deprem nedir ve nasıl meydana gelir?
advertisement
DEPREM Hazırlayan: Banu Erdem İnsan Kaynakları ve Eğitim Müdürü DEPREM NEDİR VE NASIL MEYDANA GELİR? Yer kabuğunu meydana getiren kayaçlardaki doğal etkenler sonucunda başlayan ani ve kısa süreli titreşimlere yada diğer bir değişle yer içindeki bir noktada meydana gelen kırılmanın doğurduğu sismik dalgaların yer yüzeyine kadar ulaşarak sarsmasına deprem denir. LEVHA NEDİR? • Dünyanın yüzeyi dev boyutlu bir yap boz gibidir. Birbirine geçen ve birbirini tamamlayan parçalardan oluşur. Bu parçalara levha denir. • Levhalar yavaş fakat sürekli hareket halindedir. Bu hareketlilik sonucunda, levha sınırlarında, uzun zaman dilimleri ile baktığımızda yeni okyanuslar, yeni kıtalar, sıradağlar ve yanardağlar oluşur. Depremler ve volkanik aktivitelerin nedeni bu hareketliliktir FAY NEDİR? • Yer kabuğunu oluşturan levhalar kırılır. Kırılma sonucu oluşan iki parça birbirine göre yer değiştirir. Buna Fay denir.Fayların hareketli olduğu bölgelere aktif fay kuşağı adı verilir. Levha Hareketleri • Levhaların birbirleriyle etkileşimleri bakımından levha hareketlerini 3 ana başlıkta toplayabiliriz. Uzaklaşma-ayrılma; yakınlaşma-çarpışma; yanal yer değiştirmesıyırma. Bu hareket türleri, aynı zamanda bu sınırlarda oluşan depremlerin ve volkanik faaliyetlerin niteliklerini de belirler. Fay Çeşitleri • Normal faylanma: • Ters Faylanma • Doğrultulu Atımlı Faylar • Çöküntü (Graben): İki normal faylanma arasındaki bloğun çökmesi sonucu oluşur. Garben- Çöküntü • Yükselti (Horst): İki normal faylanma arasında yüksekte kalan bloğa denir. Horst- Yükselti DEPREM BÜYÜKLÜĞÜ MERCALLI SKALASI Deprem Büyüklük ve Şiddeti-I • Depremlerin büyüklügü (magnitude) ve siddeti (intensity) genellikle birbirine karistirilan iki kavramdir. Büyüklük, deprem sirasinda bosalan enerji ile iliskili bir değerdir ve aletsel olarak ölçülür. Siddet ise deprem bölgesindeki hasara göre belirlenen göreceli bir değerdir. Büyüklük, deprem kayit aletlerinde kaydedilen dalga genliğinin logaritmasini içeren bir bağinti sonucunda, Charles Richter’in gelistirdigi ve Richter Ölçegi denilen bir cetvele göre hesaplanir. Logaritmik oldugu için büyüklükteki 1 birim artış, yer hareketlerinde 10 katlık fark yapmaktadir. Günümüzde birkaç değisik büyüklük hesabi yapılmaktadir. Deprem Büyüklük ve Şiddeti-II • 1 Şiddetinde Deprem: Sadece aletlerle ölçülebilir • 2 Şiddetinde Deprem: Sadece dinlenenler veya binaların üst katındaki kişiler fark eder • 3 Şiddetinde Deprem: Bina içindeki insanlar tarafından fark edilir. Bunlar titreşimi hafif bir kamyon geçiyormuş gibi fark ederler.Avize gibi asılı duran objeler sallanır. • 4 Şiddetinde Deprem: Yüklü bir kamyon geçiyormuş gibi hissedilir. Camlar ve kapılar tıngırdar, bardaklar şıngırdar tabaklar çarpışır. Dışarıda duran arabalar sallanmaya başlar. • 5 Şiddetinde Deprem: Dışarıda da hissedilir. Uyuyan birisi uyanabilir, kapılar açılıp kapanır, sıvılar dökülebilir Deprem Büyüklük ve Şiddeti-III • 6 Şiddetinde Deprem: Herkes depremi hisseder. Mobilyalar devrilir., duvardaki resimler düşer. Pek çok insan korkudan dışarı fırlar. Ağaçlar ve çalılar hışırdar. • 7 Şiddetinde Deprem: Ayakta durmak çok zordur. Araba kullanan kişilerce de fark edilir. Sıvalar, tuğlalar ve duvarlar dökülür, bacalar yıkılır. Dalgalar görülür, sular bulanıklaşır. • 8 Şiddetinde Deprem: Motorlu araçları düzgün bir çizgi üzerinde kullanabilmek çok zordur. Duvarlar zarar görür. Bitişiğinde ev bulunmayan binalar kısmen zarar görür. Evlerin ve fabrikaların bacaları yıkılır. Dallar ağaçlardan ayrılır, çatlaklar ıslak zeminde ve yamaçlarda fark edilmeye başlar. Deprem Büyüklük ve Şiddeti-IV • 9 Şiddetinde Deprem: Genel bir panik yaşanır. Duvarlar ciddi biçimde hasar görürü, yerlerde büyük çatlaklar belirir. Su depoları, doğalgaz boruları gibi yerlatından geçen borularda ciddi hasarlar oluşur. Bunun sonucunda yangınlar başlar. • 10 Şiddetinde Deprem: Binaların pek çoğu zarar görür. Heyelanlar oluşur. Sular kanallardan, nehir ve göllerden taşar. Barajlarda ciddi hadralar oluşur. Demiryolları eğilir. • 11 Şiddetinde Deprem:Demiryollarında raylar ciddi şekilde eğilir. Yeraltındaki bütün borular artık hizmet dışıdır. • 12 Şiddetinde Deprem: Hasar her yerde ve her şeyde mevcuttur. Büyük kaya yığınları yerlerini değiştirir, eşyalar havaya fırlar. TÜRKİYE VE DEPREM • Yerküre üzerinde oluşan depremlerin büyüklüğü ve neden oldukları zararlar göz önüne alındığında iki ana deprem kuşağı en çok ilgi çeken bölgelerdir. Bunlardan biri Büyük Okyanusu çevreleyen ve özellikle Japonya üzerinde etkili olan Pasifik Deprem Kuşağı, diğeri ise Cebelitarık’tan Endonezya adalarına uzanan ve Türkiye’nin de içinde bulunduğu Akdeniz-Himalaya deprem kuşağıdır. • Türkiye’nin bulunduğu bölgede büyük levhalar arasında küçük birçok levhanın olması, Türkiye’nin büyük bir bölümünün deprem kuşağı içinde yer almasına neden olur. Türkiye Levha Haritası • Türkiye üç büyük levhanın etkisi altındadır. Avrasya, Afrika ve Arap levhaları. Anadolu’nun büyük bir kısmının yer aldığı Anadolu levhası, Avrasya levhasının küçük bir bölümüdür. Türkiye Fay Hatları Haritası Deprem Öncesi Evde Alınması Gerekli Tedbirler-I • Banyo ve mutfaktaki dolapların kapaklarına sürgü takılmalı • Odalardaki dolap, raf, vb. duvara monte edilip sabitlenmelidir. • Ağır çerçevesi olan tablo ve aynalar yataklardan, sandalyelerden ve koltuklardan uzak bir yere asılmalı ve duvara yerleştirilmelidir. • Yataklar cam kenarından, asılı eşya ve cisimlerden uzaklaştırılmalıdır. Deprem Öncesi Evde Alınması Gerekli Tedbirler-II • Binalardaki su tankları, kolon ve krişlerle bağlantılı olmamalı ve sabitlenmelidir. Ayrıca paslanma ve su sızıntısına karşı gerekli önlemler alınmalıdır. • Kalorifer radyatörü, kombi, avize gibi araçların duvar bağlantıları sağlamlaştırılmalıdır. • Evde yangın söndürme aleti bulundurulmalı, nasıl kullanılacağı öğrenilmelidir. Deprem Öncesi Evde Alınması Gerekli Tedbirler-III • Acil durum çantası hazırlanmalıdır. Çantada bulunması gereken eşyalar; • • • • • • • • Nüfus cüzdanı, nakit para, kredi kartı İtfaiye, ambulans, polis telefon numaraları El feneri, ışıldak, portatif radyo, yedek pil ilk yardım malzemesi, ilaç cep tel, adres defteri, jeton Plastik bardak, tabak, su, kuru gıda, konserve, konserve açacağı Mevsimine uygun kıyafet Diş fırçası, macun, sabun, havlu Deprem Öncesi Evde Alınması Gerekli Tedbirler-IV • Marangoza kenarları 1 metre uzunluğunda tahta küp şeklinde bir sandık yaptırın ve içini tıka basa kitapla doldurun. Dikkat! Sandık mukavva değil, mutlaka masif tahta olmalı. Sandığın içine doldurulan kitaplar kırılmaz, parçalanmaz, ezilmez. • Kitapla doldurulmuş sandığın çevresini çamaşır ipinden daha kalınca bir naylon iple sıkıca sarın. Böylece sandık darbelerle parçalansa bile ip kutunun dağılmasını önleyecektir. İçi kitap dolu sandığı evdeki kolonlardan herhangi birinden 1 metre uzağa yerleştirin. • Deprem anında sandığın yanına sığının. Dizlerinizi karnınıza çekerek ve başınızı da dizlerinize dayayarak pozisyon alın. Sandığın üzerine devrilecek bir kolon yada beton plaka sandığı en fazla 10-15 santim ezebilir. Sandığın yanında her durumda depremzedeye yetebilecek bir yaşama alanı kalır. Deprem Öncesi Evde Alınması Gerekli Tedbirler-V • Özel aracınız varsa içinde battaniye,ilkyardım çantası, el feneri, pilli radyo bulundurulmalıdır. Deprem Öncesi Evde Alınması Gerekli Tedbirler-VI • Evinizi ve Eşyalarınızı Deprem Sigortası yaptırmayı unutmayınız. Deprem Sırasında Yapılması Gerekenler-I • İlk sarsıntı hissedildiğinde sakin olun, paniğe kapılmayın.Çünkü panik sağlıklı düşünmeyi engeller. • İlk 10-15 saniye içinde bulunulan yerden güvenli bir açık alana çıkma olanağı varsa çıkılmalıdır. • Kapalı bir yerde iseniz düşebilecek eşya ve nesnelere dikkat ediniz.Başınızı kask veya kalın kitap- minder veya tahta ile koruyun. Deprem Sırasında Yapılması Gerekenler-II • İlk sarsıntı hissedildiğinde sakin olun, paniğe kapılmayın.Çünkü panik sağlıklı düşünmeyi engeller. • İlk 10-15 saniye içinde bulunulan yerden güvenli bir açık alana çıkma olanağı varsa çıkılmalıdır. • Kapalı bir yerde iseniz düşebilecek eşya ve nesnelere dikkat ediniz.Başınızı kask veya kalın kitap- minder veya tahta ile koruyun. • Harici yangın merdivenlerini kullanın • Binada çıkıştan uzakta bulunuyorsanız , dışarıya çıkmaya çalışmayın. • Mümkünse hemen elektrik şalteri ve gaz vanalarını kapatın. • Kesinlikle, balkona çıkmayın. Merdivenleri ve asansörü kullanmayın. • Üst katlarda iseniz aşağıya atlamaya kalkışmayın. Deprem Sırasında Yapılması GerekenlerIII • Yaşam Üçgeni alanı oluşturun. Masa, yatak altı gibi yerler yerine ağırlık merkezi yere yakın olan çelik dolap, para kasaları, çamaşır ve bulaşık makinası gibi nesnelerin yanına yan olarak yatılmalı ve dizler karına doğru çekilerek, eller başın üstünde kenetlenmelidir. (cenin pozisyonu) • Mutfak en iyi saklanma ve yaşam üçgeni yaratılabilecek ortamdır. Tezgah altında ve yanında yer alan fırın, bulaşık makinesi, buzdolabı bu bölümün ezilme oranını en aza indirger. Ancak set üstü dolaplardan bardak, tabak düşmesin, engellemek için önlem alınmalıdır. Deprem Sırasında Yapılması Gerekenler-IV • Yaşanan son depremlerden elde edilen veriler, mutfak ve banyoların en uygun yerler olduğunu göstermektedir. Çünkü enkaz altında kalındığı takdirde bu bölümlerde hem yaşam üçgeni yaratacak unsurlar vardır, hem de patlayan borulardan sızan suyu içerek mümkün Crash Sendromu’ndan korunabilme olanağı mevcuttur. Enkaz altında kalan kişileri bekleyen en ciddi tehlike, böbrek yetmezliği nedeniyle ortaya çıkan sendromudur. • • • Enkaz altında kullanabileceğiniz, boynunuzda kolye şeklinde taşıyabileceğiniz bir sinyal düdüğü de bulundurmanız işe yarayacaktır. Kapı pervazları altında bulunulmamalıdır. Taşıyıcı hiçbir özelliği yoktur. Depreme uykuda yakalandığınız takdirde, kullanmanız gereken ilk 10-15 saniyelik süre kısalır. Varsa sandığın, yoksa yatağın yanına yan yatarak cenin pozisyonunu alın. Deprem Sırasında Yapılması Gerekenler-V • Evde güvenli bir yerde saklanamıyorsanız, pencerelerden uzakta sırtınızı pencereye dönerek diz çökün ve dirseklerinizle yüzünüzü koruyup ellerinizi boynunuzun arkasında birleştirin. • Patlayan bir duvardan hızla fırlayan tuğla parçacıkları kişiler için yaşamsal tehlikedir. Duvardan gelecek sıva tozlarının solunması akciğerlerde komplikasyonlara sebep olabilir. Bu nedenle patlamanın ilk anında ağzınızı ve burnunuzu koruyun. Apartmandaysanız 1veya 2 Katlı Binadaysanız Deprem Sırasında Cami, Spor Salonu, Sinema Gibi Toplu Mahallerde İseniz • Paniğe kapılmayın • Geniş tavan, avize gibi asılı cisimlerin altından kaçarak duvar kenarlarına sığının, • Tavandan düşebilecek bir şey yoksa koltukların alt kısmına uzanın ve cenin pozisyonunu alın. • Sarsıntı geçer geçmez paniğe kapılmadan en yakın emniyetli çıkıştan çıkın Deprem Sırasında Market yada Alışveriş Merkezinde iseniz. • Panik yapmayın • Satın alınan eşyaları bırakın • Tezgah altına çömelin veya cenin pozisyonu alın • Büyük kolon, raf ve dolaplardan uzak durun. • Yangın çıkışlarına, merdivenlere, yürüyen merdivenlere çıkmayın, asansöre binmeyin Deprem Sırasında Araçta Bulunuyorsanız • Otoyol bariyerlerinden, köprülerden, kavşaklardan, enerji nakil hatlarından, alt ve üst geçitlerden, direklerden ve yüksek katlı binalardan uzakta güvenli bir yerde bekletilmelidir. • Tünel içinde ve çıkışın uzağında bulunuluyorsa araçtan inini ve yanına yan yatarak, cenin pozisyonunu alın. Araç İçinde Yoldaysanız Deprem Sırasında Açık alanda Bulunuyorsanız • Deprem esnasında eğer dışarıda bulunuyorsanız bina, direk, reklam panosu, duvar gibi devrilebilecek materyallerden uzak durun. • Stadyum konser alanı gibi çok sayıda insanın bir arada bulunduğu yerlerde kesinlikle paniğe kapılmayın, bulunduğunuz yere uzanarak cenin pozisyonu alın • Dağlık yerlerde yukarıdan düşebilecek kayalara karşı, deniz kenarında ise tsunamiye karşı dikkatli olun. Dik kayalıkların yanına sokulmayın, • Denizden gelebilecek dalgalara karşı bulunulan yerden uzaklaşılarak daha yüksek yerlere giden. Depremden Sonra Yapılması Gerekenler-I • Panik olmayın. • Ocağı, sobayı söndürün, elektrikle çalışan aletleri kapatın. • Elektrik sigortalarını kapatın • LPG tüp, Doğalgaz ve Su vanalarını kapatın • Binayı terk ederken asansörü kullanmayın. • Gaz sızıntısına karşı sigara yakmayın. • Evden ayrılırken deprem çantasını ve kimliğinizi alın. • Hemen otomobille yola çıkmayın. Trafiğin tıkanması ambulans, itfaiye ve diğer yardım araçlarının zamanında ihtiyacı olanlara ulaşmasını engelleyecektir. • Elektrik hat ve direklerinden uzak durun. • Hasarı azda olsa yetkililer izin vermedikçe evinize girmeyin. • Olası bir sonraki depreme karşı hazırlıklı olun. Depremden Sonra Yapılması Gerekenler-II • Depremden sonra aileniz üyeleri için buluşma yerleri belirleyin • Önceden bir çadır edinmişseniz uygun bir yere kurun. • Deprem hakkında söylenti yaymayın, resmi açıklamalar dışındaki söylentilere inanmayın Enkaz Altında İseniz-I • Kıpırdayacak durumunuz varsa ve kesin bir çıkış yolu görebiliyorsanız hareketlenin. Aksi takdirde pozisyonunuzu koruyun ve sakin olun. Fazladan her çaba, size gelecekte gerekli olacak enerjiyi ve suyu tüketecektir. • Dışarıdan bir müdahale sesi duyana kadar bağırmaya çalışmayın. Bu enerjinizi zamansız tüketmenize yol açacaktır. Bir ses duyduğunuzda cevap verin ve pozisyonunuzu anlatmaya çalışın. Enkaz Altında İseniz-II • İlerleyen saatlerde dışarıya ses verebilecek bir ses kaynağı yaratma yolu bulun. Tencere benzeri bir metale vurulacak bıçak sapı, sert bir yüzeye vurabileceğiniz diğer sert bir cismin olup olmadığını kontrol edin. Çünkü saatler geçtikten sonra böyle bir şey edinme gücünü kaybetmiş olabilirsiniz. • Kurtarma ekipleri, olay yerine ulaştıklarında bakacakları ilk yer enkaz üzerinde kabarmış bölgelerdir. Kabaran bu bölgeler muhtemel yaşam üçgenlerinin olduğu noktalardır. (Buzdolabı, bulaşık ve çamaşır makinesi, çelik para kasası, demir dolap v.b.) Böyle bir pozisyona sahipseniz, ilk ulaşılacak kurtarma bölgesindesiniz demektir. Arayabileceğiniz Telefon Numaraları • • • • • • • • • • • • • • • • • Başbakanlık Kriz Merkezi: 0312 289 68 05-10 Dışişleri Bakanlığı Kriz Merkezi: 0312 289 68 15 İçişleri Bakanlığı Kriz Merkezi:0312 417 77 13-14 İstanbul Büyük Şehir Bld Kriz Merk: 0212 512 55 00- 513 85 44 İstanbul Kriz Merkezi:0212 520 22 03-04/520 22 05-10 Havaalanı Kriz Merkezi:0212 663 14 00 Akut Kriz Merkezi: 0212 252 46 44/0532 211 85 67 Sağlık Müdürlüğü: 0212 638 13 66-67 Kızılay il Müdürlüğü: 0212 227 51 71 Hızır Acil:112 Yangın İhbar: 110 Polis İmdat :155 Bilinmeyen Numaralar:118 İSKİ:588 38 00 Su Arıza: 185 İGDAŞ: 626 46 46 Emniyet Müdürlüğü: 635 00 00
