çocuk hakları

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN
HAKLARININ KORUNMASI
ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLİĞİ
SORUNU
ÇOCUK İŞÇİLİĞİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
ÇOCUKLARI ÇALIŞMAYA İTEN
NEDENLER
ÇALIŞMANIN ÇOCUK
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
ÇALIŞMA ORTAMINA GÖRE
ÇOCUK İŞÇİLİĞİ
ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN
HAKLARINA İLİŞKİN
ULUSLARARASI DÜZENLEMELER
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK
VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
1
ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLİĞİ
SORUNU
Çocuk işçiliği çok karmaşık bir sorundur. Yalnızca
çok sayıda kaçak çocuk işçinin çalıştırılması
bakımından değil, yaptıkları işlerin çoğunlukla
sömürüye dayanması bakımından da önem arz
etmektedir.
Uluslararası çalışma örgütü (ILO) çocuk işçiliğinin
olmadığı bir geleceğe ulaşma çabasında çalışmalar
yapmaktadır.
Çocuk işçiliği, Türkiye’de de önemli bir sorundur.
Ülkenin ekonomik, sosyal gelişmişlik ve eğitim
düzeyi ile ilgilidir.
ÇOCUK İŞÇİLİĞİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Sanayi devriminden önce, dünyada, çocuklar
daha çok esnaf ve zanaatarların yanında çırak
olarak çalıştırılırlardı, Türkiye’de ise 12.yy’ın ilk
yarısından 20.yy’ın başlarına kadar mevcut olan
“ahilik kurumu” esnaf ve sanatkar kuruluşlarının
eleman yetiştirme işleyiş ve denetimlerini
yönlendirmiştir. Ahilikte çırak olarak çalışan
çocuklar, hem mesleki, hem de ahlaki ve dini
konularda eğitilmekteydiler.
ÇOCUK İŞÇİLİĞİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Sanayi devriminden sonra, büyük işletmeler
doğmaya başlamış, seri üretime geçilmiştir.
Toplumlarda
köklü
değişimler
meydana
gelmiştir. Lonca sistemi yıkılmış ve “işçi sınıfı”
ortaya
çıkmıştır.
devletlerarası
rekabet
hızlanmış, savaşlar nedeniyle erkek işgücünde
azalma meydana gelmiştir. Bütün bunların
sonucunda da işletme sahipleri çoğunluğunu
kadın ve çocukların oluşturduğu ucuz işgücüne
yönelmişlerdir.
4
ÇOCUKLARI ÇALIŞMAYA İTEN
NEDENLER
Çocukları Çalışmaya İten Nedenler
-Yoksulluk
-Eğitimle ilgili sebepler
-Göçler
-Geleneksel aile bakış açısı ve ailenin rolü
-Çocuk işgücüne olan talep
-Mevzuat eksiklikleri ve düzgün uygulanmayışı
ÇALIŞMANIN ÇOCUK
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Çalışmanın çocuk üzerinde,
-Fiziksel ve sağlık gelişimi
-Ruh sağlığı
-Eğitimi
-Kişisel ve sosyal gelişimi bakımından
olumsuz pek çok etkisi bulunmaktadır.
ÇALIŞMA ORTAMINA GÖRE
ÇOCUK İŞÇİLİĞİ
Çalışma ortamına göre çocuk işçiliği beş
grupta incelenmektedir:
1.Tarım alanında
2.Sanayi alanında
3.Hizmet alanında
4.Ev işlerinde çalışma
5.Sokakta çalışma
7
ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN
HAKLARINA İLİŞKİN
ULUSLARARASI DÜZENLEMELER
Başlıca uluslararası düzenlemeler şunlardır:
1.Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi, 4.20 Kasım
1959
2.Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi,
1989
3. Çocuk Hakları Sözleşmesi
4.Uluslarası İnsan Örgütü’nün Çalışmaları
-Asgari Çalışma Yaşına İlişkin 138 Sayılı Sözleşme
-En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Önlenmesi ve
Ortadan Kaldırılmasına İlişkin 182 Sayılı Acil Eylem
Sözleşmesi
8
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
Türk iş kanununda çocuk ve geç işçiler bağlı
oldukları mevzuata göre iki gruba ayrılırlar.
1. İş Kanunu kapsamındaki çocuk ve genç işçiler
2. İş Kanunu kapsamı dışınndaki çocuk ve genç
işçiler (Kapsam dışı bırakılan işlerde çocuk ve
genç işçiler yoğun olarak çalışmaktadırlar;
dolayısıyla bu çocuklar kanunun korunması
dışında yer alırlar.)
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
Özel düzenlemelere bağlı çocuk ve genç
işçiler şunlardır:
-Deniz taşıma işlerinde çalışan gençler
-Profesyonel sporcu olan gençler
-Kültürel, sanatsal reklam
çalışan çocuk ve gençler
ve
faaliyetlerde
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
1.Çocuk ve Genç İşçi Kavramları
18 yaşından küçük işçiler, çocuk ve genç işçiler
olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İş Kanunu’na göre,
15 yaşını doldurmamış olanlara çocuk işçi, 15 yaşını
doldurup henüz 18 yaşını doldurmamış olanlara
genç işçi denilmektedir.
18 yaşını dolduranlar sendika kurma hakkına, 16
yaşını dolduranlar sendika üyesi olma hakkına
sahiptirler ve 16 yaşını dolduran çocuklar
yetişkinlerle aynı asgari ücret talep etme hakkına
da sahip olurlar.
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
2.İş Güvenliği ve Çocuk İş Gücü İstismarı Kavramları: İş
güvenliği ve çocuk istismarı kavramı, çocuk işçiliği ile birlikte
önemle üzerinde durulması gereken kavramlardır.
Çocukların iş güvenliği açısından haklarını korumaya yönelik
hükümlerin amacı, küçüklerin sömürülmelerine ve
ezilmelerine engel olmak ve onların beden, ruh sağlıklarını
tehdit eden tehlikelere karşı korumaktır.
Çocuk iş gücünün istismarı ise, 18 yaşını doldurmamış
küçüklerin ekonomik veya eğitsel amaçlarla ya da yalnızca
başıboş kalmalarını önlemek için sağlıklarını tehlikeye atan
bedensel, duygusal, toplumsal ve ahlaki gelişmelerini
engelleyen eğitimlerini aksatan işlerde çalıştırılmasıdır.
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
Çocuk İstismarını Çocuk Çalışmasından Ayıran Unsurlar
-Yapılan işin insan onuruna aykırı olması (dilencilik, fahişelik, köle gibi
çalıştırma)
-Yapılan işin aşağılayıcı olması
-Çocuğun çok erken yaşlarda ve / veya uzun çalıştırılması
-Çocukların fiziksel yapılarına, duygusal yapılarına ve olgunlaşma düzeylerine
uygun olmayan işlerde çalıştırılmaları
-Tehlikeli ortamlarda ve işlerde çalıştırılmaları
-İşe başlama saatlerinin çok erken olması
-Gece çalıştırılmaları
-Yaşlarına uygun spor, eğlence gibi ihtiyaçlarının karşılanmaması
-Haftasonu ve bayramlarda çalıştırılmaları, yıllık izin kullandırılmamaları
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
3.Çocuk ve Genç İşçileri Koruyucu Haklar
a.Çocuk ve Genç İşçilerin Az Çalışma Yaşı
Bakımından Korunma Hakları
İş Kanunu’na göre normal ve hafif işlerde çalışma yaşı
15 yaşını doldurmamış çocukların çalışması yasaktır.
İstisna: 14 yaşını doldurmuş ve gelişimlerini
tamamlamış çocukların, eğitimlerini aksatmayacak
şekilde çalıştırılmalarına izin verilmektedir. Hafif işler
derken, yerine getirilmesi sırasında çocukların
güvenliklerine, sağlıklarına zarar verme ihtimali
olmayan okula devamını ve mesleki eğitimini
etkilemeyecek işler kastedilmektedir. İlköğretimin
bitirilmesi zorunludur!
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
Yine İş Kanunu’na göre yer altı ve su altı işlerde
çalıştırılma yaşı 18’dir. Kadınlar bu işlerde
çalıştırılamaz (kablo döşeme, maden ocakları,
kanalizasyon, tünel imşaatı gibi yer altı ve su
altında çalışma)
Yukarıda sayılan işler dışındaki ağır ve tehlikeli
işlerde çalıştırılmaları için küçüklerin 16 yaşını
doldurmuş olmaları gerekir. Ayrıca bu konuda
meslek ve uzmanlık veren bir okulu bitirmiş
olmaları, bu işi meslek edinmeleri, işverenin genç
işçinin sağlık ve güvenliğini sağlayacak tedbirler
alması, işin edinilen mesleğe uygun olması
gerekmektedir. (borçlar kanunu kapsamındaki işler,
turizm ve eğlence işleri)
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
b.Çocuk İşçilerin Sağlık Ve
Bakımından Korunma Hakları
İş
Güvenliği
-İşverenler tarafından çocuk işçilere yönelik risk
değerlendirmesi yapılmalıdır.
-Sağlık yoklaması yapılmalıdır.
-Çocuk ve genç işçiler kendilerine uygun bir işe
yerleştirilmeli ve tehlikelere karşı korunmalıdırlar.
-Çocuk ve genç işçiler, ana babalar ve işverenler
eğitilmelidir.
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
c.Çocuk Ve Genç İşçilerin Çalışma Koşulları
Bakımından Korunma Hakları
-Normal İş Süresi: Okula devam eden çocukların
iş süreleri eğitim saatleri dışında olmak üzere
günde en fazla 2 saat ve haftada 10 saat olabilir.
İlköğretimi tamamlamamış olanların çalıştırılması
yasak olduğu için buradaki okul, ilköğretimden
sonra çocuğun devam ettiği okuldur.
İlköğretimi tamamlamış ve okula gitmeyen
çocukların çalışma süresi günde 7 saat ve haftada
35 saatten fazla olamaz.
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
-Fazla Çalışma: İş Kanunu’na ilişkin fazla
çalışma yönetmeliği, 18 yaşını doldurmamış
işçilerin fazla çalıştırılamayacağını düzenlemiştir.
(m.8/a)
-Dinlenme Hakkı: Ara dinlenmeleri, gece
döneminde dinlenme, yıllık ücretli izin, hafta
tatili, ulusal bayram, genel tatil günlerinde
dinlenme haklarını kapsamaktadır.
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
d.Çocuk ve Genç İşçilerin Kimlik Hakları:
Çocuk işçilerin korunması bakımından doğum
kayıtları ve doğruluğu çok önemlidir. Kamu ve
özel kuruluşları iş verecekleri kişiden nüfus
cüzdanı istemek ve nüfusa kayıtlı olmadıklarını
anladıkları kişilerin tam ve açık adreslerini nüfus
idaresine bildirmek durumundadırlar.
19
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
e.Çocuk Ve Genç İşçilerin İşyerinde Şiddete Karşı
Korunma Hakları: İşyerinde şiddet çocukların fiziksel ve
psikolojik sağlığını bozacağı gibi, iş kazalarına uğramalarına
da sebep olabilir. İşveren tarafından çocuk ve gençlere
yöneltilen şiddet, yetkinin kötü kullanılması ve iş güvenliği
ihlaline sebep olur. Türk Hukuku’nda işyerlerinde çocuk ve
gençlere yönelik şiddeti doğrudan yasaklayan bir düzenleme
yoktur.
Hatta Ceza Kanunu bile işyerinde şiddete belli sınırlar
dahilinde izin vermektedir. İlgili maddeye göre, idaresi
altında bulunan ve büyütmek, okutmak, bakmak, muhafaza
etmek veya bir meslek veya sanat öğretmekle yükümlü
olduğu kişi üzerinde sahibi bulunduğu terbiye hakkından
doğan disiplin yetkisini kötüye kullanan kişiye 1 yıla kadar
hapis cezası verilir. (TCK.m.232/II)
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
Disiplin adı altında “şiddete izin vermek” Çocuk
Hakları Sözleşmesi’ne aykırıdır. Söleşmeye göre
devlet çocuğu her tür şiddete karşı koruyacak,
şiddeti önleyecek ve bu tür davranışlara maruz
kalan çocukların tedavisini amaçlayan sosyal
programlar hazırlayacaktır.
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
4.Çocuk ve Genç İşçilerin Sosyal Güvenlik Hakları
Türk Hukuku’nda işçilerin sosyal güvenlik haklarına ilişkin
hükümler 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık
Sigortası Kanunu’nda yer almaktadır. Kanunda asgari şart
bulunmamaktadır Dolayısıyla çocuklar da bu kapsamda
değerlendirilecektir. Ancak adı geçen kanun çocuk işçiler
bakımından bir sınırlama getirmiştir.
38/2.m. gereği, bu kanunun uygulanmasında 18 yaşından
önce malulluk, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olanların
sigortalılık süresi 18 yaşını doldurdukları günde başlamış
sayılır. Bu tarihten önce ödenmiş olan primler prim ödeme
gün sayıları hesabına dahil değildir. Çalışmaya başladıkları
günden itibaren sigortalı sayılacak çocukların ödedikleri
primlerin uzun vadeli sigortalardan yararlanma açısından
dikkate alınmaması Anayasa’ya, Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne
açıkça aykırıdır.
22
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE
GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI
Uluslararası tüm sözleşmelerde işçilere sendikal haklar
tanınmuştır. bunlar sendika kurma, sendikaya üye olma,
sendikadan çıkma hak ve özgürlükleridir.
Sendikalar Kanunu, çocuk ve genç işçilerin sendikal
haklarına sınırlamalar getirmiştir. 5.madde gereği,
sendika kurabilmek için fiil ehliyetine sahip olmak
gerekir.
Sendikalar Kanunu m.20 gereği, 16 yaşını doldurmuş
olup da bu kanuna göre işçi sayılanlar, işçi
sendikalarına üye olabilirler. 16 yaşını doldurmamış
olanların üyelikleri kanuni temsilcilerinin yasal iznine
tabidir ve ayrıca bunlar genel kurulda oy kullanamaz ve
delege olamazlar.