Slayt 1 - Uluslararası Şeffaflık Derneği

ŞEFFAFLIK
VE
ETİK KÜLTÜRÜN GELİŞTİRİLMESİ
Doç.Dr. Uğur ÖMÜRGÖNÜLŞEN
omur@hacettepe.edu.tr
Hacettepe Universitesi
Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü
1
Şeffaflık

Şeffaflık, en basit anlamıyla, devletin (siyasetçilerin ve
kamu yöneticilerinin) halktan aldığı kaynaklarla ne yaptığı
hakkındaki gerçeği halka doğru bir biçimde anlatması
olarak tanımlanabilir.

Devletin izlediği politikalar, programlar, stratejiler ve
onların siyasal, mali ve yönetsel sonuçları hakkında
kamuoyunu
açık,
anlaşılır
ve
düzenli
olarak
bilgilendirmesidir.

Kısacası, Devletin otoriter/kapalı tutumundan vazgeçerek,
üzerindeki gizlilik örtüsünü aralaması ve halkın etkilerine
daha açık olmasıdır.
2
Devletin Şeffaflığının İki Yüzü

Devlet ve onun yönetsel aygıtı olan kamu yönetimi;



Hem kendi içinde (kamu görevlilerine karşı)
Hem de topluma (vatandaşlara karşı) şeffaf olmalıdır.
Devlet kendisine emanet edilen her türlü yetki ve kaynağı
nasıl kullandığının hesabını halka mutlaka verebilmelidir.
3
Balık Fanusu Etkisi (Fishbowl Effect)
ve
Kamu Yönetiminin Şeffaflığı
4
Şeffaflık Kavramının Önem Kazanması

Ulusal ve uluslararası düzeylerde ortaya çıkan ekonomik
krizler ve yolsuzluk skandalları dolayısıyla kamusal
fonların ve özel tasarrufların buharlaşması sonucunda
şeffaflık giderek önem kazanmıştır.

Kamu kaynaklarının kişisel/partizan amaçlar için
kullanılması riskinin azaltılması yolunda şeffaflık önemli
bir araçtır.

Çoğulcu demokratik ülkelerde siyasi iktidarların halka
sağlıklı bilgi verme yükümlülüğü de şeffaflığı artırıcı etkide
bulunmaktadır.
5
Şeffaflık Kavramının Temel Unsurları
Şeffaflık
Bilgi
Edinme
Hakkı
Hesap
Verme
Sorumluluğu
Yönetime
Katılma
6
Şeffaflık ve Temel Unsurlarının İlişkisi

Devletin şeffaflığı aslında onun elinde bulundurduğu bilgi
ve belgelere vatandaşların kolay ulaşmasıyla sağlanabilir.

Aynı şekilde, vatandaşların çeşitli mekanizmalar
aracılığıyla siyasal iktidardan ve kamu bürokrasisinden
hesap sorabilmesi de halkın tam, doğru ve güvenilir bilgi
edinme şansına sahip olmasıyla ilişkilidir.

Ayrıca yönetime katılmak için vatandaşların yönetimin
işleyişini, karar mekanizmalarını ve süreçlerini bilmesi
gerekir. Bu bilgilere ise ancak bilgi edinme hakkı ile
ulaşılabilir.
7
Gün Işığında Yönetim

Doğru bilgi, şeffaflığın sağlanması ve dolayısıyla
vatandaşla devlet arasındaki ilişkilerin güçlenmesi için
temel teşkil eder.

Bilgi edinme hak ve özgürlüğü, yönetimde açıklığı
sağlayan “Gün Işığında Yönetim”in en önemli
unsurlarından birisidir.
8
Bilgilendirme, Tanıtım ve Katılıma Teşvik

Bilgi edinme hakkının kullanılması kadar yönetsel
mekanizma ve süreçler hakkında bilgi verme, tanıtım ve
katılımın sağlaması da son derece önemlidir.

Örn. vatandaşlar ve kamu görevlileri arasında “etik
farkındalığın yaratılması” (Etik Kurulun ve Etik
Komisyonlarının varlığının duyurulması ve sistemin
işleyişine katılımının sağlanması).
9
Altın Kural

Kamu yönetiminin şeffaflığı ve hesap verebilirliği,
küreselleşen dünyada uluslararası ve bölgesel kuruluşların
“altın kural” olarak gördüğü önemli araçlar arasındadır.

Uluslararası ticari ilişkilerinin çok yaygınlaştığı global
ekonomik düzende güçlü devletler, kendi vatandaşlarının
diğer ülkelerdeki çıkarlarını korumak amacıyla, şeffaflık ve
hesap verilebilirlik konusunda gelişmekte olan ülkeler
üzerinde çeşitli baskılar yapmaktadır.
10
Şeffaflığın Etik Yönetime Katkısı
ve
Etik-Dışı Yönetime Kösteği

Şeffaflık kavramı ve onun alt unsurları, etik davranan
siyasal iktidarlar ve kamu bürokrasisi için, alacakları
kararları rasyonel bir zemine oturtma açısından ne kadar
faydalı ise,

Yolsuzluk dahil her türlü etik dışılığa bulaşmış olanlar
açısından, gerçek yüzlerinin halk tarafından görülmesi riski
taşıdığından son derece sakıncalıdır.
11
Şeffaflığın
Ekonomik Kalkınma, Yönetsel Başarı ve Devlete
Güven Üzerine Etkileri

Şeffaflık ve hesap verilebilirlikle ilgili yapılan tüm çalışmalar, şeffaflık
ile ekonomik kalkınma arasında doğrusal bir ilişki olduğunu ortaya
koymaktadır. Yani, bir ülkenin siyasal iktidarı ve kamu bürokrasisi ne
kadar hesap verebilirse ülke o kadar gelişmekte, siyasal-yönetsel
işlemleri ne kadar gizlerse ülke o kadar geri kalmaktadır.

Ülkemizde de yapılan bazı çalışmalar, yönetsel şeffaflığın ve hesap
verebilirliğin kamu yönetimi özellikle de belediyelerin başarısı
üzerinde pozitif ve doğrudan bir etkiye sahip olduğunu göstermiştir.

Kamu yönetiminde şeffaflığın artırılması, daha iyi bir kamu politikası
oluşturulmasına, devlete duyulan güvenin artmasına, yurttaşların
kendilerini daha değerli hissetmelerine ve etik kültürün gelişmesine
katkıda bulunacaktır.
12
Türkiye’de Şeffaflığın Uzun Yıllar İhmali
ve
Etik Kültürün Gelişmesine Olumsuz Etkisi

Türkiye’de kamu politikası üretme süreci hakkında halka yeterli
düzeyde bilgi verilmediğinden, halk ancak her şey tamamlandığında
sonuçtan haberdar olabilmekte; halkın yönetimin karar alma sürecine
demokratik yollardan katılabilme imkanı son derece sınırlı ve
göstermelik kalmaktadır.

Oysa, başta yerel yönetimlerde olmak üzere, halk, yaşadığı çevreye
karşı duyarlı, hesap soran ve takip eden, yönetime katılmaya istekli
bir hale getirilmelidir. Şeffaflık, hesap verilebilirlik ve katılımcılık,
vatandaşların ve sivil toplum kuruluşlarının hakları olarak ele
alınmalıdır.
13
Türkiye’de Etik Kültürün Geliştirilmesi Yönünde
Yapılan Çalışmalarda Şeffaflığın Yeri ve Önemi

2004 yılında yürürlüğe giren 5176 sayılı “Kamu Görevlileri Etik
Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında
Kanun”

2005 tarihli “Etik Davranış İlkeleri Hakkındaki Yönetmelik” (md. 19.
Bilgi Verme, Saydamlık ve Katılımcılık)

2003 tarih ve 4982 sayılı “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu”

2010 tarihli “Saydamlığın Artırılması ve Yolsuzlukla Mücadelenin
Güçlendirilmesi Stratejisi (2010-2014)”

Omdusmanlık kurulmasına cevaz veren 2010 Anayasa Değişikliği
14
Etik Yönetim Modelleri ve Şeffaflık

Kurallara Uymaya Dayalı Etik Yönetimi
(Compliance-based Ethics Management)

Dürüstlüğe Dayalı Etik Yönetimi
(Integrity-based Ethics Management)


Şeffaflık için kurallar ve yaptırımlar gereklidir. Ancak,
şeffaflığın etkili olarak sağlanması ve sürdürülebilmesi için
“Etik Kültür” esastır.
Şeffaflık “Etik Kültürün Geliştirilmesi” için elzemdir; Etik
Kültür de “Şeffaflığın Etkililiğini ve Sürekliliğini” sağlar.
15