HÜCRE - ORGANELLER Organeller →Hücredeki temel biyokimyasal olaylar, organellerde gerçekleşir. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. →Organeller; Ribozom Sentrozom Endoplazmik retikulum (ER) Golgi Lizozom Koful Peroksizom Mitokondri Plastidler olmak üzere 9 gruba ayrılır. Ribozom →Protein ve rRNA’dan yapılmıştır. →Olgun memeli alyuvarları hariç, bütün canlı hücrelerde bulunur. →Çekirdekçikte üretilir. →Ribozom; büyük ve küçük alt birim olmak üzere iki parçadan oluşur. Ribozomun Görevi: →Protein sentezler. (enzim, hormon, antikor, hemoglobin, fibrinojen, kas...) n (Amino asit) ------------> Protein + (n-1) H2O Not: →Protein sentezi gerçekleşirken hücrenin pH' ı yükselir, osmotik basıncı ise düşer. Sentrozom →Protein, DNA ve RNA' dan yapılmıştır. →Hayvan hücresinde, çiçeksiz bitkilerde, mantarlarda ve bazı protista üyelerinde bulunur. →Çiçekli bitkilerde, yumurta hücresinde ve olgun memeli alyuvarlarında bulunmaz. →Her hücrede sadece bir tane sentrozom bulunur. →Hücre bölünmesinden önce sentrozom kendini eşler ve iki tane sentrozom oluşur. →Sentrozomun yapısında, biri yatay ve biri dikey olmak üzere iki sentriol vardır. →Her bir sentriolde, 27 tane mikrotübül bulunur. Sentrozomun Görevi: →Hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerini oluşturarak, kromozomların zıt kutuplara çekilmesini sağlar. →Hücre zarı ile birlikte sil ve kamçı oluşumunda görev alır. Endoplazmik retikulum →Hücre zarından çekirdeğe kadar uzanan, zarlardan oluşmuş kanallar sistemidir. Görevi: →Hücre içinde madde taşınmasını sağlar. →Hücreye desteklik sağlar. →Hücre içinde gerçekleşen asidik ve bazik tepkimeler arasında, yalıtımın gerçekleşmesini sağlar. Endoplazmik retikulum; granüllü ve granülsüz endoplazmik retikulum olmak üzere ikiye ayrılır. Granüllü ER →Dış yüzeyinde ribozomlar bulunur. Görevi: →Lizozom oluşumunda görev alır. →Üzerindeki ribozomlar, hücre zarında bulunan ve hücre dışına gönderilecek olan proteinleri sentezler. →Hücre zarının sentezinde ve onarılmasında görev alır. Granülsüz ER →Üzerinde ribozom bulunmaz. Görevi: →Yağ ve steroid hormon sentezler. →Kas hücrelerinde kalsiyum depolanması ve salgılanmasından sorumludur. →Zehirli maddelerin ve ilaçların zehir etkisini azaltır. (detoksifikasyon) Golgi aygıtı (aparatı) →Birbirine paralel olarak uzanmış yassı zarlardan oluşur. →Olgun memeli alyuvarı ve sperm hücresi hariç tüm ökaryot hücrelerde bulunur. Görevi: →Salgı maddelerinin paketlenmesini ve salgılanmasını sağlar. →Selüloz, yağ ve steroid hormon sentezler. →Bitkilerin hücre çeperini sentezler. →Bitkilerde hücre bölünmesi sırasında ara lamel oluşumunu sağlar. →Protein ve yağlara diğer bileşiklerin bağlanmasını sağlar. (glikoprotein, glikolipid, fosfolipid, lipoprotein…) →Hücre zarının sentezinde ve onarılmasında görev alır. →Spermin akrozomunun olgunlaşmasını sağlar. →Sindirim enzimlerini paketleyerek lizozomları oluşturur. →Besin depolar. Lizozom →İçinde hücre içi sindirim enzimleri bulunur. →Gelişmiş yapılı bitkilerde ve olgun memeli alyuvarında bulunmaz. Görevi →Hücre içi sindirim yapar. →Mikropları yok eder. →Yaşlı hücre ve orgalleri parçalar. →Kertenkelenin tehlike anında kuyruğunu bırakmasını sağlar. →Başkalaşımda görev alır. →Embriyonik gelişim sırasında organların şekillenmesinde görev alır. (organogenez) →Dişi üreme döngüsünün gerçekleşmesinde görev alır. (menstruasyon döngüsü) Not: →Lizozom zarı patlarsa hücre kendi kendini sindirir. (otoliz olayı) Lizozom oluşumunda organellerin görev sırası: Granüllü ER ------> Golgi aygıtı ------> Lizozom Salgı kofulu üretimi ve salgılanmasında organellerin görev sırası: ER ------> Golgi aygıtı ------> Salgı kofulu -----> Hücre zarı Peroksizom →Ökaryot hücrelerde bulunur. →Tek zarlı bir organeldir. →İçinde katalaz enzimi ve çeşitli enzimler bulunur. Görevi →Katalaz enzimi ile hidrojen peroksiti (H2O2) parçalar. →Amino asitlerden amino grubunu uzaklaştırır. (deaminasyon olayı) →Yağ asitlerinin parçalanmasında görev alır. →Bitki tohumlarında bulunan yağ asitlerinin glikoza dönüşmesini sağlar. →Karaciğerde alkolün parçalanmasını sağlar. Koful (vakuol) →Tek zarlı bir organeldir. →İçinde hücre özsuyu bulunur. →Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıda bulunur. →Genç hücrelerde küçük, yaşlı hücrelerde büyüktür. Görevi: →Hücredeki fazla suyu ve atık maddeleri depolar. →Hücrenin osmotik basıncını ayarlar. →Bazı bitkilerde renk pigment maddesi bulundurur. Örnek: →Ortanca bitkisinde antosiyanin (antokyan) maddesi kofullarda depolanır. →Bitki bu madde sayesinde; asidik topraklarda mavi-mor, bazik topraklarda pembe-beyaz renkli çiçek açar. →Bazı hücrelerde özelleşmiş görevleri getirmek için özel kofullar bulunur. Mitokondri →Prokaryotlar ve memeli alyuvarı haricindeki tüm canlılarda bulunur. →Oksijenli solunumun yapıldığı yerdir. →Çift zarla çevrili bir organeldir. →Mitokondriler sahip oldukları DNA molekülü sayesinde bölünerek çoğalabilirler. →Metabolizma hızı fazla olan hücrelerde çok sayıda bulunur. Mitokondri Görevi: Oksijenli solunumla, Enerji (ATP) sentezler.(üretir) Oksijenli solunum Plastidler →Bitkisel hücrelerde bulunur. ( bazı protistalarda öglena, tek hücreli algler, koloniler) →Besin maddelerinin sentezlenmesinde ve depolanmasında görev alan organellerdir. →Yapılarında halkasal DNA, RNA, ve ribozom bulunur. ►Kloroplast: →Bitkilerin yapraklarında, otsu bitkilerin gövdelerinde, genç odunsu bitkilerin gövdelerinde bulunur. →Yapısında bitkiye yeşil renk veren klorofil pigmenti bulunur. →Kloroplast çift zarlı bir organeldir. ► Kloroplast Görevi: Fotosentez yaparak inorganik maddelerden organik besin sentezler. ►Kromoplast: →Yeşil rengin dışındaki renk pigment maddelerini bulundurur. →Meyve çiçek ve organlara renk verir. →Karoten: Turuncu renklidir........... Havuçta bulunur. →Likopen: Kırmızı reknlidir.......... Domateste bulunur. →Ksantofil: Sarı renklidir............. Limonda bulunur. ►Lökoplast: →Genellikle bitkilerin ışık görmeyen kısımlarında bulunur. →Renksiz bir plastidtir. →Nişasta oluşmasında ve depolanmasında görev alır. →Bazı bitkilerde yağ depolar. →Bütün plastidler uygun koşullarda birbirine dönüşebilir. __SON__ Mustafa AYAR Biyoloji öğretmeni Uzm. Öğret.