Çevre koruma ve fonlar

Polonya’nın Çevre Politikası
•Çevre sağlının korunması
politikasının bugünü ve yarını
•„Avrupa Faktörü”nün rolü
•Sivil toplum örgütlerinin önemi
demosEuropa-Centre for European
Strategy
1
İşin özü:
1989 sistem dönüşümün öncesinde doğal çevrenin içinde
bulunduğu durum
Doğal çevrenin bozulma
nedenleri:
1.
Geri kalmış ağır sanayi
teknolojisi
2.
Çevreyi kirleten
işletmelere hukuki ve mali
yaptırım uygulanmayışı
3.
Vatandaşlık
sorumluluğunun düşük
düzeyi
demosEuropa-Centre for European
Strategy
2
I. Siyasi Dönüşüm Sürecinde Polonya’nın
Çevre Politikası
Bu konuda Polonya parlamentosu 1991 yılında bir hükümet belgesi
kabul eder.
 Bu, ayrıntılara girmeyen, niyet beyanı nitelikli bir belgedir.
 Bütün organlarıyla devleti, çevre konulu meselelere yönelik
çalışma yapmaya yönlendirir.
 Konuya ilişkin yurttaşlık bilincinin yükseltilmesi için önemli bir
motivasyondur.
demosEuropa-Centre for European
Strategy
3
90’lı Yıllar
Doğal çevrede gözle görülür bir düzelme.
• Nehirlere akıtılan atık maddelerin oranında %70 düşüş
• Atmosfere karışan gazların oranında %57, kükürt
bileşimlerinde %48, azot bileşimlerinde %28 azalma
• Sınai atıkların gittikçe daha akılcı olarak işlenmesi
• Hukuken koruma altındaki alanların sayısının ikiye
katlanması
demosEuropa-Centre for European
Strategy
4
Çevre Sağlığının Düzelme Nedenleri
• Çevre koruma ve buna ilişkin hukuki mekanizmaların
gereğinin yerine getirilmesinde tutarlılık
• Çevre politikasına ayrılan payın artması - w 1988’de yıllık
0,5 milyar Dolar’ken - 1998’de yıllık 2,8 milyar Dolar
(GSMH’ın %1,6’sı)
• Zamanını doldurmuş teknolojilerle işleyen, tamiri
yapımamış fabrikaların iflası
• 1993’e kadar ekonomik gerileme – ardından GSMH’nın
hızlı artışında bir düzelme meydana gelmiştir
demosEuropa-Centre for European
Strategy
5
II. Polonya’nın Çevre Politikası
•
•
•
•
Bugün 2001 yılında kabul edilmiş bir hükümet belgesi
yürürlülükte. Çevreye ilişin yeni bir belge düzenlemesinin
nedenleri:
I. Çevre Politikası hedeflerine ulaşılmış olması
Batı Avrupa’nın gelişmiş ülkelerine kıyaslandığında çevre
sağlığı göstergelerinin hala hep daha düşük seviyelerde
çıkıyor oluşu
AB standartlarını devreye sokma zorunluluğu (kısa ve orta
vadeli hedefler)
Uzun vadeli (2025 yılına kadar) bir ufkun belirlenmesi
demosEuropa-Centre for European
Strategy
6
II. Çevre Politikası’na Yön Veren İlkeler
•
•
•
•
•
Eşit kalkınma ilkesi
„Çevreyi kirleten bedelini öder”ilkesi
Sektör politikalarının çevre politikasıyla bütünleştirilmesi
Bölgeselleşme ve şubeleşme ilkesi
Çevre politikasının toplumsallaştırılması - sivil toplumun
rolünün arttırılması
• İş dünyası ile partnerlik
• Çevre politikasının mali kaynaklarının çeşitlendirilmesi
demosEuropa-Centre for European
Strategy
7
AB ile Müzakerelerde Çevre Sağlığının
Korunması Sorunu
Çevre ile ilgili olarak Birlik Müktesabatı’ndan
kaynaklanan meydan okumalar
 idari (çeşitli kademelerde uzmanlaşmış memur kadrosu)
 hukuki (Müktesabatın çoğu direktifler şeklinde ve
bunların yerel hukuk düzenine aktarılması talep ediliyor)
 mali (altyapıya ve teknolojiye yapılmaları gerekli büyük
yatırımlar)
demosEuropa-Centre for European
Strategy
8
• En çetin müzakere başlıklarından biri
• müzakerelere 1999 yılında başlandı, konu başlığı 2001
Ekim’inde kapatıldı
• Birliğin bu alandaki hukuki mevzuatı 300’ü aşkın hukuk
belgesi tutuyordu
• Çevre sağlığının korunmasına yönelik endişeyle Polonya
kurumlarının mali olanakları arasında bir denge sağlanması
• En pahalı 10 direktifin yürürlülüğe sokulabilmesi için
Polonya’ya uyum süreleri verilmiştir
• Uyum sürelerinin en uzunları 10 yıl
demosEuropa-Centre for European
Strategy
9
Müzakerelerde Tespit Edilen Uyum
Süreleri
1.
2.
3.
4.
Hava kirliliği (akaryakıtlarda kükürt oranının
düşürülmesi, uçucu organik bileşimlerin havaya
karışmasının kontrol edilmesi, büyük enerji kurumlarının
yakıt atıklarıyla çevreye verdikleri zararlar)
Atıkların değerlendirme ekonomisi (atık paketleme,
depolama, geri dönüşüm için ayrılan atıkların
gönderilmesi)
Sular (şehir kanalizasyon atıklarının temizlenmesi)
Kirlilik kontrol ve entegre önleme sistemi (Integrated
Pollution Prevention and Control-IPPC)
demosEuropa-Centre for European
Strategy
10
AB Hukuk Mevzuatının Polonya Hukuk
Sistemine Aktarılması Masraf Tahmini
• Polonya’da çevre konularına yapılan harcamalar
önümüzdeki en yakın yıllarda AB standartlarına ulaşmak
için yapılan harcamalar olacak (2017 yılına kadarki
prespektif)
Hava kirliliği
12, 3 Milyar Avro
Atık ekonomisi
8,6 Milyar Avro
Sular
8,8 Milyar Avro
Toplam maliyet
Yaklaşık 30 Milyar Avro- bu tutarın
2/3’ünü işletmeler karşılayacak
demosEuropa-Centre for European
Strategy
11
Çevre Politikası Finansmanı Kaynak ve
İlkeleri
•



Devletin çevre politikasının temellerinden biri olarak
finans kaynakları oluşturma
Bu kaynaklardan işletmeler, yerel yönetimler, sivil toplum
örgütleri vb. yararlanabilir
Üç temel para kaynağı var:
Çevre fonları
Yardımcı kurum ve programlar
Bankalar
demosEuropa-Centre for European
Strategy
12
1.Çevre Fonları
Burada başrolü Su Ekonomisi ve Çevre Sağlığı Ulusal
Fonu + 16 vilayet fonu oynuyorlar
Verilen destek örnekleri:
• Sübvansiyonlar
• Krediler
• Düşük faizli kredi faizleri için verilen yardım paraları
demosEuropa-Centre for European
Strategy
13
2.Yardımcı Kurum ve Programlar
• Yaklaşık 20 enstrüman ve program
• Yardımcı programlarda Avrupa Birliği ve Avrupa Ticaret
Bölgesi’nin yönlendirici rolleri
• Çevre sağlığına birleşme öncesinde yapılmış ve
finansmanları ISPA, SAPARD ve PHARE programlarınca
sağlanmış yatırımlar
• 1 Mayıs 2004 tarihinde AB’ne girdikten sonra çevre
sağlığının koruma politikasına Birlik tarafından verilen
mali kaynaklar Uyum Fon’u ve (başta Avrupa Bölgesel
Kalkınma Fon’u olmak üzere) yapısal fonlardan, ayrıca
LIFE programından sağlanmıştır
demosEuropa-Centre for European
Strategy
14
3.Bankalar
• Özel bankaların çevre konulu girişimlerde artan rolü
• Banka tekliflerinin kamu finansmanı mekanizmalarına
eklemli oluşu
• Uygun şartlarla verilen krediler
demosEuropa-Centre for European
Strategy
15
Polonya’da çevre politikasının 2007-2003
yılları finansmanı
• 2007-2013 yılları Ulusal Program çerçevesinde kalan
„Altyapı ve Çevre” Hareket Programı’nın yönlendirici rolü
• Çevre sağlığının korunmasına (özellikle Uyum Fonu’ndan)
aktarılacak para 4,2 Milyar Avro olacak
• 16 Bölgesel Hareket Programı’nın hepsinde Birlik
fonlarından çevre koruma amaçlı yararlanabilmek için ek
olanaklar var
demosEuropa-Centre for European
Strategy
16
Ulusal Programın Çevre Sağlığının
Korunmasına İlişkin Öncelikleri
• Su-kanalizasyon ekonomisi (öncelik I),
• Atık ekonomisi ve yer yüzeyinin korunması
(öncelik II)
• Ekolojik güvenlik (öncelik III)
• İşletmeleri çevre sağlığını koruma şartlarını yerine
getirmeye uygun hale getirecek girişimlerde
bulunmak (öncelik IV)
• Doğanın korunması ve doğal çevrenin gelişimi
için temeller oluşturulması (öncelik V).
demosEuropa-Centre for European
Strategy
17
Çevre Sağlığının Korunması Yönünde
Faaliyet Gösteren Sivil Toplum
Kuruluşlarının Rolü
- Yeni fikirler üretme, danışmanlık
(yasa tasarılarına ilişkin görüş bildirme)
- Devletin çevre politikasının programlanışını ve
gerçekleştirilmesini üzerinde toplumsal kontrol
- Çevre Fonları Teftiş Kurulları, Bölgesel Kalkınma
Programları İzleme Komiteleri’nde vb. delege bulundurma
- AB kaynaklarıyla mali destek programlarını (özellikle de
çevreyi destekleyecek - çevre dostu - temeller
oluşturmak için) gerçekleştirmek
demosEuropa-Centre for European
Strategy
18
- Polonya’da ekoloji alanında sivil toplum örgütlerinin sayısı
bayağı çok - 2002 yılı sonu verilerine göre çevre sağlığını
korumaya yönelik faaliyet gösteren yaklaşık 800 çeşitli
girişim var
- Ekolojik çevreleri bütünleştiren temel faktör, AB fonlarıyla
desteklenen programlara birlikte katılım
- „Birlik Fonları İçin Polonya Çevre Örgütleri
Koalisyonu”, çevre dostu sivil toplum örgütlerinin ortak
çalışma biçimlerinin en önemlilerinden biri sayılıyor
demosEuropa-Centre for European
Strategy
19
Bu koalisyonun çatısı altında 4 kurum toplanmış:
•
Çevre Ekonomisi Enstitüsü
•
Eko-Kalkınma Enstitüsü
•
Polonya Çevre Koruma Vakfı
•
„Polonya Yeşil Ağ” Dernekleri Birliği
Öncelikli faaliyet amaçları:
•
Birlik fonlarından yapılan harcamalarında, eşit kalkınma
ilkesinin uygulanıp uygulanmadığının takibini
•
Polonya 2007-2013 gelişim planı çalışmalarına Polonya çevre
örgütlerinin katılımı
•
Çevre örgütlerinin karar süreçlerine katılımlarındaki başarılı
uygulamaların tanıtımını yapmak
•
AB fonlarının kullanımında çevre örgütlerinin payını arttırmak
demosEuropa-Centre for European
Strategy
20
Sorunlar
• Çevre koruması, Avrupa Birliği’ne girişteki en çetin
müzakere konularından biri
• Çevre polititikasına yapılan maddi katkının büyümesi,
rekabet baskısını kaldıramayan kuruluşlar için büyük bir
yük
• Birlik fonları şart,ama çevre koruma politikasının
finansmanı için yeterli bir kaynak değil
• Devletin faal rol alması şart - işletmelerin yasal olarak
desteklenmeleri, mali mekanizmaların farklılık gösteren
sisteminden bir yapı kurulması
demosEuropa-Centre for European
Strategy
21
• Özellikle müzakereler sırasında yoğun sosyal
konsültasyonlar şart
• Yurttaşların doğal çevreye karşı sorumluluk duygularının
düzeyini arttırmak, temel bir amaç
• İşte bu bağlamda sivil toplum örgütleri devasa bir rol
oynuyorlar
• Çevre örgütlerinin ortak bir tutum sergileyebilme becerileri
arttığ ölçüde, alınan kararlara (yasalara, AB fonları mali
programlarına vb.) etkileri de artıyor
demosEuropa-Centre for European
Strategy
22
Yararlanılan Başlıca Kaynaklar
Çevre Bakanlığı resmi internet sayfası: www.mos.gov.pl
Yapısal fonlar internet sayfası: www.zporr.gov.pl
Birlik Fonları İçin Çevre Örgütleri Koalisyonu portalı
www.koalicjafs.org.pl
Polonya’da Çevre Sağlığının Korunması Finasmanının İlke
ve Kaynakları Rehberi
(Çevre ve Ekonomi Yayınları, Eylül 2005)
demosEuropa-Centre for European
Strategy
23
www.demoseuropa.eu
Sunumu hazırlayan:
Bolesław Woźniak
Bolekwozniak@op.pl
demosEuropa-Centre for European
Strategy
24