NORVEÇ`İN TİCARİ VE EKONOMİK YAPISI TÜRKİYE

İZMİR TİCARET ODASI
NOORRVVEEÇÇ’’İİNN TİİCCAARRİİ VVEE EEKKOONNOMİİK YYAAPPIISSI
VVEE
TTÜÜRRKKİİYYE -- NNOORRVVEEÇÇ TTİCCAARRİİ VVEE EKONNOOM
MİİKK İİLLİİŞŞKKİİLLEERİİ
Begüm TATARİ
Dış Ekonomik İlişkiler Müdürlüğü
Uzman Yardımcısı
Ekim 2006
A. NORVEÇ’İN TİCARİ VE EKONOMİK YAPISI
I. GENEL BİLGİLER
1
Resmi Adı
Norveç Krallığı
Başkent
Oslo
Yönetim Biçimi
Anayasal monarşi
Nüfus
4.610.820 (Haziran 2006 tahmini)
Nüfus Artış Hızı
% 0,38 (2006 tahmini)
Yüzölçümü
323.802 km2
Komşular
Finlandiya, İsveç, Rusya
İklim
Doğal Kaynaklar
Diller
Dinler
Kıyı boyunca ılıman, Kuzey Atlantik Akıntısı ile değişken; iç kısımlar daha soğuk ve
yağışlı, batı kıyısı yıl boyunca yağışlı
Petrol, doğal gaz, demir cevheri, bakır, kurşun, çinko, titanyum, kükürtlü madenler,
nikel, balık, kereste
Bokmal Norveççesi (resmi), Nynorsk Norveççesi (resmi), Sami ve Fince konuşan
azınlıklar mevcut
Norveç Kilisesi %85,7, Pentecostal %1, Katolik %1, diğer Hıristiyan %2,4,
Müslüman %1,8, diğer %8,1 (2004)
II. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER (2005 tahmini)
Para Birimi ve Parite
Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla (GSYİH)
GSYİH Büyüme Hızı
Kişi Başına GSYİH
GSYİH’nin Sektörlere Dağılımı
İşsizlik Oranı
Enflasyon Oranı
Tarım Ürünleri
Endüstriler
Sanayi Üretimi Büyüme Hızı
Petrol Üretimi
Petrol Tüketimi
Petrol İhracatı
Norveç Kronu (NOK)
1 NOK= 0,22118 YTL; 1 USD= 6,5512 NOK (30 Ekim 2006)
$194,1 milyar
% 3,9
$ 42.300
Tarım: %2,1
Sanayi: %41,5
Hizmetler: %56,4
%4,6
%1,6
Arpa, buğday, patates; domuz eti, sığır eti, dana eti, süt; balık
Petrol ve gaz, gıda işleme, gemi yapımı, kağıt hamuru ve kağıt
ürünleri, madenler, kimyasallar, kereste, madencilik, tekstil,
balıkçılık
%-0,5
3,22 milyon varil/ gün
257.200 varil/ gün (2003 tahmini)
3,466 milyon varil/ gün (2001)
III. EKONOMİK YAPI
2
Norveç ekonomisi karma ekonominin bir örneğidir; serbest pazar etkinlikleriyle hükümet müdahalesinin bir
birleşimini içerir. Hükümet, petrol sektörü ve elektrik üretimi gibi kilit alanları kontrol eder. Petrol kaynakları
üzerindeki kontrol mekanizmaları, Norveç’teki ana işletmecilerde devlet mülkiyetinin bir birleşimidir (Statoil
ca – 2005’te %70, Norsk Hydro – 2004’te %43).
Ülke doğal kaynaklar – petrol, su gücü, balık, ormanlar ve madenler – bakımından zengindir. Kısmen petrol
üretimi nedeniyle, ama esas olarak, iş yapmak için iyi bir ortam yaratan etkin ekonomi politikaları sebebiyle
Norveç, dünyada en yüksek yaşam standartlarından birini elde etmiştir. Norveç’te çok yüksek bir istihdam
oranı vardır.
Norveç ekonomisi, büyük ölçüde petrol üretimine bağımlıdır. 2004’te, petrol ve gaz, ihracatın %50’sini
oluşturdu. Sadece Suudi Arabistan ve Rusya, OPEC üyesi olmayan Norveç’ten daha fazla petrol ihraç
etmektedir.
Norveçliler, önümüzdeki 20 yıl içinde petrol ve gazın tükenmeye başlayacağı zamanlardan endişe
etmektedirler. Buna bağlı olarak, Norveç petrolden kaynaklanan bütçe fazlalarını Hükümet Petrol Fonu’nda
saklamaktadır. Bugün fonun değeri 150 milyar dolardan fazladır.
2002’deki %1 ve 2003’deki %0,5’lik büyümeden sonra Norveç’in gayri safi yurt içi hasılası, 2004’te %3,3
ve 2005’te %3,7 büyümüştür.
Norveç 1972’deki referandum sırasında ve daha sonra Kasım 1994’te Avrupa Birliği dışında kalmaya karar
vermiştir. Ancak, İzlanda ve Liechtenstein ile birlikte Norveç, Avrupa Ekonomik Alanı (EEA) anlaşması
aracılığıyla, Avrupa Birliği’nin tek pazarında yer almaktadır.
2000 yılında hükümet, o zamanlar %100 devlete ait olan petrol firması Statoil’in üçte birini halka arzda
satmıştır. Bir sonraki yıl, ana telekomünikasyon tedarikçisi Telenor, Oslo Borsası’nda işlem görmüştür.
Devlet Norveç’in en büyük bankası DnB Nor’un ve uçak firması SAS’ın da önemli hisselerine sahiptir.
Son yıllarda ekonomik büyüme hızlı olmuş ve işsizlik oranını 1980’lerin ilk yarısından beri görülmeyen
düzeylere düşürmüştür.
Güncel araştırmalar, Norveç’in kıta sahanlığındaki petrol rezervlerinin altında büyük miktarlarda kömür
bulunduğuna dair kanıtlar ortaya koymaktadır. Bugün bu kömüre ulaşılamamaktadır ancak, gelecekte
ulaşılabileceğine dair gerçekçi ümitler vardır.
Hayvan hakları savunucuları ve balina avcılığı karşıtı gruplar, Norveç’in ekonomik konumu göz önüne
alındığında, Norveç’in aktif olarak ticari balina avcılığıyla uğraşan ve bunun devamını savunan çok az sayıda
ülkeden biri olmasının çelişkili olduğunu söylemektedirler. Balina avcılığı ülke ekonomisine önemsiz bir
katkıda bulunmaktadır ve tüm dünyanın tepkisini almaktadır. Balina avcılığının birçok destekçisi, bunun
makroekonomik etkisinin önemsizliği konusunda hemfikirdirler, ancak bazı kişilerin ve küçük firmaların
canlılığının buna bağlı olduğunu; sürdürülebilir kalkınmanın, insanların tüm soyu tehlikede olmayan türleri
3
hasat etmesine bağlı bulunduğunu ve kıyı alanlarda kültürün önemli bir parçasını oluşturduğunu öne
sürmektedirler.
IV. DIŞ TİCARET
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Norveç’in Dış Ticareti (milyar ABD doları)
Dış Ticaret
İhracat
İthalat
Hacmi
60,5
34,5
95,0
59,5
33,1
92,6
59,9
35,6
95,5
69,1
41,2
110,3
79,1
47,1
126,2
108,6
57,8
166,4
Dış Ticaret
Dengesi
26,0
26,4
24,3
27,9
32,0
50,8
Kaynak: The Economist Intelligence Unit
İhraç Ettiği Başlıca Ürünler
§
§
§
§
§
§
Petrol ve petrol ürünleri
Makine ve teçhizat
Madenler
Kimyasallar
Gemi
Balık
İhracat Yaptığı Başlıca Ülkeler
§
§
§
§
§
§
Birleşik Krallık - %25,5
Almanya - %12,6
Hollanda - %9,9
Fransa - %9,1
ABD - %6,7
İsveç - %6,5
İthal Ettiği Başlıca Ürünler
§
§
§
§
Makine ve teçhizat
Kimyasallar
Madenler
Gıda ürünleri
İthalat Yaptığı Başlıca Ülkeler
§
§
§
§
§
§
§
İsveç - %14,6
Almanya - %13,6
Danimarka - %7,3
Birleşik Krallık - %6,8
Çin - %5,5
ABD - %5
Fransa - %4
V. DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR
Norveç otoriteleri özellikle kıyı bölgelerinde petrol, iç bölgelerde sanayi (özellikle hi-tech ve ileri düzey
sanayiler) ve daha az gelişmiş bölgeleri (kuzey Norveç) teşvik anlamında yabancı yatırımı desteklemektedir.
4
Bununla birlikte, Norveç Hükümeti geleneksel olarak kendi tekelinde olan posta hizmetleri, demiryolları ve
yerel alkol üretimi ve perakende satışına ilişkin gerek yerli gerek yabancı yatırımların yapılmasını
engellemiştir.
2004 yılında bu kısıtlamaları biraz esneten ülke, bazı posta hizmetleri ile demiryolu kargo hizmetlerinin
verilmesi için yabancı yatırımcıların ihalelere katılmasını mümkün kılmıştır.
Norveç’te yabancı yatırımda ileri gelen ülkeler aşağıdaki gibidir;
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
ABD
İsveç
Fransa
Hollanda
İsviçre
İngiltere
Almanya
Danimarka
Finlandiya
Japonya
Norveç’in yatırım yaptığı ülkeler ise;
§
§
§
§
§
§
ABD
İsveç
Danimarka
İngiltere
Hollanda
Almanya’dır.
B. TÜRKİYE-NORVEÇ TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERİ
I. DIŞ TİCARET
Türkiye ile Norveç Avrupa Birliği üyesi olmayan iki NATO üyesi ülke olup, savunma ve güvenlik konularında
ortak tutum içerisindedir.
İki ülke arasında ticaret hacmi artış eğilimi göstermekle birlikte, dış ticaret dengesi Türkiye aleyhine
gelişmektedir.
Norveç’le ticaretimizde rakiplerimiz; Çin, Hindistan, Pakistan, Portekiz, İtalya, İspanya ve Yunanistan’dır.
5
Türkiye’nin Norveç’e sattığı mallar çok çeşitlilik gösterirken, Norveç’in ülkemize petrol türevleri ve balık
sattığı görülmektedir.
İki ülke arasında ekonomik ilişkilerin daha da güçlendirilmesine yönelik olarak Norveç’in ülkemizde özellikle
enerji alanında çalışmalar ve işbirlikleri yapması amacıyla çaba gösterilmektedir.
11 Nisan 2005 tarihinde Başbakan Erdoğan’ın resmi temaslarda bulunmak üzere Norveç’e yapmış olduğu
ziyarette Norveç Başbakanı Kjell Magne Bundevik ile gerçekleştirdiği görüşmelerde;
§
§
§
§
§
Enerji
Petrol
Telekomünikasyon
Ulaştırma
Dış politika
konuları ele alınmıştır.
“Özellikle petrole yönelik yatırımlarda ortak çalışmalarımız” olduğunu ifade eden Başbakan Erdoğan,
“bundan sonraki yatırımlarda gemi yapımı ve balıkçılıkta neler yapılabileceğinin” görüşüldüğünü
belirtmiştir.
AB üyesi olmamakla birlikte Norveç, Türkiye’nin AB üyeliği doğrultusunda gerçekleştirdiği reform
çalışmalarını desteklemektedir.
Türkiye ile Norveç arasında bir İş Konseyi yoktur, kurulması yönünde bir çalışma da bulunmamaktadır.
Türkiye ve Norveç Arasındaki Ticaret (1.000 ABD Doları)
Dış Ticaret
Dış Ticaret
Yıllar
İhracat
İthalat
Hacmi
Dengesi
2000
80.477
260.285
340.762
-179.808
2001
70.291
251.388
321.679
-181.097
2002
115.224
365.835
481.059
-250.611
2003
171.420
423.181
594.601
-251.761
2004
206.258
495.367
701.625
-289.109
2005
245.165
374.203
619.368
-129.038
2005 (ilk 8 ay)
141.005
208.296
349.301
-67.291
2006 (ilk 8 ay)
155.262
300.467
455.729
-145.205
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu
6
1.000 $
Türkiye ve Norveç Arasındaki Ticaret
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
İhracat
İthalat
2000
2001
2002
2003
2004
2005
yıllar
Türkiye’nin Norveç’e İhracatında Başlıca Ürünler (2005)
Ürün
Değer ($)
3
Dizel/yarı dizel yeni taşıtlar (Silindir Hacmi < 2500 cm )
25.036.198
Deniz tankerleri (sarnıçlı gemiler)
23.493.868
Otomobil (binek, dizel/ yarı dizel, yeni) (silindir hacmi<1500cm)
12.814.982
Tişörtler (pamuktan; örme)
10.421.971
Diğer ekranlı görüntü kayıt verme cihazları
9.562.523
Benzinli yeni binek otomobili (1500 cm3<Silindir Hacmi<1600 cm3)
7.927.932
Kadın/ kız çocuk için pantolon; diğer denimden
5.653.283
3
3
Benzinli yeni binek otomobili (1600 cm <Silindir Hacmi<2000 cm )
5.626.551
3
Otomobil (Binek, dizel/yarı dizel) (Silindir Hacmi>2000 cm )
5.560.336
Dökme maddeden için mahfazalar; polietilen/ polipropilen şeritten
5.350.697
GENEL TOPLAM
245.164.826
Türkiye’nin Norveç’e İhracatında Başlıca Ürünler (2006 ilk 5 ay)
Ürün
Değer ($)
Motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet ve diğer
22.050.445
Örme giyim eşyası ve aksesuarları
14.932.054
Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları
6.326.299
Elektrikli makine ve cihazlar, aksam ve parçaları
4.369.849
Mensucattan mamul diğer eşya, kullanılmış eşya, paçavralar
2.982.456
Sebze, meyve, bitki parçaları, sert kabuklu yemiş konserveleri
2.162.476
Nükleer reaktörler, kazan; makine ve cihazlar, aletler, parçaları
1.938.604
Demir veya çelikten eşya
1.881.793
Seramik mamulleri
1.775.091
7
Yenilen meyveler, kabuklu yemişler, turunçgil ve kavun kabuğu
GENEL TOPLAM
1.565.714
72.032.878
Türkiye’nin Norveç’ten İthalatında Başlıca Ürünler (2005)
Ürün
Değer ($)
Petrol gazı (L.P.G.) (Sıvılaştırılmış)
155.646.084
Birincil (primer) alüminyum alaşımları
39.229.635
Uskumru kolyoz (dondurulmuş)
12.555.368
Ferro-manganez (diğer)
9.555.785
Propan (güç temininde veya yakıt olarak kullanılmaya mahsus)
9.038.079
Pasifik, Atlantik, tuna salmonları
5.115.016
Mond ve katot alaşımsız nikel
4.889.125
Fuel oiller (kükürt miktarı)
4.745.121
Diğer pompalar
4.033.291
Diğer maddelerden gemi pervaneleri vb. kanatları
3.369.217
GENEL TOPLAM
374.202.785
Türkiye’nin Norveç’ten İthalatında Başlıca Ürünler (2006 ilk 5 ay)
Ürün
Değer ($)
Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar
115.713.397
Nükleer reaktörler, kazan; makina ve cihazlar, aletler, parçaları
20.044.321
Balıklar, kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar, diğer omurgasızlar
16.579.823
Alüminyum ve alüminyum eşya
14.346.026
Kağıt ve karton; kağıt hamurundan kağıt ve kartondan eşya
7.598.661
8
Plastik ve plastikten mamul eşya
Demir ve çelik
Elektrikli makine ve cihazlar, aksam ve parçaları
Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar cihazları, tıbbi alet.
Gemiler, suda yüzen taşıt ve araçlar
GENEL TOPLAM
7.483.821
5.803.312
5.787.488
2.763.146
2.491.583
214.891.417
II. TÜRKİYE’DEKİ NORVEÇ YATIRIMLARI
30.06.2006 itibariyle Türkiye’de 77, İzmir’de ise 4 adet Norveç sermayeli firma bulunmaktadır.
III. TÜRKİYE-NORVEÇ ARASINDAKİ ÖNEMLİ ANLAŞMALAR
1. Ticaret Anlaşması (İmza tarihi: 24 Ocak 1949)
2. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesine ve Diğer Bazı Hususların Düzenlenmesine İlişkin Anlaşma (İmza
Tarihi: 16 Aralık 1971)
3. Ticari, Ekonomik, Sınai ve Teknik İşbirliği Anlaşması (İmza Tarihi: 10 Şubat 1978)
4. Uluslararası Karayolu Nakliyatına İlişkin Anlaşma (İmza Tarihi: 8 Ağustos 1977)
5. Sosyal Güvenlik Sözleşmesi (İmza Tarihi: 20 Temmuz 1978)
6. Ticari, Ekonomik, Sınai ve Teknik İşbirliği Karma Komisyonu V. Dönem Toplantısı Protokolü (İmza Tarihi:
16 Aralık 1988)
7. Ticari, Ekonomik, Sınai ve Teknik İşbirliği Karma Komisyonu Çalışma Grubu II. Dönem Toplantısı
Mutabakat Zaptı (İmza Tarihi: 28 Nisan 1992)
IV. EGE BÖLGESİ-NORVEÇ TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERİ
Ege Bölgesi’nin Norveç’e İhracatında Başlıca Ürünler (2005)
Ürün
Değer ($)
Yuvarlak çubuklar-10mm.< bozuklukları şekil vb mm.çentik,yiv kesit="
2.341.135
Tişörtler-pamuktan-örme (t 4)
1.596.353
Pantolonlar-diğer, denimden, kadın/kız çocuk için (t 6)
1.356.832
Riviera zeytinyağı kutulu,net ağırlığı 1kg'a kadar olan hazır ambalaj
515.248
Domates - kurutulmuş
435.585
Pantolonlar-pamuktan, diğer, erkek/erkek çocuk için (t6)
401.962
domates-%12=< kg.,sirkesiz,konserve 30 28 1brıx madde="
391.725
Pantolonlar-pamuktan, kadın/kız çocuk için (t 28)
384.092
Gömlekler-diğer, pamuktan, erkek/erkek çocuk için (t 8)
355.203
Yuvarlak çubuklar - 8mm.< şekil vb mm.çentik,yiv kesit="
326.080
GENEL TOPLAM
19.138.800
V. ODAMIZ – NORVEÇ İLİŞKİLERİ
9
Norveç Büyükelçisi’nin Odamızı Ziyareti – 11.07.2002
Norveç Büyükelçisi Hans Wilhelm Longva, 11 Temmuz 2002 tarihinde Odamızı ziyaret etmiş, kendisini
Meclis Başkanı Necip Kalkan, Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş ve Yönetim Kurulu Başkanvekili
Tayfun Yelkenbiçer karşılamıştır. Longva, 2002 Şubat ayında göreve başlamıştır. Büyükelçiye Norveç İzmir
Fahri Konsolosu Enis Özsaruhan eşlik etmiştir.
Görüşmede ikili işbirliği konuları olarak;
§ Deniz & Kültür Balıkçılığı
§ Deniz & Kara Taşımacılığı
§ Gemi yapımı
§ Hidroelektrik enerji üretimi
§ Ormancılık
§ Balıkçılık
§ Ege’de Norveç Köyü kurulması (ikinci konut projesi)
§ Termal turizmi
§ Ege’den tekstil sektöründe ihracat
§ Liman işletmeciliği belirlenmiştir.
Norveç Parlamento Üyesi’nin Odamızı Ziyareti – 13.05.2005
Norveç Parlamentosu üyesi Andre Oktay Dahl ve beraberindeki heyet, 13 Mayıs 2005 tarihinde Odamıza
bir ziyarette bulunarak, Yönetim Kurulu Başkan Vekilimiz Sayın Jak Eskinazi tarafından kabul edilmiştir.
Söz konusu toplantıda, Norveç ile Türkiye arasında öncellikle hidroelektrik, petrol gibi enerji alanlarının
yanı sıra telekomünikasyon, termal turizm ve balıkçılık gibi konularda işbirliği imkanlarının bulunduğu
vurgulanmıştır.
10