HÜCRE BÖLÜNMELER*

HÜCRE BÖLÜNMELERİ
MİTOZ BÖLÜNME
MAYOZ BÖLÜNME
BÖLÜNME NEDİR ?
Canlı hücrelerin nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine
benzer yeni hücreler meydana getirmesine denir.
Büyüyen bir hücrede hacim yüzeyden daha fazla artar. Bu
durumda madde alışverişi aksar. Besin alımı, gaz alışverişi,
artık maddelerin atılması zorlaşır.
Büyüyen hücrede sitoplazmanın artması ile çekirdeğin yönetim
etkinliği azalır. Bu durum da hücreyi bölünmeye zorlar.
Hücre öncelikle yüzeyini arttırmak ve hacmini küçültmek amacı
ile bölünür.
HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ
Yüzey / Hacim oranının azalması
Sitoplazma / Çekirdek oranının artması
Çekirdekten bölünme emrinin verilmesi
CANLILAR DÜNYASINDA HÜCRE BÖLÜNMESİ
ÜÇE AYRILIR
AMİTOZ BÖLÜNME
MİTOZ BÖLÜNME
MAYOZ BÖLÜNME
Tek
hücreli
canlılarda
bölünme genellikle amitoz,
çok hücrelilerde ise mitoz
ve mayoz ile görülür.
AMİTOZ BÖLÜNME
Genellikle tek hücrelilerde görülen bu
bölünmeyle o türe ait birey sayısı artar.
Amitoz bölünme yapan hücrelerin önce
çekirdeği uzar, çekirdeğin uzamasıyla
çekirdekçik de uzayıp boğumlanarak ikiye
ayrılır.
Bunu sitoplazma bölünmesi takip ederek,
bir hücreden iki yeni yavru oluşacak şekilde
bölünme gerçekleşir
Amitoz Bölünmede,
çekirdek zarı kaybolmaz,
Kromozomlar belirmez,
Sentriyoller iğ iplikleri oluşmaz
Tek hücreliler dışında bazı özel
hallerde yüksek yapılı organizma
hücrelerinde de amitoz
görülebilir.
 Bu durumda çoğu kez hücreler
ölüme mahkum olur, çünkü tekrar
mitoz bölünme yapamazlar.
MİTOZ BÖLÜNME İLE CANLILARDA
GERÇEKLEŞEN OLAYLAR
• Bir hücrelilerde ;eşeysiz çoğalma
• Çok hücreli canlılarda ;
• Büyüme
• Gelişme
• Rejenarasyon
• Yıpranan dokuların onarılması
• Ölen hücrelerin yerine yenilerinin yapılması
Bölünme
Başlangıcındaki
Hücreler
n
2n
MİTOZ
Bölünme
Sonucundaki
hücreler
n
MİTOZ
n
2n
2n
MİTOZ BÖLÜNME
Tek hücreli canlıdan çok hücreli canlıya kadar tüm canlılarda
görülür.
Bir hücreden iki yeni hücre oluşturur.
Oluşan hücrelerin kalıtsal yapısı birbirleri ve ana hücre ile aynı
özelliklere sahiptirler.
Kromozom yapısı ve sayısı değişmez.
Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi geçirir.iki
mitoz arasında gerçekleşen bu evreye interfaz denir.
MİTOZ
BÖLÜNME
İNTERFAZ
İnterfaz safhası :üç evrede incelenir
MİTOZ
BÖLÜNME
• G1 evresi :küçük bir hücrenin hacim ve yüzey olarak
arttığı evredir.
• S evresi :hücrenin DNA’sının iki katına çıktığı
(DNA’nın kendisini eşlediği ) evredir.
• G2 evresi :bölünme sırasında kullanılacak enzimlerin
ve proteinlerin sentezlendiği evredir.
HÜCRE DÖNGÜSÜ
Mitoz bölünme iki evrede gerçekleşir :
1)Çekirdek bölünmesi (karyokinez)
2)Stoplazma bölünmesi (sitokinez)
1)Çekirdek bölünmesi:sırasıyla profaz,metafaz,anafaz ve
telofaz olmak üzere birbiri izleyen evrelerden meydana
gelmektedir.
PROFAZ EVRESİ :Nucleus zarı ve endoplazmik
retikulum zarı erir. Kromozomlar kısalır ve
kalınlaşır. Sentrozomlar zıt kutuplara hareket
eder. Nucleus kaybolur. Kutuplardan merkeze iğ
iplikleri oluşur.
METAFAZ EVRESİ:Kromozomlar iyice kısalıp
kalınlaşır. Kardeş kromatidler sentromerlerle
bir arada tutulurlar. Kromozomlar ekvatoral
düzlemde yan yana dizilir. Kromozomlar
sentromerleri ile iğ ipliklerine tutunurlar.
ANAFAZ EVRESİ:İğ ipliklerinin kasılma ve
gevşeme hareketleri ile kardeş kromatidleri
bir arada tutan sentromeri parçalar. Kardeş
kromatidler birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara
ayrılır.
TELOFAZ EVRESİ:Kromozomların hareketi
bitmiştir. RNA ve protein sentezi başlar.İğ
iplikleri kaybolur. Çekirdekçik şekillenir.
Kromozomlar helixlerini çözerek Kromatin
iplikler haline döner. Hücrede yaşamsal
olaylar yeniden başlar. Sitokinez gerçekleşir ve
bölünme sonlanır.
STOPLAZMA BÖLÜNMESİ
Sitoplâzmanın bölünmesi iki çekirdeğin
birbirinden ayrılması ile olmaktadır.
Sitoplâzma bölünmesi bitki ve hayvan
hücrelerinde farklı olmaktadır.
Hayvan hücrelerinde sitoplâzma
boğumlanarak iki parçaya ayrılır. Ayrıca
bakteri, protist ve mantarlarda da sitoplâzma
bölünmesi aynı şekilde olmaktadır.
Bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumu ile
sitoplâzma bölünmektedir. Bitki hücrelerinde
selüloz çeper olduğu için boğumlama olmaz…
MAYOZ BÖLÜNME
Eşeyli üreyen canlılarda gametlerin oluşumunu sağlayan özel
bir bölünme şeklidir.
Mayoz bölünmenin amacı :kromozom sayısını yarıya inmesini
sağlamaktır.
Bu bölünme ile 2n(diploit hücrelerden) n(haploit hücreler)
meydana gelmektedir.
Bu bölünme eşeyli üreyen canlılarda kromozom sayısının
nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.
Bu bölünme sonunda bir hücreden,kromozom sayısı yarıya
inmiş,kalıtsal yapısı aynı 4 yeni hücre oluşur.
Bu bölünme dişi bireylerin yumurtalıklarında ,erkek bireylerin
testislerindeki diploit ana üreme hücrelerinde görülür.
Mayozla meydana gelen haploit hücrelere gamet denir.
Erkek üreme hücresine sperm ,dişi üreme hücresinede
yumurtalık denir .
Mayoz bölünme birbirini takip eden mayoz I ve mayoz II olmak
üzere iki bölümden oluşur.
Her iki bölümde de mitoz bölünmede olduğu gibi
profaz,metafaz,anafaz ve telofaz evreleri görülür.
Mayoz I de kromozom sayısı yarıya inerken ,mayoz II de
kromozom sayısı değişmez.Mayoz I de homolog kromozomlar
ikiye ayrılır, mayoz II de kromatidler ayrılır.
2n
MAYOZ I
n
n
MAYOZ II
n
n
n
n
MAYOZ I EVRELERİ
PROFAZ I :kromatin kısalıp kalınlaşır.kromozomlar belirgin
hale geçer.sentriyoller ayrılıp,hücrelerin kutuplarına göçer.İğ
iplikleri oluşur ve kromozomların sentromerlerine
bağlanır.Çekirdek zarı ve çekirdekçik
kaybolur.sinapsis(homolog kromozomların birbirine
yaklaşması),tetrat (sinapsis sonucu oluşan 4 kromatit yapı) ve
krossing-over (homolog kromozomların kadeş olmayan
kromatitleri arasındki parça değişimi) görülür.
KROSSİNG –
OVER
METAFAZ I :Tetratlar , iğ iplikleriyle sentromerlerinden
bağlanarak hücrenin ekvatorunda ardarda dizilirler.
ANAFAZ I :İğ iplikleri kısalır,homolog kromozomlar zıt
kutuplara göçer.
TELOFAZ I :Çekirdek zarı ve çekirdekçik
oluşur.Telofaz I ‘i sitokinez I izler.
MAYOZ II
Mayoz I sonunda meydana gelen hoploit hücreler, mayoz II de
tekrar bölünür ve haploit kromozomlu 4 hücre meydana
gelir.Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer.Burada
sadece kromatidler birbirinden ayrılır.
 Her çeşit hücre mitoz bölünme
geçirir.
 Bir hücreden bir defa bölünerek iki
yeni hücre oluşturur.
 Oluşan hücrelerin kromozom sayısı
ve yapısı ana hücreyle aynıdır.
 Bölünmenin temel olayı kardeş
kromatitlerin ayrılarak farklı
hücrelere geçmesidir.
 Eşeysiz üreme büyüme,gelişme ve
rejenerasyon sağlanır .
 Canlılarda karakterlerin sabitliği
sağlanır.
 Tetrar,sinapsis.krossing-over
gerçekleşmez.
 Oluşan hücreler tekrar mitoz
geçirebilir.
 Hayat boyu devam eder.
• Sadece diploit hücreler mayoz
bölünme geçirebilir.
• Bir hücre iki defa bölünerek 4 yeni
hücre oluşturur.
• Oluşan hücrelerin kromozom sayısı
yarıya iner ve kromozom yapıları
değişebilir.
• Bölünmenin temel olayı homolog
kromozomların ayrılarak faklı
hücrelere geçmesidir.
• Eşeyli üremenin gerçekleşmesi
sağlanır.
• Canlılarda kalıtsal çeşitlilik sağlanır.
• Tetrat,sinapsis,krossing-over
gerçekleşir.
• Oluşan hücreler tekrar mayoz
geçiremez.
• Hayat boyu devam etmez.
SPERMOTOGENEZ
Mayoz bölünme erkek üreme hücresi olan testislerde
gerçekleşiyorsa,bu olaya spermotogenez denir.
OOGENEZ
Mayoz bölünme dişi üreme organı olan yumurtalıklarda
gerçekleşiyorsa bu olaya oogenez denir.
CEREN DURAK
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ
2/A 1011211063