ÜRETİM YÖNETİMİ
advertisement
ÜRETİM YÖNETİMİ BÖLÜM I. ÜRETİM YÖNETİMİNİN TEMEL KAVRAMLARI 1.1.ÜRETİMİN ÜLKE EKOMİSİNDEKİ ÖNEMİ Üretimin temel amacı bir mamul veya hizmet yaratmaktır.Bunun gerçekleşmesi için,üretim faktörleri adı verilen unsurların belirli şartlar ve yöntemlerle bir araya getirilmesi gerekir. Bu üretim faktörleri; Toprak İnsan gücü kaynakları Sermaye Teknoloji 1.2.ÜRETİM YÖNETİMİNİN TANIMI Üretim yönetimi,işletmenin elinde bulunan malzeme,makine,insan gücü kaynaklarının belirli miktarlardaki mamulün zamanda ve mümkünse en düşük maliyetle üretimini sağlayacak biçimde bir araya getirilmesidir. Bir Mamulün Üretilmesi için; Gerekli hammadde ve yarı mamullerin çeşitli kaynaklardan uygun fiyatla ve istenilen zamanda sağlanması, Her parçanın değişik spesifikasyonlara göre işlenmesi, İşlenen parçaların istenilen yerlerde ve yeterli miktarlarda hazır bulundurulması ve hepsinden önemlisi, Bütün faaliyetlerin eldeki insan gücü ve makinelerden en iyi şekilde yararlanmak suretiyle son derece sınırlı süreler içinde gerçekleştirilmesi gerekir. 1.3.TARİHSEL GELİŞİM 1776 yılında Adam Smith işin bölümlere ayrılması ve üretim arasında ilişki üzerine çalışmalar yapmıştır. 1799’da Eli Whitney ve diğer araştırmacılar,işin parçalara ayrılması ve maliyet muhasebesiyle ilgili çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. 1832’de Charles Babbage, işbölümünün sağlanacağı faydalar ile uzmanlaşma ve iş basitleştirmenin faydaları ve zaman analizi esasları üzerine araştırmalar yapmıştır. 1990 yılında Frederick W. Taylor Bilimsel Yönetim Yaklaşımını öne sürmüştür. Yine 1990 yılında Frank B. Gilberth iş ve hareket analizi konusunda çalışmıştır. 1901 de Henry L. Gantt fabrikadaki makine, iş ve işçiler için şemalar geliştirmiştir. 1915 yılında F. W. Harris ekonomik stok miktarı üzerine araştırmalar yapmıştır. 1927’de Elton Mayo tarafından insan ilişkilerinin araştırmasını yapmıştır. 1930’larda W. Shewhart’ın istatistik yöntemlerini ve olasılık teorisini kalite kontrolünde uygulaması yöntemini geliştirmiştir. Savaştan sonraki yıllarda lineer programlama ve diğer matematik yöntemlerin geliştirilmesi,modellerle simülasyon yönteminin uygulanması, otomasyonun gelişmesi ve ergonometrenin önem kazanması. 1970’li yıllardan sonra üretim yönetiminde iki önemli gelişme ortaya çıkmıştır. Birinci olarak, Üretim teknolojisindeki gelişmelerle birlikte üretim sistemlerinde bilgisayarların kullanılması sonucu kitle halinde üretim yapılmasıyla üretim sistemlerinin ekonomideki önemi artmıştır. İkinci olarak ise; Üretim yönetiminde sadece belirli analizler yapılması yerine uygulamalı olarak yapılan araştırmalar önem kazanmaya başlamıştır. Bazı konularda gelişmelerin olması üretim yönetimini etkiyebilir: Daha büyük kapasiteli ve hızlı bilgisayarların geliştirilmesi, Teorik alandaki bulguların uygulama oranının artmasıdır. 1.4.ÜRETİM YÖNETİMİNİN AMAÇLARI Müşteri taleplerini istenilen fiyat,zaman ve miktara uygun olarak üretmeye çalışmak. Mal ve hizmetleri en düşük maliyetle üretmeyi sağlamak, Mal ve hizmetlerin kalitesinin tatmin edici düzeyde olmasını sağlamaktır. Üretim yönetiminin bu amaçlarına ulaşabilmesi için üretim yöneticilerinin aşağıdaki işlemleri yerine getirmesi gerekli olmaktadır: a)Üretim yöneticileri,belirli bir malın üretiminde çeşitli üretim metotları uygulayabilirler.Alternatif üretim metotları analiz ederek en etkin metodun tespit edilmesi gerekir.Bu çalışmaya metot analizi denilmektedir. b)Üretim yöneticileri üretim sürecinde kullanılan malzemenin bir yerden bir yere taşınmasındaki taşıma maliyetlerini minimize etmelidir. c)Üretim sürecinde kullanılmakta olan hammadde,yarı mamul,yardımcı malzeme,mal ve diğer kalemlerin stoklarının ekonomik düzeyde olmasını sağlamak amacıyla stok kontrolü yapılmalıdır. d)İşletmenin gelecekte üreteceği mallar için gerekli imkanlar,takip edilmesi gereken politikalar,üretim sürecinin belirlenmesi,üretim kapasitesi ve geleceğe ilişkin diğer konular tespit edilerek planlamasının yapılması gerekir. e)Üretim planlamasıyla tespit edilen konuların öngörülen biçimde uygulanıp uygulanmadığını belirlemek amacıyla üretim kontrolünün gerçekleştirilmesi gerekir. f)İstenilen kalitede üretimin yapılmasını sağlamak amacıyla üretim yöneticileri kalite kontrolü yapmalıdırlar. g)İşçilik maliyetlerini kontrol edebilmek amacıyla hareket ve zaman etütlerinin yapılması gereklidir. h)Çalışan personele etkin bir ücret yönetimi ile adil bir ücret ödeyebilmek için gerekli ücret politikaları tespit edilmelidir. Üretim Planlamasının Amaçları ve Fonksiyonları şunlardır; *Üretimi yapılacak olan malın talep durumu dikkate alınarak,müşterilerin istediği malın özellikleri,fiyatı,kalitesi ve miktarıyla ilgili bilgiler toplanarak bu bilgiler değerlendirilmelidir. *Pazarlama araştırmasıyla müşterilerin zevk ve tercihlerine uygun olarak üretilen maldan beklenen fonksiyonel özellikler,üretim teknolojisi ve kalite özellikleri dikkate alınarak standart kalite özelliklerine dönüştürülür. * İşletmenin üretim kapasitesi belirlenerek,işletmenin kapasite düzeyinde üretimi yapılabilecek makine ve teçhizat sağlanmaya çalışılır. *Üretim planlarına uygun olarak işyeri düzenlemesi yapılır.Fabrika binası içerisinde makinelerin yerleştirilmesi,iş akışı ve işgücünün hareketleri dikkate alınır.İşyeri düzenleme süreklilik gösteren bir faaliyet olup,zamanla gerekli değişiklikler yapılmalıdır. Üretim Yönetimi Bölümü kendisinden beklenen amaçları gerçekleştirebilmek için öncelikle 3 temel aşamadaki işlemler; Planlama Organizasyon Kontrol dür. Planlama aşamasında; işletmenin üretim yönetimi amaçları dikkate alınarak, üretim alt sistemlerinin organizasyonu,üreti m politikaları,üretim programları ve üretim faaliyetleriyle ilgili gerekli çalışmalar yapılır. Planlama aşamasında yer alan fonksiyonlar 4 temel üretim faktörüne dayanır: *Malzeme *Metot *Makine *İş gücü Organizasyon aşamasında; Üretim alt sistemleri içerisindeki bilgi akışı ve görevlerin dağılımı yapılır.Ayrıca üretim alt sistemlerinin düzenli ve başarılı bir sistemlerin amaçları görev ve sorumlulukları tespit edilir. Kontrol aşamasında ise; üretim yönetiminin temelini oluşturur.Kontrol sisteminde görevli personel tarafından hazırlanan üretim denetimiyle ilgili bilgiler değerlendirilerek üst yönetime sunulur.Kontrol aşamasında üretim planlamasıyla üretim alt sistemlerinin karşılaştırılır.Planlanan üretim ile gerçekleşen üretim arasındaki farkın nedenleri araştırılır. 1.5.ÜRETİM YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI Tüketicinin istediği mamulün tipi,nitelikleri,miktarı ve ihtiyaç zamanına ait bilgiler toplanıp analiz edilmelidir. Tüketicinin mamulden istedikleri,kalite ve dizayn spesifikasyonlarına dönüşerek imalatın gerek duyacağı bilgiler hazırlanır. Genel özellikleri ile beliren üretim hacminin gerçekleşmesini sağlayacak makine ve teçhizatın sağlanması için eldeki olanakların nasıl kullanılacağı saptanır. Üretim araçları ve tesisleri belirlendikten sonra makine ve teçhizatın iş akışı prensiplerine uygun olarak yerleştirileceği düzen saptanır. ÜRETİM YÖNETİMİ BÖLÜMÜNÜN DİĞER İŞLETME BÖLÜMLERİ İLE İLİŞKİLERİ Üretim yönetiminde ilişkili olan departmanlar Sosyo-Ekonomik Faktörler finansman Bütçe Pazarlama Girdi Kaynaklar Üretim Pazarlar Ar-Ge Fabrika Fabrika Makine Robot Operatör Fabrika Personel Üretim Yönetimi Bölümünün İşleyişi Hammadde Yarı işlenmiş madde MÜŞTERİ Mal ve Hizmet ÜRETİM Üretim Yönetimi Bölümünün Pazarlama ve Finansman Bölümleriyle İlişkisi Üretim Yönetimi Bölümü, pazarlama bölümü ile birlikte hareket ederek bazı problemlerin çözümünü sağlayabilmektedir.Bu problemlerin başlıcaları;ürün tasarımı,kalite kontrolü,stok kontrolü,üretim planlaması,üretim kontrolü, talep tahminleri, pilot(örnek) üretim,test üretim ve denetim ile mal birlikte sunulan hizmetlerdir. Üretim Yönetimi Bölümüyle finansman bölümü arasındaki ilişkiler sermaye yatırımıyla sürekli bir niteliğe başvurmuştur.Bu sermaye yatırımlarının başlıcaları şunlardır; İstenen üretim düzeyini sürdürmek için eskimiş olan makine ve araç gereçlerin yenilenmesi, Mevcut malların üretimini artırabilmek için makine araç-gereçleri emniyet altına almak,daha etkin üretim süreçlerine kavuşabilmek araç-gereçlerin emniyet altına almak, Daha etkin üretim süreçlerine kavuşabilmek için araç-gereçlerin yenilenmesi Yeni mal üretimi için kapasitenin genişletilmesi Fiziksel dağıtım imkanlarının arttırılması Faaliyetlerin hammadde kaynaklarıyla bütünleştirilmesi, Mal kalitesinin iyileştirilmesi işletmede etkinlik ve verimlilik sağlanması için çalışma şartlarının iyileştirilmesi ve çalışanların ve yönetimin etkinliğinin ve verimliliğinin arttırılması 1.7.TEPE YÖNETİMİ İLE İLİŞKİLER İşletmeler tepe yönetimi uygulamasında genellikle iki tip hataya düşüldüğü görülür: 1-Tepe yönetimi,politikalarını işletmenin durumunu ve olanaklarını göz önüne almadan saptamış olabilir. 2-Tepe yönetimi,üretim faaliyetlerine yön verecek temel politikaları önemsemeden saptamış olabilir. İşletme dışı çevre kontrolü dışında kalan çevre faktörlerinden meydana gelmektedir.İşletme dışı çevre faktörleri; Politik ve hukuki faktörler, Ekonomik faktörler, Sosyolojik faktörler. Politik ve hukuki faktörler,işletmede çalışan personelin sağlık ve emniyeti ile ilgili konuları kapsamaktadır.İşletmenin Üretim Yönetimi Bölümü, hukuk kurallarını dikkate almak durumundadır.Çevreyle ilgili yasal düzenlemeler de Üretim Yönetimi Bölümünü yakından etkilemektedir.İş hukuku ile,işçi-işveren ilişkileri,toplu iş sözleşmeleri,iş emniyeti,tazminat ödemeleri,asgari ücret gibi konular düzenlenmektedir. Ekonomik faktörler, üretim yönetimi bölümünü etkileyen en önemli unsurlar arasında yer almaktadır.Ekonomik faktörler teknoloji,tüketici,talep,tüketici zevk ve tercihlerindeki değişmelere neden olduğu için Üretim Yönetimi Bölümünü etkilemektedir. İşletme dışı faktörleri içerisinde yer alan sosyolojik faktörler ise bireylerin davranış,iş yapma ve güdülerini etkileyen eğilim ve değerlerle ilgili olmaktadır.Bu sosyolojik faktörde Üretim Yönetimi Bölümünü önemli ölçüde etkilemektedir.İşletmede çalışan kişiler ihtiyaç ve çalışma durumlarına bağlı olarak etkili ve verimli çalışabileceklerdir. 1.8.ÜRETİM YÖNETİMİNE VERİLEN GÖREVLER Mamul:Satış tahminler,Pazar araştırmaları,dizayn spesifikasyonları, mamul nitelikleri,rekabet,fiyat,istek v.b. Finans:Parasal kaynaklar,kredi kaynakları,yatırımlar,alacaklar v.s. Malzeme:Spesifikasyonlar, stoklar,tedarik kaynaklar. Bina,makine,teçhizat:Bina boyutları,faydalı olan kapasiteler,elverişlilik,arıza karakteristikleri. İnsan gücü:İşçilik,yetenek,çalışma koşulları ve organizasyonel ilişkiler. Yöntemler:Üretim için uygulanan işlem ve prosesler. Yönetim:Yönetici potansiyeli ve yetenekleri,haberleşme ve kontrol sistemleri. 1.9.ÜRETİM YÖNETİMİNİN İŞLETME ORGANİZASYONU İÇERİSİNDEKİ YERİ İşletmeler en fazla kar,sağlayabilmek için üretim sistemlerine uygun bir organizasyon yapısı kurmak durumundadır.İşletmelerin entegre olmalarına ve büyümelerine bağlı olarak,üretim yönetiminin de komuta fonksiyonundan kurmay(danışma) fonksiyonuna kaydığı görülmektedir. İşletmelerin faaliyet hacmi büyüdükçe üretim fonksiyonu da organizasyon içerisinde gelişme göstererek değişmektedir.Üretim Yönetimi Bölümünün gelişimine bağlı olarak,organizasyonda yapılanma görülmektedir… Üretim Yönetimi Bölümünün Gelişimine Bağlı Olarak Organizasyon Şemaları GENEL MÜDÜR Ustabaşı İşçiler Ustabaşı İşçiler İşçiler Ustabaşı İşçiler İşçiler İşçiler Büyük işletme GENEL KURUL FABRİKA MÜDÜRÜ Ustabaşı FABRİKA MÜDÜRÜ Ustabaşı Ustabaşı Ustabaşı işçiler İşçiler İşçiler İşçiler işçiler İşçiler İşçiler İşçiler Büyük İşletmelerde Üretim Yönetimi Bölümünün Alt Birimleri YÖNETİM KURULUVE GENEL MÜDÜR Genel Müdür Yardımcısı Genel Müdür Yardımcısı Personel müdürü Servis Müdürü Satın alma Müdürü Ar-Ge Müdürü Pazarlama Müdürü Dizayn Müdürü Finansman Müdürü ÜRETİM MÜDÜRÜ Pazarlama ve Dizayn Stok Yönetimi Kalite Kontrol İş ve Görev Tasarımı ÜRETİM PLANLAMA VE KONTROLDE DEPARTMAN İÇ ORGANİZASYONU ÜPK MÜDÜRÜ PLANLAMA SÜRECİ KONTROL STOK TALEP TAHMİNLERİ DAĞITIM AMBAR YÖNETİMİ MALZEME KAYITLARI TAKİP MİKTAR KONTROLÜ İŞLEM PLANLAMASI STANDARTLAR SATIN ALMA PROGRAMLAMA RAPORLAMA MUAYENE BÖLÜM 2 ÜRETİM SİSTEMLERİ 2.1.YÖNETİM AÇISINDAN ÜRETİM SİSTEMLERİ Üretim,yeni bir fiziksel varlık veya hizmet ile sonuçlanan bir fayda yaratmak amacı ile girişilen faaliyet olarak tanımlanır. Üretim Planlama ve Kontrolün(ÜPK) üst düzeylerinde görev alan yöneticiler için üretim sisteminin niteliklerinin pek önem taşımadığı,genel planlama ve yönetim tekniklerini bilmenin yeterli olacağı,alt düzeye inildikçe ayrıntılar üzerinde bilgi ve tecrübe sahibi olmanın ağırlık kazandığı söylenebilir. 2.2.ÜRETİM SİSTEMİNİN ELEMANLARI Genel olarak Sistem, aralarında ilişkiler bulunan ve belli bir amacı gerçekleştirmek amacıyla bir araya getirilmiş elemanlardan oluşan bir bütün şeklinde tanımlanır.Her sistem daha büyük başka bir sistemin parçasıdır. Örneğin;bir montaj hattı bir fabrikanın,fabrika bir holdingin,holding bir sektörün… alt sistemidir.Büyüklüğü ve cinsi ne olursa olsun,her sistem beş temel elemandan meydana gelir: Üretim Sisteminin Unsurları Girdi .Hammadde .İşgücü .Makine İşlem .Fabrika .Taşıma .Servis .Araç-Gereç Çıktı .MAL .HİZMET Girdiler Üretim Prosesi Çıktılar Geri Besleme Analizi Çevre Girdiler,üretilen mamul ve hizmete göre ayrıntılardan değişik isimler alabilirler.Aslında her girdiyi sonunda temel üretim unsurlarından birine dönüştürmek mümkündür.Girdiler aynı zamanda karar değişkenleri olarak da bilinir. Üretim Prosesi,sisteme giren unsurların bir fayda(katma değer) yaratacak şekilde bir mamule veya hizmete dönüştürülmesi faaliyetleridir.Bu dönüştürme prosesi çeşitli şekillerde olur.Örneğin;depolamak veya kalite kontrol amacıyla muayene etmek üretim prosesi olarak nitelendirilebilir. Çıktılar,belirli girdilerin,dönüştürm e sürecinde çeşitli işlemlerden geçirilerek mal ve hizmet olarak geri dönmesi olayına denir.Örneğin;bir bisküvi fabrikasının un gibi yarı mamul halinde bulunan maddeyi kullanıp tüketicinin istediği bisküvi üretimini yapması bize sonuç olarak istediğimiz bisküviyi verecektir. Bir üretim prosesini karakterize eden unsurların başlıcaları aşağıdaki gibidir: 1-Verimlilik(Üretkenlik) 2-Etkinlik(Performans) 3-Kapasite 4-Esneklik 1-Verimlilik:Genellikle birim girdi başına üretilen çıktı olarak ölçülür.Verimliliğin bu tanımı mühendislikteki teknik verim kavramından farklıdır.İşletmecilerin pek çoğu bu tanımı aynı zamanda üretkenlik için kullanırlar. 2-Etkinlik:Üretim sisteminin amaçlarını gerçekleştirme derecesi olarak tanımlanır ve performans ile eş anlamda kullanılır.Buna göre;verimlilik bir şeyi doğru yapmak ise etkinlik doğru şeyi yapmak olarak tanımlanabilir. 3-Kapasite:Üretim sisteminin gerçekleştireceği en yüksek üretim düzeyini ölçer.Yüzde olarak veya birim zamanda üretilen miktar cinsinden ifade edilir.Bir fabrikaya alınan yeni makineler kapasiteyi artırabilir.Fakat yatırım ve işletme masrafları yüksek ise işletme verimliliği düşer.Dolayısı ile verimlilik ile kapasite farklı ölçülerdir. 4-Esneklik: Bir üretim sisteminin ani talep değişmelerine cevap verebilmesi veya yeni mamul üretimine kolay geçebilmesi olarak tanımlanır.Son yıllarda önem kazanan bu faktörün belli bir ölçüsü yoktur. 2.3.ÜRETİM SİSTEMİNİN SINIFLANDIRILMASI Üretim sistemlerini;üretim yönetimi,mamul cinsi,mamul miktarı veya üretim akışı kriterlerine göre farklı biçimlerde sınıflandırmak mümkündür. 1-Üretim Yönetimine Göre Sınıflandırma *Birincil Üretim *Analitik Üretim *Sentetik Üretim *Fabrikasyon üretim *Montaj Üretim 2.Mamul Cinsine Göre Sınıflandırma *Demir-Çelik Üretimi *Kömür Üretim *Takım Tezgahları Üretimi *Kimyasal Maddeler Üretimi *Elektriksel Araç-Gereç Üretimi *Elektronik Mamuller Üretim *Tekstil Mamullerinin Üretimi Kimyasal Üretimin Belli Başlı Örnekleri Şöyledir: & Ağır Kimyasal mamuller;sülfürik asit,soda vb. &Gübre ve Tarım ilaçları, &Boyalar &Patlayıcı maddeleri, &İlaç maddeleri, &Temizlik maddeleri, &Kozmetik maddeleri, &Fotoğraf malzemeleri ve elektronik kayıt bandları, &Plastik maddeleri, &Tekstilde kullanılan her çeşit yapay elyaf. 3.Üretim Miktarlarına veya Göre Sınıflandırma *Siparişe Göre Üretim *Parti Üretim *Sürekli Üretim *Proje Üretim 2.4.KESİKLİ VE SÜREKLİ ÜRETİM TİPLERİNİN ÖZELLİKLERİ Bu konuyu ikisindeki farklar şeklinde tanımlamaya çalışacağız.Bu iki grup arasındaki farkları şöyle özetleyebiliriz. 1234567- Üretim Miktarı, Kullanılan Makine, Fabrikanın Yerleşme Düzeni, İş Yükü Dengesi, İşçilik Kalifikasyonu, İş Hazırlama Faaliyetleri, Hammadde,Yarı Mamul ve Mamul Stok, 8- Fabrika İçerisinde Taşıma Faaliyetleri, 9- Tamir-Bakım Faaliyetleri, 10-Üretim Kapasitesi, 2.5.DİĞER ÜRETİM TİPLERİ Araştırma Üretimi Model ve Prototip Üretim Test Modelleri Üretim Pilot Üretim Dizaynı Tamamlanmamış Mamullerin Üretim Yeni Modele Geçiş Devresi Üretim Başlangıç Devresi Üretim Demonstrasyon ve Gösteri Mamulleri Üretimi İhracat Mamulleri Üretimi Modifikasyon,Tamir ve İade Mamulleri Üretimi Geçici Üretim 2.6.HİZMET ÜRETİM SİSTEMLERİ Bir ülke ekonomisinin genel karakteri üç ana sektörün(tarım,endüstri,hizmet) milli gelirdeki payları ile belirlenir.Endüstrileşme evriminin bilinen özelliği;ilk aşamada tarım sektörünün endüstriye,son aşamada ise endüstrinin giderek hizmet sektörüne kaymasıdır.Hizmet daha sonra kullanılmak üzere depo edilemediğinden,en uygun kapasitenin tayini güçtür.Mevcut kapasitenin her zaman tamamının kullanılması düşünülemez.Lokanta,hastane,elektrik santrali gibi sistemlerde kapasite kullanım oranının düşük olması bu yüzdendir. 2.7.ÜRETİM STRATEJİLERİ Firmanın sürekli büyümesini sağlama, Topluma hizmet etmek, Kaliteli mal üretmek, İleri Teknoloji kullanmak, Ortaklara daha fazla kar payı dağıtmak, Çalışanların hayat standartlarını yükseltmek, Firmanın prestijini artırmak, Kar elde etmek, Organizasyonu geliştirmek, Prodüktiviteyi artırmak, Tüketiciyi memnun etmek. Firma işletme ve fonksiyonel düzeyde strateji oluşturmada izlenecek yol aşağı yukarı aynıdır ve şöyle özetlenebilir: ¿Organizasyonun amaçları ve verilecek öncelikler tespit edilir. ¿Rekabet ortamında problemler ve fırsatlar değerlendirilir. ¿Organizasyonun mevcut kaynakları,güçlü ve zayıf yanları tespit edilir. ¿Bir sistem olarak organizasyonun ekonomik ortamdaki uygun yeri saptanır. ¿Mevcut fırsatları en iyi şekilde değerlendirilerek yollar ve hareket planları(stratejileri)belirlenir. 2.8.ÜRETİM STRATEJİSİNDE ODAKLAŞMA Her işletme iki ortak özelliğe sahiptir: ▲Bir işletme faktörüne(kalite,fiyat,prodüktive vb.)ağırlık vermek ▲Firmanın en iyi bildiği konunun dışına çıkmamak Son yıllarda yapılan diğer araştırmalarda 1980’lere doğru tartışmasız kabul edilen yayılma ve büyük hacimli üretim gibi stratejilerin artık geçerliğini yitirdiğini göstermektedir.Yeni stratejilerin esneklik,uzmanlık ve yüksek kalite gibi konular üzerinde yoğunlaştığı söylenebilir. Bir işletmenin belirli bir faktörü seçip stratejisini onun üstüne inşa etmesine organizasyonda odaklaşma denir.İş hayatında odaklaşmanın daha çok üretim alanındaki faktörler üzerine yoğunlaştığı görülmektedir… ►Düşük dağıtım masrafları ve zamanında teslim, ►Yüksek kalite ve garanti, ►İstikrarlı mamul ve güvenlik, ►Üstün dizayn,kolaylık kullanılabilir olma, ►Yüksek kapasite,düşük maliyet ►Esneklik,müşterinin değişen isteklerine cevap verebilme. Bir firmanın bir süre başarılı bir odak stratejisi uygulandıktan sonra odağını kaybettiği sık rastlanan bir olaydır.Hizmet üreten sistemlerde daha sık görülen bir bu durumun nedenleri şöyle sıralanabilir: →Yeni mamuller →Yeni çevre koşulları →Yeni görevler →Mamul ömrünün aşamaları →Haberleşme eksiği Üretim öncesi ve Üretim sonrası aşamalar ARAŞTIRMA GELİŞTİRME ZAMAN ÜRETİM PAZARLAMA 2.9.ÜRETİM KARARLARI ¿Kuruluş yeri seçimi ¿Üretim planlaması ve kontrolü ¿Makine ve araç-gereç seçimi ¿Teknoloji seçimi ¿Kapasite seçimi ¿Stok kontrolü ¿Kalite kontrolü ¿Hareket ve zaman etütleri ¿Tamir ve bakım planlaması ¿Ücret yönetimi ¿Malzeme yönetimi ¿Talep tahminleri ¿Ürün tasarımı ¿Bilgisayar destekli üretim ¿Esnek üretim ¿Fason üretim ¿Tam zamanında üretim Üretim Kararlarını Etkileyen Faktörler ►Üretimde kullanılan teknoloji ►Pazar koşulları ►Müşteri özellikleri ►Kuruluş yeri ►İş gücü ►Küreselleşme Pazar koşullarını meydana getiren;rekabet,fiyat,talep düzeyi ve piyasanın yapısına bağlı özellikler üretim kararlarını yakından etkilemektedir.Kullanılan teknolojiye bağlı olarak üretilecek mal için ana sanayi-yan sanayi ilişkilerini de teknoloji kapsamında ele alınmakta olup,üretimi etkilemektedir.Pazar koşullarını oluşturan;müşterinin gelir durumu,eğitim düzeyi,yaşı,ürünlerle ilgili kalite beklentileri gibi faktörlerde üretim kararlarında etkili olmaktadır. Üretim kararlarında işgücünün nitelikleri ve yeterli işgücü kaynaklarının olması da dikkate alınmaktadır.İşgücünün kalifiye özellikleri ve işgücü verimliliğini etkilemektedir.Üretim kararlarında işletmede çalışacak işgücü seçiminin önemli bir yeri vardır. BÖLÜM 3 MAMUL DİZAYNI 3.1.MAMUL DİZAYNININ ÜRETİM SİSTEMİNDEKİ YERİ Üretim;malzeme,tesis, ve makine gibi fiziksel faktörün yanı sıra işçilik yönetim,ekonomik olaylar,tüketici istekleri,eğitim,toplum yapısı v.b. Ölçülemesi çok güç faktörlerinde etkisi altında bulunan bir işletmecilik fonksiyonudur.Üretim yönetiminin ön planlama,planlama ve kontrol aşamalarında gruplandırılmış bulunan temel faaliyetler araştırma-geliştirme,ekonomik analizler,kullanılış özellikleri,teknolojik bilgi,imalat,estetik unsurların hepsi mamul dizaynı dahilinde gerçekleşir. Mamul dizaynı(tasarımı), işletmenin üreteceği mamulün fiziksel özelliklerini ve fonksiyonlarını açık-seçik belirleme amacına yönelmiş bir faaliyet olarak adlandırılır. 3.2.YENİ MAMUL STRATEJİLERİ Yeni bir mamulün geliştirilip üretilmesinde izlenecek üç tip strateji vardır: ►Pazar hedefi stratejisi ►Teknoloji hedefi stratejisi ►Fonksiyonlar arası strateji ►Pazar hedefi Stratejisi:Bu stratejide üretici ne satabilirsen onu üret görüşü doğrultusunda hareket eder.Yeni mamul kararları,mevcut teknoloji ve proses imkanlarına pek az ağırlık verilerek sadece tüketici isteklerine göre alınır.Pazar araştırması sonucu esas bilgi kaynağını teşkil eder. ►Teknoloji hedefi stratejisi:Üretici mevcut teknoloji imkanlarını göz önüne alarak ne yapabilirsen onu sat politikasını izler.Burada talep yaratılması ve üretilen malın malın satılması tamamen pazarlamanın sorumluluğu altındadır. ►Fonksiyonlar arası strateji: Bu stratejiye göre mamul,Pazarlama,ÜPK, mühendislik,imalat ve diğer departmanların iş birliği ile geliştirilir.Ortaya çıkan mamul,mevcut teknolojik olanakları ve tüketici isteklerini en iyi şekilde bağdaştıran bir sonuç olur. 3.3.YENİ MAMUL GELİŞTİRME PROSESİ 1.Yeni mamul alternatifleri 2.Değerlendirme/Seçme 3.Yeni mamul ön dizaynı 4.Prototip İmalat 5.Yeni mamul testi 6.Yeni mamul dizaynı 3.4.MAMUL DİZAYNINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER *İşletme Politikaları, *Pazarlama Olanakları, *Mamul Karakteristikleri, *Ekonomik Faktörler, *Üretim Olanakları Mamul Karakteristiklerini İlgilendiren Dizayn Faktörü →Fonksiyonel Karakteristikleri →Kullanış Faktörleri →Dayanıklılık ve güvenirlilik Faktörleri →Estetik Faktörleri →Ekonomik Analizler →Üretim Olanaklarına ilişkin Dizayn Faktörleri Mamul dizaynında değerlendirmeye katılması gereken üretime ilişkin faktörler şunlardır: 1.Malzeme seçimi 2.Proses seçimi 3.İşçilik olanakları 3.5.BASİTLEŞTİRME Dizayn açısından basitleştirme,üretilen mamul çeşidinin işletme için uygun sayıya indirilmesi olarak tanımlanır.Ancak uygun mamul çeşidinin ne olması gerektiği konusunda satış ile MD ve ÜPK departmanları arasında görüş birliği sağlamak çok güçtür.Basitleştirme adı verilen çeşit sayısının azalması ile sağlanacak avantajlar şöyle sıralanabilir… ►Hammadde,parça ve yarı mamul stok düzeyleri düşüktür. ►Makine ve teçhizat yatırımı daha azdır. ►Makine ve işçilik verimliliği ve üretkenlik oranı yüksektir. ►Dizaynın güvenirliliği yüksek,hata olasılığı azdır. ►Depolama alanı ihtiyacı azdır. ►İş programlarının hazırlanması kolaydır. ►Muayene ve kontrol etkinliği yüksektir. ►Kalifiye eleman ihtiyacı azdır. ►Sipariş alımı ile mamulün teslimi arasındaki süre kısadır. ►Düşürülen maliyet nedeni ile mamulün rekabet gücü(veya karlılık oranı) yüksektir. 3.6.STANDARTLAŞMA Bir mamulün veya onu oluşturan parçaların;boyut,biçim, performans ve kalite spesifikasyonlarının endüstri kolu,tüm ülke veya dünya çapında olmak üzere önceden saptanmış değerlerine standart,bu amaca yönelmiş çalışmalar da standartlaşma denir Mamul dizaynı açısından standartlaştırma,tüketici istekleri ile beliren mamul özelliklerini standart değerlere dönüştürme faaliyetleridir.Örneğin; Performans standartlarına uygunluğu sağlama Parçalar için standart boyut ve tolerans saptama. İşletme yöntemlerini ve makine hızlarını seçme. Kalite kontrol testleri ve güvenlik koşullarını saptama. Fiziksel ve kimyasal özellikleri standartlara uygun olan malzemeler seçme ve kullanma. gibi problemler MD aşamasında ele alınarak çözümlenir. 3.7.KODLAMA Fiziksel olan ve olmayan varlıkları çeşitli kriterlere göre sınıflandırdıktan sonra harf veya rakamlardan oluşan sembollerle tanıtmaya kodlama denir.Kodlanan varlık;malzeme,yedek parça,iş emri,imalat departmanı,banka hesap numarası,maliyet unsuru,işçi,ücret sınıfı gibi akla gelebilecek her şey olabilir. Bir kod sistemi dizayn edilirken göz önüne alınması gereken prensipler şunlardır: ◙Kodun tümü önceden tanımlanmış belirli bilgileri sırayla bir sıraya göre verilmelidir. ◙Kod açık uçlu olmalıdır. ◙Sistemde mevcut gruplar gerektiğinde alt gruplara ayrılabilmelidir. ◙Sınıflandırma ve sembollerin gruplandırılması mantıki olmalıdır. ◙Kodun uzunluğunu sınırlayan faktörlerin varlığı göz önüne alınmalıdır. ◙Bir konuda kurulacak kod sistemlerinin sayısını minimum tutmaya çalışmalıdır. ◙Bir konuda kurulacak kod sisteminin mümkünse endüstri kolu,ülke ve hatta uluslar arası kapsamlı kod sistemleri ile bağdaşması sağlanmalıdır. ◙Kod sembolleri arasında bilgi gruplarını ayırma amacı ile (.),(;),(-),(/) gibi işaretler kullanılabilir. ◙ Kodun verdiği bilgileri kılavuza veya el kitabına bakmadan hatırlatacak biçimde dizayn edilmesine özen gösterilmelidir. 3.8.DEĞER ANALİZİ Bir malın,fikrin veya hizmetin kendisinden bekleneni sağlama derecesini araştırmaya değer analizi adı verilir. Değer Analizinin temel sorularına cevap araştırırken mamulün 3 tip değer olduğu varsayılır.Bunlar; *Maliyet Değeri, *Kullanılış Değeri, *İtibar Değeri. 3.9.DİZAYN DEĞİŞİKLİKLERİ Herhangi bir dizayn değişikliğinde göz önünde bulundurulması gereken hususlar şunlardır; Mamul dizaynında ufak dahi olsa herhangi bir değişiklik yapma yetkisi sadece bir sadece bir departmana ait olabilir. Dizayn üzerinde değişiklik isteği,imalat veya takım mühendisliği,kalite kontrolü,stok kontrolü,tüketici,ustabaşı ve hatta işçi gibi mamulle ilgilenilen bir kişi veya departmandan gelebilir. İstenilen değişikliğin mamulün kalite spesifikasyonları üzerinde ne gibi değişikliklere neden olacağı,kalite kontrol departmanı tarafından açıkça belirlenmiştir. Tüketicinin mamulden istediği özelliklerin,dizayn değişikliğinden nasıl etkilendiğini tespit edilmelidir. 3.11.YENİ MAMULÜN BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER ☼Yeni mamulün başarısını etkileyen nedenler, ☼Yeni mamul geliştirme prosesi ☼Yeni mamul geliştirmede uygulanan stratejiler, ☼Başarıyı ölçmede matematik modellerin kullanılması, ☼Tek faktör üzerinde yoğunlaşan performans analizleri, Crawford, yeni mamulün başarısızlığına sebep olan faktörlerden en önemli dördünü şöyle sıralamıştır: ►Yeni mamulün,mevcut benzerine göre,bariz üstünlük gösterememesi, ►Kötü planlama, ►Yanlış zamanlama, ►Aşırı iyimserlik. Yeni mamulün başarısında payı bulunan en öneli beş faktör şöyle sıralanmaktadır: ▲Tüketici isteklerinin doğru anlaşılması, ▲Verimli mamul geliştirme prosesi, ▲Yönetim felsefesi ve yöneticilerin kişisel özellikleri, ▲İşletme içi ve dışı etkin haberleşme, ▲Pazarlama çalışmaları. Strateji-başarı ilişkisini hedef alan bulgular şunlardır: a)Yeni mamul geliştirme politikası firmanın genel stratejisinde yer aldığı takdirde başarı şansı yüksek olmaktadır. b)Tespit edilen amaçlar,strateji finansman planı ile desteklenmiştir. c)Yeni mamulün başarısında detaylı analiz ve hesaplamaların yanı sıra sağ duyu,tecrübe ve sezgi de önemli rol oynamaktadır. BÖLÜM 4 TALEP TAHMİNLERİ 4.1.TALEP TAHMİNLERİ İLE İLGİLENEN DEPARTMANLARI Faaliyet Departman Sorumlu 1.Talep tahminlerinin yapılması Satış(veya pazarlama) 2.Üretim planlarında veri olarak kullanma ÜPK 3.Saptamaların nedenlerinin araştırması ÜPK 4.Düzeltmelerin yapılması Satış 5.Düzeltmelerin üretim planlarına yansıtılması Satış Talep tahmini;gelecekteki üretim faaliyetlerinin planlamasında ilk hareket noktası üretilmesi veya istenilen miktara verilen ad olarak tanımlanır. Üretilmesi düşünülen mamule ne kadar talep olacağı bilinmeden herhangi bir planlamaya kalkışılamaz.Hammadde,yedek parça,yarı mamul,makine,işgücü ve yatırım ihtiyaçlarının saptanmasında temel veri talep tahminleridir. Talep tahminlerini;zaman aralığı,kullanma amacı,mamul cinsi,hesaplama tekniği gibi çeşitli kriterlere göre sınıflandırmak mümkündür. En fazla rastlanılan sınıflandırma tahminlerinin kapsadığı zaman aralığına göre yapılanıdır.Böyle bir sınıflandırmada bulunan tipler şunlardır: Çok kısa vadeli tahminler, Kısa vadeli tahminler, Orta vadeli tahminler, Uzun vadeli tahminler. Bir imalat işleminde yapılması söz konusu olabilecek talep tahmin çalışmaları konularına göre şöyle gruplanabilir: ►Yeni mamul talep araştırmaları ►Endüstri dalına ilişkin talep araştırma ►Fabrikalar grubuna ait talep araştırması ►İşletmenin geleceğine ait toplam talep tahminleri ►Bir mamul grubuna ait talep tahminleri ►Belirli bir mamul için yapılan talep araştırması 4.2.TALEP TAHMİNLERİ PRENSİPLERİ →Miktar veya çeşit bakımından büyük olan gruplar için yapılan tahminler daha dayanıklıdır. →Tahminlerin kapsadığı zaman aralığı kısaldıkça duyarlılık artar. →Her talep tahmin araştırmasında sapmaları belirleyecek hata hesaplamaları yer almaktadır. →Herhangi bir talep tahmin araştırmasının sonuçlarını uygulamaya geçmeden önce kullanılan yöntemin testi yapılmalıdır. 4.3.TALEP ARAŞTIRMASINDA YAPILACAK İŞLER ¿Bilgi toplama ¿Talep tahmin metodunun tespiti ¿Tahmin yönteminin seçimi ve hata hesabının yapılması ¿Tahmin sonuçlarının geçerliliğinin araştırılması 4.4.TALEP ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ I.Tecrübe ve sezgiye dayanan talep araştırmaları II.Ekonomik göstergelere dayanan talep araştırmaları III.İstatistik yöntemlerle yapılan talep araştırmaları Talep tahminlerinde kullanılabilecek ekonomik göstergelerden bazıları şunlardır: İnşa edilen konut sayısı İnşa edilen karayolları Ulaşım maliyetleri Fert başına yıllık gelir Nüfus artışı Çalışan nüfus Ulusal üretim Enerji üretimi veya tüketimi Fiyat artışları Bankalardaki mevduat hesapları Demir çelik üretimi 4.5.ZAMAN SERİLERİ ANALİZİ Bir zaman serisi ardışık ve eşit aralıklı zamanlarda bir bağımsız değişkenin aldığı değerleri gösteren bir küme şeklinde tanımlanabilir. Bir zaman serisi analizinde kullanılan geçmişe ait bilgilerde değişmelere sebep olan 4 eleman vardır.Bunlar ►Trend ►Mevsimsel Değişmeler ►Uzun Vadeli Dalgalanmalar ►Tesadüfi Değişmeler 4.6.TALEP TAHMİN YÖNTEMİNİN SEÇİMİ Talep tahmininde kullanılacak yöntemin seçimi duyarlılık,maliyet ve zaman tasarrufu açısından önem taşır.Seçimde öncelikle tahmin prosesinin amacının iyi belirlenmesi ve bundan sonra ve aşağıda açıklanan faktörlerin değerlendirilmesi gerekir. 1.Bilimsellik Derecesi 2.Zaman 3.Kararların Niteliği 4.Değişmelerde İstikrar 5.Karar Vericinin Niteliği BÖLÜM 5 TEKNOLOJİ SEÇİMİ 5.1.TEKNOLOJİNİN TANIMI Teknoloji çok genel anlamda bilginin insan ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile uygulanması olarak tanımlanır.Üretim yönetimi açısından daha uygun bir tanım mal ve hizmet üretmek için kullanılan metot,proses,takım-teçhizat ve makinelerden oluşan sistemler şeklinde yapılabilir. 5.2.TEKNOLOJİNİN BOYUTLARI Üç boyutun bileşkesiyle meydana gelir: 1.Mamul Tasarımı 2.İmalat Teknolojisi 3.Haberleşme Teknolojisi 1.MAMUL TEKNOLOJİSİ ►Mamul planlama ►Mamul Mühendisliği ►Uygulama Mühendisliği ►Servis-Bakım Mühendisliği MAMUL TEKNOLOJİSİ Mamul Planlama Mamul Mühendisliği Uygulama Mühendisliği Servis-Bakım Mühendisliği 2.İMALAT TEKNOLOJİSİ *Malzeme *Takım-Teçhizat *Malzeme Nakli *Üretim Planlama *Kalite Kontrolü İMALAT TEKNOLOJİSİ Malzeme Takım-Teçhizat Malzeme Nakli Üretim Planlama Kalite Kontrol 3.HABERLEŞME TEKNOLOJİSİ Üretim sisteminin büyümesi,mamullerin karmaşıklaşma ve dünya çapında işletme ilişkilerinin yaygınlaşması araç ve yöntemlerinin teknolojik avantaj yarışmasında daha fazla ağırlık kazanmasına yol açmıştır.Haberleşme teknolojisini oluşturan unsurlar şöyle gruplandırılabilir: Haberleşme araçları ve yöntemleri Haberleşme sistemleri yöntemi Bilgi işleminin fiziksel sistemlerde uygulanması Yönetici destek sistemleri Haberleşmeye dayanan işletmeler Mamul Teknolojisi İmalat Teknolojisi Haberleşme Teknolojisi 5.3.YENİ ÜRETİM TEKNOLOJİLERİ Nümerik Kontrollü Tezgahları Grup Teknolojisi Bilgisayarlı İmalat Robotlar Esnek İmalat Sistemleri Bilgisayarlı Entegre İmalat Hizmet Üretiminde Yeni Teknolojiler Hizmet Üretiminde ilişkili olan sektörler ►Bankacılık ►Nakliyat ►Haberleşme ►Sağlık Hizmetleri ►Eğitim ►Perakende Satış 5.4.TEKNOLOJİ TRANSFERİ Teknoloji transferi genel olarak belirli bir teknolojinin bir ülkeden daha az gelişmiş bir ülkeye getirilip adapte edilmesi anlamına gelir. Az gelişmiş bir ülkeye ileri teknoloji getirmenin yararlı ve sakıncalı yanları şöyle sıralanabilir. *Yatırımcı ileri teknolojiye tanınan teşvik unsurlarından yararlanılır. *İleri teknoloji ile çalışan sistemlerin kurulması ve çalıştırılması daha kısa zaman alır. *Otomasyonun hakim olduğu üretim sisteminde kalite muayene işlemleri daha kolaydır. *Emeğin az olduğu bir sistemde talep dalgalanmalarına karşı üretim hacminin ayarlanması çok kolaydır. *Az sayıda işçi çalıştıran sistemlerde eğitim ve nezaret daha kolay ve etkilidir. *Az gelişmiş ülkelerde yaygın bulunan yüksek işçi devri ve devamsızlık yüksek işçi devri ve devamsızlık ileri teknoloji sistemlerini çok daha olumsuz etkiler. *Bir konuda uygulanmaya başlanan ileri teknoloji yan sanayilerle ilişkiler yüzünden diğer alanlarda eleman yetişmesine ve yeni teknolojilerin geliştirilmesine zemin hazırlar. Bir ülkeye transfer edilecek teknoloji düzeyinin tayininde göz önüne alınacak faktörler şöyle sıralanır: ☼Mühendislerin Önyargısı ☼Lokal Teknolojilerden yararlanma ☼Kullanılmış Makine ve Tesis İthali ☼Emek Yoğun Sistemlere Karşı Önyargı ☼Komple Fabrika İthali 5.6.YÜKSEK TEKNOLOJİ İleri teknoloji için açık bir tanım bulmak mümkün değildir.Bunun nedeni,teknoloji düzeyinin zamana ve yere göre değişen izafi bir kavram olmasıdır. Yüksek Teknolojinin Uygulandığı Firmaların Özellikleri 1.Ortalamanın üstünde bilimsel araştırma ve mühendislik kadrosu 2.Yüksek Teknolojik gelişme hızı 3.Hızla artan satış geliri ve karlılık oranı 4.Hızla artan ihracat 5.Kalifiye işgücü ve yüksek ücretler Yüksek Teknolojinin Kaynak israfı Açısından Önemi ►Mamul Kalitesi ►İstihdam ►İş gücü Kalitesi ►Maliyet-Fiyat İlişkisi ►Rekabet ►Yönetim Sorunları Yönetim Sorunları Güçlü Liderlik Uzmanlaşma Uyum Organizasyonel Etkinlik Teşebbüs Kültürü Aktif Yönetim İleri teknoloji zamana ve yere göre değişen bir kavramdır.Toplam istihdam içindeki payının az olmasına karşın ekonomik ve sosyal hayat üzerindeki etkileri büyüktür.Yarattığı mamullerle ekonominin imalat ve hizmet sektörlerinde prodüktivite,maliyetler,çalışma metotları ve yönetim politikaları üzerinde çarpıcı değişmelere neden olmaktadır. BÖLÜM 7 FABRİKA DÜZENLEME 7.1.YERLEŞTİRME DÜZENİNİN ÖNEMİ Üretim araçlarının yardımcı tesislerin veya iş istasyonlarının ve taşıma,depolama,kalite kontrolü gibi üretimle ilgili faaliyetlerin fiziksel konumları açısından bir bütün olarak koordinasyonuna fabrika düzenleme denir.Bu tanımın bürolar gibi hizmet üretiminin yapıldığı yerleri de kapsaması halinde işyeri düzenleme deyimi kullanılması daha uygundur. Yerleştirme Düzeninden Doğan Aksaklıkların Belirtileri ►Malzeme,parça ve yarı mamullerin gereksiz yerde yığılması. ►İş akışının,işçinin ve kontrolünde etkisiz kalınması. ►İşçinin normal iş yükünü kaldıramaması,bedensel veya zihni yorgunluk şikayetleri. ►Üretim periyodunun uzaması,siparişlerin tesliminde gecikmeler ►Kalifiye işçilerin gereksiz taşıma işlerini yapması ve boş beklenmesi, ►Fabrika alanından tam yararlanamama ►Fabrika alanında bir telaş veya kargaşalık havasının hakim olması 7.2.YERLEŞTİRME DÜZENİNİN ÜRETİM SİSTEMİNE ETKİLERİ 1.Üretim departmanları arasındaki uzaklıklar 2.Alan veya hacimden yararlanma oranı kullanma verimliliği 3.İnsan ve malzeme hareketleri,taşıma uzaklığı veya taşınan toplam ağırlık,taşıma süreleri ve maliyetleri 4.Taşıma işlerinde kullanılan araç ve gereçlerin tipleri ve maliyetleri 5.Fabrika içindeki ana ve ara depoların yerleri ve büyüklükleri 6.Tezgahlardan yaralanma oranı,yatırım ve işçilik maliyetleri açısından verimlilik 7.Makine ve tesislerin bakım planları,tamirleri veya yenilenmeleri 8.Gözlem sıklığı ve posta başı,ustabaşı gibi amirlerin nitelikleri 9.Kontrol ve düzenleyici karar arasında geçen süre,yönetimin etkinliği 7.3.FABRİKA DÜZENLEMENİN AMAÇLARI Makine,araç ve gereçler her şeyden önce mantığa ve basit kurallara uygun bir biçimde entegre edilmelidir. Malzeme ve insan hareketleri basit,az ve kolay kontrol edilecek biçimde yapılması Yardımcı tesisler mantığa uygun,ihtiyacı karşılayacak yerlerde bulunmalıdır. Gelecekteki genişleme veya değişiklik isteklerini karşılayacak esnek bir yerleştirme düzeni kurulmalıdır. Üretim faaliyetlerinin ve yardımcı hizmetlerin ihtiyacı olan alanlar dengeli biçimde dağıtılmalıdır. 7.4.FABRİKA BİNASI ◄Binanın kapı,bölme,pencere,merdiven vb. ayrıntılarını gösteren mimari planlar ◄Isıtma,buhar,basınçlı hava,kapasite ve boyutları gösteren tesisat planları ◄Mevcut makine ve gereçlerin yerleşme durumları ◄Bina çevresinin durumu ◄Binanın çeşitli noktalardan alınmış kesit resimleri ◄Zemin çatı,duvar ve kolonların mukavemet durumları vb. konularda toplanan bilgiler düzenlemede kullanılabilir. 7.5.YERLEŞTİRME TİPLERİ *Prosese Göre Yerleştirme *Mamule Göre Yerleştirme *Sabit Pozisyonlu Mamule Göre Yerleştirme Prosese Göre Yerleştirme Makine ve iş gücünün kullanılmasında esneklik, Makineler çok çeşitli islerde kullanılabilir, Gözlem ve kontrol iyi yetişmiş kişiler tarafından yapıldığı için etkinliği yüksek, İş çeşidi fazla Taşıma miktarı fazla Yarı mamul stokları yüksek Makine ve işçinin boş bekleme olasılığı yüksek ÜPK işlemleri daha karışık Toplam üretim süresi uzun Kalifiye eleman kullanma zorluğu vardır 2.Mamule Göre Yerleştirme İş akışı düzgün Taşımalar az Toplam üretim süreli kısa Yarı mamul stok az ÜPK nispeten basittir,formüle edilebilir Gözlem ve kontrol kolay Kalifiye olmayan işçi kullanılır Esneklik az Üretim akış hızı en yavaş makineye bağlı Makine veya yarı mamul cinsinden yedek kapasite bulundurma zorunluluğu vardır Yatırım miktarı yüksek Gözlem ve kontrol kolay olmakla beraber uzmanlaşmış değil 3.Sabit Pozisyonlu Mamule Göre Yerleştirme Malzeme hareketi minimumdur Ekip çalışması yapıldığından iş dağılımı,gözlem ve kontrol kolaydır Ekip oldukça bağımsız çalıştıklarından,toplam üretim süresini kısaltacak önlemler almak mümkündür. Makine ve teçhizatın mamulün bulunduğu yere taşınması güç ve pahalı olabilir. Makine ve teçhizattan yararlanma oranı düşük Kalifiye işçiye ihtiyaç var İşçilik yükünün dengelenmesinde başvurulacak çarelerden bazıları şunlardır: İki veya daha fazla tezgahta bir işçi çalıştırmak İki kısa işlemin bir işçi tarafından yapılması İşçinin yükünü artırmak İşçinin çalışma hızlarına göre dizlemek Depo Kurma Amaçları Bir hat üzerinde işlemleri birden fazla hat üzerinde bulunan daha yüksek frekanslı alt işlemler ayırmak Değişik frekanslı alt işlemleri bir hat üzerinde bulunan ana işlemlerde gruplamak Tek hatlı üzerindeki işlemleri yine tek hat üzerinde bulunan alt işlemlere ayırmak Değişik frekanslı üretim hatlarını aynı frekanslı üretim hatlarına dönüştürerek üniform bir akış sağlamak amaçları fabrika içinde ara depolar kurulabilir. Ara depolar; 1.Üretim hattının bir yandaki belirsiz akışı diğer taraftan ayırmak, 2.Akış tipinin veya hızının değişmesine olanak sağlamak, 3.Mamul deposundaki faaliyetleri azaltmak fonksiyonlarını yerine getirmektedir. 7.6.ÜRETİM AKIŞI ANALİZİ Bir fabrikada aynı tip işleri gören makinelerin bir araya getirilmesi ideal olarak en iyi yerleştirme düzenini oluşturur.Bunu tam anlamıyla gerçekleştirmek güçtür.Her şeyden önce imalat işlemlerinin özellikleri bunu olanaksız kılar.Rotalar yardımı ile mümkün en iyi akışı sağlayacak yerleştirme düzeninin bulunmasına Üretim Akış Analizi denir. Üretim Akış Analizinin(ÜAA) Gerçekleştirmek İstediği Amaçlar ►Belirli bir grup tezgahta tümüyle işlenip mamul hale gelecek parçaları bulmak ►Her tip tezgahın mümkün olduğu ölçüde yalnız belirli bir grupta yer almasını sağlamak ►Toplam taşıma uzaklığını ve taşınan ağırlığı minimum yapmak ►Gereksiz iş ve malzeme rotalarını elimine etmek Fabrika Akış Analiz Kademeleri ¿Departmanlara Ayırma ¿Tezgahların Departmanlara Dağıtılması ¿Genel Akış Diyagramlarının Çizilmesi ¿PRN’larının Bulunması ¿Rota Analizi ¿Departmanlar Arası Akışın Belirlenmesi Tezgah gruplarının yerleştirilmesinde yapılacak işler İşlemler yeniden numaralanır Tezgah-İşlem frekans tablosu kurulur Tezgahlar nümerik veya alfabetik esasa göre kodlanır. Grup içi iş akışı diyagramı çizilir İşlem rota numaraları bulunur ve analiz edilir Mümkün olan en basit akış sistemi tayin edilir İş yükü ve tezgah kapasitelerinin kontrolü yapılır. 8.1.İŞLETMELERDE LOJİSTİK FONKSİYONU Lojistik sözcüğünün ilk kez 1905 yılında “ordulara ait malzeme ve personelin taşınma,tedarik,bakım ve yenilenmesi” şeklinde askeri bir fonksiyonu tanımlamak amacı ile kullanıldığı biliniyor.Daha sonra Global pazarların yoğun bir rekabet ortamında hızla geliştiği çağımızda bir işletmenin başarısı hatta yaşaması,üretim girdi çıktılarının istenilen miktar,yer ve zamanda hazır bulundurulmasına bağlı hale geldi. Lojistik fonksiyonunun işletme yönetiminde önem kazanmasının nedenleri şöyle sıralanabilir: Taşıma uzaklıklarının ve maliyetinin artırılması Üretim teknolojilerinin pek çok alanda doyma noktasına ulaşabilmesi yöneticilerin maliyet düşürmek için lojistik alanına yönelmesi Stok kontrolünde tam zamanında tedarik sistemlerin yaygın biçimde kullanılması Mamul çeşitlerinin gelişen ve değişen tüketici isteklerini karşılama zorunluluğu ile hızla artması Bilgisayar kullanımının yaygınlaşması ve haberleşme sistemlerinin gelişmesi Çevreyi koruma amacı ile kullanılmış malzemelerin yeniden kullanılmak üzere işlenmesi Büyük uluslar arası üretim ve satış firmalarının çoğalması LOJİSTİK YÖNETİMİ Üretim prosesinde kullanılan hammadde,yarı mamul,mamul ve hizmetlerin çıkış ve kullanılış noktaları arasında akışının planlanması ile kontrolü ile ilgilenen bir yönetim anlayışı olarak tanımlanır 8.2.LOJİSTİK ORGANİZASYONU Bir işletmenin lojistik sistemi organizasyon açısından satın alma,imalat,dağıtım şeklinde üç alt sisteme ayrılabilir.Her alt sistemdeki faaliyetlerin yönetimi işletmenin çeşitli departmanlarını ilgilendirir.Çoğu kez bir grup faaliyet için bulunan en iyi çözüm diğerlerinin zararına olur.Bu durum lojistik problemlerine üretimde olduğu gibi disiplinler arası bir özellik kazandırır.Dolayısıyla departmanlar arasındaki amaç farklarını göz önüne alarak uzlaştırıcı çözümler aramak gerekir. Sayılan üç sistemin içerdiği faaliyetler yakından incelenirse çekişmelerin doğuracağı sorunları anlamak kolaylaşır: →Satın Alma Sistemi →İmalat Sistemi →Dağıtım Sistemi Satın Alma Sisteminde Aranan Çözümler Hangi malzeme,ne zaman ve ne miktar sipariş edilecek Hangi firmadan satın alınacak? Tedarik kaynakları nasıl değerlenecek Hangi taşıma araçları kullanılacak? Gelen malzeme nasıl depo edilecek? İmalat Sistemi Tanımları Gelen malzeme ve parçaların mamule dönüştürülmesi sırasında yapılan taşımaları ve ara depolamaları içerir.Bu sistemdeki lojistik faaliyetler “malzeme nakli” adı altında tamamen işletme içi bir fonksiyon olarak düşünülür.Üretim yönetiminin kapasite planlaması,yükleme,programlama vb. faaliyetleri ile malzeme nakli arasında sıkı bir bağımlılık vardır. Dağıtım Sistemleri Mamulün ambara gönderilmesinden tüketiciye ulaşıncaya kadar geçirdiği depolama ve taşıma işlemlerinden oluşur.Bazen “fiziksel dağıtım” adı ile anılan bu grup faaliyetlerin ilgilendiği sorunlar arasındadır. Dağıtım Sistemi Faaliyetlerin İlgilendiği Sorunlar ¿Tüketicinin miktar,zaman ve yer olarak beklediği hizmetler nelerdir? ¿Tüketicinin beklediği dağıtım hizmetleri mümkün en düşük maliyetle karşılanıyor mu? ¿Dağıtım merkezlerinde hangi mamuller,ne miktarda stoklanacak? ¿Hangi taşıma araçları veya servisleri kullanılacak? 8.3.SİPARİŞ PROSESİ Sipariş prosesi süreci alıcı ve satıcıya göre farklı tanımlanır.Sipariş periyodu alıcıya göre sipariş emrinin gönderilmesi ile malın teslim alınması arasında,satıcıya göre sipariş emrinin alınması ile malın müşteriye teslimi arasında geçen süredir. Sipariş Prosesi 5 Grupta Toplanan Faaliyetleri 1-Sipariş planlaması 2-Sipariş emri ulaşım 3-Sipariş işlemleri 4-Sipariş montajı ve paketleme 5-Gönderme 8.4.DEPOLAMA Depolama amaçlarına göre şöyle sıralanır: *Üretim-talep arasındaki farkları karşılayan mamul ambarları *Gümrük ve diğer vergilerin ödenmesi,sağlık ve güvenlik kontrolün,ödeme garantisi vb. işlemlerin tamamlanmasını bekleme yüzünden oluşan depolar *Malların bir aracı kuruluşundan diğerine devrinde oluşan depolar *Perakende mağazalarına istek üzerine dağıtım ana depolar *İşletme içindeki departmanlar veya iş istasyonları arasında,kapasite farkları yüzünden oluşan mamul,yarı mamul ambarları *Toptan alma malları müşteri isteğine göre değişen miktarlarda gruplanıp paketlenmesi ve dağıtımı için oluşan(pazara yönelik) depolar *Çeşitli ülkelerden satın alınan hammadde,mamul ve yarı mamullerin toplanıp muayene ve testlerden geçirildikten sonra imalata veya perakende mağazalarına gönderilmesi amacı ile oluşan depolar Bir depolamada yapılan işlemler şunlardır: İşletme içinden veya dışından gelen malların teslim alınması Malları depolamadaki uygun konumlara yerleştirmek Ayıklama,yeniden gruplama ve paketleme işlemleri Malların bozulma,kırılma vb. zararlara uğramasını engellemek Malları müşterilere uygun araçlarla göndermek Stoklardaki değişmeleri ile ilgili departmanlara bildirmek Depo Kurmada Oluşan Sorunlar ►Taşıma maliyetlerini minimum yapan uygun yer seçimi ►Depo binası dizaynı ►Yükleme-Boşaltma ve depo içi taşımalarda kullanılacak araçların seçimi ►Depo yerleştirme düzeni ►Rafların dizaynı ►Gelen malların yerleştirilmesi,sipariş edilenlerin toparlanması ve paketlenmesi ►Kayıt ve haberleşme sistemlerinin seçimi ►Araç-bakım ve tamir atölyelerinin kuruluşu ►Depo dışı taşıma araçları için park yeri ►Personel için gerekli dinlenme,yemek vb. 8.5.SATIN ALMA Satın alma fonksiyonu “üretim sisteminin ihtiyacı olan mal be hizmetlerin en uygun fiyat ve kalite ile güvenilir kaynaklardan temin edilmesi” şeklinde tanımlanır. Etkili bir satın alma ile karlılığı ile artırma yolları Satıcı firmalarla uygun fiyat anlaşmaları yapmak Düşük fiyat veren firmaları araştırmak Aynı işi gören malzemeler kullanmak Mamulün kalite v performansını etkileyen dizayn değişiklikleri yapmak Standart malzeme ve parçaları tercih etmek Satış firmaların sayısını azaltmak Diğer firmalarla anlaşmalar yaparak satın alma pazarlık gücünü arttırmak Satıcı firmalar arasındaki rekabetten yararlanma yollarını araştırmak En uygun taşıma yollarını araştırmak 8.6.GLOBAL LOJİSTİĞİNİ ENGELLEYEN FAKTÖRLER ☼Az gelişmiş ülkelerin pazarını dışa açmak için yatırım ortaklığı ve teknoloji paylaşımını ön koşul olarak ileri sürmeleri ☼Gelişmiş ülkelerde işçilik ücretlerinin artması yüzünden firmanın parçaları diğer ülkelerden sağlanma politikasına yönelmeleri ☼Çok uluslu dev firmaların dünya pazarlarına açılması ve uluslar arası pazarlamanın gelişmesi ☼Çok uluslu firmaların dünyanın her yerinde üretim veya satış yapabilme olanaklarına sahip olması ☼AB,NAFTA vb. ekonomik anlaşmaların uluslar arası ticareti kolaylaştırması 8.7.MALZEME NAKLİ PRENSİPLERİ Bir üretim prosesinde mamul veya hizmet üretme amacı ile yapılan faaliyetlerde yer alan tüm taşımalar malzeme nakli konusunu içerir.Bu tanıma göre;bir fabrika içindeki hammadde,yarı mamul ve mamullerin taşınmaları,depolardaki yükleme-boşaltma faaliyetleri,hatta bürolardaki haber veya formların hareketleri de bir malzeme naklidir. Taşıma maliyeti iki grupta toplanabilen masraflardan oluşur: 1-Taşımada kullanılan makin ve teçhizatın yatırım masrafları 2-Sistemin çalışmaları ve bakımı için masraflar Malzeme nakli planlamasında çalışmaların daha verimli yürütülmesini ve standartlara uyması kolaylaştıran prensiplere göre hareket edilir.Bu prensipler şunlardır: -Taşımada kullanılan makinelerin sayıca mümkün olduğu kadar az fakat sürece uzun taşıma yapmaları sağlanmalıdır. -Bir defada taşınan miktar standart boyutlarda ve mümkün olduğu kadar büyük tutulmalıdır. -Büyük ağırlıkların taşınmasında mekanizasyona gidilmelidir -Aynı işi yapan çeşitli taşıma makineleri performanslarına ve birim taşıma maliyetlerine göre kıyaslanmalıdır. -Taşıma hızları,emniyet ve maliyet faktörleri elverdiği ölçüde yüksek olmalıdır. -Taşıma esnasında;sürtünme,kavrama,tutma vb. faaliyetlerde kaybolan enerji minimum olmalıdır. -Taşımalar,köşeli ve zikzaklı hareketlerden kaçınarak yapılmalıdır. -Taşınan toplam miktar arttıkça birim taşıma maliyeti düşmelidir. 8.8.MALZEME NAKLİ FAKTÖRLERİ *Taşınacak malzeme *Taşıyıcı kaplar *Taşınacak yer *Taşıma sıklığı *Taşıma uzaklığı *Taşım hızı *Ortam *İnsan gücü *Araçlar 8.9.BİR MALZEME NAKLİ PROJESİNDE YAPILACAK İŞLER ☼Fabrika binası,imalat tipi ve araçları ☼Taşınan malzemeler ☼Mevcut ve yeni alınacak taşıma araçları ☼Taşıma faaliyetleri ☼Maliyet analizleri Malzeme naklini etkileyen faktörlere göre toplanan bilgilerin gösterilen faaliyetler çerçevesinde değerlendirilmesi ile fabrikadaki taşım sistemi ayrıntıları ile ilişkili bulunduğu ve geriye dönüşlerle düzeltmelerin zorunlu olduğu gözden kaçmamalıdır. 8.10.TAŞIMA ARAÇLARININ KARAKTERİSTİKLERİ ►Esneklik ►Çalışma boşluğu ihtiyacı ►Denetim ve kullanma kolaylığı ►Hız ►Güç ►Taşıma kapasitesi ►Hareket yolu TAŞIMA ARAÇLARI Konveyörler Vinç ve asansörler Konumlandırma Endüstriyel taşıtlar Motorlu taşıtlar Demiryolu araçları Deniz taşıtları Hava taşıtları Çekmelik ve paletler Fabrikalarda Malzeme Naklinde Kullanılan Araçlar ☼Sabit izli araçlar ☼Sınırlı alanda çalışabilen araçlar ☼Geniş ve sınırsız alanda çalışabilen araçlar Sınırlı Alanda Çalışabilen Araçlar Karakteristik Özellikleri Taşınacak malzemenin maksimum yüksekliği Fabrikadaki tesis ve makinelerin maksimum yüksekliği Bağ yüksekliği İstenen minimum kaldırma yüksekliği Araba içi gerekli boşluk Köprü ile zemin arasındaki yükseklik farkı Köprü açıklığı Köprü gövdesinin açıklığı Motor tipi ve gücü Geniş ve sınırsız alanda çalışabilen araçların gruplandırılması →İnsan gücü ile çalışan arabalar →Motorlu arabalar →Traktör-treyler sistemi TAŞIMA FAALİYETLERİ Taşıma işlemleri;başlangıç ve bitiş noktaları,yükleme,boşalma Taşımada kullanılan araçların ayrıntılı tanımı Taşıma uzaklıkları Taşıma miktarları;birim zamanda veya üretim birimi başına düşmesi BÖLÜM 9 KAPASİTE PLANLAMASI 9.1.KAPASİTENİN TANIMI VE ÖLÇME KRİTERLERİ Kapasite genellikle;bir üretim oranı veya belirli bir zaman içindeki üretim miktarı olarak tanımlanır.İkinci bir tanıma göre kapasite ölçümünde miktar veya zaman faktörlerinin belirlenme güçlüğü vardır.Yalnız bir cins mamul üreten bir fabrikada böyle bir sorun yoktur. 9.2.TALEP,STOK VE ÜRETİM HIZI İLE KAPASİTE İLİŞKİLERİ Bir fabrikanın makine ve insan gücü kapasitesi maksimum talebe tespit edilemez.Böyle yapılırsa,talebin düşük olduğu dönemlerde düşük kapasite ile çalışılır.Dolayısı ile mamulün maliyeti kar getirmeyecek bir düzeye ulaşır.ÜPK açısından üretim hızının sabit veya çok seyrek değişen belirli düzeylerde tutulması esastır. a)Gözle Kontrol Metodu Özellikle küçük işletmelerde depo ve ambarlardan sorumlu kişiler tarafından uygulanan bir kontrol metodudur.İlgili kişi veya kişiler stoklanan maddeleri gözle kontrol ederek karar verirler. b)Çift Kutu Metodu Küçük işletmelerde stoklanacak olan kutu,bölmeler veya kısımlarda toplanmaktadır.Bunlar asılı kutu ve yedek kutudur. c)Sabit Sipariş Periyodu Metodu Bu metoda göre stok miktarlarını belirli sabit sürelere göre tespit edilir.Tespit edilen miktarları belirli düzeylere tamamlayacak olan sipariş miktarları verilerek stoklar tamamlanmaya çalışılır d)Sabit Sipariş Miktarı Metodu Bu metoda göre stoklar,önceden tespit edilmiş sabit sipariş miktarı seviyesine geldiği zaman sipariş verilir.Sabit sipariş miktarı talep miktarı,birim fiyatları ve sipariş maliyetlerine göre belirlenmektedir. e)ABC Metodu ABC metodu,stokların miktar ve değerlerine göre kümülatif yüzdeler olarak gruplandırılması ve bu grupların stok değişiminin izlenmesiyle yapılır.ABC Stok Kontrol Metodu üretim planlama,kalite kontrolü satış ve dağıtım işlemlerinde de kullanılmaktadır. f)Maksimum-Minimum Stok Kontrol Metodu Bu metoda göre elde bulundurulması gereken stok miktarı,yeniden sipariş geçme noktasının bilinmesi gerekir. Maksimum-Minimum Stok Kontrol Metodunun Başlıca Varsayımları Stok tüketim oranı sabit olmaktadır. Sipariş miktarının tamamı bir defada teslim edilmektedir. Tüketim oranı tahmin edilmektedir. EKONOMİK SİPARİŞ MİKTARI MODELİ İşletmelerde en uygun stok düzeyiyle ve kullanımıyla ilgili sonuçlar vermesi nedeniyle önemlidir.Ekonomik Sipariş Miktarı modeli talebin kesin olarak bilindiği durumlarda yaygın olarak kullanılan stok kontrol modelidir. STOK SİSTEMİNDE BİLGİSAYAR KULLANIMI Bir çok işletmede,stok çeşitlerini ve bileşimlerini tespit etmek oldukça güçtür.İşletmelerde stok yönetiminde bilgisayar kullanımı sonucu,stoklarla ilgili maliyetlerin hesaplanması daha kolay olmaktadır.Stok kontrolünde bilgisayarlar stok miktar ve zamanının en iyi şekilde tespiti,tahmini ve talep durumlarıyla ilgili olarak oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. İşletmelerde stok politikasının amacına ulaşabilmesi için gerekli olan aşağıdaki bilgiler,bilgisayarlar tarafından sağlanabilmektedir: Taleple ilgili bilgiler; ►Sipariş sıklığı ve hacmi ►Satışların güvenirliği ve hacmi ►Dağıtımın fiziksel ve finansal yapısı ►Satış tahminlerinin sıklığı ►Talebi karşılamama durumunda ortaya çıkan maliyetler Üretimle ilgili bilgiler; ►Üretimle ilgili organizasyon yapısı ►Üretimle süreçlerinin sayısı ►Üretim özellikleri,fark ve ayrıntı derecesi ►Fiziksel ihtiyaçlar ve ayrıntıları ►Üretim gücü ve esnekliği ►Üretim kapasitesi ve depolama durumu ►İşlem türleri ►Kalite özellikleri Bilgisayar aşağıdaki özelliklerden dolayı stok kontrolünde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır: →Çok sayıda girdi imkanlarının olması →Yapılan işlemleri kayıt etmesi →İstenilen hızda ve çabuklukta işlemlerin yapılması →Sonuçların kesin ve doğru bir şekilde verilmesi →Bilgisayarların oldukça karmaşık stok problemlerini çözmesi 9.3.BAKIM PLANLAMASI Bakım planlaması;bir işletmenin sürekli olarak çalışır durumda olmasını sağlamak amacı ile yapılacak olan faaliyetlerin planlamasına denir. Bakım Planlamasının Temel Fonksiyonları -Mevcut fabrika,makine,araç-gereçlerin bakımı ve korunması, -Makine teçhizatın sürekli bakımı,kontrolü ve yağlanması, -Mevcut makine,araç-gereçlerin ve binaların değiştirilmesi, -Yeni makine,araç-gereçlerin yerleştirilmesi ve yeni binaların inşaatı, -Enerji üretim ve nakil vb. tesisatın kontrolü ve bakımı, -Bakım hizmetlerinden yararlanma düzeyinin artırılması İşletmedeki Bakım Planlamasının yardımcı fonksiyonlarının başlıcaları şunlardır: ☼Ambarların korunması ve bakımı, ☼Hurda makine,araç-gereçlerin değerlendirilmesi, ☼Çevre kirliliğinin önlenmesi amacı ile atık maddelerin ortadan kaldırılarak değerlendirilmesi, ☼Hurda makine,araç ve gereçlerin bakımı ve değerlendirilmesi, ☼Bina,makine,araç ve gereçlerin sigorta ettirilmesi, ☼Kapıcılık,bekçilik vb. hizmetler. Bakım Planlamasının Amaçları &Sistemin çalışmasında bir aksama ve başarısızlık olmaması, &Sistemin çalışmasında bir aksama veya başarısızlık olması durumunda,bunun yol açacağı zararların en aza indirilmesi. Bakım Planlaması Kapsamaları İşletmelerdeki mevcut makine ve araçların kalitesinin yükseltilmesi, Makinelerin bakım ve yenilenmesini basitleştirecek yönde planlar yapılması, İşletmenin mevcut yerleştirme düzeninin daha fonksiyonel bir hale getirilmesi, İş sürekliliğini sağlamak amacı ile ara stokların hazır bulundurulması Bakım Planlamasının Üretime Etkisi Makinelerin ve makinelerde çalışan işçilerin boş kalması sonucu meydana gelen üretim kayıpları, Genel işletme giderlerinin artması, Endirek işçilik giderlerinin artması, Iskarta oranı ve defolu üretimin artması sebebiyle kalitenin düşmesi Bakım Planlamasının etkinliğini sağlamak amacı ile aşağıdaki faktörler dikkate alınmalıdır: &İşletmenin üretim türü &İşletmenin büyüklüğü &Makine ve araç-gereçler &Personel Eğitimi &İşletmenin sürekliliği &Yerleştirme düzeni BAKIM BÖLÜMÜNÜN ORGANİZASYON ŞEMASI Fabrika Müdürü İmalat Bölümü Tesisler Mühendisliği Fabrika Müh. Böl. Maliyet ve İş Kontrol Müh. Üretim Plan.Kont. BAKIM BÖLÜMÜ Enerji İşl. Müh. Koruyucu Hiz. Bina Bakım Şefi Tesisat Bakım Şefi Makine-Teçhizat Bakım Şefi Atölye Bakım Şefi BAKIM ÇEŞİTLERİ ♦Düzeltici bakım ♦Koruyucu bakım ♦Düzeltici bakım; Düzeltici bakım,makine,araç-gereç ve diğer tesisatta olabilecek arızalar,arıza meydana geldikten sonra yapılan bakım işlemine denir. ♦Koruyucu bakım; Makinelerde herhangi bir arıza olmadan önce,arızayı önlemek amacı ile makine,araçgereç ve tesisatta yapılacak olan bakımdır. Koruyucu bakımın birçok faydaları bulunmaktadır. •Makine,araç-gereç ve diğer teknik araçların daha az arızalanma durumu olacağından,üretilen malın verimliliğini artırmaktadır. •Makinelerde daha kaliteli üretim yapılabilecektir. •Makinelerin önceden bakımı yapıldığı için iş gücü kayıpları azalır. •Yedek makine,araç-gerece bağlı olan ihtiyaç azalacağından işletmede tasarruf sağlanacaktır. •Yedek parça stok miktarı da azalacağından stoklarda da tasarruf sağlanacaktır. •Sağlanan bu faydalar sonucunda üretilen malın maliyetlerinde bir azalma olacaktır. Koruyucu bir bakımın programı hazırlanırken aşağıdaki soruların değerlendirilmesi gerekir: ◘Makine ve araç-gereçlerde meydana gelme ihtimali olan arızalar önemli midir? ◘Muhtemel bir arızanın giderilmesi ne kadar zaman alır ve maliyeti nedir? ◘Koruyucu bakım ile bazı makinelerin ömrü uzatılabilir mi? ◘Birim maliyetlerde bir düşüş sağlana bilir mi? Başarılı bir bakım planlaması uygulaması yapılabilmesi için gerekli olan şartlar şunlardır: -Bakım faaliyetlerini planlayacak ve programlayacak kişilere gerekli yetkilerin verilmesi, -Bakım yöneticisi ve ekibine gerekli olan tüm bilgilerin verilmesi, -Bakım faaliyetlerinin işletmenin üretim plan ve programlarına uygun olarak yapılmasının sağlanması. Bakım Hizmetlerinde Dikkat Edilecek Noktalar Bakım talepleri bir merkezde toplanarak buradaki yöneticinin onayı ve bilgisi olmadan hiçbir bakım işlemi yapılmamalıdır. Üretim yapan işçiler çok acil durumlar dışında bakım işlemleri yapmamalıdır. Bakım amacı ile malzeme depoları düzenli bir şekilde kontrol edilerek,bakım için gerekli olan malzeme stokları hazır olmalıdır. Bakım faaliyetleri daha etkin bir şekilde yapılarak,maliyetleri kontrol edilerek,bütün bakım faaliyetlerinin kaydedilmesi gerekir. ☼Bakım hizmetlerinin yapılabilmesi için gerekli olan işçilik ve malzeme masrafları ☼Makinelerin durması sonucu üretim sisteminde meydana gelen aksamaların yok açtığı kar kayıpları ☼Bakım organizasyon,plan ve programlar ile bakım hizmetlerinin kontrolü için yapılan masraflar Programın Uygulanması Sonucunda Aşağıdaki Bilgilere İhtiyaç Duyulmaktadır: ¢Tamirat gerektiren arızaların ortaya çıkış sıklığı ve nedenleri, ¢Arıza maliyetleri ile koruyucu bakım yapılması durumundaki maliyetler SIFIR KAR NOKTASI Mamul maliyetini ilgilendiren çeşitli bilgiler ekonomik analizlerle değerlendirildikten sonra yeni mamul seçiminde ve kapasite planlamasında veri olarak kullanılır. Bir mamulün toplam maliyeti üç grupta toplanabilen unsurlardan oluşur.Bunlar; ►Direk Malzeme ►Direk İşçilik ►Genel Masraflar Mamulün fiziksel yapısını oluşturan ve bir ünite mamulde ne miktar kullanılacağı kesinlikle bilinebilen malzemelerin maliyeti birinci gruba girer.Direk işçilik,aynı direkt malzeme gibi,bir ünite mamulün üretimi için harcanan işçilik saati ile ölçülür.Genel masraflar veya bazı kitaplardaki adı ile imalat umumi masrafları ilk iki gruba girmeyen bütün masraf kalemlerini içerir. İmal etme veya satın alma Kiralama veya satın alma alternatiflerin değerlendirilmesi Teçhizat seçimi Kar alternatiflerinin incelenmesi Kar planlaması Belirsizlik halinde kar analizi Başta talep olmak üzere verilere dayanarak yapılan kapasite ihtiyaç tahminleri daha sonra detaylandırılır.Üretim programları her iş istasyonunda yapılacak işleri belirtecek şekilde düzenlendiğinden,makine veya iş gücü kapasite planlamasında da aynı derecede ayrıntıya inilmesi zorunludur.Kapasitelerin üretim programına gerçekleştirilecek biçimde dağılımına yükleme denir. Üretim hızının sabit veya az değişir tutulması amacı ile başvurulacak çareler şöyle sıralanır: Stok yapılır Düşük talep dönemlerinde satışları artırıcı tedbirler alınır Yüksek talep düzeylerini düşündürücü tedbirler alınır Çalışma saatleri fazla mesai veya ek vardiya ile artırılır veya azaltılır Yeni işçi alma veya işten çıkarma ile insan gücü ayarlanır İmalatın bir kısmı diğer firmalara yaptırılır 9.3.TEK MAKİNENİN KAPASİTESİ Üretim programlarının hazırlanmasında her makinenin gerçek(veya fiili)kapasitesinin bilinmesi gereklidir.Bir makinenin maksimum kapasitesi;çalışma hızı,dayanıklılık,güvenirlilik vb. fiziksel niteliklere bağlı olduğundan kolaylıkla hesaplanır.Gerçek kapasite hemen daima maksimum kapasitesi altındadır.Diğer makinelerle ilişkiler,işçi,malzeme gibi makinenin dışında kalan faktörlerin tam kapasite ile çalışmayı engelleyici etkileri vardır. Makine kapasitesinin planlamasına,bir işlem için harcanması gereken makine zamanının tespiti ile başlanır.Bunun için önce proses mühendisliğinden gelen bilgilere dayanarak işlemin çıplak makine süresi bulunur.Buna;hazırlık ve kaçınılamayan gecikmeler için hesaplanan(veya tahmin edilen)süreler eklendikten sonra normal süre elde edilir.Üretilmesi istenen miktar normal süreye bölünürse,makine-saat cinsinden gerekli kapasite ve buradan da makine sayısı belirlenir. 9.4.ÇALIŞMA SÜRESİ VE KAPASİTE Sürekli çalışan makinelerin tamir-bakımı güçtür.TB için boş zaman kalmadığından küçük bakımlar için tüm üretimi durdurmak zor olabilir.Süreli çalışma düzeni esnek değildir.Üretimin azaltılması istendiğinde makine ve işçiyi boş bırakmaktan başka çare yoktur.Halbuki normal mesaide,zaman zaman çalışma süresini artırarak fazla talebi karşılama olanağı vardır.Gerçi işçi çıkarmak suretiyle 3 vardiyadan iki veya bir vardiyaya inilebilir.Fakat bunun da işçi üzerinde olumsuz psikolojik etkileri vardır. 9.5.KAPASİTE DENGELENMESİ Bir imalat prosesinde kapasite dengelenmesini güçlendiren en önemli sınırlayıcı şart taleptir.İstenilen üretim miktarı ile üretim sisteminin maksimum kapasitesinin aynı olması pek nadirdir.Dolayısı ile bu uyuşmazlığın doğurduğu tek sorun maliyetlere veya boş kalite kayıplarına katlanmak bir açıdan kaçınılmaz olmaktadır. 9.6.ENDİREK İŞGÜCÜ İHTİYACININ BULUNMASI Endirek işçi, hangi mamul üzerinde ne kadar emek harcandığı bilinmeyen bir faaliyettir.Bir imalat işletmesinde endirek işçilik kapsamına giren işlerin bazıları şunlardır:Posta başı ve ustabaşılar,kalite kontrolleri,temizlik ve meydan işçileri,malzeme taşıma,vinç operatörü,yükleme-boşaltma,iş takipçiliği,takım odası,sevkiyat, ambar,ambalaj,tamirbakım vb. Endirek işçilik ihtiyacının saptanmasında uygulanan yöntemlerden bazıları ►Kestirme Yüzde Yöntemi ►Standart Ölçüler Yöntemi ►Optimum Saat Yöntemi ►Kıyaslama Grafikleri ►Örnekleme Yöntemleri İŞÇİLİK SAYISININ BELİRLENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR *Aylık mesai sürelerinin değişkenliği *Fiilen çalışan işçi ile bordroda gözüken işçi sayıları arasındaki fark *İşçi devri *Çalışma verimindeki dalgalanmalar *Mamul çeşidindeki değişiklikler *Çalışma temposu *Kalite düzeyi *Vardiya etkisi *Yedek işgücü ihtiyacı *İşlerin süreksizliği 9.7.SIFIR KAR NOKTASI ANALİZİ Mamul maliyetini ilgilendiren çeşitli bilgiler ekonomik analizlerle değerlendirildikten sonra yeni mamul seçiminde ve kapasite planlamasında veri olarak kullanılır.Bir mamulün toplam maliyeti gruplandırılır. Bir mamulün toplam maliyeti üç grupta toplanabilir.Bunlar: Dizayn ve kapasite planlama faaliyetleri grupları a)Sabit maliyetler; üretim hacmi ne olursa olsun miktarı değişmeyen harcamalar toplamıdır. b)Değişir maliyetler; üretim hacmi ile orantılı artan maliyet unsurları toplamıdır. İŞ ANALİZİ METOT ANALİZİ ZAMAN ANALİZİ İşleri daha kolay yapabilmek için daha ekonomik metotlar geliştirme İşlerin ne kadar zamanda yapılabileceğini tespit etme Daha yüksek verimlilik ÜRETİM PLANLAMASININ STRATEJİLERİ Üretim planlaması,işletmenin üretim faaliyetlerinin istenilen miktar,kalite,yer ve zamanda;kimler tarafından nasıl,ne şekilde ve ne zaman yapılacağı ile ilgili çalışmalardır. Üretim Planlamasının Ön Plana Çıkmasını Sağlayan Faktörler İşletmedeki faaliyetlerle ilgili koordinasyon zorluğu İşletmeler arası ilişkilerin artması ve rekabet durumu Üretim sistemlerinin yoğunluğu ve karışıklığı Müşteri zevk ve tercihlerindeki değişmeleri Teknoloji vb. nedenlerle hizmet,kalite,fiyat rekabetinin artması İşletmenin ekonomik üretim düzeyinde üretim düzeyinde üretim yapmasını sağlamak amacıyla;malzeme,hammadde,işgücü ve makine çalışma süresi kayıplarının minimum düzeye indirilmesinin sağlanması Üretim Planlaması İşlemleri →Satışlara göre üretim planlamasının yapılması →Üretim süresinde yapılacak işlerin iş akımı şemalarının çizilmesi,tezgahlara iş yükleme ve personele görevlendirmenin yapılması →Malzeme ihtiyaç planlaması ve stok kontrolünün yapılması İşletmelerde Kullanılan Başlıca Stok Kontrol Metotları ¿Gözle kontrol metodu ¿Çift kutu metodu ¿Sabit sipariş periyodu metodu ¿Sabit sipariş miktarı metodu ¿ABC metodu ¿Maksimum-Minimum metodu
