Yer Altı Suları ve Kaynaklar

SU KAYNAKLARI
1
Dünya’daki
su kaynaklarını okyanuslar, denizler, göller, akarsular, kar ve buzullar ile yer
altı suları oluşturur. Yeryüzündeki sular sürekli bir döngü içerisindedir. Tüm su
kaynaklarından sıcaklığın etkisiyle buharlaşan sular, tekrar yağış olarak yeryüzüne
düşer. Irmakları, denizleri, gölleri ve yer altı sularını besler.
2
Katı , Sıvı (Su) , Gaz (Su Buharı)
Su döngüsü
Dünyadaki yeraltı ve yer üstü su kaynakları su kaynakları kavram haritası
Dünyadaki su kaynakları
3
Yerüstü suları
Durgun sular
Akarsular
Irmak ( Nehir
)
Okyanuslar
Yeraltı suları ve kaynaklar
Soğuk su kaynakları
Tabaka Kaynakları
Çay
Denizler
Yamaç Kaynağı
Dere
Göller
Artezyen Kaynaklar
Barajlar
Karstik Kaynaklar
Vadi Kaynakları
Sıcak su kaynakları
Fay Kaynakları
Gayzer Kaynaklar
Dünya’da kişi başına düşen tatlı su dağılımı haritası (SWAP, 2004)
Yeryüzünde en fazla tatlı suya sahip alanlar: Kuzey Amerika Özellikle kanada, Orta ve
Güney Amerika, Avrupa’nın kuzey i ve yer yer batı kesimleri, Asya’nın kuzeyi özellikle
Sibirya, Asya’nın güneyi ve güneyindeki ekvatoral yağışa sahip adalar (Endonezya, Malezya,
Filipinler vb.), Avustralya kıtası
Yeryüzünde en
az tatlı suya
sahip alanlar:
Tatlı su kaynağı
az olan yerler
özellikle
dönenceler
çevrelerinde yer
alan çöl
alanlarıdır.
Özellikle Kuzey Afrika( Büyük Sahra), Afrika’nın Doğu ve güney kısımları(
Kenya, Güney Afrika ( Kalahari Çölü),Zimbapve,) Asya’da Arabistan çöl
bölgesi, Pakistan, Avrupa’da Polonya çevresi kişi başına tatlı miktarının en
az olduğun yerlerdir.
Yeryüzündeki tatlı su kaynakları tükenebilir mi?
Yeryüzündeki tatlı su kaynakları
giderek azalmaktadır. Gerek iklim
şartlarında meydana gelen
değişmeler, gerekse insanoğlunun
doğal dengeyi bozması ve çölleşme,
ayrıca her geçen gün artan aşırı
nüfus ve artan tatlı su ihtiyacı,
gerekse de çevre kirlenmesinin her
geçen gün hızla artması tatlı suları
azalmakta ve ihtiyacında sürekli
artması tatlı su kaynaklarının
tükenmekte olduğunu göstermektedir.
Örnek: Ülkemizde kişi başına yıllık yenilenebilir tatlı su miktarı
sürekli düşmektedir. 1955 ‘ de 8503 metreküp, 1990 ‘da 3026
metreküp, 2025 ‘de 2186 metreküp olacağı tahmin edilmektedir.
Yer Üstü Suları
Denizler ve Okyanuslar
Deniz ve okyanus suları, tuzlu olduğundan
içme ve sulama suyu olarak kullanıma
uygun değildir. Bu sular, enlemin etkisine
bağlı olarak farklı kimyasal ve fiziksel
özelliklere sahiptir.
Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklığı
azalır, buna bağlı olarak tuzluluk oranında azalma görülür.
Deniz ve okyanus suları, tuzlu olmasına rağmen milyonlarca
farklı hayvan ve bitki türü için doğal yaşam alanıdır. Bunun
dışında, okyanuslardaki su buharının önemli bir kısmını
oluşturarak yağışlara neden olmaktadır. Yağış oluşumuna
etkileri bakımından okyanus suları, karada yaşayan canlılar
için de önemli bir yaşam kaynağı durumundadır.
Dünya’daki su ve
karaların kapladığı
alanların birbirlerine olan
oranlarını belirtiniz.
Dünya
Okyanusları
büyüklüklerine göre
sıralayınız.
Büyük Okyanus, Atlas
Okyanusu, Hint
Okyanusu’nu harita
üzerine yerleştiriniz.
Güney
Atlas Okyanusu
Okyanusların hangi
kıtalar arasında
bulunduğunu belirtiniz.
Kuzey
Amerika
Avrupa
Afrika
Büyük Okyanus Amerika
Asya
Hint
Okyanusu
Avustralya
Okyanusların hangi
yarım kürede daha çok
yer aldığını belirtiniz.
Antartika
Cevap İçin Tıkla
GÖLler
Göller, karalar üzerinde çeşitli nedenlerle çanaklaşmış
alanlarda biriken su kütleleridir. Göllerin genellikle deniz ve
okyanuslarla bağlantısı yoktur. Göller, yeryüzündeki tatlı
suların % 87'sini oluştururken göllerin karalar üzerinde
kapladığı alan % 2'dir. Göller, yer altı ve yer üstü sularıyla
beslenmektedir. Göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu
olabilmektedir. Bu farklılığın nedenleri; iklim koşulları,
beslenme kaynakları, gölün bulunduğu arazinin yapısı, gölün
büyüklüğü, derinliği ve gideğeninin (göl ayağı) olup
olmamasıdır.
Beslenme kaynağı güçlü olan göller, fazla sularını bir
gideğen yardımıyla denizlere boşaltır.
Sularını dışarıya bir gideğen yardımıyla boşaltan göllerin
suyu tatlı, sularını dışarıya boşaltamayan göllerin suyu ise
acı veya tuzludur.
Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri
A. Doğal Göller
Yeryüzünde iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen
çukurluklarda biriken su kütlelerine doğal göller denir. Doğal
göller oluşumlarına göre çeşitli gruplara ayrılır:
1. Tektonik Göller: Yer kabuğu hareketleri sonucunda çöken
alanlarda oluşan çukurluklarda biriken su kütlelerinin
oluşturduğu göllerdir. Dünya’da başlıca tektonik göller; Aral,
Hazar, Baykal,Lut ve Afrika kıtasının doğusundaki bazı
göllerdir.
2. Karstik Göller: Kolay eriyebilen (kireç taşı, alçı taşı ve
kaya tuzu gibi) karstik arazilerde suların polye ve obruk gibi
erime çukurları içinde birikmesiyle meydana gelen göllerdir.
Türkiye’de karstik arazilerin yaygın olduğu göller yöresindeki
KARAGÖL, KESTEL, KIZÖREN, ve TİMRAŞ gölleri karstik
göllerin başlıcalarıdır.
Burdur Gölhisar yakınlarındaki bir karstik göl
Göller geçici yeryüzü şekilleridir. Zamanla
dolarak, kuruyarak ortdan kalkabilirler.
3. Buzul Gölleri
Buzul aşındırması sonucu oluşan çukurluklarda biriken
suların meydana getirdiği göllerdir. Bu göllere sirk gölü adı da
verilir. Kanada, Finlandiya, Norveç ve Danimarka gibi
ülkelerde çok sayıda buzul aşındırması sonucu oluşmuş göl
bulunmaktadır.
Karagöl – Giresun Dağları
4. Volkanik Göller
Volkanik faaliyetlerle oluşmuş
çanaklarda suların birikmesi ile
oluşmuş göllerdir. Göl,
yanardağın zirvesindeki baca
ağzında oluşmuşsa krater,
yanardağ konisinin patlaması
sonucu oluşan geniş çukurlarda
ise kaldera, volkanik patlama
çanaklarında oluşmuş ise maar
gölü ismini alır. Dünya’da
Endonezya, İtalya, Japonya ve
Türkiye gibi volkanizmanın
yaşandığı ülkelerde bu tür göller
bulunmaktadır.
Meke maarı -Konya
5. Set Gölleri
Vadi, tektonik çukurluk veya koy gibi yer şekilerinin önünün
herhangi bir malzemeyle kapanması sonucu meydana gelen
göllerdir. Oluşumlarına göre dörde ayrılır:
a. Volkanik Set Gölleri: Volkanik faaliyet sırasında çıkan lavların
bir çukurluğun önünü kapatması sonucu meydana gelen göllerdir.
b. Heyelan Set Gölleri: Heyelan sırasında sürüklenen malzemenin
bir çukurluğun önünü kapatması sonucu meydana gelen göllerdir.
c. Alüvyal Set Gölleri: Akarsu vadilerinin alüvyal malzemeyle
kapatılması sonucunda meydana gelen göllerdir. Genellikle küçük
ve sığ göllerdir.
ç. Kıyı Set Gölleri: Alçak kıyılarda dalga ve akıntıların etkisiyle
meydana gelen kıyı kordonlarının bir koy veya körfezin önünü
kapatması sonucu oluşan göllerdir. Bunlara "lagün" veya "deniz
kulağı“ adı da verilir.
d. Moren Set Gölleri: Buzullardan çıkan suların önünün moren
setleri ile kapatılması sonucu oluşan göllerdir. Kuzeybatı Avrupa’da
yaygın olarak görülür.
B. YAPAY GÖLLER
İnsanların elektrik enerjisi elde etmek, sulama, kullanma ve
içme suyu sağlamak amacıyla akarsuların önünü bir setle
kapatmaları sonucu oluşan göllerdir. Bu göllere baraj gölleri
de denir. Oluşumlarına göre göl çeşitlerinin Türkiye’deki
örnekleri için 132. sayfaya bakabilirsiniz.
Tatlısu
Sodalı
Acıgöl
Baraj Gölü
Karstik Göl
Heyelan
Set Gölü
Volkanik
Set Gölü
Buzul Gölü
Volkanik Göl
Alivyon
Set Gölü
Buzul Set
Gölü
Akarsular
Akarsular
Yeryüzündeki önemli akarsuları kıtalara göre sınıflandırınız.
Bu akarsulardan bir tanesini seçerek özelliklerini araştırıp bir metin
hâline dönüştürünüz. Metninizi görsel materyallerle destekleyiniz.
Kongo Nehri (Bir
dönem Zaire Nehri
olarak da anılmıştır)
Orta Batı Afrika'nın en
uzun nehridir.
Chambeshi koluyla
birlikte 4.700 km
uzunluk ile Afrika'nın
Nil'den sonra en uzun
ikinci nehiridir. Nehir
kollarıyla birlikte
Amazon'nden sonra
dünya'nın 2. en büyük
yağmur ormanını
beslemektedir.
Dünyanın en uzun 8.
nehridir.
Kongo Nehri
Mississippi Nehri
Mississippi Nehri, Kuzey Amerika'nın en uzun akarsuyudur. Çok
büyük bir kısmı ABD (%98.5) ve birazı da Kanada sınırları içinde
akar. Kolları olan Missouri ve Jefferson nehriyle birlikte toplam
uzunluğu 6.275 km'yi bulur ve bu haliyle Nil, Amazon ve Yangtze
nehirlerinden sonra dünyanın en büyük 4. nehridir.
Adı, kızılderili dilinde "büyük ırmak" demektir.
Mississippi Nehri
Kar ve Buz
Yağmur Suları
Yer altı Suları
Düzensiz
Düzenli
Deniz
Göl
Kapalı Havza
Yer Altı Suları ve Kaynaklar
Yer altı su depoları, yağmur ve
kar sularının bir kısmının
geçirimli tabakalardan sızıp
geçirimsiz bir tabaka üzerinde
toplanması sonucu meydana
gelmektedir.
Yer altı suları genellikle yağışlarla
beslenir. Yağışlarla yeryüzüne
inen suların yer altına sızma
miktarı, arazinin geçirimlilik ve
kayaçların gözeneklilik
derecesine bağlıdır. Yeryüzünde
bol yağış alan ve geçirimli
arazilere sahip alanlar, yer altı
suyu bakımından zengindir.
ETKİN
LİK
Kaynaklarla ilgili şekilleri inceleyerek
aşağıdaki soruları cevaplandırınız.
ETKİNLİK
Kaynak sularının kalitesi, suyun
geldiği yerdeki kayanın kimyasal
özelliğine bağlıdır. Silisli
kayalardan çıkan kaynak suları,
çözünmüş kireç içermediği için
içme suyu olarak kullanılmaya
uygundur. (Örneğin Uludağ, İzmir,
Tokat, Niksar olduğu gibi). Kireçli
arazilerden çıkan kaynak suları
kireçli, jipsli arazilerden çıkan
kaynak suları acı olduğu için içme
suyu olarak kullanılmaya elverişli
değildir.
ETKİNLİK
ETKİNLİK
Akifer: İçinde yer altı suyu bulunduran tabakadır.
ARTEZYEN
Artezyen
Fay kaynakları
Manisa (Kurşunlu, Urganlı, Alaşehir,
Demirci),Denizli (Pamukkale,
Karahayıt, Sarayköy, Buldan),
Kütahya(Simav),Balıkesir (Edremit,
Gönen), Sivas (Balıklı Çermik) gibi
merkezlerde vardır. Bu yerlerin ortak
özelliği yer yapılarının özelliğidir.
Gayzer (kaynaç) kaynakları
Gayzer (kaynaç) kaynakları
değerlendirme
Yanda, Kuzey Yarım Küre'de
bulunan X ve Y akarsularının
yıllık akım grafiği verilmiştir.
Buna göre, grafikten aşağıdaki
yorumlardan hangisi
çıkarılamaz?
A) Y akarsuyunun debisi yazın azalmaktadır.
B) X ve Y akarsuları aynı iklim bölgelerine aittir.
C) X akarsuyunda en fazla debi artışı yaz ayların dadır.
D) X ve Y akarsularının akımlarının aynı olduğu dönemler vardır.
E) X akarsuyunun aşındırma faaliyetleri yaz aylarında daha
etkilidir.
değerlendirme
Aşağıdaki kıtalardan
hangisinin Pasifik
Okyanusu'na kıyısı yoktur?
A) Asya
B) Avustralya
C) G.Amerika D) K. Amerika
E) Avrupa
Yerkabuğundaki kırılma,
kıvrılma ve çökmelerle
meydana gelen çanaklarda
oluşan göl aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Tektonik göl B) Volkanik göl
C) Karstikgöl D) Sirk gölü
E) Heyelan set gölü
I. Akifer, içinde yer altı
suyunun bulunduğu tabakadır.
II. Eriyebilen arazilerde fay
kaynakları yaygın olarak
bulunur.
III. Eriyebilen arazilerde fay
kaynakları yaygın olarak
bulunur.
IV.Yeryüzünde bol yağış
alan ve geçirimli arazilere
sahip olan bölgeler yer
altı suları bakımından
zengindir.
Yukarıda yer altı suları ile ilgili
verilen bilgilerden hangileri
yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) II ve IV
değerlendirme
Yerküre'nin önemli su
kaynaklarından olan göller, iç
ve dış kuvvetlerin etkisiyle
oluşmaktadırlar.
Buna göre, aşağıda verilen göl
çeşitlerinden hangisinin
oluşumunda iç kuvvetlerin
etkisi yoktur?
A)Tektonik göl B)Krater gölü
C)Lav set golü D)Kıyı set gölü
E) Volkanik göl
Yukarıdaki şekilde gösterilen
kaynak çeşitleri
aşağıdakilerden hangisidir?
1
2
A) Fay
Yamaç
B) Yamaç
Vadi
C) Yamaç
D) Artezyen
Karstik
Karstik
E) Vadi
Artezyen
değerlendirme
Göller oluşumlarına göre farklı gruplara ayrılmaktadırlar.
Buna göre, Dünya haritasında işaretlenen yerlerden
hangisinde buzul gölleri daha fazla yer almaktadır?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
değerlendirme
Aşağıdakilerden hangisi,
özelliklerden biri değildir?
okyanus
ve
denizlere
ait
A) Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu'ndan küçüktür.
B) Okyanus ve deniz suları, içme ve sulama suyu olarak
kullanıma uygun değildir.
B) Okyanus ve denizler, su buharının önemli bir kısmını
oluşturarak yağışlara neden olur.
D) Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe deniz ve
okyanusların tuzluluk oranı azalır.
E) Denizler ve okyanus suları milyonlarca farklı
hayvan ve bitki türü için doğal yaşam alanı
oluşturur.
değerlendirme
Aşağıdaki su kaynakları ile verilen yargılardan hangisi
yanlıştır?
A) En fazla alan kaplayan yüzey suları akarsulardır.
B) Dünya'daki su kaynakları düzenli dağılmamıştır.
C) Tatlı su kaynaklarının çoğunluğunu buzullar ve buz
dağları oluşturur.
D) Dünya'daki su kaynaklarının büyük çoğunluğunu
tuzlu sular oluşturur.
E)Su kaynaklarının buharlaşması ve yoğunlaşması su
döngüsünü oluşturmuştur.
değerlendirme
I.İç denizler
II.Okyanuslar
III.Göller
IV.Kapalı denizler
V.Kenar denizler
Yukarıda verilen su
kaynaklarından hangisinde
gelgit olayı daha belirgin
olarak görülür?
A)Yalnız I
B) I ve V
B)C) II ve III
D) II ve V
E) III ve IV
I.Göller
II.Okyanuslar
III.Yer altı suları
IV.Buz dağları ve buzullar
Yukarıda verilen su
kaynaklarının Dünya su
kaynakları içindeki oranı
bakımından, en fazla
olandan en az olana doğru
sıralanışı aşağıdakilerden
hangisidir?
A)I, II, IV ve II B) I, III, II ve IV
C)II, IV, III ve I D)II, IV, I, ve III
E)III, IV, II, ve I
değerlendirme
Aşağıda akım grafikleri verilen akarsulardan hangisi
taşımacılık için daha uygundur?
değerlendirme
Deniz ve okyanusların tuzluluk oranları enleme ve
buna bağlı olarak meydana gelen buharlaşmaya göre
değişir.
Buna göre, haritada numaralandırılan yerlerden
hangisinde denizin daha tuzlu olduğu söylenebilir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
değerlendirme
Yer altına sızarak çeşitli
derinliklerde ve çeşitli
şekillerde bulunan suların
hepsine birden "yer altı suyu"
denir.
Bir yerdeki yer altı suyunun
miktarını ve beslenmesini
etkileyen faktörler arasında
aşağıdakilerden hangisi yoktur?
I. Gayzer
II. Artezyen kaynağı
III.Karstik kaynak
IV.Fay kaynağı
Yukarıda verilen
kaynaklardan hangileri
sıcak su kaynaklarından
değildir?
A) Bitki örtüsü
A) Yalnız I
B) Yağış miktarı
C) I ve IV
C) Yüzeyin eğimi
E) III ve IV
D) Yükseltinin fazlalığı
E) Zeminin geçirimlilik derecesi
B) Yalnız III
D) II ve III