuk orta enlem iklimleri (kışları şiddetli): En
soğuk ay 0 0C’ye eşit ya da altında, en sıcak ay 10 0C’den az,
kışları şiddetli soğuk.
E: Polar iklimler (kutupsal): En sıcak ay 10 0C’den az. Yazsız
iklimler.
Ali Uzun
Atmosfer dolaşım sistemi
• Kutupların soğuk
Ekvator kuşağının
sıcak olması,
• basınç sistemlerini ve
hava hareketlerini
(rüzgârlar) oluşturur.
• Rüzgarlar geçtiği
bölgelerin iklimini
etkiler.
•
http://www.xplora.org/downloads/Knoppix/ESPERE/ESPEREdez0
5/ESPEREde/www.atmosphere.mpg.de/media/archive/1379.jpg,
30.04.2016
Ali Uzun
Büyük fırtınalar
Bazı fırtınalar hem
sık görülürler hem
de geniş alanları
etkilerler
Bu nedenle hem
hava şartlarını hem
de iklimi etkilerler.
http://en.es-static.us/upl/2012/06/hurricane_Katrina_580e1338560100123.jpg, 30.04.2016.
Ali Uzun
Okyanus akıntıları
• Akıntılar sıcak sular kutuplara, soğuk suları Ekvator’a doğru taşır.
• Okyanus akıntıları geçtikleri kıyıların iklimini etkiler
• http://www.nasa.gov/images/content/435715main_atlantic2010032
5-full.jpg, 30.04.2016.
Ali Uzun
Yeryüzü şekilleri iklimi etkiler
Yükseklik arttıkça sıcaklık azalır, yağışlar artar.
Güneşe bakan yamaçlar , daha çok ısınır.
Ali Uzun
Deniz tesiri
• Deniz tesiri, yerel iklimi kontrol eden önemli faktörlerden biridir.
Ali Uzun
İklim sistemi nedir?
• IPCC 2014’e göre,
• İklim sisteminin
• 5 temel bileşeni vardır:
1.
2.
3.
4.
5.
atmosfer,
hidrosfer,
kriyosfer (buzul ve kar kütleleri),
yeryüzü ve
biyosfer (canlılar)
• İklim sistemi, insan faaliyetleri
ve Güneş gibi dış etmenlerden
etkilenen interaktif bir
sistemdir.
Ali Uzun
İklim Sistemi, https://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/wg1/fig1-1.htm16.04.2014
Ali Uzun
İklim sistemi (IPCC 2014)
• İnsanlar iklim sistemlerini etkilemektedir.
• İklimdeki değişmeler doğal ve beşeri sistemleri
etkilemektedir.
• Sanayi devriminden sonra sera gazı salımı
artmaya başlamıştır
• Özellikle 1950’lerden sonra sera gazı salımı
giderek hızlanmıştır.
• Sera gazları (CO2, CH4 ve N2O) son 800,000 yılın
en yüksek değerine ulaşmıştır.
Ali Uzun
Atmosferle yeryüzü etkileşimi
• Havanın sıcaklığı, temas
ettiği yüzeyden etkilenir.
• Yüzey üzerindeki havadan
sıcaksa, hava ısınır.
• Yüzey üzerindeki havadan
soğuksa, hava soğur.
• Öte taraftan, sıcak hava
üzerinden geçtiği
yüzeyleri ısıtıcı etki yapar.
Ali Uzun
Atmosferin Bileşimi
Oranı etkilenmeye gazlar
(~ %99)
• Azot (N2): %78.1
• Oksijen (O2): %20.9
• Argon (Ar): %0.93
Oranı değişen gazlar
(~ %1)
• Karbondioksit (CO2),
• Metan (CH4),
• Azotoksit (N2O) ve
• Ozon (O3),
• Su buharı (H2O).
Ali Uzun
İnsan kaynaklı sera gazları
•
•
•
•
•
Karbondioksit (CO2),
Metan (CH4),
Diazotoksit (N2O) ve
Ozon (O3),
Su buharı (H2O).
Ali Uzun
İklim değişmesinin insan kaynaklı
sebepleri
1.
2.
3.
4.
Sanayi
Enerji
Ulaşım
Tarımsal
faaliyetler
5. Ormansızlaşma
6. Atıklar
Ali Uzun
Sera gazı miktarlarındaki değişim,
(IPCC 2014)
Ali Uzun
İklim Değişikliğine Sebep Olan İnsan
Kaynaklı Etmenler
• Fosil Yakıt Kullanımı
• Kömür, petrol ve doğal gazın kökeni, çürümüş bitkisel ve
hayvansal maddelerdir.
• Karbon acısından zengin bu fosil yakıtlar yakıldıklarında büyük
miktarda karbondioksit, azot oksitler ve kükürt dioksit
salarlar.
• Karbon açısından zengin fosil yakıtlar, yaygın olarak elektrik
üretiminin yanı sıra sanayi sektöründe ve evlerde yakıt olarak
kullanılır.
• Atmosferdeki sera gazı salımlarının %77’si petrol, kömür ve
doğal gaz gibi fosil yakıtların yanmasıyla oluşur.
Ali Uzun
Sera gazı salımı ve iklim değişimi
Kaynak: IPCC video kaydı.
• 1750 - 2011 yılları
arasında,
• insan kaynaklı CO2
salımı toplam 2040 ±
310 Mt olmuştur.
• Bunun yaklaşık
• % 40’ı atmosferde,
• % 30’u okyanuslarda,
• geri kalanı ise
• toprakta ve
• bitkilerde birikmiştir.
Ali Uzun
Ormansızlaşma
Ali Uzun
İnsan kaynaklı CO2 artışı (IPCC 2014)
Ali Uzun
Metan gazı (Bataklık gazı), (CH4)
• Küresel ısınmadan sorumlu ikinci en önemli gazdır.
• Organik maddelerin oksijensiz ortamda ayrışması ile
oluşur.
Ali Uzun
Metan gazının doğal kaynakları
Başlıca metan gazı kaynakları:
Pirinç tarlaları, bataklıklar, çöp yığınları, doğal gaz
borularının ek yerleri, geviş getiren hayvanlar vs.
Ali Uzun
Azot oksitler
• Bugün atmosferdeki
azot oksit oranı, 200 yıl
öncesine göre %15
oranında daha fazladır.
• Atmosferdeki oranı 319
ppb (milyarda bir kısım)
civarındadır.
• Başlıca kaynakları:
• Azotlu gübreler,
• bitki örtüsünün
yakılması ve
• sanayi faaliyetleri vs.
Ali Uzun
Su buharı
• Su buharı
atmosferdeki en
yoğun ve en
önemli sera gazıdır.
• Küresel ısınma
atmosferde
tutulan su buharı
ve bulut miktarını
artırmaktadır.
Ali Uzun
Sera gazlarının son 650 bin yıllık
değişimi (Türkeş 2010)
Ali Uzun
Yaşanabilir bir dünya için,
Kirletmeyelim
Temizleyelim
Ali Uzun
Prof. Dr. Halil İbrahim Zeybek
1. İklim Değişikliğinin Küresel ve Yerel Sonuçları
2. İklim Değişikliğini Önleme Çalışmaları
İklim değişiminin Küresel ve Yerel Etkileri
• Aşırı iklim olayları görülüyor
• (Sıcaklar artıyor, buharlaşma artıyor, atmosferdeki su
buharı miktarı artıyor, sağanak şekilli yağışlar artıyor
vs.)
• Buzullar, deniz buzları ve buzul çevresi alanlar daralıyor
• Deniz seviyesi yükseliyor.
• Tatlı su kaynakları daralıyor.
• Kurak alanlar genişliyor.
• Orman yangınları artıyor.
• Bulaşıcı hastalıkları artıyor.
Ali Uzun
Ortalama Deniz Seviyesi
Yükselimi, IPCC 2014
Ali Uzun
Orman yangınları artıyor
Ali Uzun
Kuraklık ve çölleşme artıyor
Ali Uzun
Kıyı çizgisi geriliyor
Ali Uzun
Buzullar ve deniz buzları eriyor
Kaynak: http://www.csb.gov.tr/db/iklim/banner/banner592.pdf, 16.04.2016
Ali Uzun
Deniz seviyesi yükseliyor
http://www.unep.org/climatechange/, 29.04.2016
Ali Uzun
İklim değişmesinin Etkileri
• http://historynewsnetwork.org/sites/default/files/153666global%20warming%20image.jpg, 30.04.2016.
Ali Uzun
İklim Değişikliği ile Küresel Mücadele
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1979, WMO Birinci Dünya İklim Konferansı
1988, BM Küresel İklimin Korunması Kararı ve IPCC’nin kuruluşu
1990, WMO İkinci Dünya İklim Konferansı
1992, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
(BMİDÇS)
1992, BM Çevre ve Kalkınma Konferansı, Rio Zirvesi
1997, BMİDÇS Kyoto Protokolü
1998, BMİDÇS Buenos Aires Eylem Planı
2001, BMİDÇS Bonn Anlaşması
2005, Kyoto Protokolü’nün yürürlüğe girmesi
2009, WMO Üçüncü Dünya İklim Konferansı
2015, Paris Anlaşması.
Ali Uzun
IPCC Raporları
• IPCC (Hükümetler Arası İklim Değişimi Paneli)
1988’de kuruldu.
• IPCC bugüne kadar 5 rapor yayımladı:
• 1. Değerlendirme Raporu 1990,
• 2. Değerlendirme Raporu 1996,
• 3. Değerlendirme Raporu 2001,
• 4. Değerlendirme Raporu 2007,
• 5. Değerlendirme Raporu 2014.
• Ayrıca çok sayıda katkı, sentez ve özel rapor
hazırlandı.
Ali Uzun
BM’nin Küresel İklimin Korunması Kararı
• 1988’de BM Genel
Kurulu’nun “İnsanlığın
bugünkü ve gelecek nesilleri
için küresel iklimin
korunması” kararında,
• “küresel iklim insanoğlunun
ortak mirası, iklim değişikliği
ortak sorunu” olarak
nitelendirilmişti.
Ali Uzun
1992, BM Rio Zirvesi
• Rio’da düzenlenen 1992
BM Çevre ve Kalkınma
Konferansı’nda,
• İnsan kaynaklı küresel
ısınmanın olumsuz
etkilerine karşı
• uluslararası düzeyde
işbirliğini öngören bir
sözleşme imzalanmasına
karar verilmiştir.
Ali Uzun
1992, BM Rio Zirvesi
«Gündem 21» ve «Yerel Gündem 21»
http://habitatkalkinma.org/projelerimiz/
katilimyonetisim/yg21/, 30.04.2016
• 1992 Rio Zirvesi’nde,
• Çevre sorunlarıyla başa
çıkabilmek ve sürdürülebilir
kalkınma hedeflerine
ulaşabilmek için “Gündem
21” adıyla bir ortak eylem
planı kabul edilmiştir.
• Yerel Gündem 21, BM’ye üye
ülkeler tarafından Gündem
21’in hedeflerine ulaşmak
amacıyla yerel düzeyde
oluşturulan çok sektörlü ve
katılımcı bir süreçtir.
Ali Uzun
1992, Birleşmiş Milletler İklim
Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
• 1992’de Rio’da kabul edilmiş ve 1994’de
yürürlüğe girmiştir.
• BMİDÇS’nin amacı, insan faaliyetlerinden
kaynaklanan atmosferdeki sera gazı birikimini,
tehlikeli etkiyi önleyecek bir düzeyde durdurmayı
başarmaktır.
• Sözleşmeye Avrupa Birliği’yle birlikte 196 ülke
taraf olmuştur.
• Taraf ülkeler gelişmişlik düzeylerine göre gruplara
ayrılmıştır.
Ali Uzun
Kyoto Protokolü
http://global.britannica.com/event/KyotoProtocol, 29.04.2016
• 1997’de kabul edildi, 2005’te
yürürlüğe girdi.
• Halen 192 ülke protokole taraf
olmuştur.
• Protokolün iki eki vardır.
• Ek-A’da, sera gazları ve kaynakları
yer almaktadır.
• Ek-B’de ise sera gazı azaltma
taahhüdü olan ülkeler ve azaltma
oranları bulunmaktadır.
• Ek-B’de yer alan ülkeler sera gazı
emisyonlarını 1990 yılına göre;
2008-2012 arasında ort. % 5;
2013-2020 arasında ise ort. % 18
azaltmayı taahhüt etmiştir.
Ali Uzun
BMİDÇS Tarafları
• Ek–1 Tarafları: 1992 yılı itibarıyla Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma
Teşkilatı (OECD) üyesi olan ülkeler, Avrupa Birliği ve eski Doğu Bloku
ülkelerinden oluşmaktadır.
• Bu taraflar, iklim değişikliği ile mücadele politikaları geliştirmek,
bunları uygulamak ve raporlamak ile yükümlüdür.
• Ek-2 Tarafları: Gelişmişlik düzeyi en yüksek olan Ek-1 taraflarından
oluşur.
• Ek-1 yükümlülüklerine ilaveten, Ek-1’de yer almayan taraflara
finans, teknoloji transferi ve geliştirme ile kapasite geliştirme
yardımı yapma yükümlülükleri bulunmaktadır.
• Ek-1’de yer almayan bütün Taraflar Ek-1 dışı taraflar olarak
anılmaktadır.
• Bu taraflar imkanları ölçüsünde iklim değişikliği ile mücadele
politikaları geliştirmek, uygulamak ve raporlamakla yükümlüdür.
Ali Uzun
BMİDÇS’ye göre ülkelerin durumları
Ali Uzun
Kyoto Protokolü’ne taraf ülkeler
Ali Uzun
BMİDÇS, Paris Antlaşması
• 2015 Paris Antlaşması 195 ülkenin oy birliği ile kabul
edilmiştir.
• Kyoto Protokolü gibi Paris Antlaşması da BMİDÇS’ni
uygulama amacına hizmet etmektedir.
• 2020 yılı sonunda (Kyoto Protokolü uygulama dönemi
sonu) yürürlüğe girecektir.
• Kyoto Protokolü’nden en önemli farkı, taraf ülkelerin
tanımının değişmesidir.
• Kyoto Protokolü’nde ülkeler, Ek-1, Ek-2 ve Ek-1 dışı
şeklinde sınıflandırılmışken,
• Paris Anlaşması’nda “gelişmiş olan ülkeler” ve
“gelişmekte olan ülkeler” olarak ikiye ayrılmıştır.
Ali Uzun
İklim Değişikliği ile Ulusal Mücadele
Çalışmaları
• Türkiye’de İklim Değişikliği ile Mücadele
• Türkiye ve Uluslararası Müzakereler
• Türkiye’de İklim Değişikliği ile Mücadele
Faaliyetleri
• Türkiye’nin Paris Anlaşması İçin Sunduğu
Ulusal Katkı
• Bireysel Olarak Alınabilecek Önlemler
Ali Uzun
Çözüm
• Karbon ayak izimizi
küçültelim.
• http://www.globalbilgiler.com/20
15/12/karbon-ayak-izi-nedir.html,
30.04,2016
Kaynakça
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Türkeş, M. (2010). Klimatoloji ve Meteoroloji. Kriter Yayınevi, s.650.
https://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/wg1/fig1-1.htm, 16.04.2016
https://tr.wikipedia.org/ 16.04.2016
http://www.csb.gov.tr/db/iklim/banner/banner592.pdf, 16.04.2016.
http://www.dsi.gov.tr/docs/iklim-degisikligi/iklim_degisikligi_cerceve_sozlesmesi_ve_turkiye.pdf?sfvrsn=2,
16.04.2016.
http://www.dsi.gov.tr/toprak-ve-su-kaynaklari, 16.04.2016.
http://www.ez2c.de/ml/solar_land_area, 16.04.2016.
http://80.251.40.59/science.ankara.edu.tr/oozansoy/f-106/jiroskop.htm, 17.04.2016.
http://polyconundrum.com/articles/climate/impacts/9203-threat-from-new-gases-found-in-air.html, 17.04.2016.
http://science.nasa.gov/media/medialibrary/2002/04/03/22apr_ceres_resources/rad_bal.gif, 30.04.2016.
https://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/csk/EK-8.pdf, 29.04.2016.
http://www.rec.org.tr/dyn_files/32/286-Turkes2-REC-IDOE-II-IDCS-tarihce-isleyis.pdf, 29.04.2016.
http://www.unep.org/climatechange/, 29.04.2016
http://global.britannica.com/event/Kyoto-Protocol, 29.04.2016
https://ekogazete.wordpress.com/2016/02/26/nereden-cikardiniz-su-iklim-degisimi-safsatasini/, 29.04.2016
http://yazarlikyazilimi.meb.gov.tr/Materyal/nigde/grup2/mevsimler/resim/d%C3%BCzen.png, 30.04.2016.
http://historynewsnetwork.org/sites/default/files/153666-global%20warming%20image.jpg, 30.04.2016.
Ali Uzun