Bölüm 26 Enflasyon

Bölüm 26
Enflasyon
Türkiye için değiştirilerek hazırlanmıştır.
Enflasyona ilişkin sorular
• Enflasyon nedir?
• Enflasyonun nedenleri nelerdir?
• Etkileri ve dolayısıyla maliyeti nedir?
• Ne yapılabilir?
2
Enflasyon...
• Fiyatlar genel düzeyindeki ARTIŞtır.
• Enflasyon oranı, fiyatlar genel
düzeyindeki yüzde değişimdir
• Fiyat artışlarının ölçülmesi bir ekonomi
için vazgeçilmezdir
• İşçiler toplu sözleşmelerde geçmişteki fiyat
artışları kadar ya da üzerinde zam bekler,
• Kira vb. kontratlarda oluşan fiyatlar geçmişteki
fiyat artışlarına bağlıdır.
3
Enflasyon
• Enflasyonu ölçmek için, fiyat endeksleri
kullanılır.
• Fiyat endeksleri, belirli bir mal ve hizmet
sepetinin fiyat düzeyindeki değişimi, bir
baz yıla göre ölçer.
4
Fiyat endeksleri
1. Tüketici fiyat endeksi (TÜFE)
2. Üretici fiyat endeksi (ÜFE)
(Daha önce Toptan eşya fiyat
endeksi-TEFE)
3. GSYİH deflatörü
•
Enflasyon hesaplamalarında daha çok
kullanılan TÜFE ve ÜFE’dir.
5
Türkiye’de Enflasyon
2003-2011
Enflasyon
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
2003
Kaynak: TEPAV
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
6
Tüketici Fiyatları Endeksi
(TÜFE) ve Enflasyon
• TÜFE, ortalama bir tüketicinin tüketebileceği
mallardan oluşan tüketim sepetinin fiyatını ölçen
endekstir.
– Tüketim sepetine ekmek, petrol dahilken, tank
dahil değildir
• TÜFE nasıl hesaplanır?
– Öncelikle ortalama tüketicinin bir ayda
tüketebileceği ürünler miktarlarıyla beraber
belirlenir. Her bir kategori için fiyat artışları bulunur.
– Herhangi bir yıl baz olarak seçilir, tüketim sepetinin
değeri bulunur. 100’e eşitlenir.
– Sepet aynı kalmak koşuluyla her yıl, sepetin değeri
ölçülür. Elde ettiğimiz endeks TÜFE’dir.
– Enflasyon ise, TÜFE’deki yıllık yüzde değişimdir.
7
TÜFE - Örnek
ortalama 4 kişilik bir hanehalkı
(2 ebeveyn ve 2 çocuk)
• Bir tüketim sepeti için aylık harcamaları
(mutfak masrafı, ulaşım, giyim, eğitim,
sağlık, eğlence, vb.)
• Aralık 2010’de 2000 TL,
• Aynı sepetin Aralık 2011’deki maliyeti, 3000
TL’ye çıksın.
• enflasyon oranı
[(3000 TL – 2000 TL)/2000TL ] x 100 =
%50
8
TÜFE Örnek (devam)
• Bunu fiyat endeksi olarak ifade etmek için, önce
bir baz yıl seçmemiz gerekir. Baz yılımız 2010
olsun.
• TÜFE =
Tüketici sepetinin bu yılki maliyeti
x 100
Tüketici sepetinin baz yıldaki maliyeti
• TÜFE 2010 = (2000/2000) x 100 = 100
baz yıl için TÜFE hep 100 olacaktır.
• TÜFE 2011 = (3000/2000) x 100 = 150
• 2011 TÜFE’nin 150 olması şunu ifade eder:
tüketici sepetinin maliyetinde – sepet sabit
miktarlardaki aynı mal ve hizmetten oluşmasına
rağmen - %50lik bir artış söz konusudur.
9
TÜFE Örnek (devam)
Enflasyon oranı= TÜFE’deki yıllık %
değişim
=[(TÜFEyıl2 – TÜFEyıl1)/TÜFEyıl1] x 100
=[(150 – 100)/100] x 100 = %50
10
TÜFE 851 mal ve hizmete karşılık
gelen 12 ana kategoriden oluşur
•
TÜFE ağırlıkları-Türkiye 2012
1. Gıda ve Alkolsüz İçecek
2. Alkollü İçecek ve tütün
3. Giyim ve Ayakkabı
4. Konut
5. Ev Eşyası
6. Sağlık
7. Eğitim
8. Haberleşme
9. Ulaştırma
10.Eğlence ve Kültür
11.Lokanta ve Oteller
12.Çeşitli mal ve Hizmetler
TOPLAM
Kaynak: TÜİK
(%)
26,22
5,21
6,87
16,44
7,45
2,29
2,18
4,6
16,73
2,98
5,63
3,4
100
11
GSYİH deflatörü
GSYİH deflatörü = Nominal GSYİH x 100
Reel GSYİH
GSYİH deflatörü ekonomideki
ortalama fiyat düzeyini izlemek için
kullanılan istatistiklerden biridir.
Her yılın çıktısının fiyatını, o çıktının
referans alınan bir yıldaki fiyatıyla
karşılaştırır.
12
Enflasyonun Nedenleri
• Talep enflasyonu (demand-pull)
– Talebi arttırıcı bir şok ile fiyat düzeyi
artar.
– Örneğin, bir savaş çıkması ile askeri
harcamalardaki patlama
– Reel gelirdeki artışın üzerinde para
basma
• Maliyet enflasyonu (cost-push)
– Artan üretim maliyetleri, fiyat düzeyini yukarı
çekebilir.
13
Hiperenflasyon
• Hiperenflasyon fiyatların anormal ölçülerde
arttığı dönemlere verilen addır.
• Bu dönemlerde insanlar ellerinde nakit
tutmaktan olabildiğince kaçınırlar.
– Bu dönemler Almanya’da 1922-23,
Macaristan’da 1945-46, Brezilya’da 1980 lerin
sonunda yaşanmıştır.
• Bu dönemler aynı zamanda hükümetlerin
büyük bütçe açıkları verdiği dönemlerdir.
– Düşmemekte inat eden enflasyon oranlarının
arkasında para arzında devam eden artış yatar.
14
Alman Hiperenflasyonu,
1922-23
(Ocak 1922=1)
Tarih
Para Arzı
Fiyatlar
Reel Para
Aylık (%)
Enflasyon
Ocak 1922
1
1
1.00
5
Ocak 1923
16
75
0.21
189
Temmuz
1923
354
2021
0.18
386
Eylül 1923
227777
645946
0.35
2532
Ekim 1923
20201256
191891890
0.11
29720
15
Senyoraj ve Enflasyon
Vergisi
• Senyoraj: Para otoritesinin para
basma yetkisi sonucu elde ettiği reel
gelir miktarıdır.
• Enflasyon Vergisi: Para otoritesinin
yarattığı enflasyon sayesinde ulusal
borcun reel miktarını düşürmekle
elde ettiği reel gelir miktarıdır.
16
Enflasyon Yanılsaması
• İnsanlar nominal ve reel değişimi
birbirine karıştırdığında enflasyon
yanılsaması yaşarlar.
• Refah (Welfare) reel değişkenlere
bağlıdır, nominal değişkenlere değil.
• Tüm nominal değişkenler (fiyatlar ve
gelirler) aynı miktarda artıyorsa gerçek
(reel) gelir değişmiyor demektir.
17
Enflasyonun Maliyetleri (1)
• Tam olarak beklenen enflasyon:
• Kurumlar yaşanan enflasyona göre adapte
ederler kendilerini:
– Nominal faiz oranını
– Vergi oranlarını
– Ve transfer ödemelerini
• Burada herhangi bir enflasyon yanılgısı yoktur.
• Ancak şu maliyetler halen devam eder:
– Kösele (shoe-leather) Maliyeti
• Enflasyondan korunmak için bankaya yatırılan parayı
ihtiyaçlar için sık sık çekmek gerekir, bu da ayakkabının
altını aşındırır.
– Menu Maliyetleri
• Sık sık değişen fiyatlar dolayısıyla firmalar her
seferinde yeni menu ve listeler basmak zorunda
kalırlar.
18
Enflasyonun Maliyetleri (2)
• Enflasyon tam olarak beklendiği gibi
çıkmış olsa da, ekonomi kendini bu
duruma hemen adapte edememiş
olabilir
– Faiz oranları enflasyonu tam yansıtmıyor
olabilir; negatif reel faiz
– Vergiler enflasyon dolayısıyla
hakkaniyetten uzaklaşabilir; vergi
dilimleri ayarlaması
19
Beklenmeyen Enflasyonun
Maliyetleri
• Gelir Dağılımında istenmeyen değişikliğe
yolaçar.
– Borç veren zararlı, borç alan kârlı çıkar.
– Kaynaklar özel sektörden kamu sektörüne
kayar.
– Yaşlılardan gençlere kaynak transferine sebep
olur.
• Belirsizliğe yolaçar.
– Firmalar yatırımları zorlaştıracağından
enflasyonist ortamlarda daha zor planlama
yaparlar.
– Bu, enflasyonun sebep olduğu en büyük
maliyettir.
20
Enflasyonu Yenmek
• Maliye Politikası
– Devlet bütçesinin açık ya da fazla verdirilmesi yoluyla
toplam harcama düzeyinin ve yapısının etkilenmesini
amaçlar.
• Para Politikası
– Ekonomide para arzı yoluyla, faiz oranları ve kredi
olanaklarını etkilemeyi ve böylece toplam harcama
düzeyini belirli sınırlar içinde tutmayı amaçlar.
• Gelir veya Fiyat Politikaları
– Fiyat yükselmelerini önleyebilmek için, gelir ve
fiyatlara doğrudan müdahale biçiminde kendini
gösterir.
21