akılcı ilaç kullanımı ilkeleri dikkat edilmesi gerekenler

AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre;
 uygun ilacı,
 uygun süre ve dozda,
 en uygun maliyetle,
 kolayca sağlayabilmeleri olarak tanımlanmaktadır.*
* Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health
Organization, Nairobi, Kenya, WHO/CONRAD/WP/RI, (25-29.12.1985).
2

Akılcı İlaç Kullanımı, bir hastalığın önlenmesi, kontrol
altına alınması veya tedavi edilmesi vb. amaçlar için,
doğru ilacın, doğru zamanlamayla, doğru miktarda,
doğru uygulama yoluyla, yeterli bilgilendirme yapılarak
ve uygun maliyetle kullanılmasına dair ilkeler bütünüdür.
3
AKILCI İLAÇ KULLANIMI İLKELERİ
 Etkililik
 Güvenlilik
 Uygunluk
 Maliyet
4
AKILCI İLAÇ KULLANIMI İLKELERİ

Tedavi planlarken doğru tanıya dayanılmalı,

Doğru ilaç, doğru doz, doğru süre ve doğru
uygulama yolu belirlenerek uygulanmalı,

Tedavi başarısı, yan etkiler ve hastanın
uyumu değerlendirilmeli,
5
AKILCI İLAÇ KULLANIMI İLKELERİ

Çoklu ilaç kullanımlarında
etkileşimler öngörülebilmeli,

Tedavinin;
gerçekleşebilirliği ve
maliyeti değerlendirilmelidir.
6
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER -IÖncelikle hastanın probleminin tanımlanması, yani
hekim tarafından doğru tanının konulması
gerekmektedir.
 Buna paralel olarak, ilaçlı veya ilaçsız, etkili ve güvenilir
tedavinin tanımlanması, eğer ilaçla tedavi
uygulanacaksa, uygun ilaçların seçimi, her bir ilaç için
uygun dozun ve uygulama süresinin belirlenmesi ve
uygun reçetenin yazılması basamakları izlenmelidir.
 Bu aşamada onaylanmış, güncel tanı ve tedavi kılavuzları
esas alınmalıdır.

7
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER -IIKullanılmakta olan ve en son kullanılan ilaçlar, hastanın
alerjik durumları sorgulanmalı ve hasta tarafından
belirtilmelidir.
 İlaçların nasıl, hangi dozda, hangi sıklıkta (günde 2 defa,
12 saat arayla), ne kadar süre (kaç gün) kullanılacağı ve
hangi koşullarda saklanacağı hastaya tam olarak
anlatılmalı ve hasta/hasta yakını tarafından eksiksiz
olarak uygulanmalıdır.

8
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER -III
Hasta/hasta yakını ilacın olası yan etkileri, ilacın besin ve
ilaç etkileşimleri konusunda bilgilendirilmelidir. Bu
durum hasta/hasta yakını tarafından da sorgulanmalıdır.

İlaçlar kullanma talimatında belirtilen şekilde
saklanmalıdır. Uygun olmayan saklama koşullarında
ilaçların kimyasal yapılarında bozulma olabileceği yani
etkisini kaybedebileceği hatta istenmeyen etkilerin
ortaya çıkabileceği, zehirlenmelerin oluşabileceği
unutulmamalıdır.
9
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER -IVHamilelik ve emzirme döneminde, çocuklarda,
yaşlılarda, böbrek ve karaciğer yetmezliği olan
hastalarda, kronik hastalığı olanlarda, ilaç alerjisi öyküsü
olanlarda ilaç kullanımı konusunda daha dikkatli
olunmalıdır.
 İlaç; hekimin veya eczacının önerisi dışında; çiğnenerek,
kırılarak,
bölünerek
veya
suda
çözülerek
kullanılmamalıdır. Unutmayınız ki her ilaç buna uygun
olarak üretilmemiştir.

10
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER -Vİlaç, hekiminiz tarafından önerilen süre boyunca
kullanılmalıdır. İlaç kullanımı yarıda kesilmemeli, hekime
danışmadan doz değişikliğine gidilmemelidir.
 Doz atlamamaya ve ilacı hekimin önerdiği şekilde almaya
özen gösterilmelidir.
 İlaç dışı gıda takviyesi, bitkisel ürün gibi tedaviye yönelik
diğer ürünlerin bilinçsiz kullanımından kaçınılmalıdır.
 Kesilmiş veya açılmış ambalajlar satın alınmamalı, son
kullanma tarihi geçmiş olan ilaçlar kesinlikle
kullanılmamalıdır.

11
UYGUN OLMAYAN
İLAÇ KULLANIMI ŞEKİLLERİ -1

Çoklu ilaç kullanımı

İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı

Klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi

Piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi

İlaç kullanımında özensiz davranılması
(uygulama yolu, süre, doz..)

Uygunsuz kişisel tedavilere başvurulması
12
UYGUN OLMAYAN
İLAÇ KULLANIMI ŞEKİLLERİ-2

Gereksiz yere antibiyotik tüketimi

Gereksiz yere enjeksiyon önerilmesi

Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı

Bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı

İlaç-ilaç etkileşimleri ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal
edilmesi
13
AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI
Tüm dünyada yanlış, gereksiz, etkisiz ve yüksek maliyetli ilaç
kullanımı çeşitli boyutlarda sorunlara neden olmaktadır.
 Mortalite ve morbidite oranlarında artış,
 Hastaların tedaviye uyuncunun azalması,
 İlaç etkileşimleri,
 İlaçların yan etki riskinin artması,
 Temel ilaçlara bile ulaşılabilirliğin azalması,
 Bazı ilaçlara karşı direnç gelişmesi,
 Hastalıkların tekrarlaması veya uzaması,
14
 Tedavinin ekonomik ve sosyal maliyetinin artması.
SORUMLULUK SAHİBİ TARAFLAR
HEKİM
HALK
ECZACI
AKILCI İLAÇ
KULLANIMI
İLAÇ
SEKTÖRÜ
MESLEK
ÖRGÜTLERİ/
SİVİL TOPLUM
KURULUŞLARI/
MEDYA
DİĞER
SAĞLIK
PERSONELİ
15
İş Yükü ve
Personel
Sıkıntısı
Yasal
Etmenler
Yetersiz ve
Eksik Bilgi
Alışkanlıklar
SosyoKültürel
Etmenler
İlaç
Endüstrisinin
Etkileri
Ekonomik
Etmenler
TEDAVİ
SEÇENEKLERİ
Diğer
Etmenler
16
AİK KONUSUNDA YAPILANLAR -I
Türkiye’de Sağlık Bakanlığınca akılcı ilaç kullanımı ile ilgili
ilk çalışmalar 1992 yılında başlatılmıştır.
 1992-1994’de Eskişehir-Bilecik’te hekimlerin ve halkın
akılcı ilaç kullanımı konularındaki bilgi ve tutumları
değerlendirilmiştir.

1997’de gerekli insan gücünün yetiştirilmesi amacıyla
konuyla ilgili 6 personel, Hollanda’ya “Akılcı İlaç Kullanımı
Eğitici Eğitimi” programına gönderilmiştir.

2002’de “İlaç Politikası Geliştirme Toplantısı” yapılmıştır.
17
AİK KONUSUNDA YAPILANLAR -II

Sağlık Bakanlığınca kaynak yetersizliğini doldurmak
amacıyla “Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi
Rehberleri” hazırlanmıştır.
Sağlık Bakanlığınca “Reçete Yazma Rehberi” ve
“Eğiticilere Yönelik Reçete Yazma Rehberi”
kitaplarının çevirileri yapıldı.
18
AİK KONUSUNDA YAPILANLAR -III
Günümüze kadar dört kez “Akılcı ilaç Kullanımı
Eğitici Eğitimi” yapılmış ve akademisyenler ile
alanda görev yapan toplam 193 hekime bu eğitim
verilmiştir.

2006 yılı verilerine göre “Akılcı İlaç Kullanımı”
konusunda binin üzerinde hekime eğitim verildiği
bildirilmiştir.

Akılcı İlaç Kullanımı eğitimleri, yirmiden fazla tıp
fakültesinin eğitim programına alınmıştır.
19
AİK KONUSUNDA YAPILANLAR -IV
Refik Saydam Hıfzıssıhha Müdürlüğü tarafından
yapılan alan çalışmalarında;
 İlaç
kutu sayısı açısından bakıldığında tanıya
uygunluk bakımından yaklaşık % 50’sinin akılcı
olmadığı,
 İlaç
maliyetlerine bakıldığında ise yine % 50’sinin
akılcı olmadığı ortaya çıkmış.
20
ÜZERİNDE ÇALIŞILAN BAŞLIKLAR
Tanıtım
 Eğitim
 Rehberler
 Hastane Hizmet Kalite Standartları
 Kongrelerde AİK Oturumları
 İlaç Kutuları
 Atık İlaç İmhası
 Sıcaklık Zaman İndikatörü
 Ölçme ve Değerlendirme

21
DÜNYADA DURUM

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (EKİÖ /OECD)
2008 raporuna* göre;
Sağlığa ayrılan pay ABD’de  % 16.4,
İngiltere’de  % 8.8,
Türkiye’de ise  % 6.1 olarak bildirilmiştir.

Ülkemizde toplam sağlık harcamaları içinde ilacın
payı % 46 iken,
İngiltere’de %12.3
EKİÖ (OECD) ülkelerinde  %17
ABD’de ise  % 12.2 olarak bildirilmiştir.
* www.oecd.org
22

İlaç harcamalarında miktar ve maliyet
açısından bakıldığında;
Dünyada Kalp ve Damar Hastalıkları ilaçları
Türkiye’de  Antimikrobiyal ilaçlar birinci
sırada yer almaktadır.
23

2007 yılında kullanılan tüm ilaçların kutu bazında
%17’si, TL bazında %18’i antibiyotiklerdir.

2007 yılında kullanılan 1,3 milyar kutu ilacın 223
milyon kutusu antibiyotiktir.

2007 yılında kişi başına kullanılan yıllık ortalama
20 kutu ilacın 3,5 kutusu antibiyotiktir.
24

2007 yılında ilaca harcanılan 11 milyar TL’nin 2
milyar TL’si antibiyotikler için harcanmıştır.

2007 yılında kişi başına yapılan yıllık ortalama
170 TL’lik ilaç harcamasının 30 TL’si antibiyotikler
için harcanmıştır.
25
ADVERS (TERS) ETKİLER *

ABD’de 4. sıklıkta ölüm nedenidir.

Tahmin edilen, ilaçlara bağlı morbidite ve mortalite
giderleri ABD’de 30 milyon - 130 milyar dolar

Advers etkiler ABD ve Avustralya’da hastaneye yatışların
% 4-6’sından sorumludur.

En sıklıkla ve en masraflı advers olaylar; kanama, aritmi,
hipotansiyon, ateş, diyare, kaşıntı, kusma, böbrek
yetmezliği olarak bildirilmiştir.
26
*White et al, Pharmacoeconomics, 1999, 15(5):445-458

Akılcı İlaç Kullanımına ilişkin çalışmaların derlenmesi,
toplanması ve ülkenin ihtiyaçlarına, önceliklerine ve
kaynaklarına uygun stratejik planlar haline getirilmesi için
geniş kapsamlı ulusal politikalar belirlemek ve hayata
geçirebilmek amacıyla 12 Ekim 2010 tarihinde Sağlık
Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü bünyesinde;
“Akılcı İlaç Kullanımı Şube Müdürlüğü” kurulmuştur.

Mart 2012 tarihinde Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu
Bünyesinde Akılcı İlaç Kullanımı, İlaç Tedarik Yönetimi ve
Tanıtım Dairesi kurulmuştur.
27
HASTALARDA FARKINDALIK OLUŞTURULMASI

İlaç kullanımı hakkında hastaların bilgilendirilmesi için
faaliyetler planlanmalıdır.

Bu amaçla tüm sağlık personelinin programa dahil
olması sağlanmalıdır.
28
HASTALARDA FARKINDALIK OLUŞTURULMASI

Akılcı ilaç kullanımına ilişkin bilgilendirme videoları,
özellikle hasta bekleme alanlarında video görüntüsü
olanağı olan ekranlardan paylaşılmalıdır.
29
HASTALARDA FARKINDALIK OLUŞTURULMASI

Hastalara ve yakınlarına planlanan tedavinin ve
kullanılacak ilaçların amacına ve yan etkilerine ilişkin
bilgilendirmeler sağlık personeli tarafından yapılmalıdır.
Dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılmalıdır.

Sık reçete edilen ilaçlar ile ilgili ve kullanırken dikkat
edilmesi gereken hususlara ilişkin kısa bilgilendirme
notları hazırlanmalı, hasta veya hasta yakınları ile
paylaşılmalıdır.
30
ATIK İLAÇ HAREKETİ

Temmuz 2009’da İzmir Eczacı Odası’nın proje sahipliğinde,
İzmir Kalkınma Ajansı ve Türk Eczacıları Birliği (TEB) eş
finansörlüğünde başlatılan “Evsel Atık İlaç Toplama ve
Bertarafı Projesi” 9 aylık faaliyet süresini tamamladı.
Proje ile, toplumda evsel ilaç atıklarının potansiyel
zararları konusunda farkındalık yaratılması, evlerde
kullanılmayan veya miadı dolan atık ilaçların eczanelerde
kurulan özel bir sistem aracılığı ile geri toplanması ve
güvenli bir şekilde bertaraf ettirilmesine yönelik bir sistem
kurulması hedeflendi.
31
 Projeye İzmir ve çevresinden 190 eczane destek verdi.
 Proje süresince bugünkü piyasa değeri yaklaşık 500.000
TL olan 35.000 kutu ilaç toplandı.
 Getirilen ilaçların %70’inin kullanım süresinin dolduğu,
% 45’inin ise ambalajları dahi hiç açılmadan atıldığı ortaya
çıktı.
 En fazla atılan ilaç grubu ise kardiyovasküler sistem
hastalıkları için kullanılan ilaçlar.
32
www.akilciilac.gov.tr- akilci.ilac@iegm.gov.tr
33