17 - Önce Okul Öncesi

KPSS
OSMANLI ISLAHAT HAREKETLERİ
ORHAN ÇETİN
almamıştır. Koçi Bey, daha sonra bu raporu
17. YÜZYIL ISLAHAT HAREKETLERİ
Genel Karakteri: 17. yüzyılda Osmanlı devlet
Deli İbrahim’e de sunmuştur. Eğer rapor
adamları, devletin duraklamasının sebebini eski kadikkate alınsaydı, bazı olumlu sonuçlar alınun ve nizamlara uyulmama olarak görmüşler ve
nabilirdi.
baskı ile şiddet kullanarak bunu sağlamaya çalışTarhuncu Ahmet Paşa: IV: Mehmet devrinde,
mışlardır.
valide Turhan Sultan tarafından sadrazamlığa
I. Ahmet (1603–1617): Fatih’in yaptığı veraset
getirilmiştir (1651). Maliyeyi düzeltmek amacıyla
sistemini değiştirmiştir. Kardeş katline son vererek,
bütçeyi denkleştirmeye çalışmıştır. Bütçeyi denktahta Osmanlı soyundan “ekber ve erşed” (büyük
leştirmek için saray masraflarını, bahşişleri ve heve akıllı) olanın geçmesi esasını getirmiştir. Sandiyeleri kısmıştır. Bu da bazı kişilerin çıkarlarına
cak sistemini kaldırarak yerine Kafes Sistemini
dokunduğu için idam edilmiştir.
getirmiştir. Bu da şehzadelerin devlet deneyimi kaKöprülüler Devri (1656 – 1691): Köprülü Mehzanmalarını önlemiştir.
met Paşa’nın sadrazam olmasıyla başlayan devirKuyucu Murat Paşa: I. Ahmet devrinde sadradir. Köprülünün yaptığı hizmetlerden memnun kazam olmuştur. Anadolu’da yoğun olarak çıkan Celınması üzerine, onun soyundan gelenler sadrazamlali Ayaklanmalarını baskı ve şiddet uygulayarak
lık makamına getirilmiştir. Köprülü Mehmet Paşa,
önlemiş, binlerce celalinin kafalarını kuyulara dolFazıl Ahmet Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa,
durarak devlet otoritesini sağlamıştır. (60 bin kişiyi
Fazıl Mustafa Paşa ve Amcazade Hüseyin Paşa bu
öldürttüğü söylenmektedir)
soydandır.
II. Osman (Genç Osman) (1618 – 1622):
Köprülü Mehmet Paşa:
 Saraydaki cariyelerle evlenme geleneğini
 Şartlı olarak sadrazamlığa gelen ilk ve son
yıkarak, saray dışından Şeyhülislam Esat
sadrazamdır.
Efendi’nin ve Pertev Paşa’nın kızlarıyla ev Şartları;
lenerek sarayı halka açmıştır.
1. Sunacağı öneriler kabul edilecek
2. Devlet memurlarının atanmasında ve
 Kadı ve müderrislerin ödeneklerini azaltmıştır.
görevden alınmasında kendisine baskı
yapılmayacak.
 Hotin seferi sırasında yeniçerilerin disiplin3. Sadrazamlık görevine kimse karışmayasiz hareketlerini görmüş ve bu ocağı kaldırcak.
mak istemiştir. Durumu anlayan yeniçeriler
4. Kendisi ile ilgili bir şikayet olursa, soayaklanarak Genç Osman’ı Yedikule’de ölruşturma yapılmadan cezalandırılmayadürmüşlerdir.
cak.
NOT:
1. 17. yüzyılda askeri alanda girişilen en ciddi
 Devlet otoritesini ve güvenliği sağlamıştır.
ıslahat teşebbüsüdür
 Maliyeyi düzeltmiştir.
2. Genç Osman, merkez ayaklanması sonucu
 Ordu ve donanmayı disiplin altına almıştır.
öldürülen ilk padişahtır.
3. Genç Osman faciasına kadar yeniçerilerin pa17. yüzyıl ıslahatlarının genel sonucu
rolası “ocak devlet içindir” iken, bu olaydan
 Duraklama ve gerilemenin sebebinin teşhis
sonra parola “devlet ocak içindir” olmuştur.
koyulduğu gibi eski kanun ve nizamlara
IV. Murat (1622 – 1640): Küçük yaşta padişah
uyulmama olmadığı ortaya çıkmıştır.
olmuştur. Bu yüzden devlet yönetimi bir süre vali Baskı ve şiddet kullanılarak devlet otoritesi
de Kösem Sultan’ın elinde kalmıştır. IV. Murat yösağlanmaya çalışılmış, bu yüzden yapılannetimi ancak 1632’de eline almıştır.
lar kişilere bağlı kalmıştır. Kişiler öldüğün Yeniçerileri ve sipahileri yola getirerek, orde her şey eskiye dönmüştür.
duyu disiplin altına almıştır.
 Devlet düzeni sağlanırken, olayların kökü Baskı ve şiddet ile ayaklanmaları bastırmış
ne inilmemiştir.
ve devlet otoritesini sağlamıştır.
 Devlet kurumları artık ihtiyaçlara cevap
 İçki, tütün ve kumarı yasaklamıştır.
vermemektedir. Değiştirilmeleri veya kaldı Kahvehane ve meyhaneleri kapatmıştır.
rılmaları gerekmektedir.
 1631’de Koçi Bey tarafından devletin geri
 Batılılaşma hareketleri olarak ortaya çıkmakalmasının sebepleri araştırılmış ve Risale
mıştır. (Batılılaşma hareketleri 18. yüzyılda
adlı bir rapor hazırlayarak IV. Murat’a sunbaşlar)
muştur. Fakat IV. Murat bu raporu dikkate
1
KPSS
OSMANLI ISLAHAT HAREKETLERİ
ORHAN ÇETİN
gibi bölümlere ayrıldı. (Bu ıslahatlar 1736–
 Islahatlar, aydınların başlattığı hareketler
1739 Osmanlı – Rus ve Osmanlı – Avusdeğildir. (Aydınların ıslahat hareketleri 19.
turya savaşlarında meyvelerini vermiştir.)
yüzyıldadır.)
18. YÜZYIL ISLAHAT HAREKETLERİ
III. Mustafa Devri (1757 – 1774):
Genel Karakteri: Osmanlı Devleti, bu yüzyılda
ilk defa Avrupa’nın bilim ve teknikte ileri olduğu Maliyeyi düzeltmiştir.
nu anlamış, Batı’nın bilim ve tekniği alınmadan
 Deniz subayı yetiştirmek için Deniz Mügerilemenin durdurulamayacağına karar verilmişhendishanesi “Mühendishane-i Bahri Hütir.
mayun” açılmıştır.
Lale Devri Islahatları: Lale Devri 1718 Pasarofça
 Koca Ragıp Paşa ve Baron dö Tot’un çalışAntlaşması ile başlamış, 1730’da Patrona Halil
malarıyla Sürat Topçuları kurulmuştur.
Ayaklanması ile sona ermiştir. Dönemin padişahı
Ayrıca Topçu Ocağı ıslah edilmiştir.
III. Ahmet’tir (1703 – 1730). Bu dönemde askeri
 Donanmayı güçlendirmek için tersane ıslah
ıslahat olmamıştır. Lale Devri’nin diğer önemli
edilmiştir.
şahsiyetleri sadrazam Damat İbrahim paşa ile ünlü
 İlk kez iç borçlanma yoluyla halktan para
şair Nedim’dir.
toplanmıştır. (Esham-ı Tahvilat adıyla)
Lale Devri, bir zevk ve eğlence dönemi sayılırsa
NOT: III. Mustafa, müneccimlere ve fala çok inada Osmanlı Devleti’nin batıya açılan ilk penceresinırdı. Prusya kralına elçi göndererek müneccim isdir. Bu devirde yapılan başlıca ıslahatlar:
temiştir. Fakat Prusya kralı II. Frederik, müneccim
 Yeniçerilerden “Tulumbacı Ocağı” adıyla
yerine, üç öğüt göndermiştir;
bir itfaiye teşkilatı kurulmuştur.
1. Hazineyi dolu tut.
 İlk defa çiçek aşısı uygulanmıştır.
2. Tarih oku.
 Kütahya’da çini, İstanbul’da kumaş, Yalo3. Orduyu sürekli eğitimli tut.
va ve İstanbul’da kâğıt imalathaneleri açılI. Abdülhamit Devri (1774 – 1789):
mıştır.
 Sadrazam Halil Hamit Paşa, Sürat topçula 28. Çelebi Mehmet Efendi’nin oğlu Sait
rını geliştirmiştir.
Efendi, İbrahim Müteferrika ile birlikte
 Yeniçerilerin maaşı olan ulûfenin ticaret
1727’de İstanbul’da modern matbaayı
malı gibi alınıp satılmasını önlemek için
açmıştır (Avrupa’da 1450’de). İlk kitap
ulûfenin alım-satımı yasaklanmıştır.
1729’da basılmıştır. Üsküdar’da kurulan
 Yerli malı tüketimi teşvik edildi.
devlet matbaasında ilk olarak Vanlı MehIII. Selim Devri (1789 – 1807):III. Selim devrinmet’in “Sihah-i Cevheri” adındaki sözlüğü
de yapılan ıslahatlara geniş anlamda Nizam-ı
(Vankulu Lügatı) basılmıştır. Daha sonra
Cedid (yeni düzen) denilmiştir. Dar anlamıyla ise
“Cihannüma” ve “Naima Tarihi” gibi kiIII. Selim zamanında kurulan ve batı tarzında eğitaplar basılmıştır. Hattatların baskısı ve
tim yapan askeri ocağa verilen addır.
tepkisi yüzünden dini kitapların basımı ya Nizam-ı Cedid adında yeni bir ordu kuruldu
saklanmıştır.
ve bu ordunun eğitimi için Fransa ve İs Doğu klasiklerinden bazıları devrin Türkveç’ten teknik elemanlar getirildi. ( Bu orçesine çevrilmiştir.
du ilk başarısını Mısır’da Fransa’ya kar Mimari alanda Batı’nın Gotik, Barok ve
şı kazanmıştır)
Rokoko tarzı eserler yapılmıştır. Sultanah Bu ordunun ihtiyaçlarını karşılamak için
met’teki III. Ahmet Çeşmesi, Laleli ve Nuİrad-ı Cedid adı altında yeni bir hazine kuruosmaniye camileri en ünlü eserlerdir.
rulmuştur.
 Nizam-ı Cedid askerlerine yeni ve tek tip
I. Mahmut Devri (1730 – 1754):
elbise uygulaması başlatıldı.
 Kara subayı yetiştirmek için Kara
 Levent ve Selimiye kışlaları yapıldı.
Mühendishanesi “Mühendishane-i Berri
 Donanmaya önem verilerek tersane ıslah
Hümayun” açılmıştır. Bu okul, medreseedildi.
lerin yanında pozitif bilim yapılan ilk tek Resmi devlet matbaası açıldı.
nik okuldur.
 Kara ve deniz mühendishaneleri genişletildi
 Humbaracı Ahmet Paşa (Claud Alexandre
ve bu okullarda Fransızca dersi okutulmaya
Compte de Bonneval), topçu ve humbaracı
başlandı.
ocağını ıslah etti. Ordu bölük, tabur ve alay
2
KPSS
OSMANLI ISLAHAT HAREKETLERİ
ORHAN ÇETİN
II. Mahmut’un Islahatları
 Paris, Viyana, Londra ve Berlin gibi AvruAskeri Alandaki Islahatları
pa’nın önemli merkezlerinde ilk defa devamlı büyük elçilikler açıldı. Bu gelişme
 1826’da Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmıştır. Bu
dış siyasette önemli bir gelişmedir.
ocağın kaldırılmasına Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) denilmiştir.
 Fransızca, devletin ilk resmi yabancı dili
haline geldi.
 Yeniçeri
ocağının
yerine
Asakir-i
Mansure-i Muhammediye adında yeni bir
 Yerli malı kumaş kullanımı için tavsiye
ocak kurmuştur.
kararı alındı.
 Yeniçeri Ocağı’nı kapatmadan önce, Sek Yerli ticareti korumak için, Avrupalıların,
ban-ı Cedid’in yerine, her yeniçeri ortasınülke içinde ticaret yapmaları yasaklandı.
dan (bölük) 150 kişiyi alarak Eşkinci OcaNOT: III. Selim, yaptığı ıslahatlar sonucu çıkarığı’nı kurmuştur. Ancak yeniçeriler “biz eğilan Kabakçı Mustafa İsyanı ile öldürülmüştür. Bu
tim istemeyiz” deyince, İstanbul esnafı yeyüzden yapılan ıslahatlar sonuçsuz kalmıştır.
niçerilere saldırmış, II. Mahmut’ta bunu
III. Selim, yaptığı ıslahatlar sonucu öldürülen
fırsat bilerek Yeniçeri Ocağı’nı kapatmıştır.
ikinci Osmanlı padişahıdır.
NOT: II. Mahmut, yapacağı ıslahatlara en büyük
18. Yüzyıl Islahatlarının Genel Sonucu:
tepkinin yeniçerilerden geleceğini düşündüğü için
 Osmanlı Devleti bu yüzyılda ilk defa Avruönce Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmıştır.
pa’ya ulaşmaya çalışmıştır.
 Bektaşi tekkesi ve tarikatını kapatmıştır.
 Islahatlar genel olarak tek taraflı yani ordu(Bu ilk tarikat kapatma olayıdır)
da yapıldığı için amacına ulaşamamıştır.
 Askeri amaçlı olarak ilk defa 1831’de Ana Islahatlar tepeden inme yapıldığından
dolu’da ve Rumeli’de ilk nüfus sayımı yayenilikleri halk anlayamamış, bu yüzden
pılmıştır. (Anadolu’da 2,5, Rumeli’de 1,5
sahip çıkmamıştır.
milyon savaşabilecek erkek nüfusu tespit
 Osmanlı Devleti’nin çöküşü durdurulamaedilmiştir)
mıştır.
 Askeri işleri düzenlemek için Dâr-ı Şûrayı
Askeri kuruldu.
19. YÜZYIL ISLAHAT HAREKETLERİ
 Ordunun yönetimine yeni bir şekil verilerek
Genel Karakteri: Bu yüzyılda, Osmanlı DevleSeraskerlik (Başkomutanlık) makamı kuti’ni dağılmaktan kurtarmak amacıyla, ıslahatlar
ruldu.
sadece askeri alanda değil; idari, kültürel, hukuk,
Yönetim Alanındaki ıslahatları
eğitim ve ekonomi gibi her alanda yapılmıştır.
 Divan teşkilatı kaldırıldı ve yerine Nazırlıklar Kurulu kuruldu.
II. Mahmut Devri (1808 – 1839):
 Devlet memurlukları, dâhiliye ve hariciye
Alemdar Mustafa Paşa’nın Islahatları
diye ikiye ayrıldı.
 Anadolu ve Rumeli âyanlarını toplantıya
 Memurlar için terfilerinde rütbe ve nişan
çağırarak onlarla Sened-i İttifak sözleşmeesası getirildi.
sini imzaladı. Bu sözleşme ile Osmanlı
 Memurların ölümünden sonra mallarının
Devleti, âyan adı verilen derebeylerin varlımüsadere (el konulması) edilmesi usulü
ğını ilk kez kabul ediyor; vergileri düzenlekaldırıldı. Böylece mülkiyet hakkı güvence
meyi ve âyanların haklarına saygılı olacağıaltına alındı.
na söz veriyordu. Bu da, merkezi otoritenin
 Tımar ve zeamet kaldırılarak, devlet mene kadar zayıfladığının kanıtıdır.
murları maaşa bağlandı.
 Sekban-ı Cedid adlı yeni bir askeri ocak
 Ayanlarla mücadele ederek, onları yeniden
kurdu (aslında yeniçerilerin tepkisini çekmerkeze bağladı ve devlet otoritesini artmemek için Nizam-ı Cedid ocağını yeni bir
tırdı.
isim altında kurmuştur).
 Dar-ı Şurayı Bab-ı Âli kurularak, DanışAncak bu ocaktan hoşlanmayan Yeniçetay’ın temeli atıldı.
riler ayaklanarak, Alemdar’ın sarayını bas Memurlara fes giyme zorunluluğu getirildi.
mışlardır. Padişah II. Mahmut, Alemdar’ın
 Devlet dairelerine padişahların resimlerinin
yardım çağrısına cevap vermemiştir. Alemasılması uygulaması başlatıldı.
dar’da sarayına dolan yeniçerilerle birlikte
kendisini de havaya uçurmuştur.
3
KPSS
OSMANLI ISLAHAT HAREKETLERİ
ORHAN ÇETİN
1215’de yayınlanan Magna Carta’ya (Büyük Şart)
 Köy ve mahallelerde muhtarlık uygulaması
benzetilir.
başlatıldı.
Getirdiği Yenilikler:
 İlk defa posta, karantina ve polis teşkilatı
1. Din farkı gözetilmeksizin halkın mal, can
kuruldu.
ve namusu devlet garantisi altına alınmıştır.
NOT: II. Mahmut, “tebaamdan Müslümanları ca2. Askerlik vatan hizmetine dönüşmüştür.
mide, Hıristiyanları kilisede, Musevileri de havrada
3. Vergilerin herkesin gelirine göre ve düzenli
tanımak isterim” diyerek; devletçe din ve mezhep
bir şekilde alınması kanun maddesi haline
ayrımı yapılmayacağını bildirdi. Bu gelişme,
getirilmiştir.
Fransız İhtilali’nin “laiklik” ilkesini yaygınlaş4. Herkes malına sahip olup, miras bırakabiletırmasının bir etkisidir.
cektir.
Eğitim ve Kültür Alanındaki ıslahatlar
5.
Müslim ve Gayri Müslimler hukukta eşit
 İlkokul, İstanbul ile sınırlı ve sadece erkek
hale getirilmiştir.
çocuklar için zorunlu hale getirildi.
6.
Mahkemelerin herkese açık olması, hiç
 İlk defa öğrenim amacıyla Avrupa’ya öğkimsenin yargılanmadan cezalandırılmarenci gönderildi.
ması esası getirilmiştir.
 Yurt dışına çıkışta pasaport uygulaması
7. Her türlü rüşvet ve iltimas kaldırılmıştır.
başlatıldı.
Tanzimat
Devri’nde Yapılan Diğer Islahatlar
 Takvim-i Vakayı adıyla ilk resmi gazete
 Merkezi yönetimi güçlendirmek amacıyla,
yayınlandı (ilk Türkçe gazete).
valilerin yetkileri azaltıldı.
 Enderun Mektebi kaldırılarak, yerine Mek Vilayet ve kazalarda kurulan meclislerde
teb-i Maarif-i Adliye adlı yeni bir okul
halkın yönetime katılması sağlandı.
açıldı.
 1840 yılından itibaren laik kanunlar çıkarıl Askeri ve sivil rüştiyeler, Harp Okulu, Tıp
maya başlandı.
Okulu ve Bando Okulu açıldı.
 Karma Mahkemeler kuruldu.
Ekonomi Alanındaki Islahatlar
 1868’de Şurayı Devlet (Danıştay) kuruldu.
 Yerli malı kullanılması zorunlu hale getiril 1870’de Ahmet Cevdet Paşa’nın başkandi.
lığında bir kurul tarafından İslami hukuk
 Yerli sanayinin kurulabilmesi için gümrük
kurallarına göre Mecelle denilen medeni
vergileri arttırıldı.
kanun düzenlendi.
 Avrupa mallarıyla rekabet edebilmek için
 Aşar vergisinin iltizam yoluyla toplanması
Türk tüccarlarına gümrük kolaylıkları getikaldırıldı.
rildi.
 İlk defa Avrupa’yı yakından tanımak için
 Bir çuha fabrikası açıldı.
bir Osmanlı padişahı (Abdülaziz), yurt dışı Ülkede yol yapımına ağırlık verildi.
na çıktı.
NOT: II. Mahmut’un yaptığı ıslahatlar, Tanzimat

İlk kez Avrupa usulünde polis teşkilatı
Fermanı’na uygun ortam hazırlamıştır.
kuruldu.

Bu dönemde Avrupa’da öğrenim gören
TANZİMAT DÖNEMİ ( 1839 – 1876)
aydınlar, Osmanlı Devleti’ni dağılmak kurISLAHATLARI
tarmak için Osmanlıcılık fikrini savunmuşTanzimat Devri, 3 Kasım 1839’da Mustafa Reşit
lar ve buna uygun olarak okullarda “OsPaşa’nın, padişah Abdülmecit tarafından hazırlamanlı Tarihi” dersi okutulmaya başlannan Tanzimat Fermanı’nı Gülhane Parkı’nda okumıştır.
ması ile başlar ve I. Meşrutiyet’in ilanına (1876)

1866’da İzmir – Aydın demiryolu,
kadar sürer.
1873’te İstanbul –İzmit demiryolu yaAmacı: Batılı devletlerin, Hıristiyan azınlıkları
pıldı.
koruyarak, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karış 1845’te İstanbul – Edirne arasına ilk telmalarını önlemek ve devletin dağılmasını engellegraf hattı çekildi.
mek amacıyla yayınlanmıştır.
Önemi: Osmanlı Devleti’nde ilk defa kanun kuv 1847’de Maarif Nezareti kurularak, eğitim
vetinin, padişahın üzerinde olduğu kabul edilmiştir.
işleri bu kuruma devredildi.
Bu, hukuk devleti olma yolunda atılan ilk ve önem Mülkiye (ortaokul), İdadi ve Sultani (lise)
li bir adımdır. Tanzimat Fermanı, İngiltere’de
adıyla yeni okullar açıldı.
4
KPSS
OSMANLI ISLAHAT HAREKETLERİ
ORHAN ÇETİN
 Dar’ül Fünun (üniversite), Dar’ülmuallimin
 Azınlıkları küçük düşürecek sözler söylen(öğretmen okulu) ve Galatasaray Sultanisi
meyecektir.
(lisesi) açıldı.
 Cizye kaldırılacak, vergiler, sınıf ve mezhep farkı gözetilmeksizin herkesten alı Azınlık ve yabancı okulları açıldı.
NOT: Tanzimat Dönemi’nde Batı tarzında eğitim
nacak.
veren okullar açılırken, medreselere dokunulma Hıristiyanlar asker olabilecek; askere gitmıştır. Bu da Osmanlı Devleti’nde kültür ikiliğinin
meyenler nakdi bedel ödeyecek.
ortaya çıkmasına neden olmuştur.
 Hıristiyanlar devlet memuru olabilecek.
 İlk defa Kırım Savaşı (1853) sırasında İn Müslüman olmayanlar, askeri okullar dahil
giltere’den, daha sonra da Fransa’dan borç
her çeşit okula girebilecek.
para alındı.
 Azınlıklar kanun önünde eşit olacak
 Osmanlı Bankası ve Ziraat Bankası ku Mahkemelerde gayrimüslimlerin de şahitliruldu. (Osmanlı Bankası; 1856’da İngiliz
ği kabul edilecek.
sermayeli
olarak
“Bank-ı
Osmanî”
 Azınlıklar il genel meclislerine üye olabile(Ottoman Bank) adıyla kuruldu. 2001
cek.
yılında Garanti Bankası’na katıldı.), (Ziraat
 Azınlıklar, özel okullarını ve hastanelerini
Bankası; ilk kez 1863’de Mithat Paşa
açabilecek.
tarafından “Memleket Sandığı” adıyla
 Azınlıklar mal mülk edinebilecek, şirket ve
kuruldu. 1867 yılında “Memleket Sandıkbanka kurabilecek.
ları Nizam-namesi” nin yürürlüğe girmeNOT:
Osmanlı Devleti’nin, Islahat fermanını
siyle Osmanlı Devleti’nin her yanında SanParis Barış Antlaşması’na (1856) sokması büyük
dıklar faaliyete başlamış ve uzun yıllar bahata olmuştur. Çünkü Batılı devletler bu hakları
şarıyla hizmet vermiştir. 15 Ağustos
bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine ka1888’de Menafi Sandıkları’nın yerine işlevrışmışlar ve Osmanlı Devleti’ni parçalamışlardır.
lerini üstlenecek modern finans kuruluşu
MEŞRUTİYET DÖNEMLERİ
olarak Ziraat Bankası resmen kurulmuş, o
(1876 – 1908 – 1920 )
tarihte faaliyette bulunan Menafi Sandıkları
I. Meşrutiyet Dönemi (23 Aralık 1876)
da Banka şubelerine dönüştürülerek faaliAmacı: Genç Osmanlıların (Jön Türkler) çalışyete başlamıştır. Buna göre ziraat bankası
maları ile Avrupalı devletlerin iç işlerimize karışöncelikle bir sandıkla başlayıp, koskoca bir
malarını engellemek ve devletin dağılmasını önlebanka haline gelmiştir.)
mek amacıyla ilan edilmiştir.
 İlk kez Kayme adı verilen kâğıt para baGenç Osmanlılar (Mithat Paşa, Namık Kemal,
sıldı.
Ziya Paşa, Hüseyin Avni Paşa ve Prens Sabahattin
 Türk edebiyatında roman türü ortaya çıktı.
gibi aydınlar), meşrutiyet yönetimine karşı çıkan
(Şemsettin Sami tarafından 1872’de yazılan
Abdülaziz’i tahttan indirerek yerine V. Murat’ı
Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat)
tahta çıkarmışlardır. Ancak V. Murat’ın rahatsızlığı
 1840’da Ceride-i Havadis (ilk özel Türkçe
nedeniyle kısa süre sonra onu tahttan indirmişler ve
gazetedir. Ancak, devletten yardım aldığı
meşrutiyet ilan etmeye söz veren II. Abdülhamit’i
için yarı resmi sayılmıştır. William
tahta çıkarmışlardır. Padişah II. Abdülhamit’te
Churchill adında bir İngiliz tarafından çıkameşrutiyeti ilan etmiştir.
rılmıştır), 1860’da Tercüman-ı Ahval
NOT: Meşrutiyet, Avrupalı devletlerin Osmanlı
(Şinasi ve Agâh Efendi tarafından çıkarılan
devleti’nde yaşayan azınlıkların durumunu görüşilk özel gazete) ve 1862’de Tasvir-i Efkâr
mek amacıyla İstanbul’da Tersane Konferansı’nı
gazeteleri yayın hayatına girmiştir.
yaptıkları gün ilan edilmiştir. Ancak Avrupalı
ISLAHAT FERMANI (1856)
devletler bundan hiç etkilenmemişler, Balkanlar’da
Avrupalı devletlerin isteği üzerine, Tanzimat
yaşayan azınlıklar ile ilgili yeni haklar talep eden
fermanında tam açıklık kazanmayan gayri müslimbir sonuç bildirgesi ilan etmişlerdir. Osmanlı Devlerin haklarının açıklanması amacıyla yayınlanleti bu istekleri kabul etmemiştir. Bunun üzerine
mıştır.
aynı devletler kısa bir süre sonra Londra’da yeniIslahat Fermanı ile Hıristiyan halka verilen hakden toplanmışlar ve Osmanlı Devleti’nden azınlıklar şunlardır:
lar ile ilgili aldıkları yeni kararları kabul etmesini
 Din ve mezhep değiştirmede zorlama olmaistemişlerdir. Osmanlı Devleti bu kararları yine
yacak.
kabul etmeyince; Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş
5
KPSS
OSMANLI ISLAHAT HAREKETLERİ
ORHAN ÇETİN
ilan etmiştir (1877). Tarihimizde 93 Harbi diye de
 Padişah sadece başbakanı seçecek, başbabilinen 1877–1878 Osmanlı – Rus Harbi’ni bahane
kan da bakanlar kurulunu seçecektir.
eden II. Abdülhamit, Kanun-i Esasi’yi yürürlükten
Bakanlar meclise karşı sorumlu olacaktır.
kaldırıp, meclisi kapatmıştır. Böylece I. Meşrutiyet
 Padişahın sınırsız veto yetkisi ikiye indidevri sona ermiştir.
rilmiştir.
Kanun-i Esasi
Meşrutiyet Dönemindeki Diğer Yenilikler
 Belçika Anayasası’ndan etkilenerek hazır Mithat Paşa tarafından kurulan Memleket
lanmış olup 119 maddeden oluşmuştur.
Sandıkları genişletilmiş ve Ziraat Bankası
 Yasama görevi Ayan Meclisi ile Mebusan
açılmıştır (1878).
Meclisi’ne verilmiştir.
 Haydarpaşa Tren İstasyonu ve Numune
 Ayan Meclisi padişah tarafından kaydı haHastanesi yapılmıştır.
yat şartı ile atanan ayanlardan, Mebusan
 II. Meşrutiyet döneminde anayasaya
Meclisi ise Osmanlı halkının seçeceği mileklenen hükümlerle basın-yayın özgürlüğü
letvekillerinden oluşur. Milletvekillerinin
genişletilmiştir.
görev süresi dört yıldır.
 Padişah baskısı azaldığı için yeni siyasi
 Yürütme, Heyeti Vekiliye (Bakanlar Kurupartiler kurulmuştur. Bunlar İttihat ve
lu) tarafından yürütülecek olup, başkanı paTerakki Partisi, Hürriyet ve İtilaf Partisi ve
dişahtır.
Ahrar Partisidir.
 Kanun teklifi sadece hükümet tarafından
 Meşrutiyet
dönemlerinde
Osmanlı
yapılabilecektir.
Devleti’nde önce Osmanlıcılık sonra da
 Hükümet meclise değil, padişaha karşı soTürkçülük ve Turancılık akımları egemen
rumludur.
olmuştur.
 Padişah mahkeme kararı olmadan, polis soruşturması sonucu istediğini sürgüne gönderebilir.
 Meclisi açmak ve kapatmak yetkisi
padişaha aittir.
Önemi:
 Tarihimizde ilk defa bir anayasa (Kanun-i
Esasi) kabul edilerek yürürlüğe girdi.
 İlk defa halka seçme ve seçilme hakkı
tanındı. Böylece Türk milleti tarihinde ilk
kez dolaylı yoldan da olsa yönetime katılma hakkı elde etmiştir.
II. Meşrutiyet Dönemi (23 Temmuz 1908)
II. Abdülhamit’in istibdat (baskı) yönetimine karşı mücadele eden İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin
baskıları neticesinde 23 Temmuz 1908’de Meşrutiyet yeniden ilan edildi.
II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle yeni bir anayasa hazırlanmamış sadece 1876 Anayasası’nın 24
maddesi değiştirilmiştir.
Buna göre:
 Mebuslar Meclisinin açılıp kapanması yasalara göre olacaktır. Böylece padişahın
meclisi kapatma yetkisi elinden alınmıştır.
 Padişah anayasaya, vatana ve millete sadık
kalacağına yemin edecektir.
 Padişaha tanınan sürgün yetkisi kaldırılmıştır.
 Yasa önerme yetkisi Mebuslar Meclisi’ne
de tanınacaktır.
6