TMMOB COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KONGRESĐ 2009 02-06 Kasım 2009, Đzmir GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐNDE ALAN YÖNETĐMĐ VE ÇEVRE DÜZENĐ PLANI KARARLARININ CBS DESTEĞĐ ĐLE OLUŞTURULMASI A. Erdoğan1, S. Meriç2 1 Dr, Şehir Plancısı-CBS Uzmanı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı a.erdogan@ockkb.gov.tr 2 Jeoloji Yük. Müh., Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı s.meric@ockkb.gov.tr Özet Bu çalışmada, Kurumun Özel Çevre Koruma Bölgelerinde (ÖÇKB) sürdürdüğü araştırma, koruma, izleme, etüt ve planlama ile altyapı çalışmaları arasından alan yönetimi ve çevre düzeni planı kararlarının Gölbaşı ÖÇKB için CBS destekli olarak alınması süreci anlatılmaktadır. Bu kapsamda, ÖÇKB’nin içinde bulunduğu Mogan-Eymir Gölleri Havzası düzeyinden başlayarak, Bölgenin kendisi ve içindeki Mogan-Eymir gölleri yakın çevresi ile Mogan Gölünde yapılmış olan çalışmaların CBS ortamında değerlendirilmesi ile Bölgeye ilişkin alan yönetimi ve çevre düzeni planı kararlarının alınması sağlanmıştır. Sonuç olarak, farklı alansal düzeyleri ve sektörleri kapsayan konumsal ve konuma ilişkin verilerin bir sistem ve bütünlük içerisinde değerlendirilmesini sağlayan CBS’nin Gölbaşı ÖÇKB örneğinde doğal kaynakların korunmasına yönelik alan yönetimi ve planlama kararlarının alınmasındaki önemi vurgulanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Coğrafi Bilgi Sistemi, Çevre Düzeni Planı, Alan Yönetimi, Doğal Kaynaklar, Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi 1. GĐRĐŞ Doğal kaynakların korunmasında ve buna yönelik alan kullanımı kararlarının alınmasında coğrafi bilgi sistemleri (CBS); farklı nitelikteki verilerin bir sistem altında sorgulanabilirliğini ve modellenebilirliğini sağlamaktadır. Günümüzde, gerek AB uyum sürecinde müktesebatın uygulanmasında gerekse ulusal kalkınmaya ve bunun ayrılmaz parçası olan çevre korumaya yönelik kararların alınmasında bilgiye dayalı sistemlerin geliştirilmesi ve kullanımının yaygınlaştırılması zorunlu hale gelmiştir. Çevre Kanununun 9. maddesine göre ilan edilen ve Türkiye’deki koruma statülerinden birini oluşturan Özel Çevre Koruma Bölgelerinde sorumlu ve yetkili kuruluş Özel Çevre Koruma Kurumudur. 2. GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐ Bu çalışmanın konusunu oluşturan Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi; 22.10.1990 tarih ve 90/1117 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının 21.11.1990 tarih ve 20702 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmasıyla ilan edilmiştir. Ankara metropolünün yaklaşık 20 km güneyinde yer alan ve 274 km2 büyüklüğündeki bölgede, yerleşim yerleri bakımından Gölbaşı merkez ilçesi ile bu ilçeye bağlı toplam on dağınık mahalle yer almaktadır (Şekil 1). GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐNDE ALAN YÖNETĐMĐ VE ÇEVRE DÜZENĐ PLANI KARARLARININ CBS DESTEĞĐ ĐLE OLUŞTURULMASI Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi Mogan-Eymir Gölleri Havzası Şekil 1. Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi ve Mogan-Eymir Gölleri Havzası (Ölçek değişken) Yakın zamana kadar köy olan bu dağınık yerleşimler Ankara Büyük Şehir Belediyesi sınırlarının genişlemesiyle mahalle niteliği kazanmıştır. Bölge içerisinde 2000 yılı itibariyle toplam 40803 gibi önemli büyüklükte bir nüfus bulunmaktadır (Şekil 2). Erdoğan ve Meriç Şekil 2. Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi ve yakınındaki yerleşimler ve 2000 yılı nüfusları (Ölçek değişken) Kaynak: DĐE 2000 yılı nüfus sayımı sonuçları 3. GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐ DOĞAL DEĞERLERĐ VE TEHDĐTLER Bu nüfusu barındıran bölge, kırsal nitelikteki yerleşimler nedeniyle tarımın; büyük şehrin etki alanında yer alması nedeniyle de konut, sanayi, rekreasyon, üniversite ve diğer benzeri kullanımların baskıları altındadır. Bu baskılar; bölgedeki kentsel-endüstriyel kirlilik tehdidi altında bulunan Eymir ve Mogan Gölleri ile Mogan gölü güneyindeki sulak-bataklık alanlardaki nesli tehdit ve tehlike altında bulunan kuş türleri ve farklı alanlarda yayılım gösteren endemik bitki türlerinin oluşturduğu doğal değerlerin korunmasını gerektirmektedir (Şekil 3). GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐNDE ALAN YÖNETĐMĐ VE ÇEVRE DÜZENĐ PLANI KARARLARININ CBS DESTEĞĐ ĐLE OLUŞTURULMASI Şekil 3. Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi ve yakınındaki nesli tehdit ve tehlike altında bulunan kuş türlerinin ve farklı alanlarda yayılım gösteren endemik bitki türlerinin yerleri (Ölçek değişken) Kaynak: Mogan-Eymir Havzası Biyoçeşitlilik ve Ekolojik Yönetim Projesi (ÖÇKK, Hacettepe Üniversitesi, 2001-2002 4. ÖZEL ÇEVRE KORUMA KURUMU PLANLAMA YAKLAŞIMI Baskıları kontrol altında tutarak doğal değerlerin korunmasını sağlayan en önemli araçlardan biri olan üst ölçekli Çevre Düzeni Planlama (ÇDP) çalışmaları; aynı anda pek çok konumsal ve bununla ilişkili öznitelik verileri içeren değişkenlerin değerlendirilmesini ve çözümlenmesini sağlayacak bir ortam gerektirir. Diğer bir deyişle, Bölgede sürdürülen CBS destekli çalışmaların Çevre Düzeni Planı yapımında kullanılması ile alan yönetimi ve arazi kullanımı ile ilgili kararlar alınması mümkün olabilmektedir. Bu doğrultuda, Özel Çevre Koruma Kurumu sorumluluğundaki bölgelerde üst ölçekli planlamalar klasik planlama yaklaşımından farklı olup CBS destekli çalışmalar sonucunda kararların üretilmesi ile sonuçlandırılmaktadır (Şekil 4). Erdoğan ve Meriç Şekil 4. Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı sorumluluğundaki bölgelerde üst ölçekli planlama yaklaşımının klasik planlamadan farkı 5. SONUÇ Sonuç olarak, Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesinin içinde bulunduğu Mogan-Eymir Gölleri Havzası düzeyinden başlayarak, Bölgenin kendisi ve içindeki Mogan-Eymir gölleri yakın çevresi ile Mogan Gölünde doğal değerlerin sürdürülebilirliği amacıyla yapılmış olan çalışmalar coğrafi bilgi sistemi ortamında değerlendirilmiş, alanın korunma ve kullanımına yönelik kararlarının alınması sağlanmıştır (Şekil 5). Bu çalışma ile, farklı alansal düzeylere ve niteliğe sahip konumsal ve konuma ilişkin verilerin bir sistem ve bütünlük içerisinde değerlendirilmesini sağlayan coğrafi bilgi sisteminin Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi örneğinde doğal kaynakların korunmasına yönelik alan yönetimi ve planlama kararlarının alınmasındaki önemi vurgulanmaktadır. CBS desteği ile alınmış olunan bu kararlarla bütüncül bir alan yönetimi yaklaşımı benimsenmiş ve alana ilişkin uygulamalar bu yönde geliştirilmiştir. GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐNDE ALAN YÖNETĐMĐ VE ÇEVRE DÜZENĐ PLANI KARARLARININ CBS DESTEĞĐ ĐLE OLUŞTURULMASI Şekil 5. CBS destekli çalışmalarla oluşturulan 1/25000 ölçekli Gölbaşı ÖÇKB ÇDP kararları