İş etiği konuları

İŞ YAŞAMINDA
ETIK
DERS I
Yrd. Doç. Dr. Meral ELÇİ
GEBZE YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ
Dersin amacı

Bu ders kendinizde ve başkalarında etik
davranışları nasıl uyandırabileceğiniz
konusunda sizlere fikir verecektir.
 Bu
dersin hedefi, sizin kendiniz ve şirketiniz için
etik değerlerin geçerli olduğu bir çalışma
ortamının yaratılmasında, yönetici olarak ne
kadar büyük bir sorumluluk taşıdığınızı
göstermektir.
Dersin amacı





Etik anlayışı bilincinin oluşturulması ve geliştirilmesini
sağlamak.
Öğrencilerin iş hayatında alacakları iş kararlarını "Etik
Gözlüğü" ile değerlendirme becerilerini geliştirmek.
İş hayatında lider olacak gençlerin, mesleklerini, iş
ahlakı ve etik değerlere uygun olarak ve toplumun
yararına, icra etmelerine yardımcı olmak.
Etik değerlerin geçerli olduğu bir çalışma ortamının
önemini kavramak.
Etik değerlere aykırı davranışların bedelini anlamak.
Etiği Anlamak

Yozlaşlma ve etik dışı davranışlar, bütün toplumları ve
kurumları tehdit eden evrensel sorunlar hâline gelmiştir.
Yozlaşma kavramı; yolsuzluklar, yasalara ve hizmet
standartlarına uymamayı içermesinin ötesinde, etik değerlere
uymamayı da kapsayan bir kavramdır. Etik, yalnızca yozlaşma
ve yolsuzluklar ortaya çıktığında hatırlanan ve önemsenen bir
değerler ve ilkeler manzumesi değildir ve olmamalıdır. Etik;
yozlaşmaya giden yolları engelleyen, toplum, siyaset, yargı ve
yönetim sisteminin düzgün işlemesini sağlayan, onların
kalitesini artıran, bireylerle kurumlar arasında güven unsurunu
güçlendiren ve dolayısıyla pozitif dışsallığı yüksek olan değerler
ve davranışlar bütünüdür.
Kaynak: Bilal ERYILMAZ, 2009
Bu dersimizde şu konulara
değinilecektir:








İş etiğiyle ilgili kavramlar
İş etiğinin konuları
İş etiğinin tarihsel gelişimi
İş etiğine duyulan ihtiyacın artmasına neden
olan faktörler
İş etiği öğretilebilir mi?
Etik ikilem
Etik davranış hangi faktörlerden etkilenir?
Neden etik davranmalıyız?
FELSEFE VE ETİK



FELSEFE (Philosopyh): insanın bilme arzusunun bir
yansımasıdır. İnsanın evrene, varoluşa, bilgiye ve
değerlere ilişkin sorulara yanıt arama çabasıdır.
"love of wisdom”
Felsefe bu soruların içeriğine göre alt dallara ayrılır.
1. Epistemoloji (bilgi bilim)
2. Ontoloji (varlık bilim)
3. Estetik
4. Etik
İş etiğiyle ilgili kavramlar


Ahlak (Morals): eylemlerimizde bize
rehberlik eden ilke ve kurallar setidir.
Etik=Ahlak felsefesi (Ethics): ahlak üzerine
düşünebilme etkinliğidir. Ahlak alanında geçen
kavramları analiz eder, iyinin, doğrunun
anlamını açıklayıp, bir eylemi iyi ya da kötü
kılan ölçütler üzerinde yoğunlaşır. İyi ve kötü
hakkındaki inancımızı epistemolojik olarak
temellendirme çabası, etiğin en önemli
sorunsalıdır.
İş etiğiyle ilgili kavramlar


Meslek ahlakı (Professional ethics): belirli
bir meslekte uyulması gereken davranış
kurallarını konu edinir.
İş Etiği (Business ethics): iş dünyasında
hüküm süren doğru ve yanlış davranışları ele
alır. Uygulamalı etik olup, karar verme
durumundaki yöneticilerin ve çalışanların
ahlaki
sorumluluklarının
incelenip
netleştirilmesini içerir.
İŞ ETİĞİNİN KONULARI
• İşlerin yürütülmesinde
işlerliği olan ekonomik,
politik, yasal vs. sosyal
sistemlerin ahlakiliği
sorgulanır.
• Örn. Kapitalizm, liberalizm,
yasalar, yönetmeliklerin
ahlakiliğinin sorgulanması.
• Şirket veya kurumların
faaliyetlerinin,
politkalarının,
uygulamalarının veya
yapılarının ahlakiliği
sorgulanır.
• Şirket içindeki kişilerin aldığı
kararların, davranışların ve
kişilik özelliklerinin ahlakiliği
tartışılır.
SİSTEMLE İLGİLİ
KONULAR
KURUMSAL
KONULAR
KİŞİSEL
KONULAR
İŞ ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Altmışlı yıllar öncesi ;

Dini açıdan ele alınmış,


Ahilik (12. yy), protestan çalışma ahlakı (16.yy)
haksız fiyat artışları, sıkı çalışma, tutumlu olma
gibi konulara ağırlık verilmiştir.
Altmışlı yıllar ;


1962 de J.F. Kennedy tarafından yayınlanan
tüketici hakları bildirisi önemli köşe taşı olmuş,
güvenlik hakkı, seçme, haber alma hakkı gibi
temel tüketici hakları tanımlanmıştır.
özellikle otomobil endüstrisine yönelik
güvenliğin arttırılmasına ilişkin girişimler dikkat
çekicidir.
İŞ ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Yetmişler;

İş etiği ayrı bir çalışma alanı olarak oluşmaya
başlamış, rüşvet, yanıltıcı reklamlar, çevre
güvenliği gibi konular gündeme gelmeye
başlamıştır.
Seksenler;

Konuya ilgi iyice artmış, şirketler tarafından
etik komiteleri kurulurken, bu konularda sosyal
örgütler de oluşmaya başlamıştır. ABD’de
konuyla ilgili konferanslar düzenlenmiş, etik
konusunda felsefeciler tarafından yazılan
kitaplarda artış olmuş, fakültelerde iş etiği
dersi okutulmaya başlamıştır.
İŞ ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Doksanlar;


Kurumlarda etik kodlar geliştirilmeye
başlanmıştır.
Türkiye’de etik konusu “yükselen değerler”
temasıyla gazete ve dergilerde yer almaya
başlamış, iş etiği dersleri işletme bölümü
müfredatlarına girmiştir.
İkibinler;

İş etiği konuları gittikçe çeşitlenirken tüm
kuruluşlarda iş etiğinin hayata geçmesi temel
standart olma yolundadır. Türkiye’de etik
STK’nın ilgi alanına girmeye başlamıştır.
Endüstri devrimi sonrasının karmaşıklaşan
dünyasında iş etiğinin varlığı çok daha kaçınılmaz
hale gelmiştir


İş hayatında başarılı olmak ve firmalarının
başarı grafiklerini yükseltmek, yöneticiler ve
firma sahipleri için eskiden daha kolaydı.
Etik değerler ve değer yargılarının sınırlarının
daha kesin çizildiği bu dönemin geride kalması
ve rekabete dayalı bir piyasanın günümüz iş
hayatına egemen olmasıyla, yönetici olmak ve
iş etiğine bağlı kalmak gün geçtikçe daha da
zorlaşmaktadır.
Endüstri devrimi sonrasının karmaşıklaşan
dünyasında iş etiğinin varlığı çok daha kaçınılmaz
hale gelmiştir

"Özellikle son 40 yılda tüketicilerin farkındalık ve duyarlılık
düzeyleri yükselmiş, tüketici örgütleri daha bilinçli ve güçlü
duruma gelmiş, çevreci kuruluşlar işletmecileri zorlamaya
başlamış, sivil toplum kuruluşları ve medya, işletmelerin
topluma ne katkıda bulunduklarını sorgular hale gelmiş,
çalışanların eğitim düzeyi ve beklentileri yükselmiş, devletin
çeşitli konularda denetleme-düzenleme girişimleri artmıştır.
İşletmeler de tüketiciyi, toplumu, çevreyi ve çalışanını gözeten
sorumlu ve etik firma imajını yaratmanın gerekliliğini fark
etmişlerdir. Bir bakıma mali sermaye kadar itibar sermayesi
de önem kazanmıştır."
Kaynak: Ü. Berkman, 2009
GRİ ALAN

Herhangi bir düzenleyici yasa,
düzenleme, politika ve
prosedürün olmaması nedeniyle
doğru davranışın hangisi
olduğuna açıkça ve kolaylıkla
ulaşamama durumu.
İş etiğine duyulan ihtiyacın artmasına neden
olan faktörler
İşletme dışı
faktörler
İşletme içi
faktörler
İş etiği anlayışının gerilemesine ve dolayısıyla
kendisine duyulan ihtiyacın artmasına neden
olan bazı faktörler
A.
İşletme dışı faktörler:
1. Hayat tarzının değişimi ve buna bağlı olarak
tüketimdeki aşırı artış
2. Kitle iletişim araçlarının etkisiyle kültürlerin hızlı
değişimi
3. Adalet mekanizmasının etkin olmayışı
4. Haksız kazanç yollarının artışı
5. Genel olarak toplum ahlakının zedelenmesi
6. Ekonomik yapının işletmeleri ahlaksızlığa teşvik
etmesi
İş etiği anlayışının gerilemesine ve dolayısıyla
kendisine duyulan ihtiyacın artmasına neden
olan bazı faktörler
B. İşletme içi faktörler:
1.
2.
3.
4.
5.
Karın maksimizasyonu amacının sosyal sorumluluk
amaçlarının önüne geçmesi
İşletme sahipleri, ortakları ve yöneticilerinin kişisel
ahlaki algılamaları, hırsları
Yöneticilerin çalışanlara ulaşılması zor hedefler
koyması
Çalışanların iş hedeflerine yetişme kaygısı
Kriz zamanlarında batmamak için her yolun
denenmesi
Etik konusunda 2 önemli yanılgı…
1.
İş etiği öğretilemez
2.
Yetişkinler etik forma sokulamaz
Önyargı:


Kişi eğer ailesinden, okuldan ve öğretmenlerinden
etiği öğrenmemişse, ne yazık ki, artık çok az
şey yapılabilir.
Etik problemler “çürük elmalar” dan kaynaklanır.
İşletmelerde etik olmayan davranışlardan
kurtulmanın yolu bu “çürük elmaları” işletmeden
uzaklaştırmakla mümkündür.
OYSA…


Çürük elmaları işletmeden
uzaklaştırmak işletmenin etik
olmayan davranışlar
sergilemesini illaki önlemez.
Kaldı ki, “iyi insanlar” da etik
olmayan kararlar alabilir.
One bad
apple spoils
the whole
bunch
Sonuç
olarak…

Günümüzün karmaşık iş
dünyasında etik kararlar
almak kolay bir iş
değildir.

İyi niyet ve iyi terbiye

Spesifik bilgi ve beceri
yeterli değildir.
etik kararlar almayı
kolaylaştırır. Bu bilgi ve
beceriler öğretilmeli ve
geliştirilmelidir.
Sonuç
olarak…


Etik problemlere tamamen
“çürük elmalar” sebep olmaz.
Çalışma ortamı, liderler,
yöneticiler, kültürel şartlar
ve çevre etik davranmayı
etkileyen önemli kaynaklar
arasındadır.

Eğitim kurumları ve
organizasyonlar bireyleri etik
konularda bilgilendirmeli, onlara
rehberlik etmelidir.
Yaşanmış bir olay…
İmalat aşamasında kimyasallar kullanan orta ölçekli bir
firmanın genel müdürüsünüz. Firmanız, imalat
aşamasında şu an için EPA tarafından yasaklanmış
maddelerden biri kullanılmakta. Söz konusu maddenin
zararlarının anlaşılabilmesi için EPA tarafından yeniden
test edilmekte olduğunu biliyorsunuz. Bu testlerin
sonuçlarının açıklanması için 3 aylık bir süreye ihtiyaç
var. Ancak, bu maddenin onaylanmasını beklemek,
üretimin durması, fabrikanın kapatılması ve yüzlerce
işçinin işten çıkarılması anlamına gelmektedir.
ETİK İKİLEM

Birbiri ile yarışan değerler arasında
hangisini tercih edeceğimiz
sorunudur.
ETİK İKİLEM
Kanuna
harfiyen
uymak
Fabrikayı açık
Tutmak ve
İşçilerin işten
çıkarılmasını
engellemek
Etik Eğitim


Etik problemleri tahmin etmede ve etik
ikilemleri tanımada donanım sağlar.
Her işletmenin birbirinden farklı olduğu
iş dünyasında “en doğruya” ulaşmamız
konusunda bize destek olur.
Sosyal
çevre
Kişisel
Ahlak
İş etiğine
uygun ya da uygun
olmayan davranış
İşletme
özellikleri
TÜGİYAD,1992, S.8
NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?
KURUM AÇISINDAN
ÇALIŞANLAR AÇISINDAN
TOPLUM AÇISINDAN
NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?
(Kurum açısından)


Güçlü bir kamu imajı ve
halkla ilişkiler sağlar.
Kurumun kamuoyu
nezdindeki saygınlığını
arttırır.
Müşteriler, tedarikçiler ve
işortakları ile daha adil,
dürüst, güvene dayalı ve
uzun soluklu bir ilişki
kurulmasını sağlar.
NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?
(Kurum açısından)


Çalışanlar, etik açıdan çelişkili
durumlarda kendilerinden
beklenenlerin bilincinde olurlar.
Ekip çalışmasını ve verimliliği
arttırırlar. Çalışanlar
birbirlerinin değerlerine ve
kuruma bağlılık hissederler.
NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?
(Kurum açısından devam)

Etik program bir nevi sigortadır. Etik davranan
organizasyonlar;





yasal kovuşturmalardan,
haksız rekabet suçlamalarından,
iş kazaları ve meslek hastalıkları gibi
sorunlardan,
ayırımcılık, taciz gibi dava konularından,
devletin, sendikaların ve çevre
örgütlerinin baskılarından kendilerini
daha kolay koruyabilirler.
NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?
(Kurum açısından devam)


Özellikle sosyal çalkantı
dönemlerde ahlaki çöküşü
azaltır, kurum ve toplum açısından
kötü niyetli girişimlere karşı
önleyici rol oynar.
Etik ilke ve kuralların
işletmelerde uygulama alanı
bulması belirsizliği azaltarak,
geleceğin tahmin edilmesine
olanak sağlar.
NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?
(Kurum açısından devam)

Gelişen iletişim ve bilgi teknolojilerinin yarattığı
sürat ve yeni haber açlığı nedeniyle,

Tokyo’daki etik açıdan yanlış bir karar verildiğinde, bunu Londra’dan
duyabiliyoruz.
Dolayısıyla pragmatik bir bakış açısıyla şunu söyleyebiliriz: şirketiniz
etik değerlere uygun olmayan bir karar aldığında bir gün mutlaka
haberlerde yer alırsınız.
NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?
(Çalışanlar açısından)


Çalışanların gereksinimlerini ve
amaçlarını destekler.
Stresi azaltırlar.
NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?
(toplum açısından)



Etik programlar kurumların sosyal
sorumluluklarını düzenli bir şekilde
yerine getirmesini sağlar.
Etik, haksız rekabetin
engellenmesinde de rol oynar.
Kurumların iş etiği konusundaki
adımları, daha yaşanabilir bir
topluma doğru atılmış birer adımdır.
NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?
(toplum açısından)



Artan çevre kirliliği çevreye duyarlı
bir iş dünyasını zorunlu kılmaktadır.
Tüm dünyada daha fazla demokrasi
ve insan haklarına talep vardır ve iş
hayatında da bu ilkeler önemli hale
gelmektedir.
Küresel beklentilere uyum sağlamak
ve geri kalmamak açısından
TEŞEKKÜRLER…