işyerlerinin ticareti yaptıkları emtianın personel iaşe

İŞYERLERİNİN TİCARETİ YAPTIKLARI EMTİANIN PERSONEL İAŞE
GİDERLERİNDE KULLANILMASI
Abubekir Taşyürek
Yeminli Mali Müşavir
I- GİRİŞ
Globalleşen dünyada değişen ekonomik şartlara uyum sağlamak ve gelişmelerin arkasında
kalmamak kişi ve kurumların önemli görevleri arasında sayılmaktadır. Bilindiği üzere vergi,
mükellefi olan gerçek ve tüzel kişilerden kamu harcamalarını karşılamak üzere karşılıksız
olarak alınan kamu geliridir. Bu kamu gelirlerinin mevzuatının sürekli değişmesi ve bu
değişikliklerin takibi yükümlülerin her an gündeminde olan bir konudur.
Yükümlüler sürekli değişen ve gelişen mali ve ekonomik mevzuatı her halükarda yakından
takip etmek zorundadırlar. Özellikle firmalarda verimliliği artırmak açısından sosyali çerik
taşıyan giderler öncelikli olarak dikkatle izlenmeli ve istifade edilmelidir. Kamu idaresince bir
boyutuyla vergisel avantaj olarak ta vergi mükelleflerine sunulan bu sosyal iççerikli giderlerin
yükümlüler tarafından iyi değerlendirilmesi gereklidir.
Bu yazımızda sosyal içerikli giderlerden olan personele işyeri ve işyeri müştemilatında verilen
yemek giderlerinin vergi mevzuatındaki yerini ve bu konuya dahil bazı özellikli durumları
değerlendirmeye çalışacağız.
II- GELİR VE KURUMLAR VERGİSİ AÇISINDAN
GVK’nun 40 ıncı maddesinde ticari safi kazancın tespit edilmesi için indirilebilecek giderler
sekiz madde halinde sayılmıştır. Diğer taraftan, kurumlar vergisi mükelleflerin içinde
KVK’nun “safi kurum kazancı” başlıklı 13 üncü maddesine göre “safi kurum kazancının
tespitinde gelir vergisi kanunun ticari kazanç hükümleri uygulanır” denilmektedir.
İndirilecek giderlerin sayıldığı GVK’nun 40 ıncı maddesinin ikinci bendinde; hizmetli ve
işçilere işyerinde veya işyerinin müştemilatında (=eklentilerinde) iaşe (=yemek, yiyecek)
sağlanması giderlerinin, ticari safi kazancın tespitinde indirilmesi kabul edilen giderlerden
olduğunu sayılmıştır.
GVK’nun “gelir vergisinde istisna edilen ücret gelirleri”nin belirlendiği 23 üncü maddenin 8
inci bendinde de hizmet erbabına işverenlerce işyerinde veya işyeri müştemilatında yemek
verilmek suretiyle sağlanan menfaatleri de saymıştır.
Bu iki maddenin birlikte mütaalasına göre hizmetli veya işçilerin işyeri veya müştemilatında
iaşesi için yapılan giderlerin ticari kazancın elde edilmesi veya idame ettirilmesi için gerekli
faaliyet giderlerinden olduğu ve yapılan bu giderlerin gelir vergisinden istisna edildiği
belirlenerek gider yazılması konusunda tereddüt olmadığı ortaya çıkmaktadır.
Yapılan düzenlemenin yerinde ve isabetli olduğu gerçektir. Çünkü iş yeri veya
müştemilatında hizmet erbabına veya işçilere verilen iaşeler ücretin bir unsuru değildir. Bu
gederler ticari kazancın sağlanması ve sürekliliğinin gerçekleştirilmesi için gerekli faaliyet
giderleridir. Bu giderler vasıtasıyla işlerlerinde iş barışı ve motivasyon artışı sağlanmakta
ayrıca çalışan-işveren dayanışması gerçekleşmesine vesile olunarak verimlilik artışı
gerçekleştirilmektedir.
“iaşe”ve “müştemilat” tabirlerinde vurgulanan muhtevanın dikkate alınarak, işverenlerin
hizmet erbabına ve işçilere işyeri ve işyerinin eklentilerinde yemek vermek suretiyle
sağladıkları menfaatlerin bedelleri belgelerine dayanarak üzerinden ayrıca gelir vergisi
hesaplanmasına gerek bulunmadan gider yazılabilmektedir.
Burada verilen yemeğin işyerinde pişirilmesi de şart değildir. Yemek hazır olarak dışardan
alınıp işyerinin yemekhane veya mutfak olarak tahsis edilen bölümünde de personelin
istifadesine sunulabilir.
III- KATMA DEĞER VERGİSİ AÇISINDAN
KDVK’nun 3/a maddesinde “vergiye tabi malların her ne surette olursa olsun vergiye tabii
işlemler dışındaki amaçlarla işletmeden çekilmesi” vergiye tabi malların işletme personeline
ücret, pirim, ikramiye, hediye, teberru gibi namlarla verilmesi” teslim sayılan hallerden
olduğunu belirleyerek KDV’ye tabi tutulması gerektiği hükme bağlanmıştır.
Buna göre teslimi KDV’ye tabi olan malların işletme personeline ücret, prim, ikramiye,
teberru gibi isimlerle verilmesi şeklinde sağlanan menfaat ayni olarak verilmiş bir ücrettir. Bu
teslimler için KDV hesaplanması gerekmektedir.
Kanun maddesinin “vergiye tabi malların işletme personeline ücret, pirim, ikramiye, hediye
teberru gibi namlarla verilmesi” şeklinde lafzının “mevhum-u muhalifine” göre ise “vergiye
tabi malın faaliyetin devamı ve kazanç elde edilmesi gayesine yönelik olarak personel iaşe
giderlerine konu edilerek sarf edilmesi” KDV’ne tabi bir işlem değildir.
Personele sağlanan iaşe giderlerinin gelir ve kurumlar vergisi matrahları tespitine etkisi ve
üzerinden katma değer vergisi hesaplanması iç içelik arz etmektedir. Yükümlülerin
firmalarından çektikleri bir malın çıkışının ticari faaliyetin içeriğiyle ilgiliyse ve ticari
faaliyetin idamesi için yapılması gereken bir masraf ise; faaliyet gideri olarak dikkate
alınmalıdır.
Personele işyeri veya işyeri müştemilatı dahilinde verilen yemekler ticari faaliyetin gereği bir
faaliyet gideri olarak mutaala edildiğinde bu gidere ait ödenen KDV’lerinde indirim konusu
yapılması gereklidir.
Katma değer vergisi uygulamasında hizmet erbabına sağlanan menfaatlerden “personele
işyerlerinde veya müştemilatında yemek verilmesi”nin KDV’ye tabi tutmayacağı 9 numaralı
KDVK Genel Tebliğinin 8 nolu bölümünde açık bir şekilde belirtilmiştir. Söz konusu tebliğde
“personele işyerinde veya müştemalitında yemek verilmesi” giderleri “işletmede yaratılan
katma değerin bir unsuru olan bu giderler maliyetin bir parçası olduğundan personele tahsis
sırasında vergiye tabi tutulmayacak, bu mal ve hizmetlerin iktisabında yüklenilen vergiler ise
genel hükümlere göre indirim konusu yapılabilecektir”
Uygulamada sıkça rastlandığı üzere firmalar, hizmet erbabı ve işçileri için kendi bünyelerinde
oluşturdukları mutfakları ve mutfağın işletilmesi için bulundurdukları aşçıları vasıtasıyla
yemek pişirmekte ve bunun daha ekonomik ve steril olduğunu düşünmektedir.
Bu uygulamayı yapan firmalar iaşe için gerekli malzemeleri muhtelif tedarikçi kurumlardan
sağlayarak ödedikleri KDV’leri de indirim konusu yapmaktadırlar. Yapılan bu işlem
kanaatimize göre vergi yasalarımıza uygundur.
Bu yazımızın özel konusunu oluşturan “işyerlerinin ticaretini yaptıkları emtianın personel iaşe
giderlerinde kullanılması” konusu yukarıda incelemeye çalıştığımız “personele işyeri ve işyeri
müştemilatında yemek verilmesi” konusunun içindedir. Firmaların ticaretini yaptıkları
emtiadan çalışan personelin sayısıyla mütenasip kısmını personeli için hazırlanan yemekte
kullanabilir. Bu konuda muvazaaya yer verilmeyecek şekilde düzenlenecek “dahili sarf
belgesi” veya dahili sarf zabıtı” na istinaden ilgili gider hesabına aktarabilir.
IV- THP’YE GÖRE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
İncelemeye çalıştığımız konunun muhasebeleştirilmesiyle ilgili muhasebe kaydı örnekleri
konunun daha iyi anlaşılabilmesi için aşağıda sunulmuştur.
Örnek; Her türlü gıda ve ihtiyaç maddeleri ticaretiyle iştigal eden ve marketler zinciri
işletmeciliği yapan bir yükümlü satışlar yaptığı ticari mallardan (temel gıda maddesi)
bazılarını özel ihtiyaçlarını karşılamak üzere evine götürmüştür.
Söz konusu ticari malların firmadan çekilişi sebebiyle KDV hesaplaması gereklidir. Çekilen
ticari malların emsal bedelinin 50.000.000.- TL olduğu varsayılırsa muhasebe kaydı THP’ye
göre (7/A seçeneği) aşağıdaki gibi olacaktır.
_____________________ / __________________
131- Ortalardan Alacaklar
153- Ticari Mallar
391- Hesaplanan KDV
58.500.000.-TL
50.000.000.-TL
8.500.000.-TL
_____________________ / ____________________
Bahsi geçen 50.000.000.-TL’lık ticari malların firma bünyesinde hazırlanan personel yemeği
için sarf edilmesi halinde ise THP’ye yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibi alacaktır.
(Ticari malların maliyet bedeli 42.500.000.-TL varsayılmıştır.)
___________________________ / _____________________
770- Genel Yönetim Giderleri
42.500.000.770 4 431 – Personel İaşe Gideri
153- Ticari Mallar
42.500.000.__________________________ / _______________________
V- SONUÇ
İşyeri veya işyeri müştemilatında (eklentilerinde) personele verilen iaşe (yemek, yedirme)
harcamaları ticari kazancın tespitinde gider olarak alınabilecektir.
İaşe giderlerinin alımında ödenen KDV’ler ise genel kurallara göre indirim konusu
yapılabilecektir.
Diğer taraftan yükümlülerin ticaretini yaptıkları ticari mallardan bazılarının kendi personeli
için hazırlanan yemekte sarf edilmesi halinde, yapılan harcamalar yukarıdaki bölümlerde
ayrıntılı olarak açıklandığı şekilde giderleştirilebilecektir.
Yükümlülerin bu tür giderleştirme uygulamalarında muvazaalı işlemlerden kaçınılmaları, işin
hacmi ve büyüklüğü, personel sayısı gibi hususları belirten “dahili sarf belgeleri” veya “sarf
tutanakları”nın giderleştirme kayıtlarının müstenidi olarak muhafazası gereklidir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1- Yılmaz Özbalcı, Gelir Vergisi Kanunu Yorum ve Açıklamaları, Kasım 1998
2- Mehmet Maç, KDV Uygulaması, 3. Baskı, Denet A.Ş. 1995
3- Mehmet Maç, Genel Kurumlar Vergisi, 2. Baskı, Denet A.Ş. 1996
4- Nalan Akdoğan, Orhan Sevilengül, MSUGT’ye Göre Tek Düzen Muhasebe Sistemi
Uygulaması, İSMMMO Yayınları, İstanbul 1995