YAHUdİLİK: MİLLİLİK VE EVREnsELLİK

E T KİNLİK
6
YAHUDİLİK: MİLLİLİK VE EVRENSELLİK
MÖ 300 yılında Yahudi dünyası. İleride daha
da genişleyecek olan Yahudi diyasporasının başlangıcı bu haritada görülmektedir. Yahudi yerleşimi henüz Yahudiye’de ve Babil’de yoğundur. Bu
erken dönem batıya yayılma hareketinin etkisi MÖ
2 ve MS 3. yüzyıllarda daha net olarak görülecektir.
Yahudi kolonilerinde yaşayan halkın çoğu Arami-
ce veya İbranice değil, Yunanca konuşmaktadır.
Zamanla aradaki kültürel farklılık giderek açılacak ve Hıristiyanlık yayılma gücünü daha çok bu
halklarda bulacak, Yahudilerin tohumlarını attığı
Tektanrıcılık inancının dinamik ve verimli topraklarında yeşerecektir.
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I
D İ L A R A
K A H Y A O Ğ L U
K AY N A K 1 :
148
K AY N A K 2 :
Diyaspora Yahudileri ve
yayılma
Kudüs’ün 70’te tahrip edilmesinden itibaren,
Yahudilerin Yahudiye’deki konumları ile Roma
İmparatorluğunun herhangi bir başka yerindeki
konumları arasında gerçekten pek bir ayrım yoktu.
Yahudilikten devlet dinine (Roma) ve Hıristiyanlığa bazı geçişler de olmakla birlikte, diyaspora
kısmen döndürmeler (Yahudi misyonerlik etkinlikleri) yoluyla büyümeye ve yayılmaya devam etmiştir. Kesin olmamakla birlikte, 70 yılından kısa
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 148
bir süre önce Yahudiye’de iki buçuk milyon, Roma
diyasporasında da dört milyon Yahudi olduğuna inanılmaktadır. Daha sonraki tarihlerde buna
benzer bir durum çok enderdir. Doğu sınırının ötesinde de büyük bir Yahudi nüfusu (70 yılına gelindiğinde muhtemelen bir milyon veya daha fazla)
olması bir yana, Romalıların Yahudi meselesini
neden ciddiye aldıkları açıktır.
(Lange, Nicholas de, Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük Uygarlıklar
Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, 2000, s. 27)
03.11.2014 12:01:59
K AY N A K 4 :
Hasmoniler zamanında
Yahudilik
Yahudi egemenliği giderek yaygınlaştı öyle ki
Aleksandr Yannai öldüğünde Davud’unkiyle kıyaslanacak büyüklükte bir krallığı yönetiyordu.
Yahudiler fethedilen bölgelere yerleştirildiler;
oranın nüfusunu zorla Yahudileştirdiler ve karşı
koyan bazı kentleri yok ettiler. Yahudi ismi geniş
bir alana yayıldı.
Seçilmiş kavmin görevi
Hz. İbrahim soyundan geldiği kabul edilen
İbranileri ve İsrailoğullarını Tanrı’nın “seçilmiş
kavmi” saydığı için, Yahudilik bu halkın ulusal
dini olarak gelişmiştir. Bu inanca göre Tanrı, Hz.
İbrahim’in kişiliğinde İsrailoğullarıyla gerçekleştirdiği antlaşmayla onları yalnızca kendine
tapmakla ve tanrısal hakikati dünyanın bütün
kavimleri arasında yaymakla görevlendirmiştir.
(Lange, Nicholas de, Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, 2000, s. 23)
(“Yahudilik,” AnaBritannica, C. 22, Ana yayıncılık, 1990, s.
257)
K AY N A K 5 :
Yerellikten kopuş
Peygamberler Yehova kültünü evrensel, adil
ve merhametli, günahkârları cezalandıran ancak
tövbe edenleri affeden bir Tanrı’ya doğru geliştirmiştir. Dinin, yerellikten ve kabilesellikten kopuşundan sonra Yakındoğu’nun dini iklimi budur. ….
Ferisiler, Museviliğe yeni ve titiz bir araştırma
ruhu taşıyan yorumcular ekolüdür… Yahudi olmayanlar arasında Museviliği yaymayı, insanların
ilahi adalet gününde yeniden dirileceğine dair bir
inancı öğretmeyi kabul etmişlerdir, tutumlarında
hem ulusal hem de evrensel bir amaç vardır ve Yahudi tektanrıcılığının ötesine geçmişlerdir…
Mısır’ın, İskender’in ve Selevkosların ordularının hepsinde Yahudi tümenleri vardır… En büyük
Yahudi kolonilerinden biri İskenderiye’dedir. İskenderiyeli Yahudiler, Yunanca konuşur… Roma’da
elli bin kadar Yahudi vardır. Bu dağılım Museviliği
yayma fırsatlarını ve dolayısıyla toplumlar arasındaki sürtüşme tehlikesini artırmaktadır.
Yahudilik, geleneksel kültlerin zayıfladığı dünyaya çok şey vadetmektedir... İbadet için tapınak-
lara, mabetlere ve rahiplere gerek duyulmaması ve
hepsinin ötesinde kurtuluş taahhüdünün çekiciliği
ağır basmaktadır. İşaya, Musevi olmayanlara ışık
götürülmesi gerektiğini vaaz etmiştir. Musevi olmayanlardan birçoğu bu ışığa, aynı ışığı yeni bir
anlayışla tanıtan Hıristiyanlık’tan daha önce koşmuştur. Museviliği kabul edenler, kendilerini Yahudi tarih yazımına esin veren o büyük hikâyede
anlatılan seçilmiş halkın insanları olarak görmüşlerdir. …
Yahudilerin ve Yahudiliğe dönenlerin oluşturduğu büyük topluluklar, Romalı valiler için önemli
sosyal gerçekliklerdi. Bunun nedeni sadece fiziki
büyüklükleri değil, kendilerini diğerlerinden ayrıştırmak konusundaki kararlı tutumlarıydı... Museviliğe dönmenin yaygın olduğu ve bazı Romalıların
Yahudi inancından etkilendiği dönemde Roma’da
Yahudilere karşı duyulan hoşnutsuzluğun belirtileri görülmüştür.
(Roberts, J.M., Dünya Tarihi, İnkılap Kitabevi, 2011, s. 26667)
DOĞU AKDENİZ UYGARLIKLARI: FENİKELİLER, İBRANİLER
K AY N A K 3 :
149
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 149
03.11.2014 12:01:59
D İ L A R A
K A H Y A O Ğ L U
K AY N A K 6 :
Musevi Hazarlar bilmecesi
MS 737 yılında Hazar Hanı da İslamiyet’i kabul etmiştir. Ama kısa bir süre sonra halefleri
Museviliği benimsemişler ve devlet dini haline
getirmişlerdir. Bu değişimin dönemin Bizans,
Arap veya Yahudi kaynaklarında hiç yankı bulmamış olması son derece ilginçtir; ama MS 864
yılında Westphalia’da Corvey’de yazan Akitanyalı keşjş Druthmar’ın olayı bildiği anlaşılmaktadır: “Hun ırkından olan ve kendilerine Gazari diyen Gog ve Mogog topraklarında bir kavim
vardır, savaşçı bir kavim.... ve hepsi de Yahudi
inancını kabul eder.”… Yahudi tarihçiler doğal
olarak Hazarların Yahudiliği kabul etmesine çok
büyük bir ilgi göstermişlerdir. Toledolu yazar
Judah Halevi (1075-1141), Hazar Hanı’nı bir iman
kahramanı olarak idealize eder… Öte yandan
Karayit düşünürü Abraham Firkoviç (1785-1874)
ise, Hazarların Karayit olduğunu iddia etmiştir.
Arthur Koestler de 1970’lerde, göçmen Hazar Yahudilerinin Orta Avrupa’daki Aşkenaz Musevilerin asıl nüfusunu oluşturduğunu yazmaktadır.
Özetle, Hazar bilmecesi hâlâ tam olarak çözülememiştir.
K AY N A K 7 :
İran, Yemen ve Habeşistan
Part krallarına bağlılık borcu olan birçok
prenslikten biri olan Adiabene, bir süre Yahudiler tarafından yönetilmiştir. Kraliçe Helene ve
oğlu Azatesis l. yüzyılın başlarında Yahudiliğe
geçmişlerdi. Aile, Kudüs’te etkileyici anıtlar inşa
etti ve 66-74 savaşında Yahudi asileri destekledi... Yemen’de diğer bir hükümdar ailesi olan
Himyerler, 4. yüzyılın sonunda ve tekrar 6. yüzyılın başında, kısa süreler için Yahudiliğe dönmüştür.
(Lange, Nicholas de, Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük
Uygarlıklar Ansiklopedisi, İletişim Yayınları,
2000, s. 31)
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I
(Davies, Norman, Avrupa Tarihi, İmge Kitabevi, 2011, s.
265-66)
150
ÇALIŞMA SORULARI
1. Kaynaklardaki bilgiler Yahudilik’le ilgili şimdiye kadar bildiklerinizden farklı
mı? Nasıl? Örnekler vererek açıklayınız. Eğer farklılık varsa bunun nedenlerini
tartışmak için önce araştırma yapınız daha sonra tartışınız.
2. Bu çalışmanın başlığı neden “Evrensellik ve Millilik” olarak konulmuş olabilir?
Kaynakları kullanarak görüşünüzü özetleyen bir yazı yazınız.
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 150
03.11.2014 12:01:59