İŞLETMELERDE NAKİT YÖNETİMİ VE KARS İLİNDE BİR
advertisement
İŞLETMELERDE NAKİT YÖNETİMİ VE KARS İLİNDE BİR UYGULAMA Abdulkadir BARUT Yüksek Lisans Tezi İşletme Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Osman Berna İPEKTEN 2014 Her Hakkı Saklıdır T.C ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI Abdulkadir BARUT İŞLETMELERDE NAKİT YÖNETİMİ VE KARS İLİNDE BİR UYGULAMA YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Yrd. Doç. Dr. Osman Berna İPEKTEN ERZURUM- 2014 I İÇİNDEKİLER ÖZET............................................................................................................................ VII ABSTRACT ............................................................................................................... VIII KISALTMALAR DİZİNİ ........................................................................................... IX ŞEKİLLER DİZİNİ ....................................................................................................... X TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................... XI ÖNSÖZ ....................................................................................................................... XIII GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM NAKİT YÖNETİMİ VE KURAMSAL TEMELLER 1.1. İŞLETME SERMAYESİ KAVRAMI .................................................................... 3 1.1.1. İşletme Sermayesi Tanımı................................................................................ 3 1.1.2. İşletme Sermayesi Türleri................................................................................ 4 1.1.2.1. Brüt İşletme Sermayesi ............................................................................ 4 1.1.2.2. Net İşletme Sermayesi .............................................................................. 4 1.1.2.3. Sürekli İşletme Sermayesi ........................................................................ 5 1.1.2.4. Değişken İşletme Sermayesi ..................................................................... 5 1.1.2.5. Olağan Üstü İşletme Sermayesi ............................................................... 6 1.1.3. İşletme Sermayesinin Özellikleri .................................................................... 6 1.1.4. İşletme Sermayesinin Unsurları ...................................................................... 8 1.1.4.1. İşletme Sermayesinin Varlık Unsurları ................................................. 8 1.1.4.2. İşletme Sermayesinin Kaynak Unsurları ............................................... 9 1.1.5. İşletme Sermayesini Belirleyen Etmenler ................................................... 10 1.1.5.1. İşletme Sermayesinin Belirleyen İşletme İçindeki Etmenler ............. 10 1.1.5.2. İşletme Sermayesini Etkileyen İşleme Dışı Faktörler ......................... 13 1.1.6. İşletme Sermayesinin Yeterli veya Yetersiz Olma Durumları ................... 14 1.1.6.1. İşletme Sermayesi Yetersizliği Durumu ............................................... 14 1.1.6.2. İşletme Sermayesinin Fazla olması ....................................................... 14 1.1.6.3. İşletme Sermayesinin Tam olma Durumu ............................................ 15 1.1.7. İşletme Sermayesi Finansman Yöntemleri................................................... 15 1.1.7.1. Finanslama Yöntemlerin Karşılaştırılması .......................................... 18 II İKİNCİ BÖLÜM NAKİT YÖNETİMİ 2.1. NAKİT KAVRAMI............................................................................................... 20 2.1.1. Nakit Kavramının Tanımı ............................................................................. 20 2.1.2. Nakit Bulundurma Nedenleri ........................................................................ 20 2.1.2.1. İşlem Güdüsü .......................................................................................... 20 2.1.2.2. İhtiyat Güdüsü ........................................................................................ 21 2.1.2.3. Spekülasyon Amacı ................................................................................. 21 2.1.2.4. Telafi Edici Bakiye Tutma Gereksinimi ............................................... 21 2.2. Nakit Yönetimi ....................................................................................................... 21 2.2.1. Nakit Yönetimi Kavramı ............................................................................... 21 2.2.2. Nakit Yönetimin İşletmeler İçin Önemi ....................................................... 23 2.2.3. Nakit İhtiyacını Belirleyen Etmenler ............................................................ 23 2.2.3.1. İşletmelerin Alım Satım Koşulları ........................................................ 23 2.2.3.2. Kredi Bulma ............................................................................................ 24 2.2.3.3. Nakit giriş ve Çıkışlarının Gerçekleşme Olasılığı ................................ 24 2.2.3.4. İşletmenin Bulunduğu Sektördeki Rekabet ......................................... 24 2.2.3.5. İşletmenin Ödenmemiş Sermayesi ....................................................... 24 2.2.3.6. İşletmenin Borç Yapısı ........................................................................... 24 2.2.3.7. İşletmenin Yaşı ........................................................................................ 25 2.2.3.8. İşletmenin Stok Miktarı ......................................................................... 25 2.2.3.9. İşletmenin Maddi Duran Varlıkları ...................................................... 25 2.2.3.10. Enflasyon ............................................................................................... 25 2.2.3.11. İşletmenin Büyüme Olasılığı ................................................................ 25 2.2.4. Nakit Akım Tablosu ....................................................................................... 26 2.2.4.1. Nakit Akım Tablosunun Yapısı ............................................................. 26 2.2.4.2. Nakit Akım Tablosunun Unsurları ....................................................... 26 2.2.4.3. Nakit Akım Tablosunun Hazırlanması................................................. 28 2.3. NAKİT BÜTÇESİ .................................................................................................. 31 2.3.1. Nakit Bütçesi Kavramı ................................................................................... 31 2.3.2. Nakit Girişlerinin Tahmini ............................................................................ 32 2.3.3. Nakit Çıkışlarının Tahmini ........................................................................... 33 III 2.3.4. Nakit Bütçesinin Hazırlanması ..................................................................... 33 2.3.5. Nakit Bütçesinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri ............................................ 37 2.3.6. Nakit Bütçesi Yöntemleri .............................................................................. 38 2.3.6.1.Nakit Giriş ve Çıkışlarının Tahmin Edilmesi Yöntemi ........................ 38 2.3.6.2. Düzeltilmiş Kâr Yöntemi ....................................................................... 38 2.4. NAKİT DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ ............................................................. 39 2.4.1. İşletmelerde Güvenilir Nakit Düzeyinin Hesaplanması.............................. 39 2.4.1.1. Satış Tutarı Yöntemine Göre Nakit Düzeyinin Hesaplanması ........... 39 2.4.1.2. Kısa Süreli Borçlanma Esasına göre Nakit Düzeyinin Belirlenmesi .......................................................................................................... 39 2.4.1.3. Günlük Ortalama Satış Tutarı Yöntemine Göre Nakit Düzeyinin Belirlenmesi .......................................................................................................... 40 2.4.2. İşletmelerde Optimum Nakit Tutarının Belirlenmesi ................................. 41 2.4.2.1. Matematiksel Olmayan Yöntemler ....................................................... 41 2.4.2.2. Matematiksel Yöntemler ........................................................................ 41 2.4.2.2.1. Baumal Modeli ................................................................................ 41 2.4.2.2.2. Miller-Orr Modeli ........................................................................... 43 2.4.2.2.3. Beranek Modeli .............................................................................. 45 2.4.2.2.4. Stone Modeli .................................................................................... 46 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İŞLETMLERDE NAKİT YÖNETİMİ ETKİNLĞİNİN ARTIRILMASI SÜRECİ 3.1. NAKİT YÖNETİMİNİ ARTIRACAK ÖNLEMLER ........................................ 48 3.1.1. Tahsilat ve Ödemelerde Kullanılan Araçlar ................................................ 48 3.1.1.2. Tahsilât Kontrolü ve Tahsilatı Artıran Yöntemler ............................. 50 3.1.1.2.1. Bankacılık Hizmetlerinden Faydalanmak .................................... 50 3.1.1.2.2. Lockbox Sistemi .............................................................................. 51 3.1.1.2.3. Faturaların Gönderimini Hızlandırmak ...................................... 51 3.1.1.2.4. Erken Ödeme İskontosu ................................................................ 51 3.1.1.3. Ödemelerin Kontrolü Yöntemleri ......................................................... 51 3.1.1.3.1 Ödemelerin Merkezileştirilmesi ..................................................... 51 3.1.1.3.2. Karşılıksız Çekler............................................................................ 52 IV 3.1.1.3.3. Borçların Vadesinin Uzatılması .................................................... 52 3.1.1.3.4.Çek ile Ödeme Yapmak ................................................................... 52 3.1.2. Nakit Yönetiminde Kullanılabilecek Menkul Kıymetler ............................ 52 3.1.2.1. Hisse Senetleri ......................................................................................... 52 3.1.2.2. Tahvil ...................................................................................................... 54 3.1.2.2.1. Tahvil Türleri .................................................................................. 54 3.1.2.3. Repo-Ters Repo ...................................................................................... 55 3.1.2.4. Varlığa Dayalı Menkul Kıymet ............................................................. 56 3.1.2.5. Katılma Hesapları................................................................................... 57 3.1.2.6. Mevduat Sertifikaları ............................................................................. 57 3.1.2.7. Banka Bonoları ....................................................................................... 57 3.1.3. Nakit Benzeri Varlıkların Yönetimi ............................................................. 58 3.1.3.1. Pazarlanabilir Menkul Kıymet Yönetimini Etkileyen Faktörler ....... 58 3.1.3.1.1. Senetlerim Verim ve Emniyeti ....................................................... 58 3.1.3.1.2. Senetlerin Likidite ve Pazarlanabilme Derecesi........................... 59 3.1.3.1.3. Senetlerin Vergi Durumu ............................................................... 59 3.1.3.1.4. Senetlerin Risk Derecesi ................................................................. 60 3.1.4. Enflasyonist Ortamlarda Nakit Yönetimi ................................................... 62 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KARS’TA FAALİYET GÖSTEREN KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELERDE (KOBİ) NAKİT YÖNETİMİ VE NAKİT YÖNETİMİNE VERDİKLERİ ÖNEM DÜZEYİNİ TESPİT ETMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA 4.1. KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ (KOBİ) İŞLETMELER HAKKINDA GENEL BİLGİ ....................................................................................... 64 4.1.1. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Özelikleri ............................................ 65 4.1.2. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Avantajları .............................. 66 4.1.3. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Dezavantajları ........................ 67 4.1.4. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Ekonomiye Katkıları ......................... 67 4.1.5. Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Durumu .......................... 69 4.2. KARS HAKKINDA GENEL BİLGİLER ........................................................... 72 V 4.2.1. Coğrafik Konum ............................................................................................. 72 4.2.2. Ticaret Yapısı ................................................................................................. 73 4.2.3. Sanayi Yapısı................................................................................................. 74 4.2.4. Tarım ve Hayvancılık .................................................................................... 77 4.3. ARAŞTIRMANIN AMACI ................................................................................... 78 4.4. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ ................................................................. 78 4.4.1. Araştırmanın Modeli ...................................................................................... 78 4.4.2. Araştırmanın Kısıtları ................................................................................... 78 4.4.3. Veri ve Bilgi Toplama Aracı ve Yöntemi ..................................................... 79 4.4.5. Evren ve Örneklem ........................................................................................ 80 4.5. ARAŞTIRMA VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE YORUMLANMASI ...................................................................................................... 82 4.5.1. KOBİ’lerin Faaliyet Gösterdiği Sektörler ................................................... 83 4.5.2. KOBİ’lerin Faaliyet Süreleri ......................................................................... 84 4.5.3. KOBİ’lerin Ortaklık Türleri ......................................................................... 85 4.5.4. KOBİ’lerde Çalışan Personel Sayıları .......................................................... 86 4.5.5. KOBİ’lerin Maliye’ye Resmi Olarak Beyan Edilen Ortalama Gelirleri .. 87 4.5.6. KOBİ Sahibi (Ortak ya da Yöneticisinin) Eğitim Durumu ........................ 88 4.5.7. Anketi Dolduran Kişinin KOBİ İçerisindeki Statüsü ................................. 89 4.5.8. KOBİ’lerde Finansal Durumdan Memnunluk ............................................ 90 4.5.9. KOBİ’lerin Danışmanlık Desteği Alma Durumları .................................... 90 4.5.10. KOBİ’lerde Finansal Konularda Nihai Karar Vericiler .......................... 91 4.5.11. KOBİ’lerin Sermaye İhtiyacını Karşılama Yolları ................................... 92 4.5.12. KOBİ’lerin Fon Bulmada Sıkıntıları .......................................................... 93 4.5.13. KOBİ’lerin Fon Bulmakta Yaşadığı En Önemli Sorunlar ....................... 93 4.5.14. KOBİ’lerin Dışardan Fon Kullanma Durumları ...................................... 94 4.5.15. KOBİ’ler Tarafından Dışardan Alınan Fonun İşletemeye Etkisi............ 95 4.5.16. KOBİ’lerin İşletme Sermayesi Fonksiyonlarına Verdikleri Önem Düzeyleri.................................................................................................................... 96 4.5.17. KOBİ’lerin Nakit Tutma Nedenleri ........................................................... 97 4.5.18. KOBİ’lerin Borç Öderken En Sık Kullandığı Araçlar ............................. 98 4.5.19. KOBİ’lerin Alacak Tahsilinde En Sık Kullandığı Araçlar ...................... 99 VI 4.5.20. KOBİ’lerin Alacaklarının Ortalama Tahsil Süresi ................................. 100 4.5.21. KOBİ’lerin Alacakların Zamanında Tahsil Edilebilme Durumu ......... 101 4.5.22. KOBİ’lerin Alacaklarının Ortalama Gecikme Süresi ............................ 102 4.5.23. KOBİ’lerin Alacakları Hızlandırmak İçin Yaptığı İşlemler .................. 103 4.5.24. KOBİ’lerin Borçlarının Ortalama Ödenme Süresi ................................. 104 4.5.25. KOBİ’lerin Borçlarının Zamanında Ödenebilme Durumu ................... 105 4.5.26. KOBİ’lerin İskontolardan Yararlanabilme Durumu ............................. 105 4.5.27. KOBİ’lerin Finansal Planlama Yapma Durumları ................................ 107 4.5.28. KOBİ’ler Tarafından Finansal Planlamada Kullanılan Araçlar .......... 108 4.5.29. KOBİ’lerin Nakit Bütçesi Hazırlama Sıklığı Durumları ........................ 109 4.5.30. KOBİ’lerin Güvenli Nakit Düzeyi Belirleme Durumları ....................... 109 4.5.31. KOBİ’lerin Güvenli Nakit Düzeyi Belirleme Yöntemleri....................... 110 4.5.32. KOBİ’lerin Atıl Fon Değerlendirme Durumları ..................................... 111 4.5.32.1. Mikro İşletmelerde Atıl Fonları Değerlendirme Durumları .......... 111 4.5.32.2. Küçük Ölçekli İşletmelerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları ........................................................................................................... 112 4.5.32.3. Orta Ölçekli İşletmelerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları ........................................................................................................... 113 SONUÇ VE ÖNERİLER ............................................................................................ 114 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 118 EKLER ......................................................................................................................... 125 EK 1. Nakit Akım Tablosu ................................................................................... 126 EK 2. Anketleri Değerlendirmeye Alınan KOBİ’ler ........................................... 127 EK 3. Anket ............................................................................................................. 129 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 130 VII ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ İŞLEMELERDE NAKİT YÖNETİMİ VE KARS İLİNDE BİR UYGULAMA Abdulkadir BARUT Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Osman Berna İPEKTEN 2014, 130 sayfa Jüri: Yrd. Doç. Dr. Osman Berna İPEKTEN ( Danışman) Prof.Dr. Turan ÖNDEŞ Yrd. Doç. Dr. Hayati AKSU İşleme sermayesi yeterliliği, gerek büyük işletmeler gerekse küçük işletmeler için oldukça önemli bir konudur. Özellikle küçük işletmelerin sermaye piyasasından yeterince faydalanamamasından nedeniyle işletme sermayesi küçük işletmeler için çok daha önem arz etmektedir. Piyasada etkin bir şekilde mücadele etmek için işletmeler ellerinde bulunan nakdi en iyi şekilde yönetmek zorundadır. Nakit yönetimindeki başarısızlık, işletmeleri iflasa kadar sürükleyeceğinden işletmeler çeşitli yöntemlerle optimal nakit tutarını hesaplayabilir ya da nakit bütçeleri yardımı ile nakit giriş ve çıkışlarını tahmin edip ona göre hareket edebilirler. İşletmeler ellerinde bulunan atıl fonları değerlendirmek için çeşitli menkul kıymetlere yatırım yaparlar ve böylece atıl fonlardan da kazanç elde ederler. Bu çalışmada ilk olarak işletme sermayesi üzerinde e durulmuş, daha sonra nakit ve nakit yönetimi konuları açıklanmıştır. Son bölümde ise Kars’ta faaliyet gösteren KOBİ’lerin nakit yönetimi konusundaki tutumları araştırılıp çeşitli sonuçlara ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Çalışma Sermayesi, Nakit, Nakit yönetimi, KOBİ, Kars. VIII ABSTRACT MASTER THESIS İŞLEMELERDE NAKİT YÖNETİMİ VE KARS İLİNDE BİR UYGULAMA Abdulkadir BARUT Advisor : Assist. Prof. Dr. Osman Berna İPEKTEN 2014, Page: 130 Jury: Assist. Prof. Dr. Osman Berna İPEKTEN ( Advisor) Prof. Dr. Turan ÖNDEŞ Assist. Prof. Dr. Hayati AKSU Capital has become crucial for large corporations as well as small ones. Particularly, small company’s the lack of access to capital market has more the situation more serious and emergent. Those companies need to employ their capital more efficiently in order to stay competitive in this market. However, since the failures and mismanagements in cashuse may drive the companies toward bankruptcy, those companies can foresee cash input and output before hand and act accordingly. In doing so , they may manage to gain significant wealth through those idle fund invested in market instruments such as bond, stock etc. which otherwise may just sit in the vaults of the company and wait for the time they will be put in use. In this study we have attempted to focus on company capital, cash management and finally evaluated the small and medium enterprises (SMEs), operating in Kars, attitude toward cash management. Key words: Working capital, cash, cash management, Kars. IX KISALTMALAR DİZİNİ AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Banka AMB : Avrupa Merkez Bank BSMV : Banka Sigorta Muamele Vergisi DTS : Doğrudan Tahsilat Sistemi OTS : Otomatik Tahsilat Sistemi EFT : Elektronik Fon Transferi BİST : Borsa İstanbul KARSİAD : Kafkas Sanayici İş Adamları Derneği KATSO : Kars Ticaret ve Sanayi Odası KAÜ : Kafkas Üniversitesi KOSGEB : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KDV : Katma Değer Vergisi KKDF : Kaynak Kullanım Destekleme Fonu KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşlemeler MKYF : Menkul Kıymet Yatırım Fonu ÖFK : Özel Faiz Kurumları REPO : Repurchase Agreement SERKA : Serhat Kalkınma Ajansı SMM : Satılan Malın Maliyeti SPK : Sermaye Piyasası Kurlu FVÖK : Faiz ve Vergi Öncesi Kar TKDK : Tarımsal ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu TTK : Türk Ticaret Kanunu TMS : Türkiye Muhasebe Standartları TL : Türk Lirası USD : Amerikan Doları VUK : Vergi Usul Kanunu X ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1. İşletmelerde Nakit Döngüsü ............................................................................. 7 Şekil 1.2. Atılgan Finanslama Yöntemi .......................................................................... 16 Şekil 1.3. Dengeli Finanslama Sretejisi .......................................................................... 17 Şekil 1.4. İhtiyatlı Finanslama Yöntemi ........................................................................ 17 Şekil 2.1. Nakit Dönüşüm Süreci................................................................................... 22 Şekil 2.2. Baumol Modeli ............................................................................................... 42 Şekil 2.3. Miller-Orr Modeli ........................................................................................... 44 Şekil 2.4. Alternatif Kasa Tutarlarının Yoğunluk Fonksiyonları ................................... 45 Şekil 2.5. Stone Model Günleri....................................................................................... 47 Şekil 3.1. Risk Unsurları ................................................................................................. 60 XI TABLOLAR DİZİNİ Tablo 4.1. Sanayi ve Ticaret odası KOBİ Tanımı .......................................................... 65 Tablo 4.2. Sektör ve Çalışan Sayılarına Göre Girişimlerin Dağılımı............................. 70 Tablo 4.3. KOBİ’lerin Ekonomideki Payının Yıllar İçindeki Seyri ............................... 71 Tablo 4.4. KOBİ’lerde Sektörel Bazda Çalışan Başına Düşen Katma Değer ve İhracat ........................................................................................................... 72 Tablo 4.5 İldeki Küçük sanayi Sitelerinin İşyeri Sayıları...............................................77 Tablo 4.6. Organize Sanayi Bölgesinin Genel Özellikleri ve İşyeri-İstihdam Sayıları ......................................................................................................... 77 Tablo 4.7. KOBİ’lerin Faaliyet Gösterdiği Sektör ........................................................ 82 Tablo 4.8. KOBİ’lerin Faaliyet Süreleri ......................................................................... 83 Tablo 4.9. KOBİ’lerin Ortaklık Türleri ......................................................................... 84 Tablo 4.10. KOBİ’lerde çalışan Personel Sayısı ............................................................ 85 Tablo 4.11. KOBİ’ler Tarafından Maliye’ye Beyan Edilen Yıllık Ortalama Gelirleri .. 86 Tablo 4.12. KOBİ Sahibi, Ortak Yada Yöneticisinin Eğitim Durumu .......................... 87 Tablo 4.13. Anketi Dolduran Kişinin KOBİ İçerisindeki Statüsü.................................. 88 Tablo 4.14.KOBİ'lerde Finansal Durumundan Memnunluk...........................................89 Tablo 4.15. KOBİ’lerin Danışmanlık Alma Durumları ................................................. 90 Tablo 4.16. KOBİ’lerde Finansal Konularda Nihai Karar Verici Durumu .................... 90 Tablo 4.17. KOBİ’lerin Çalışma Sermayesi İhtiyacını Karşılama Yolları .................... 91 Tablo 4.18. KOBİ’lerin Fon Bulmadaki Sıkıntı Durumları ........................................... 93 Tablo 4.19. KOBİ’lerin Fon Bulmada Yaşadığı Sorunlar.............................................. 93 Tablo 4.20. KOBİ’lerin Dışardan Fon Kullanma Durumları ......................................... 94 Tablo 4.21. KOBİ’ler Tarafından Dışardan Alınan Fonun İşletmeye Etki Durumu ...... 95 Tablo 4.22. KOBİ’lerin Çalışma Sermayesi Fonksiyonlarına Verdikleri Önem Düzeyleri ...................................................................................................... 96 Tablo 4.23. KOBİ’lerin Nakit Tutma Nedenleri ............................................................ 97 Tablo 4.24. KOBİ’lerin Sık Sık Kullandıkları Araç Durumu ........................................ 98 Tablo 4.25. KOBİ’lerin Alacaklarını Tahsil Ederken Sık Sık Başvurdukları Araçlar ... 99 Tablo 4.26. KOBİ’lerin Alacaklarını Ortalama Tahsil Süreleri ................................... 100 Tablo 4.27. KOBİ’lerin Alacaklarını Zamanında Tahsil Edebilme Durumları............ 101 XII Tablo 4.28. KOBİ’lerin Alacaklarının Ortalama Gecikme Süreleri............................. 102 Tablo 4.29. KOBİ’lerin Alacaklarını Hızlandırmak İçin Yaptığı İşlemler .................. 103 Tablo 4.30. KOBİ’lerin Borçlarının Ortalama Ödenme Süreleri ................................. 103 Tablo 4.31. KOBİ’lerin Borçlarını Zamanında Ödeyebilme Durumları ...................... 104 Tablo 4.32. KOBİ’lerin İskontolardan Yararlanabilme Sıklıkları................................ 105 Tablo 4.33. KOBİ’lerin Finansal Planlama Yapma Durumları .................................... 106 Tablo 4.34. KOBİ’lerin Finansal Planlamada Kullandıkları Araçlar ........................... 107 Tablo 4.35. KOBİ’lerin Nakit Bütçesi Yapma Sıklıkları ............................................. 108 Tablo 4.36. KOBİ’lerin Güvenli Nakit Düzeyi Belirleme Durumları.......................... 109 Tablo 4.37. KOBİ’lerin Nakit Düzeyi Belirleme Yöntemleri ...................................... 110 Tablo 4.38. Mikro Ölçekli KOBİ’lerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları .......... 111 Tablo 4.39. Küçük Ölçekli KOBİ’lerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları ......... 112 Tablo 4.40. Orta Ölçekli KOBİ’lerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları ............. 113 XIII ÖNSÖZ Bu çalışmanın konusunu, günümüz ekonomisinin en önemli aracı olan nakit ve bu nakdin nasıl yönetileceği, nasıl katma değer oluşturabileceği üzerine yazılmış olup örnek il olarak Kars ili seçilmiştir. Son yıllarda meydana gelen gelişmelerden işletmelerin etkilenmemesi düşünülemez bir durumdur. Çünkü işlemelerde sürekli olarak kendini yenilemek ve günün koşullarına entegre etmek durumdadır, aksi durumda piyasan silinip gidecektir. Küreselleşen dünya üzerinde gelişmiş iletişim ağı sayesinde isteyen her insanın dünyanın herhangi bir yerinde istediği bilgiye ulaşabilmektedir ve bu durumda ciddi bir oranda sert rekabet koşulları meydana getirmektedir. Bu bağlamda işletmelere baktığımızda bu durum işletmeler içinde geçerli olup işletmelerin, diğer işletmelerle rekabet edebilmesinin ön şartının güçlü bir finansal yapıdan geçtiğini söyleyebiliriz. Güçlü finansal yapı ise işletmelerin ellerindeki nakdi ne derece etkin kullanabildiği ile bağlı olup, mevcut ekonomide etkin firmaların nakitlerini iyi kullanan firmalar olduğunda görmekteyiz. Bu çalışmamda Kars’ta faaliyet gösteren KOBİ’lerin nakit yönetim etkinliği anket ile ölçülmüş ve sonuç bölümünde dile getirilmiştir. Çalışmama bilgi ve tecrübeleriyle ve de sonsuz desteğiyle katkılarda bulunan danışman hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Osman Berna İPEKTEN’e, gerek lisans gerekse yüksek lisans eğitimim boyunca gerek bilgisiyle gerekse de tecrübesi ile bana her zaman destek olan sayın hocam Doç.Dr. Hüsnü KAPU’ya, tezimi yazmaya başladığım ilk günden bu güne kadar bilgi ve tecrübesi ile bana destek olan sayın hocam Yrd. Doç. Dr Mehmet Emin KARABAYIR’a ve yüksek lisansa başlamamda büyük etkisi olan, bana daima destek olan sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Mukkades ÇİÇEK’e ve sayın Yrd. Doç. Dr. Deniz ÖZYAKIŞIR’a, eğitim hayatım boyunca desteğini benden esirgemeyen babam Musa BARUT’a, maddi manevi her zaman yanımda olan beni eğitim hayatım boyunca yönlendiren İrfan BARUT’a ve tüm BARUT ailesine teşekkür eder çalışmamım tüm ilgilere faydalı olmasını dilerim. Erzurum - 2014 Abdulkadir BARUT 1 GİRİŞ Küreselleşme süreci ile birlikte dünyada ülkeler arasındaki sınırlar anlamını yitirmiş ve dünya artık neredeyse tek bir ülke haline gelmiştir. Daha önceleri sadece kendi ülkelerindeki işletmeler ile rekabet eden işletmeler küreselleşme süreci ile birlikte artık dünyanın dört bir yanındaki işletmeler ile rekabete girmek zorunda kalmışlardır. Bu şartlarda mücadele etmenin en güçlü silahı ise şüphesiz sermaye ve sermayenin etkin kullanımıdır. Sermayelerini iyi kullanan ve ellerinde yeterince sermaye bulunan işletmeler genel olarak bu süreçten sağlam çıkmış ve yollarına devam etmişlerdir. İşletmelerin temel üç amacından bahsedebiliriz bunlar; işletmelerinin piyasa değerini maksimize etmek, ortakların karlarını artırmak ve sosyal sorumluluklardır. İşletmelerin bu amaçlarına ulaşmalarındaki en önemli yol ellerindeki varlıkları en etkin şekilde yönetmeleridir. Peki, işletmeler ellerindeki bu nakit ve nakit benzeri varlıkları nasıl yöneteceklerdi? İşte burada devreye işletme sermayesi yönetimi ön plana çıkmaktadır. İşletme sermayesi yönetiminin temel amacı ise işletmelerin ellerinde bulunan bu varlıkları en iyi şekilde kullanması ve yukarıda saydığımız işletmelerin temel amaçlarına ulaşmalarını sağlamaktır. İşletmeler ellerinde bulunacak işletme sermayesi miktarına da dikkat etmelidir. Çünkü gereğinden fazla işletme sermayesi ya da gereğinden az olan işletme sermayesi işletmelere olumsuz etki yapmaktadır. Örneğin işleme sermayesinin gereğinden fazla olması eğer işletme borçlanma ile bu sermayeyi elde etmişse bu paranın faiz gideri olacaktır. Tersine işletme sermayesi gereğinden az olursa işletmenin verimliliğinin düşmesine ve kârlı yatırım fırsatlarının kaçırılmasından dolayı fırsat maliyeti ortaya çıkacaktır. Sermayenin etkin yönetimi ile optimal işletme sermayesi tespit edilmeye çalışılır ve ne atıl fon ne de eksik fon oluşmaması sağlanır. İşletmeler çeşitli finansman yöntemleri kullanarak nasıl hareket edeceklerini belirlerler. Bu yöntemler; atılgan finansman yöntemi, ihtiyatlı finansman yöntemi ve dengeli finansman yöntemidir. Birbirlerinden farklı özelliklere sahip olan bu yöntemlerin olumlu ve olumsuz yönleri bulunmakla birlikte işletmeler hangi yöntemin kendilerine uygun olacağını belirleyebilirler. İşletmeler ellerinde bulunduracakları nakit miktarını kısa dönemli finansal planlanalar yardımı ile tahmin etmeye çalışırlar. Kısa dönemli bir planlama türü olan 2 nakit bütçesi yardımı ile işletmeler olası nakit girişlerini ve nakit çıkışlarını tahmin etmeye çalışarak optimal nakit tutarını belirlemeye çalışırlar. Ayrıca işletmeler ellerinde bulunan fazla fonu da çeşitli menkul kıymetlere yatırarak gelir elde etmek isterler. Bu menkul kıymetlerinde birbirinden farklı özellikler taşırlar. Örneğin bazıları uzun vadeliyken bazıları da kısa vadelidir. Yine bazılarının riski ve getirisi yüksek iken bazılarının getirisi sabit ve az risklidir. İşletmenin bunlardan hangisine veya hangilerine yatırımın yapacağını ise piyasadaki durum ve işletmenin risk alıp almayacağına bağlıdır. İşletmelerin bu süreçte dikkat etmesi gereken önemli bir unsur ise enflasyondur. Enflasyon işletmelere olumsuz etki eden bir durum olduğu için işletmeler planlamalarını yaparken bu tür riskleri de göz önünde bulundurlar. Çalışmanın ilk bölümünde çalışma sermayesinin ne olduğu, türlerini, unsurlarını, özelliklerini, işletme sermayesine etki eden faktörleri ve finanslama yöntemleri ele alınmıştır. İkinci bölümde nakit kavramının ne olduğu, işletmenin neden nakit tutukları, işetmenin tutukları nakit miktarını etkileyen etmenleri, nakit akım tablosu, nakit bütçeleri ve optimal nakit düzeyinin belirlenmesinde kullanılan yöntemlerden bahsedilecektir. Üçüncü bölümde işlemelerinin nakit akım sürecini başarılı bir şekilde nasıl yürüteceği, nakit tahsilinde neler yapılması, borç ödemesinde neler yapılması gerektiği üzerinde durulmuştur. Yine bu bölümde nakit benzeri varlıklar ve bu varlıkların yönetimi üzerinde durulmuştur. Son bölümde ise Karsta faaliyet gösteren işletmelerinin nakit yönetimi ile ilgili tutumları anket ile araştırılmış, Karsta faaliyet gösteren ticaret işletmelerinin, nakit yönetimindeki güçlü ve zayıf olduğu yönler, nakit yönetiminde bilinçli olup olmadıkları araştırılmıştır. Bu çalışma Kars’ta faaliyet gösteren işletmelerin nakit yönetimindeki eksiklikleri ile ilgili ileride yapılacak çalışmalara ön ayak olabilecektir. 3 BİRİNCİ BÖLÜM NAKİT YÖNETİMİ VE KURAMSAL TEMELLER 1.1. İŞLETME SERMAYESİ KAVRAMI 1.1.1. İşletme Sermayesi Tanımı Literatürü incelediğimizde işletme sermayesi ile ilgili birçok tanım ile karşılaşmaktayız, bu bağlamda işletme sermayesi, işletmenin üretime başladıktan gelir sağlayıncaya kadar geçen zamanda fonlara bağlanan fonlardan meydana gelmektedir (Aksoy ve Yalçıner, 2008: 56). İşletme sermayesi yâda diğer bir ifade ile çalışma sermayesi çalışma sermayesi; işletmelerin günlük olağan işlerini yürütmeleri için gerekli olan ve bir yıldan kısa bir sürede nakde çevrilme yeteneğine sahip varlıkların tümü olarak tanımlanır (şakrak, 1999). Daha basit bir tanım ile işletme sermayesini nakde dönüşme hızı yüksek olan dönen varlıkların toplamıdır diyebiliriz (Öz ve Güngör, 2007:34). Gerek büyük gerekse de küçük işletmelerin kısa dönemde dönen varlıklara yapıkları yatırım önemli bir yere sahiptir ve ortakların kar oranlarının yükseltilmesinde işletme varlıklarının yatırıldığı fonlar oldukça önemli bir yere sahiptir. İşletme sermayesi ise, nakit, alacaklar, stoklar ve diğer cari varlıklardan meydana gelmektedir (Bayrakdaroğlu, 2013). Bu tanım çerçevesinde işletme sermayesine brüt işletme sermayesi de denilir (Şakrak, 1999:56). İşletme sermayesi, işletmenin tam kapasite çalışabilmesi, üretimin kesintiye uğramaması, iş hacminin artırılabilmesi, kısa dönemde borçlarını ödeyebilmesi, kredibilitenin artırılması, karlılık ve verimin maksimize edilmesi açısından oldukça önemlidir (Akgüç, 2006:87). Çalışma sermayesi firmaların karlılığı için etkilidir. İşletmeler en az miktar sermaye ile finansal maliyetleri azaltır ve karlılığını artırır (Quayyum, 2011:38) İşletme sermayesi ile ilgili bu kadar çok tanım bulunmasının nedeni işletme sermayesinin birçok türünün olmasındandır (Aksoy ve Yalçıner, 2008:65). Aşağıda bu 4 işletme sermayesi türleri ve ne anlama geldiklerini açıklayarak bu kavramı daha netleştirebileceğiz. 1.1.2. İşletme Sermayesi Türleri İşletme sermayesini; brüt işletme sermayesi, net işletme sermayesi, sürekli çalışma sermayesi, değişken işletme sermayesi, olağan üstü çalışma sermayesi olmak üzere beş başlık altında toplamak mümkündür. 1.1.2.1. Brüt İşletme Sermayesi Brüt işletme sermayesi, işletmenin faaliyetlerini sürdürebilmeleri için dönen varlıklara (nakit, çek, alacaklar, stoklar vb.) bağlanan fonları ifade eder. Diğer bir ifade ile brüt işleme sermayesi; alacaklar, nakit, stoklar, alacaklar, menkul kıymetler toplamından oluşur (Kaval, 2009:5 ). Toplam aktifler dönen varlık ve duran varlıklardan oluşmaktadır. Dönen varlıklar ise brüt işletme sermayesini ifade eder (Rehn, 2012:16) 1.1.2.2. Net İşletme Sermayesi Net işletme sermayesi, dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı borçlar arasındaki farka eşittir. İşletmenin faaliyetlerini yürütebilmesi için ihtiyaç duyduğu brüt sermaye ihtiyacının bir kısmını borçlanarak bulur. Başka bir ifade ile işletmelerin faaliyetlerini yürütebilmeleri için girdilere yani ilk madde ve malzemeye ihtiyaç duyar, işte bu girdiyi borçlanarak alır ve böylece nakit akışı başlayıncaya kadar bu şekilde finansman sağlanır. İşletme yöneticisi işlemenin sahip olması gereken optimal işleme sermayesi düzeyini iyi belirlemelidir. Yönetici ne işleme sermayesini hesaplayarak bu optimal noktadan ne kadar uzak olduğunu veya yakın olduğunu saptayabilir. Net işletme Sermayesi= Dönen varlıklar-Kısa vadeli yabancı kaynaklar şeklinde formülüz edilir (Baweld,2012:6) 5 1.1.2.3. Sürekli İşleme Sermayesi Eğer bir işletmenin nakit giriş ve çıkışları arasında tam bir zamanlama ayarlaması yapılabilseydi çalışma sermayesi bulundurma ihtiyacını ortadan kaldırabilir veya azaltabilir. Ancak gerçek yaşamda işletmelerin bu zamanlama ayarlamasını yapmak gerçekten çok zordur. Özellikle faaliyetleri devresel olarak dalgalanma gösteren işletmelerin çalışma sermayesi ihtiyaçları da dalgalanma gösterir. Bu işletmelerin dalgalanmadan korunmak için kullandıkları yol ise en az düzeyde de olsa sürekli olarak belli bir miktar nakit yani çalışma sermayesi bulundurmaktır. Nakit darboğazına düşmemek için işletmede bulundurulan en az düzeydeki nakit, üretimi aksatmamak için tutulan emniyet stoku vb. işletmenin dalgalanmalar dışındaki devamlı çalışma sermayesini oluşturur. İşletmenin bulunduracağı devamlı (sürekli) çalışma sermayesi bir minimumu ifade ettiği için sabit niteliktedir. İşletme faaliyetini sona erdirinceye kadar, sürekli çalışma sermayesi işletmede bulundurulmak zorunda olacaktır. Sonuç olarak işletmenin faaliyet hacmi genişledikçe, sürekli çalışma sermayesi miktarı da artacaktır (Kırbaş, 2010:21 ). 1.1.2.4. Değişken İşletme Sermayesi Mevsimsel ve konjonktürel dalgalanmalara bağlı olarak işletmeler sürekli işletme sermayesinin yanında farklı bir işletme sermayesine de ihtiyaç duyar. İşte mevsimsel dalgalanmalardan ve konjonktürden kaynaklanan bu sermaye çeşidine değişken çalışma sermayesi denilir ve Mevsimlik ve Devresel işletme sermayesi olmak üzere ikiye ayrılır (Erdoğan, 1990). a-Mevsimlik İşletme Sermayesi; İş hacminin büyüdüğü dönemlerde işletmelerin sürekli işletme sermayesine ek olarak ihtiyaç duydukları sermaye türüdür. Örneğin yaz aylarında Antalya’ya gelen turist sayısında artış meydana gelmekte ve işletmeler bu ihtiyacı karşılamak için daha fazla eleman, daha fazla yemek ve bunlara bağlı olarak ta daha fazla likiditeye ihtiyaç duyacaktır, işte ihtiyaç duyulan bu likidite mevsimlik işletme sermayesini ifade etmektedir (Kırbaş, 2010:21). b-Devresel İşletme Sermayesi; İşletmeler devresel hareketlenmelere göre çalışma sermayelerini artırmak isteyebilirler. Başarılı geçen bir dönem sonucunda işletme iş 6 hacmini büyütmek isteyebilir, işte burada ortaya çıkan sermaye çeşidine devresel işletme sermayesi denir (Erdoğan, 1990). Eğer işletme sürekli işleme sermayesini 50.000 TL olarak tutmuşsa ve devresel işletme sermayesini 70.000 TL tutuysa, bu şu anlama gelir işletme devresel dönemlerde cari aktifler 120.000 TL çıkmaktadır. 1.1.2.5. Olağan Üstü İşletme Sermayesi Piyasada bulunan bütün işletmeler beklenmeyen olaylarla karşılaşma olasılığı vardır. Grevler, yangın, sel, deprem, harp gibi beklenmeyen durumlara karşında rutin faaliyetlerini sürdürebilmek için işletme sermayesine ihtiyaç duyabileceklerdir. İşte bu durumlarda ortaya çıkan işletme sermayesi olağanüstü işletme sermayesi olarak kabul edilir (Aksoy ve Yalçıner, 2005: 17). Olağanüstü durumlar genel olarak, faaliyetleri aksatmakta olduğundan ve işletmenin etkinliğini azalttığından bu tür beklenmeyen olaylar karşısında olağanüstü çalışma sermayesi dediğimiz işletme sermayesi türüne ihtiyaç duyulmaktadır. Bazen olağanüstü durumların etkisiyle işletmenin faaliyetlerinde daralma olabilir ve buna bağlı olarak atıl fonlar ortaya çıkabilmektedir. İşletmeler bu tür olayların ortaya çıkış zamanlarını tahmin edemediğinden, karlı dönemlerinde ihtiyat amaçlı olarak para ayırır ve böylece bu durumlar karşısında kısmen de olsa hazırlıklı olmuş olur (Coşkun, 2006:112). 1.1.3. İşletme Sermayesinin Özellikleri Etkin bir işletme sermayesi yönetimi, likidite riskini azaltır, iş hacmini genişletir, işletmesinin kredibilitesini artırır, üretimde devamlılığı sağlar, işletme faaliyetlerinin karlı ve verimli bir şekilde ilerlemesini sağlar (Arslan, 2003: 123). İşletme sermayesini oluşturan unsurların ortak özeliklerini; kısa vadeli olması, birbirleriyle ilişkili olmaları ve çalışma sermayesi unsurları ani olmayan birlikte meydana gelmeyen faaliyetlere bağlı olmaları olmak üzere üç grupta toplayabiliriz. 7 a. İşletme sermayesi Unsurlarının Kısa Vadeli Olması Çalışma sermayesini oluşturan kalemlerinin çok büyük bir kısmı kısa vadeli olup ömürleri bir yılı geçmez. Çalışma sermayesini oluşturan bu kalemlerin bazıları tamamen likit (kasa, çek, banka), bazıları ise bir yıl içinde nakde dönüşebilen kalemlerdir. Çalışma sermayesi kalemleri arasında yer alan ancak diğer kalemlerden farklı hareket eden çalışma sermayesi unsurları da bulunmaktadır. Örneğin bir yıldan fazla sürede tutulan hammadde stokları çalışma sermayesini oluşturan kalemler içinde yer alır ama likit özelliği göstermez (Erdoğan, 1978: 19). b. İşletme Sermayesi Kalemleri Birbirleriyle İlişkilidir İşletme sermayesini oluşturan kalemler birbirleriyle yakın ilişki içindedir. İşletmeler ürün üretmek için hammadde alırlar. İşletmede bu hammaddelerin alınmasıyla işletmede stoklar oluşur ve bu arada satıcılara borçlanır. Daha sonra işletme bu hammaddeleri üretim sürecine sokarak ürün elde ederler yani ellerinde ticari mal oluşur. İşletmeler bu malları diğer işletmelere peşin veya vadeli satarak alacaklı duruma geçer ve alacaklarını tahsil etme sürecine geçmiş olur. Bu çark işletmelerde var oldukları sürece böyle devam edecektir (Kaval, 2009:12). NAKİT HAMMADDE ALACAK MAMUL Şekil 1.1. İşletmelerde Nakit Döngüsü Kaynak: http://www.reitix.com/Makaleler/isletme-Sermayesi-Nedir/ID=303 8 c. İşletme Sermayesi Kalemleri Ani Olmayan Birlikte Meydana Gelmeyen Faaliyetlere Bağlıdır İşletmelerin yukarıda şekilde de gördüğümüz gibi nakit, hammadde, mamul ve alacaklardan meydana gelen bir döngüsü vardır. Ancak bu döngü içindeki kalemler aynı zamanda hareket etmez. Dolayısıyla İşletmelerin bu kalemleri arasındaki hareketler aynı anda meydana gelmez zaten eğer işletme tüm satışlarını peşin yapsaydı nakit yönetiminin bir anlamı da kalmazdı (www.reitix.com). 1.1.4. İşletme Sermayesinin Unsurları İşletme sermayesinin unsurları varlık unsurları ve kaynak unsurlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. 1.1.4.1. İşletme Sermayesinin Varlık Unsurları Bilançolarda, dönen varlık, cari aktifler vb. isimlerle altında toplanan bu unsurlar; kasa, çek, senet, stok, pazarlanabilir menkul kıymetler, alacaklardan olmakta olup işletme sermayesini meydana getirirler (Özdemir, 1997:163). Bir varlık aşağıdaki kriterlerden herhangi birine uyduğu takdirde dönen varlık olarak sınıflandırılır (UMS 1, madde 57): a) işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesinin, satılmasının veya tüketilmesinin beklenmesi; b) özellikle ticari amaçla elde bulundurulması; c) bilanço tarihinden sonra on iki ay içinde paraya çevrilmesi veya d) (UMS 7 Nakit Akım Tablosu’ nida tanımlandığı gibi) bilanço tarihinden sonra en az on iki ay içinde bir borcun ödenmesi için kullanılmak üzere veya başka bir nedenle sınıflandırılmamış olmak koşuluyla, nakit veya nakit benzerleri olanlar. - Kasa: İşletmenin elinde bulunan en likit kalemdir. İşletme sermayesini oluşturan en önemli kalemlerin başında gelir. İşletmeler açısından oldukça önemli bir role sahip olan bu unsurun iyi yönetilmesi ve dikkat edilmesi gerekmektedir. 9 - Banka: Bankada çok likit bir kalem olup istenildiği zaman likit olarak hemen kullanılır. - Çekler: Değerli bir kağıt olan çek banklara aracılığı ile hızlı bir şekilde likit özelliğine sahip olur. - Diğer önemli bir varlık ise stoklardır: Stoklar, hammadde, yarı mamullerden ve mamullerden oluşmaktadır. 1.1.4.2. İşletme Sermayesinin Kaynak Unsurları İşletmelerin sahip oldukları varlıklar yabancı kaynak (Uzun vadeli borç ve kısa vadeli borç) ve özkaynaklardan olmak üzere iki kaynaktan sağlanmaktadır. Yabancı kaynaklar yani uzun vadeli ve kısa vadeli borçlar işletmede belirli bir vade sonunda anapara ve faiz ödemesi gerektirmektedir. Özkaynak yoluyla sağlanan fonların ise işletme için bir vadesi yoktur ve faiz ödemesi gerektirmez (Çam,2006:1). İşletme sermayesi kaynak unsurları, genellikle günlük işlemler için gerekli nakit, stoklar ve alacaklar gibi işletme sermayesi varlık unsurlarının finansmanında kullanılmaktadır. Finansman kaynakları kısa ve uzun vadeli kaynaklar olmak üzere ayrılır. İşletme sermayesi kaynakları cari pasifler olarak adlandırılan kısa vadeli borçlardır (Ergül, 2011:22). Bir kısa vadeli borç aşağıdaki kriterlerden birine uyduğu takdirde kısa vadeli olarak sınıflandırılır: (UMS1 :60) a) işletmenin normal faaliyet dönemi içinde ödenmesinin beklenmesi veya b) özellikle ticari amaçla elde tutulması veya c) bilanço tarihinden sonra on iki ay içinde ödenecek olması veya d) işletmenin borcunu, bilanço tarihinden sonra en az on iki ay içinde ödemesini erteleyecek koşulsuz bir hakkının olmaması UMS 1’in 60. paragrafında (yukarıya bakınız) belirtilen şartları karşılayanlar dışındaki tüm yükümlülükler uzun vadeli olarak sınıflandırılır. - İşletme sermayesinin kaynak unsurlarını şunlar oluşturmakladır; 1. Mali Borçlar (Tahvil, bono, senet vb.) 2. Ticari Borçlar (Satıcılar, Banka kredileri, vb.) 10 3. Diğer Borçlar (Ortaklara borçlar, Personel borçlar vb.) 1.1.5. İşletme Sermayesini Belirleyen Etmenler İşletmelerin ihtiyaç duydukları sermaye tutarları işletmelerin kendisi ile ilgili olan işletme içi etmenler ve kendisine bağlı olmayan çevresel yani işletme dışı etmenler olmak üzere iki grupta inceleyebiliriz. 1.1.5.1. İşletme Sermayesinin Belirleyen İşletme İçindeki Etmenler Bir firmada işletme sermayesi ihtiyacı içinde bulunduğu duruma göre değişiklik göstermektedir. Yıldan yıla, aydan aya, hatta günden güne bile firmanın ihtiyaç duyacağı sermaye miktarı değişebilmektedir. Aşağıda firmanın kendisiyle ilgili olan etmenleri açıklayacağız (Aksoy, 1993:50,51). a. İşletmenin Faaliyet Konusu ve Büyüklüğü İşletmenin büyüklüğü ve faaliyet konusu işletme sermayesini belirler. İşletmenin büyüklüğü dediğimiz işlemelerin, küçük ölçekli, orta ölçekli yada büyük ölçekli olduğu anlamında gelir. İşletmenin büyüklüğü işletmenin finans yapısını da ekiler (Usta,2005:5). İşletme sermayesi özellikle küçük işletmeler için oldukça önemlidir. Çünkü küçük işletmeler sabit varlıkları (makine, bina vb.) kiralayarak bulabilir, ancak söz konusu likit varlıklar (kasa, alacaklar, stok) olunca sıkıntı yaşarlar. Ayrıca küçük işletmelerin büyük işletmeler kadar sermaye piyasasından faydalanmaması, işletme sermayesi yönetimini küçük işletmeler için oldukça önemlidir (Akgüç, 1998:208). Küçük işletmeler yeterli teknolojiye sahip değillerdir, üretim yapıları makinadan çok insan gücüne dayanmaktadır. Ayrıca küçük işletmeler büyük işletmelere göre kredi imkânlarından daha az faydalanırlar. Bu nedenle küçük işletmelerin çalışma sermayesi ihtiyaçları büyük işletmelere göre daha fazladır (Howorth ve Westhead, 2003:95). İşletmenin faaliyet gösterdiği sektörde işletme sermayesi ihtiyacını etkilemektedir. Örneğin bir hizmet işlemesi olan X hastanesi ile imalat sektöründe üretim yapan Y işletmesinin ihtiyaç duyacağı işletme sermaye miktarı da farklıdır. Üretim yapan Y işletmesi sürekli olarak hammadde alacak, satış yapacak, borç ödeyecek bu nedenle Y 11 işletmesi daha fazla işletme sermayesine ihtiyaç duyacaktır. X hastanesi ise sağlık sektöründe faaliyet gösterdiğinden kuruluş aşamasında daha çok sabit varlıklara yatırım yapmış ve faaliyete geçtikten sonra daha az işletme sermayesine ihtiyaç duyacaktır (Erdoğan, 1990:90) b. Varlık Devir Hızları ve Süreleri İşletmeler için varlıkların devir hızları oldukça önemlidir. Çalışma sermayesi yönetimin amacı; en az nakitle, faaliyetleri sürdürmek ve karı maksimum yapmaktır. Burada varlıkların devir hızları artıkça işletmenin sermaye ihtiyacı daha çabuk karşılanır ve üretimde aksamlar olmadan en verimli şekilde çalışılır. Örneğin işletmenin alacakların devir hızında artış olması işletmenin alacaklarını çok çabuk tahsil ettiğini ve buna bağlı olarak daha az fona ihtiyaç duyacağı anlamına gelir (Ceylan, 2003:53,54). c. Kar dağıtımı ve İhtiyat Politikaları Karı yüksek olan işletmenin, karı düşük olan işletmeye göre daha az işletme sermayesi ihtiyacı olacağı olağan bir durumdur. Çünkü işletmeler her zaman peşin olarak ticaret yapmaz çoğu bazen borçlanma yoluna giderler. Ancak kar düzeyi yüksek olan işletme bu karı kullanarak dış kaynak kullanmaktan kaçınabilir (Aksoy,1993:73) Kara payı dağıtım politikaları yatırımcıların beklentilerini ve buna bağlı olarak potansiyel yatırımcıların davranışlarını etkileyerek, şirketin piyasa değerine etkide bulur. Örneğin işletmenin ortakları karın büyük oranda dağıtılmasını, karın firmada bulunmasından daha emniyetli bulabilirler. Eğer işletme bu yola giderse işletmenin hisse senetleri fiyatları yükselir ancak işletmenin elinde bulunan sermaye azalacağından karlı bir işe girişemeyebilir ve buna bağlı olarak büyümesi yavaşlayabilir. Ancak tersi durumda ise karın büyük bölümü dağıtılmayıp işletmede bırakılırsa, işletmenin hisse seneleri fiyatı düşer ama elinde sermaye olduğu için bunu karlı bir işte kullanabilir ve işletmenin büyüme hızını artırabilir (Bolak, 2005:263). d. Alım se Satım Koşulları İşletmelerin mal alım ve mal satımında içinde bulunduğu koşullar işletme sermayesini tutarını etkiler. Satışlarını peşin, alımlarını ise vadeli yapan işletmeler, 12 satışlarını vadeli, alımlarını peşin yapan işletmelere göre daha az işletme sermayesine ihtiyaç duyarlar. e. Stok Miktarı ve Stok Devir Hızı İşletmelerin ellerinde bulunan stok miktarı da işleme sermayesini etkileyen önemli bir faktördür. Elinde gerekenden fazla stok bulunduran işletmeler, satın alma maliyeti yanında, depolama maliyetleri, bozulma maliyetleri gibi stoklama maliyetlerini de içereceğinden daha fazla çalışma sermayesi gerektirmektedir. Stok devir hızı da işletme sermayesini etkileyen bir diğer işletme içi faktördür. İşletmenin stok devir hızı yaptıkça daha fazla satış yaptığını ve eğer bu satışlar da peşin veya kısa vadeli olarak satılıyorsa işletme daha az sermayeye ihtiyaç duyar. f. Sektördeki Rekabet İşletmenin içinde bulunduğu sektörde çok sert bir rekabet ortamı var ise işletmeler bu rekabet ortamında hayata kalmak ve mücadele etmek için daha fazla işletme sermayesine ihtiyaç duyar, rekabet daha az olduğu sektörde ise işletmeler daha rahat olduğundan rekabetin yoğun olduğu durumdan daha az işletme sermayesi gerektirir. g. Üretimin Çeşitliliği İşletmenin faaliyet gösterdiği alandaki ürün çeşitliliği fazla ise işletmelerin ellerinde bulunduracağı sermaye miktarı da buna bağlı olarak fazla olmalıdır. Örneğin A işletmesi sadece çam alıp kereste yapıp satacaktır. Burada işletme sadece çam alacaktır. B işletmesi ise hem kerese yapıyor hem de bunları işleyerek mobilya haline getiriyor, o zaman B işletmesi çam, çivi, boya, vb. daha fazla hammadde alacaktır. Böyle bir durumda B işletmesinin A işletmesinden daha fazla işletme sermayesi ellinde tutması gerecektir. Sonuç olarak eğer işletmelerin ürettiği mallar çeşitlilik gösteriyorsa işletmeye daha fazla hammadde girecektedir, buda işletmelerin bu karışık süreç içinde daha fazla işletme sermayesine ihtiyaç duyacağı anlamına gelmektedir. Yine işletmenin ürettiği mallar daha homojen ise, işletmeye giren hammadde çeşitliliği daha azdır ve buna bağlı olarak daha az işletme sermayesine ihtiyaç duyacağı anlamına gelmektedir. 13 h. Borçların Vadesini Uzatabilme İmkânı İşletmeler bazen vadesi gelen borçlarını çeşitli nedenlerden dolayı ödeyemeyebiliyorlardır. İşte bazı işletmeler bu imkânlardan yararlanabiliyorken bazı işletmeler ise bu imkândan yararlanamamakladırlar. Eğer bir işletme ödeme zamanı gelen bir borcun vadesini uzatabilir yani konsolide edebilirse daha az işetme sermayesine ihtiyaç duyar, tersi durumda ise işletme elinde daha fazla sermaye bulundurmak zorunda kalmaktadır ( Aöf kitap,2010: 37). 1.1.5.2. İşletme Sermayesini Etkileyen İşleme Dışı Faktörler a. Teknolojik Değişmeler Günümüz piyasa şartlarında rekabet edebilmenin en önemli kaynağı maliyetlerin düşürülmesidir. İşletmelerde gelişen teknolojiden yararlanarak işletmedeki gereksiz işgücünü azaltması, hammadde israfının önüne geçmesi, üretim süresini kısalması gibi faydaları vardır. Bu nedenle işletmeler teknolojinin imkânlarından faydalanarak daha az işletme sermayesi ile faaliyetlerini sürdürürler. b. Devresel Dalgalanmalar İşletmelerin içinde olduğu durum işletme sermayesini etkiler. İşletmenin satış hacminde meydana gelen artış veya azalmalar, işletmelerin daha az veya daha çok sermayeye ihtiyaç duymalarını etkiler. İşletmenin iş hacmi artıyorsa daha fazla işletme sermayesine ihtiyaç duyar, ersine satış hacmi azalırsa sermaye ihtiyacı da azalır. c. Vergi Oranları İşletmeler faaliyet gösterdikleri ülkeye, faaliyetleri sonucunda elde etikleri karın belli bir oranını vermek zorundadırlar. Bu durumda işletmelerde belli miktarda nakdin dışarı çıkmasına neden olur. Eğer işletmelerin içinde bulunduğu çevredeki vergi oranları yüksek ise işletmeler daha fazla nakde ihtiyaç duyaralar. d. Sektördeki Entegrasyon Bir işletmenin faaliyet gösterdiği sektörde, işletme diğer işletmelerle entegre hale gelmişse daha az işletme sermayesine gerek duyarlar (Güney, 2004:33,34). 14 İşletmeler faaliyetlerine başlamadan önce finansal hesaplamalara yaparak olası işletme sermayesini hazırlar. Ancak bu süreç içinde beklenmeyen durumlardan dolayı aksilikler meydana gelebilir. Bu durumda işletme rutin faaliyetlerini yürütemez, hammadde alımında sıkıntı yaşayabilir ve bunlara bağlı olarak faaliyetler yavaşlayabilir ya da durabilir (Özkanlı, 2011:20) 1.1.6. İşletme Sermayesinin Yeterli veya Yetersiz Olma Durumları İşletme sermayesinin gereğinden eksik ya da gereğinden fazla olması bir takım problemler doğurmaktadır. Bu problemlerin neler olduğunu aşağıda açıklayacağız. 1.1.6.1. İşletme Sermayesi Yetersizliği Durumu İşletmeler için oldukça önemli bir konu olan işletme sermayesi miktarın tutarı beraberinde bir takım olumlu veya olumsuz durumlar doğurabilmektedir. Aslında önemli olan optimum bilgisizliklerinden, noktayı yakalamaktır. Ama işletmeler bazen kendi bazen tecrübesizliklerinden ya da bazen de konjoktürel dalgalanmalar nedeniyle bu tutarı olması gerekenden az hesaplayabilmektedirler. İşletme sermayesinin gereğinden az olması şu olumsuzluklara yol açmaktadır. (Akbulut, 20011:197). • Kapasitenin tam olarak kullanılamamışı ve buna bağlı olarak atıl kapasitenin ortaya çıkmasına, • İşletmede ortaya çıkan sabit maliyeteler kapasite tam kullanılmazsa bile ortaya çıkar, buda mamul başına birim maliyeti artırarak karı azaltıcı etki yapar. • İskontolardan yararlanmama, • Borçların zamanında ödenememiş olması ve buna bağlı olarak kredibilitenin azalması, • Satışlarda esnekliği azaltması durumlarına yol açar. 1.1.6.2. İşletme Sermayesinin Fazla olması İşletme sermayesinin fazla olması her ne kadar işletmelerin rahat hareket edebilmesini sağlasa da, bu tutarının gereğinden büyük olması işletmelerde atıl fonların 15 ortaya çıkmasını ve karlılığın azalmasına neden olur. İşletme sermayesinin gereğinden fazla olması: (Bayrakdaroğlu,2013:50) ; • İşletmenin gereksiz harcamalar yapmasına, • Ana faaliyetleri dışına çıkmalarına, • Sermayenin fazla olmasına güvenilerek gereksiz harcalar yapılması nakit dengesinin bozulmasına, • Bu fazlalık borçlanmadan kaynaklanıyorsa ileride faiz ödemesi gerektireceğinden karlılığın düşmesine neden olur. 1.1.6.3. İşletme Sermayesinin Tam olma Durumu Yukarıda gördüğümüz gibi işletme sermayesinin hem gereğinden az olması hem de gereğinden fazla olması durumları kendileriyle birlikte bir takım olumsuzluklar getirmektedir. Bundan dolayı işleme sermayesinin optimum olduğu durum göz önüne alınarak planlamalar bu çerçevede yapılmalıdır. İşletme Sermayesinin tam olması (Turaboğlu,2008:22,24 ); • Faaliyetlerin aksamadan devam etmesine, • İskontolardan yararlanma, • Borçların zamanında ödenmesine • Kredibilitenin yükselmesine • Gereksiz harcamaların önüne geçilmesine, • Karlılığın artmasına • Atıl fonların ve atıl kapasitenin azaltılması gibi olumlu katkılar sunar. 1.1.7. İşletme Sermayesi Finansman Yöntemleri Finansmanın temel kuralı dönen varlıkları kısa vadeli yabancı kaynaklarla, duran varlıkları ise uzun vadeli kaynaklar ve özkaynaklarla finanse etmektedir. İşte işletmeler bazen finansın bu temel kuralının dışına çıkarak daha fazla risk ve daha faza kazanç veya daha az risk ve daha az kazanç hedefi koyarak çalışma sermayesi finansmanında birbirinden farklı olumlu ve olumsuz yönleri olan yöntemler kullanmaktadırlar. 16 a. Atılgan Finanslama Yöntemi Bu yöntemde firmalar işletme sermayelerini optimal seviyede tutarak karı maksimize etmek isterler. Atılgan finanslama yönteminde işletme duran varlıklarını uzun vadeli kaynaklarla, işletme sermayesinin süreklilik gösteren kısmı ile dalgalanma gösteren kısmı kısa vadeli yabancı kaynaklar ile finanse edilmekledir. Bu yöntemde maliyeteler az olduğundan karlılık yüksek ama riski yüksektir (Nazir and Afza,2009:19,20). Dalgalan Çalışma Sermayesinin Kısa Vad. Yab. Dalganan kısım sürekli işletme sermayesi Uzun Vad. Yab. Sabit Varlıklar Şekil 1.2. Atılgan Finanslama Yöntemi Kaynak: (Poyraz, 2012:50) b. Dengeli Finanslama Yöntemi Bu yönteme göre işletme sermayesinin süreklilik gösteren kısmı ile sabit varlıklar uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edilirken, işletme sermayesinin dalgalanma gösteren kısmı kısa vadeli yabancı kaynaklarla finanse edilecektir. Dengeli finans yönteminde atılgan finanslama yöntemine göre risk daha azdır ve buna bağlı olarak ta karda atılgan yönteme göre azdır. 17 Kısa vad. Yab. Dalgalanan işlt ser. Sürekli işletme ser. Uzun vad.yab. Sabit varlıklar Şekil 1.3. Dengeli Finanslama Sretejisi Kaynak: (Poyraz, 2012:50) c. İhtiyatlı Finanslama Yöntemi Bu yönteme göre sabit varlıklar ve işletme sermayesinin devamlı ve sürekli kısmı uzun vadeli kaynaklarla finanse edilecektir. Diğer iki yönteme göre maliyet daha fazla, karlılık düşük ama risk azdır (Poyraz, 2012:49, 51). Uzun vad.yab. İşletme ser.dalgalanan kısım Sürekli işlt. Ser. Sabit varlıklar Şekil 1.4. İhtiyatlı Finanslama Yöntemi Kaynak: (Poyraz, 2012:50) 18 1.1.7.1. Finanslama Yöntemlerin Karşılaştırılması Risk Maliyet Getiri Atılgan finanslama yöntemi Dengeli ,, İhtiyatlı ,, ,, ,, Atılgan finanslama yöntemi en riski olup maliyeti az ama en kazançlı yöntem olup, ihtiyatlı finanslama yöntemi riski az maliyeti yüksek ve kazancı azdır. Dengeli finanslama yöntemi ise atılgan yönteme göre daha az riski daha maliyetli ve daha az karlıdır, ihtiyatlı yönteme göre ise daha riskli, daha az maliyetli ve daha kazançlıdır. Örnek: Bunu bir örnek yardımıyla daha somutlaştıralım: X Atılgan Y Dengeli Z İhtiyatlı Dönen Varlıklar 115.000 115.000 115.000 Duran Varlıklar 105.000 105.000 105.000 TOPLAM 220.000 220.000 220.000 Kısa Vad. Borç 60 .000 50.000 30.000 Uzun Vad. Borç 30.000 40.000 60.000 Toplam Borç 80.000 80.000 80.000 Özsermaye 50.000 50.000 50.000 TOPLAM 220.000 220.000 220.000 Tahini Satışlar 400.000 400.000 400.000 Beklenen FVÖK 40.000 40.000 40.000 Faiz (-) Kısa Vad.(%10) (6000) (5000) (3000) Uzun Vad. (%12) (3600) (4800) (7200 ) Vergi Öncesi Kar 30.400 30.200 29.800 Vergi (-) %40 (12160 ) (12360) (12200) Net Kar 18700 17840 17600 Öz Sermaye Karlılığı (%) 37.4 35.68 35,20 Net İşletme Ser. 55.000 65.000 85.000 Cari Oran 1,91 2,30 3,83 19 Yukarıdaki bu işlemler ışığında ortaya çıkan durumu yorumlayacak olursak atılgan işletme sermayesi finanslama yöntemini kullanan (X) işletmesi, mevcut sermayesini %37 artırarak varlıklarını en iyi kullanan işletme olmuştur, Uzun vadeli borç faiz oranın kısa vadeli borç faiz oranından 2 puan yüksek olması atılgan finanslama yöntemini kullanan işletmeyi gereksiz faiz ödemelerinden kurtarmış ve karlı hale getirmiştir. Yine cari rasyonun yaklaşık 2 olması işletmenin kısa vadeli borç ödemede sıkıntı yaşamayacağını göstermektedir. İhtiyatlı finanslama yöntemini kullanan Z işletmesi ise uzun vadeli borç almış ve bu borç atıl olarak kenarda durmaktadır. Buda işletemeye fazladan faiz yükü bindirmektedir. Ayrıca cari rasyonun 3 ün üzerinde olması da atıl fonların varlığını kanıtlar niteliktedir. Dengeli finanslama yöntemini seçen Y işletmesi ise uzun vadeli borçlarını biraz daha kısarak varlık kullanımını daha da etkinleştirebilir. 20 İKİNCİ BÖLÜM NAKİT YÖNETİMİ 2.1. NAKİT KAVRAMI 2.1.1. Nakit Kavramının Tanımı İşletmeye alınacak hammadde, ödenecek işçilik giderleri, ve buna benzer tüm giderler kasadan veya bankadan çeklerle ödeniyorsa nakit kavramından söz edilebilir. Günümüzde işletmeler senet, bono, poliçe gibi varlıklarda kullanmaktadır ama alıcı bunları kabul etmeyebilir de, eğer alıcı bunları kabul eder bunlar belirli bir Vade içerinsin de geçerli olacaklardır. Bu bakımdan nakit ile aynı işlevi yürütemeyeceklerdir Bu bağlamda nakit kavramını tanımlayacak olursak; Kasadaki banknot ve bozuk paralar, henüz tahsil edilmemiş çekler, dövizler, banka ve posta havaleleri toplamına nakit adı verilmektedir (Erdoğan, 1989:5) Dar anlamda ise nakit kasadaki para ne bankalar şeklinde ifade edilebilir (Tüccarın El Kitabı,2007:5) 2.1.2. Nakit Bulundurma Nedenleri İşletmeler 4 temel neden ile ellerinde nakit bulundurlar, bunlardan birincisi işletmenin günlük faaliyetlerini yerine getirmesi için gerekli olan işlem amacı, ikincisi piyasada meydana gelebilecek fırsatlardan faydalanmak için spekülasyon, üçüncü neden ise grev, sel gibi beklenmeyen olaylar karşısında hazırlıklı olmak için elde tutulan ihtiyaç amaçlıdır (Türko,1999:249). Şimdi yukarıda saydığımız nedenleri daha ayrıntılı olarak anlatacağız. 2.1.2.1. İşlem Güdüsü İşlemeler günlük rutin faaliyetlerini sürdürmek, işçi maaşlarını ödemek, vergi borçlarını ödemek gibi işlemler için işletmelerin kullandığı nakittir. İşletmeler günlük işlerinde sıkıntıya düşmemek için, faaliyetlerinin durmaması için ve verimliliğin düşmemesi için işletmeler işlem amaçlı nakit bulundur. 21 2.1.2.2. İhtiyat Güdüsü İşletmeler gelecekteki nakit giriş ve çıkışlarını tam olarak tam olarak bilemezler , bunun yanında alacaklarını zamanında tahsil edemeyebilirler işte bu bilinmezlik karşısında işletmeler ellerinde nakit bulundururlar. Ayrıca İşletmeler ileride meydana gelecek beklenmeyen kötü durumlar (sel, deprem, harp) karşısında nakit bulundururlar (Önal, 1996:94) İşletmeler ileriye dönük planlarını sağlıklı bir şekilde yaparsa, ihtiyat amaçlı ayıracağı para miktarı azalır. Bu durumda işletme meydana gelecek fırsatlardan yararlanacak ve fırsat maliyetine katlanmayacaktır (Şen,2012: 133). 2.1.2.3. Spekülasyon Amacı İşlemeler ileride meydana gelecek fiyat değişmelerinden faydalanmak için para saklayabilirler. Menkul kıymet fiyatlarının düşmesi, faizlerin yükselmesi gibi fırsatlardan yararlanma için işletmeler ellerinde nakit bulundururlar. 2.1.2.4. Telafi Edici Bakiye Tutma Gereksinimi Bankacılık sistemi, işletmeler için birçok hizmet sunmaktadır. Bu hizmetler için de işletmeler, bazen zamanlar doğrudan komisyon ödeme, bazı zamanlarda ise dolaylı olarak bankada işlem masrafını telafi edici hesap bakiyesi bulundurma mecburiyetinde kalırlar. Telafi edici bakiye, işletmenin bankadaki cari hesabında tutmayı taahhüt ettiği minimum bakiyeyi ifade etmektedir. Bu tutulan bakiye, işletme için bir tür dolaylı komisyon ödemesi olmaktadır (Güngör, 2009:52) 2.2. Nakit Yönetimi 2.2.1. Nakit Yönetimi Kavramı Nakit yönetimi; İşletmelerin nakit girişlerini hızlandırmak, nakit çıkışlarını yavaşlatmak ve elinde bulunan nakdi en iyi şekilde değerlendirmektir. Nakit yönetimin 4 temel fonksiyonu vardır (Rimo and Panbunyen, 2010:22) 1. Ödemeleri kontrol altına almak ve alacakların tahsil süresini kısaltmak. 22 2. Borçların vadesini olabildiğince uzatmak. 3. Atıl olarak bulunan fonların en iyi şekilde değerlendirmek. 4. Nakit giriş ve çıkışlarını tahmin etmek ve nakit ihtiyacını iyi belirlemek İşletmelerde finansın temel ilkelerden birisi nakdi mümkün olan en kısa vadede tahsil etmek ve yine olabildiğince ödeme süresini olabildiğince uzatmaktır. Nakit yönetimi genel olarak nakit dönüş süresi ile bağlantılıdır. Nakit dönüş süresi, işletmenin faaliyetlerinin başlangıcında aldığı hammadde alımı ile başladığı, ürettim için kullanıldığı hammaddelerinin borçlarının ödendiği ve üretim sürecinde üretilen ürünlerin satılması ve tahsil edilmesi sürecidir. Nakit dönüş süresi, işletmenin stok dönüş süresi ile alacak tahsilat süresinin toplamından tedarikçilere yapılan ödeme süresinin çıkartılması ile bulunur. Firma, satışlarında esnek bir kredi politikası izleyen işletmeler satışlarını arttırabilir. Böyle bir durumda nakit dönüş süresi uzar ancak beraber birlikte karlılıkta artış olur. Ancak klasik görüşe göre uzun nakit süresinin firma karlılığını azaltacağı savunulmaktadır. Nakit dönüş süresinin hesaplanmasında kullanılan stok dönüş süresi, alacak tahsil süresi ve borç ödeme süresi işletmenin likiditesini etkilemektedir. Küreselleşen dünya ekonomisinde işletmeler daha fazla işletme ile rekabete girmektedir, yani hem iç piyasada hem de dış piyasada şiddetli bir rekabet olur. Buda işletmelerin nakit yönetimine daha çok önem vermesini gerektirmektedir (Yüzel Ve Kurt,2002: 2). Şekil 2.1. Nakit Dönüşüm Süreci Kaynak: http://acikogretimx.com/konu-anlatimlari/finansal-yonetim-kitabi/finansal-unite-6.html 23 2.2.2. Nakit Yönetimin İşletmeler İçin Önemi Nakit, işlemelerin varlıklarını devam etmesi, hacminin artırılması, üretimin aksamaması için vb. nedenlerle ellerinde zorunlu olarak bulundurulması gereken bir varlıktır. Bunun farkında olan işletmeler sürekli olarak günlük işlemler için bir fon bırakırlar, ancak işlemelerin bir amacı da kar etmek olduğu için de işletmeler bu nakit tutarını en az düzeyde tutmak isterler. Nakit işletmeler için en önemli varlıktır çünkü işletmelerin büyümelerinde ve güçlü bir finansal yapıda olmalarında nakdin ve yönetimin önemli bir payı vardır (Soaga, 2012:3). Nakit ve nakit benzeri varlıkların önemi günümüzde oldukça önem kazanmıştır. Bunun başlıca nedeni son yıllarda, bu varlıkların toplam varlıklılar içinde ve işletme sermayesi içindeki oranının artmasıdır(Özdemir,1999:149) Firmaların bulundurdukları nakit ve nakit benzeri varlıkların tutarları önemli miktarlara ulaşmaktadır (Türko, 1999:249). Son yıllarda yapılan araştırmalara göre işlememelerin nakit olarak elinde bulundurdukları değerlerin toplamı toplam aktifler toplamının % 10’nu aştığı yönündedir. Nakit yönetimin bir diğer önemi ise faaliyetlerin en az nakitle yürümesini sağlaması ve böylelikle diğer nakitle iş yapmayı ve bundan kazanç elde etmeyi amaçlar, çünkü nakittin işletmeye herhangi bir getirisi olmaz tersine fırsat maliyetine neden olmaktadır (Özdemir, 1999:150). 2.2.3. Nakit İhtiyacını Belirleyen Etmenler 2.2.3.1. İşletmelerin Alım Satım Koşulları İşletmelerin alım ve satım koşulları nakit ihtiyacını belirlenmesinde önemli bir etkendir. Eğer bir işletme alımları vadeli yapıyor, satışlarını ise peşin yapıyorsa o işletme daha az işletme sermayesine ihtiyaç duyar. Tersine eğer işletme peşin mal alıyor, vadeli satıyorsa bu işletme daha fazla işletme sermayesine ihtiyaç duyar. 24 2.2.3.2. Kredi Bulma İşlemeler atıl fon bulundurmaktansa zor zamanlarında banklardan ya da diğer finansal kuruluşlardan borç alarak ihtiyacını karşılar. Ancak küçük işletmelerin kredi bulması büyük işletemeye göre daha zor olduğu için küçük işlemeler için işletme sermayesi daha önemli bir hal alır. 2.2.3.3. Nakit giriş ve Çıkışlarının Gerçekleşme Olasılığı İşletmeler geleceğe yönelik bir takım finansal planlamalar yaparlar. Eğer işlemelerin yaptığı bu nakit giriş ve çıkış planlamalarındaki gibi olmazsa işletme daha fazla nakde ihtiyaç duyacaktır. Ayrıca nakit giriş ve çıkışı arasındaki makas planlamadaki makastan daha açık olursa yine işletme daha fazla işletme sermayesine ihtiyaç duyacaktır. 2.2.3.4. İşletmenin Bulunduğu Sektördeki Rekabet Günümüzde işletmeler için rekabet kaçınılmaz bir hal almıştır Dolayısıyla işletmeler pazardaki mevcut paylarını korumak gerekse de pazardaki fırsatlardan yararlanmak için kasalarında nakit bulundururlar (Çam, 2006: 9,10). 2.2.3.5. İşletmenin Ödenmemiş Sermayesi İşletmeler nakdi sıkıntısına düştükleri zaman sermaye taahhüdünde bulunup taahhütlerini yerine getirmeyen kişilerin ihtiyaç olunan tutarı karşılar. Böyle bir olanağa sahip olan işletmeler daha az nakde ihtiyaç duyar. 2.2.3.6. İşletmenin Borç Yapısı Kısa vadeli borçları çok olan bir işletme ile uzun vadeli borçları çok olan bir işletmenin işletme sermayesi ihtiyaçları farklı olacaktır. Kısa vadeli borçları olan işletme yaklaşan borçlarını ödeyebilmesi için daha fazla nakde ihtiyaç duyacaktır. 25 2.2.3.7. İşletmenin Yaşı Genç işletmelerin nakit ihtiyaçları, piyasada eskiden beri var olan ve düzenleri oturmuş olan işletmelere göre daha fazla olur. 2.2.3.8. İşletmenin Stok Miktarı Stoklar diğer dönen varlıklara göre daha az likit olmalarına rağmen yine de stokları çok olan işletmeler daha az nakit bulundurma eğilimindedirler. 2.2.3.9. İşletmenin Maddi Duran Varlıkları Ellerinde maddi duran bulunan varlılar herhangi bir zor durum karşısında bu duran varlıklardan bir kısmını satıp nakde çevirebileceğinden duran varlıkları fazla olan işlemelerin nakit tutma eğilimleri daha az olur. (Sayman, 2006:67,74) 2.2.3.10. Enflasyon Enflasyon fiyatlar genel düzeyinde sürekli bir artış yada paranın değerinde sürekli olarak düşüş olarak tanımlanabilir (Labonte, 2011:1) Enflasyon işletmelere olumsuz etki yapacağından işletmelerin enflasyon dönemlerinde, normal dönemlerine göre daha fazla nakit tutması gerekir (Sayman, 2006: 66). 2.2.3.11. İşletmenin Büyüme Olasılığı Satışların artması diğer bir deyişler oranının artması. İşletmenin ihtiyaç duyacağı nakit miktarının da artacağı anlamına gelir. Amerika’da yapılan araştırmalar büyüme hızı ile nakit ihtiyacının doğru orantılı olduğunu göstermektedir (Naser, Nusaibeh and Hadeya, 2103: 17) 26 2.2.4. Nakit Akım Tablosu 2.2.4.1. Nakit Akıt Tablosunun Yapısı Nakit akım tablosu işletmenin bir dönem içerisinde fonlarını nereden sağladığını, bu bu fonların nerede kullanıldığını gösteren tablodur. İşletmeler Yukarıda yer alan nakit akım tablosunu göz önüne alarak ona göre nakit akım tablosu hazırlarlar. 2.2.4.2. Nakit Akım Tablosunun Unsurları a. Fon Kaynakları :Aktif kalemlerdeki azalışlar ile pasif kalemdeki artışlar fon kaynaklarını oluşturur. 1.Faaliyetlerden sağlanan Karlar: İşletmenenin olağan faaliyelerinden doğan kaynaklardır.Bu kalemin hesaplanmasına olağan kar sağlayan faaliyetler fon kaynağı olarak kabul edilir.Bu tutara karın oluşuna etki eden ancak gerçek manada fon girişi veya çıkışı sağlamayan bu fonlar eklenir, fon hareketi sağlamyan giderler ise çıkarılır. Bunlar,fon çıkışı gerektirmeyen; • Amortismanlar • Karşılıklar • Gelecek dönemlere ait giderlerin, işlem dönemi içindeki payı eklenir. Karı etkileyen ama nakit hareketi sağlmayan,fon girişi sağlayan; • Gelecek aylara ait gelirlerin işlem dönemindeki payı • Ve konusu kalmayan karşılıklar indirilir. 2-Olağan Dışı Faaliyetlerden Sağlanan Fonlar: Bu kalemde düzenli olmayan bazen ortaya çıkan karlar göserilir. Olağandışı gelir ve kârlar ile olağandışı gider ve zararlar arasındaki olumlu yani pozitif farkı ifade eden olağan dışı kâra, nakit çıkışı gerektirmeyen kalemler eklenir ve nakit girişi sağlamayankalemler bu kârdan indirilir 3. Dönen Varlıklar Tutarındaki Azalışlar: Dönen varlıkların brüt tutarlarında ortaya çıkan eksilmeyi ifade eder. 27 4.Duran Varlıklar Tutarındaki Azalışlar: Duran varlıkların tutarındaki azalışlar da bir fon kaynağıdır. Duran varlık satışından sağlanan kaynaklar satış tutarı üzerinden tabloda gösterilir. 5. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklardaki Artışlar: Bilançolarda yer alan borç ve gider karşılıkları kalemleri dışında, kısa vadeli yabancı kaynak kalemlerindeki artışları da gösterir 6.Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklardaki Artışlar: İşletmenin bilançosunda yer alan borç ve gider karşılıkları kalemleri dışında, uzun vadeli yabancı kaynak kalemlerindeki artışıda ifade eder. 7.Sermaye Artırımı: İşletmenin sermayesinde dış kaynaklardan elde ettiği varlıklardan sağladığı artış miktarını ifade eder. 8.Hisse Senetleri İhraç Primleri: Cari dönemde ihraç edilen hisse senedi ihraç primi tutarları da fon kaynaklarını oluşuran bir kalemdir. b. Fon Kullanımları Genel olarak varlıklardaki artışlar ile kaynaklardaki azalışlar fon kullanımlarını oluşturur. 1. Faaliyetlerle İlgili Fon Kullanımı: Eğer işletme dönem faaliyetini zararla kapatıyorsa burada bir kaynak kullnımı vardır. Nakit çıkışı gerektirmeyen giderler, olağan zarar tutarını azaltır. Buna karşın, nakit girişi sağlamayan gelirler, olağan zarar tutarını yükseltir. Bu ekleme ve indirimler sonucunda eğer ortaya pozitif (olumlu) bir tutarın ortaya çıkarsa budurumunda; söz konusu tutar, fon kaynağı olarak dikkate alınır. 2. Olağandışı Faaliyetlerle İlgili Kullanımlar: Olağandışı gelir ve kârlar kalemi i1e olağandışı gider ve zararlar kalemi arasındaki negatif fark, olağandışı zararı ifade eder. Bu olağandışı zarara, fon çıkışını gerektirmeyen kalemlerin eklenmesi ve fon girişi sağlamayan kalemlerin indirilmesi sonucunda bulunan negatif fark, olağandışı faaliyetlerle ilgili fon kullanımıdır. Bu farkın pozitif bir tutar olması halinde ise, fon kaynağı olarak dikkate alınması gerekir. 28 3. Ödenen Vergi ve Benzerleri: Bir önceki dönem kârından ödenen kurumlar ve gelir vergileri ile diğer sosyal güvenlik ödemeleri kesintilerini gösterir. 4. Ödenen Temettüler: Bir önceki dönem kârından ortaklara ve diğer kişilere ödenen temettüleri (kar payı) ve yedeklerden dağıtılan temettüleri ifade eder. 5. Dönen Varlıkların Tutarındaki Artışlar: İşletmenin dönen varlık kalemlerinde brüt tutarlarında meydana gelen artışları ifade eder. 6. Duran Varlıkların Tutarındaki Artışlar: Yeniden değerlemeden kaynaklananlar dışında, duran varlıkların brüt tutarında, meydana gelen artışları içerir. 7. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklardaki Azalışlar: İşletmenin borç ve gider karşılıkları dışında, kısa vadeli yabancı kaynak kalemlerindeki azalışları ifade eder. 8. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklardaki Azalışlar: İşletmenin borç ve gider karşılıkları dışındaki, uzun vadeli yabancı kaynaklarında ortaya çıkan azalışları ifade eder. 9. Sermayedeki Azalış: İlgili mevzuat uyarınca sermayede yapılan indirim tutarlarını ifade eder (MEGEP,2008: 54,57) 2.2.4.3. Nakit Akım Tablosunun Hazırlanması Nakit akım tablosu aşağıdaki yol takip edilerek hazırlanır; I- İşletmenin durumunu ifade eden finans tablosu işletme faaliyetlerine ilişkin performans göstergesi haline getirilir. Bu dönüştürme dönem başı ie dönem sonundaki kalemler arasındaki değişim bulunarak yapılır. İşletmenin varlık kalemlerinde dönem başı ve dönem sonu değerleri arasında pozitif farklar nakit girişlerini, negatif farklar ise nakit çıkışlarını gösterir İşletme yükümlülüklerindeki dönem sonu ve dönem başı değerleri arasındaki olumlu farklar nakit girişlerini, olumsuz farklar ise nakit çıkışlarını gösterir II- Kapsamlı gelir tablosunun işletme faaliyetlerine dair bir performans göstergesi olmasından dolayı herhangi bir dönüştürme yapılmaz. III- Aynı sınıflandırılır. türe dönüştürülen finansal tablo kalemleri faaliyetlere göre 29 · İşletme faaliyetleri · Yatırım faaliyetleri · Finansman faaliyetleri IV- İzleyen aşamada ise nakit girişi ve çıkışı yaratmayan yani nakit hareketi meydana getirmeyen tutarlar iptal edilir (www.muhasebetr.com) Yukarıda anlattığımız teorik bilgileri şimdi bir örnekler daha somut bir hale getirelim AKTİF 31.12.2010 31.12.2010 Kaynak Kullanım Kasa 26.000 22.000 4.000 Alacaklar 30.000 24.000 6.000 Stoklar 130.000 180.000 50.000 13.000 13.000 196.000 239.000 Tesis, makine ve cihazlar 50.000 75.000 Tesis, makine amortismanı (9.000) (14.000) Taşıtlar 34.000 40.000 Taşıt amortismanı (7.000) (8.000) DURAN VARLIK TOPLAMI 73.000 93.000 AKTİF TOPLAM 272.000 332.000 DÖNEN VARLIKLAR Peşin Ödenen Vergiler DÖNEN VARLIK TOPLAMI DURAN VARLIKLAR 25.000 5.000 6.000 1.000 30 PASİF 31.12.2010 31.12.2010 Kaynak Kullanım KISA VADELİ KAYNAK Banka kredileri 40.000 46.000 6.000 Satıcılar 51.000 66.000 15.000 Borç Senetleri 35.000 55.000 20.000 126.000 167.000 Satıcılar 90.000 104.000 14.000 Borç Senetleri 13.000 25.000 12.000 Dağıtılmayan kârlar 26.000 36.000 10.000 UZUN V.KAYNAK TOPLAMI 136.000 165.000 KISA V.KAYNAK TOPLAMI UZUN VADELİ KAYNAK PASİF TOPLAMI 272.000 332.000 FON AKIM TABLOSU FON KAYNAKLARI TUTARLAR YÜZDELER (%) Kasadaki azalış 4.000 %4,6 Amortismanlarda artış 6.000 %6,9 Banka kredilerinde artış 6.000 %6,9 Satıcılarda artış 15.000 %17,2 Borç senetlerinde artış 20.000 %23 Satıcılarda artış 14.000 %16 Borç senetlerinde artış 12.000 %13,8 Dağıtılmayan kârlarda artış 10.000 %11,5 FON KAYNAKLARI TOPLAMI 87.000 %100 6.000 %6,9 Stoklarda artış 50.000 %57,5 Tesis, makinelerde artış 25.000 %28,7 6.000 %6,9 87.000 %100 FON KULLANIMLARI Alacaklarda artış Taşıtlarda artış FON KULLANIMLARI TOPLAMI 31 2.3. NAKİT BÜTÇESİ 2.3.1. Nakit Bütçesi Kavramı Plan, bir amaca ulaşmak için izlenecek yolun kâğıda dökülmüş halidir. Planlama ise planın uygulanmasında izlenecek yolu gösteren yol haritasıdır. Finansal planlama ise gelecekteki nakit giriş ve çıkışlarının bugünden bir programa bağlanmasıdır. Uzun vadeli finansal planlamada, proforma bilanço ve proforma gelir tablosu kullanırken, kısa vadeli planlamalarda bütçeler kullanılmaktadır. Nakit bütçesi, nakit yönetiminin en önemli ve etkili yöntemidir. Nakit Bütçesi; nakit giriş ve çıkışlarının gerek miktar gerekse de zaman olarak uyumlu hale getirilmesidir. Nakit bütçeleri, günlük, haftalık, 3 aylık veya 6 aylık olarak hazırlanır. Nakit bütçesi; her dönem sonunda tahmini para miktarını, olası para çıkışını ve olası para girişini buna bağlı olarak bütçe açığı olup olmayacağı, ek finansman gerekip gerekmediğini ortaya koyar (Tüccarın El Kitabı, 2007:21) Bütçelemenin amaçların dört başlık altında toplayabiliriz; (Dalgar, 2002:16) • Planlama • Koordinasyon • İletişim • Denetim Planlama: İşletmelerde amaçlar belirlendikten sonra bu amaçlara hangi araçlarla anasıl ulaşılabileceği konusu gelir. Planlama modern bir yönetimi biçimidir. Planlama sayesinde yöneticiler daha sağlıklı düşünebilir ve amaçlara daha kolay ulaşılmanın yolunu bulurlar. Bu bağlamda planlama amaçlara ulaşmak için bugünden en uygun hareket biçimi bulmaktır. Yine planlamanın yöneticilere birçok faydası vardır. Planlama, işgücü, personel, zaman, para, yer ve zamanın en iyi şekilde yönetilmesini sağlar. Ayrıca planlama gelecekteki olası durumları yöneticiye göstererek rehberlik eder (Arıkanlı ve Ulubaş, 2004:25) 32 Koordinasyon: İşletmelerin belirlenen hedeflerine ulaşması için işletmedeki farklı bölümlerin birbirine uyumlu haline getirilmesidir (Memiş, 2006: 58) Koordinasyonun unsurları Yapılan işler Hedefler Hedeflerin tanınması Faaliyetler Hedef ulaşmak için faaliyetlerin ayrıştırılması Aktörler Faaliyetleri sürdürecek kişilerin belirlenmesi Bağımlılıklar Birimler arasında idarenin sağlanması İletişim: Herhangi bir kişiden diğer kişiye yada kişilere, bilgi, veri, sezgi ve anlayış gönderme sürecidir. İşletme içerinde iletişim iki yönlü olmalıdır. Yöneticilerin işletme politika ve hedeflerine alt bölüme iletmesi ve bunun sonunda ortaya çıkan sonuçların alt yönetim tarafından üst yönetime iletilmesidir (Hayırsever, 1995:25) Denetim: işletmelerin hedeflerine ulaşması sürecinde görev alan kişilerin işlerinde ne derece başarılı ve verimli olduğunu, hedeflerde sapma varsa düzeltilmesi sürecidir. Özellikle finansal planlamalarda hedeflenen rakamlar ile gerçekleşen rakamlar arasında uyum sağlanması açısından denetimin rolü oldukça önemlidir. (Bilgin, 2007:69). 2.3.2. Nakit Girişlerinin Tahmini Nakit bütçesi oluşturmanın ilk adımı bütçenin kapsayacağı zamanı bulmaktır. Bu zaman dilimi günlük, haftalık, aylık, üç aylık veya altı aylık olabilir. Nakit bütçesinin ikinci aşaması ise nakit girişlerinin de tahmin edilmesidir. Nakit bütçesinin en önemli saç ayağı gelecekte yapılacak satışların öngörülmesidir. Para miktarı, zaman ve satışlar birbirileriyle yakından ilişkili olan üç unsurdur. Bütçede ilk olarak, yapılacak satışlar ışığında, meydana gelecek olan nakit girişlerinin saptanmasıdır. Para girişlerinin saptanmasında işletmenin izlediği tahsilat politikası, satışlarda işletmelere sağlanan vadeler gibi satış koşullarının iyi bilinmesi gerekmektedir. Aynı zamanda işletmenin içerisinde bulunduğu sektör ve ekonomik durumda göz önünde bulundurulmalıdır. 33 2.3.3. Nakit Çıkışlarının Tahmini İşletmeler nakit girişi planlaması yaptığı gibi olası nakit çıkışlarını da planlayarak sağlıklı bir nakit bütçesi hazırlayabilirler. Bunun için işletmenin hammadde alımlarında uygulanan politika iyi bilinmelidir. Örneğin işletmeye tanınan vade, iskonto olup olmayacağı gibi durumlar iyi bilinmelidir (Dalgar, 2002:30,31) 2.3.4. Nakit Bütçesinin Hazırlanması Yukarıda saydığımız, nakit bütçesinin kapsayacağı dönem, nakit girişleri ve nakit çıkışları tahminleri yapıldıktan sonra bütçe hazırlamaya geçebiliriz. Örnek: Satışların % 10’u peşin, % 90’ı vadeli alınıyor. Hammaddeler 30 gün vadeli alınacaktır. Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Satışlar 3.000.000 3.500.000 3.500.000 3.500.000 3.500.000 2.500.000 Alışlar 100.000 50.000 50.000 50.000 50.000 60.000 DİG 125.00 150.000 150.000 150.000 150.000 90.000 GÜG 350.000 375.000 375.000 375.000 375.000 300.000 Yönetim 150.000 150.000 150.000 150.000 150.000 150.000 Pazarlama 100.000 125.000 125.000 125.000 125.000 80.000 Hammadde 500.000 525.000 525.000 525.000 525.000 500.000 İşletme satış politikalarının şu şekilde gerçekleştiği saptanmıştır; - Peşin satışlar için iskonto yapılmamaktadır. - Kredili satılan malların %1.i müşteriler tarafından iade edilmektedir. - Alacakların %1.i çürük alacak haline dönüşmektedir - Alacakların %50.si 30 gün içinde tahsil edilmektedir. - Alacakların tamamı 60 gün içinde tahsil edilmektedir. Yukarıdaki bilgilere ilaveten işletmenin dönem içerisinde başka nakit giriş ve çıkışlarının da olacağı tespit edilmiş ve aşağıda gösterilmiştir. 34 Diğer Nakit Girişleri Aylar Alınan Faiz Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs 30.000 - - - - 30.000 - - - 350.000 - - - 1.000.000 - - - 1.380.000 Alınan Temettü - Hisse Sen. Satışı - Toplam 350.000 - 30.000 350.000 Haziran Diğer Nakit Çıkışları Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Aylık Faiz Öd 20.000 - - - - - Temmetü Öd 100.000 - 100.000 - - - Makine taksit - - - - - 300.000 Uz.Vad.Borç - - - - - 200.000 Toplam 120.000 100.00 500.000 Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda bütçeyi aşağıdaki gibi düzenleyebiliriz. Ocak Nakit Girişler satışlar 3.000.000 ×%10 = 300.000 Şubat Ayı Girişler Satışlar 3.500.000 ×% 10 = 350.000 Ocak alacakların yarısı 30. günde Tahsil edilecektir 3.000.000- 3000= 2.700.000 2.700.000 ×0.001= 27.000 satış iade 2.700.000×0.001 = 27.000 çürük alacaklar 27.000+ 27.000 = 54.000 2.700.000- 54.000= 2.646.000 Tahsil edilebilir alacaklar 30. günde alacakların % 50 ‘i tahsil edilecektir. 2.646.000× 0.5 = 1.323.000 TL alacak tahsili 35 Mart Ayı Girişleri satışlar 350.000× %10 = 350.000 Şubat alacakların % 50 ise Nisan ayında tahsil edilir. 3.500.0000-350.000=3.150.0000 3.150.000×0.01= 31.500 satış iadeleri 3.150.000×0.01=31.500 çürük alacaklar 31.500+31.500= 63.000 3.150.000- 63.000=3.087.000 Alacakların % 50 ‘i tahsil edilir 3.087.000×0.5=1.543.500 Tl tahsil edilen Nisan Ayı Nakit Girişleri 3.500.000×%10= 350.000 Mart ayı alacakların % 50’i tahsil edilir 3.500.000-350.000= 3.150.000 3.150.000×%10= 31.500 3.150.000×%10= 31.500 31.500+31.500= 63.000 3.150.000- 63.000=3.087.000 Alacakların % 50 ‘i tahsil edilir 3.087.000×0.5=1.543.500 TL tahsil edilen Mayıs Ayı Nakit Girişleri 3.500.000×%10= 350.000 Mart ayı alacakların % 50’i tahsil edilir 3.500.000-350.000= 3.150.000 3.150.000×%10= 31.500 3.150.000×%10= 31.500 31.500+31.500= 63.000 3.150.000- 63.000=3.087.000 Alacakların % 50 ‘i tahsil edilir 3.087.000×0.5=1.543.500 TL tahsil edilen 36 Haziran ayı Nakit Girişleri 2.500.000×%10= 250.000 Mayıs alacakların % 50’i tahsil edilir 3.500.000-350.000= 3.150.000 3.150.000×%10= 31.500 3.150.000×%10= 31.500 31.500+31.500= 63.000 3.150.000- 63.000=3.087.000 Alacakların % 50 ‘i tahsil edilir 3.087.000×0.5=1.543.500 TL tahsil edilen Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Nakit Giriş Peşin sat. 300.000 350.000 350.000 350.000 350.000 250.000 1.323.000 2.866.500 3.087.000 3.087.000 3.087.00 Alacak Tah - Alınan Faiz 30.000 - Alınan Temettü - - Hisse se.. - - Toplam 330.000 350.000 - 1.673.000 3.566.000 - - - - - - - - 1000.000 3.437.000 3.437.000 4.337.000 Nakit Çıkış Mal alış 100.000 50.000 50.000 50.000 50.000 60.000 DİG 125.000 150.000 150.000 150.000 150.000 90.000 GÜG 350.000 375.000 375.000 375.000 375.000 300.000 Yön. Gid 150.000 150.000 150.000 150.000 150.000 150.000 Paz.Gid 100.000 125.000 125.000 125.000 125.000 80.000 Hammadde 500.000 525.000 525.000 525.000 525.000 500.000 Ödenecek faiz Öd. Temettü 20.000 - - 100.000 - - 100.000 - - - - Mak. Taksit - - - - - 300.000 Uz.Vad - - - - - 200.000 Toplam 1.445.000 1.375.000 1.375.000 1.475.000 1.375.000 1.680.000 37 Nakit bütçesi düzenlendikten sonra işletmenin gelecekteki nakit fazlalıkları yada nakit eksiklikleri belirlenmiş olacaktır. Daha sonra nakit ihtiyacı varsa, bu nakit ihtiyacının hangi kaynaklardan sağlanacağı ve fazlalık varsa fazlalıkların nasıl değerlendirileceğine karar verilmektedir. Yukarıda düzenlemiş olduğumuz nakit bütçesinde işletmenin Ocak ayında geçici finansmana gereksinim duyacağı, geçici finansman yoluyla sağlayacağı borçları Şubat, Mart, Nisan ve Mayıs aylarında ödeyeceği görülmektedir. İşletmenin Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında ise elinde fazla nakdi bulunacaktır. İşletme bu fazla nakdi değerlendirmek amacıyla kısa süreli yatırımlar yapabilir. 2.3.5. Nakit Bütçesinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri Nakit bütçelerinin olumlu yönlerinin olduğu kadar olumsuz yönleri de vardır. Şimdi bunların neler olduklarını görelim (www.somut.net) Nakit Bütçesinin Olumlu Yönleri; • Yöneticilerin alacakları kararlarda daha akılcı davranmalarına ve planlama yapmalarına yarımcı olur. • Yöneticilerin gelecekteki olumsuzlukları tahmin etmelerine yardımcı olur • İşletmenin izleyeceği yolu gösterir yani rehberlik eder. • Denetime olanak sağlayarak, hedeflere ne derece yakın veya uzak olunduğunu gösterir. • Üretim faktörlerinin en verimli kullanımını sağlar. • İşletmenin bölümleri arasında köprü görevi yapar. Nakit Bütçesinin Olumsuz Yönleri: • Hayali sayılara yer vermesi. • Hedeflere gereğinden fazla yoğunlaşıyorlarsa işletme asıl amaçlarının unutulmasına neden olur. • Yaratıcılığı yok eder. • Giderlerin kontrolüne gereğinden fazla önem verilmesi ve bunun sonucunda büyüme hedefinin 2. plana itilmesi. • Üstlerin astlara baskı kurmalarına neden olur 38 2.3.6. Nakit Bütçesi Yöntemleri 2.3.6.1.Nakit Giriş ve Çıkışlarının Tahmin Edilmesi Yöntemi Bu yöntem yıllık işletme bütçesinin düzenlendiği durumlarda hazırlar. Bu yöntemde nakit girişleri ve nakit çıkışları ayrı ayrı tahmin edilir. Öncellikle nakit girişi sağlayacak işlemlerin tahminleri yapılır. Daha sonra nakit çıkışı gerektirecek işlemler ve buna bağlı olarak nakit çıkışı tahminleri yapılır. Nakit bütçesi hazırlanırken nakit çıkışı gerektiren bazı kalemlere dikkat etmek gerekir. Bunlar Amortismanlar, şüpheli alacaklar gibi nakit çıkışı gerektirmeyen bu kalemler nakit bütçesi içerisinde yer almamalıdır. Tahakkuk esasına göre işleyen bu kalemlerin, nakit esasına göre hazırlanan bu bütçelerde yer almaması olağan bir durumdur. Nakit giriş ve çıkışlarının tahmini yapıldıktan sonra ileride meydana gelecek olası ek finansman kaynakları da tahmin edilir (Hayırsever, 1995:32,33) Bu yöntem hem basit hem de genel bir işletme bütçesinin hazırlanmasına uygundur. Uzun vadeli işletme bütçeleri çok kapsamlı olduğu için bu tür planlamalarda doğrudan tahmin yöntemi kullanılmaz ancak kısa vadeli nakit bütçelemesinde oldukça yararlıdır. Özellikle uzun vadeli bütçe hazırlanılmak isteniyorsa başvurulacak bütçe türüdür. Bu yöntemde öncelikle net girişler tahmin edilir. Net gelirler, alacaklar, stoklar gibi kalemler nakde dönüştürülür. Daha sonra ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak ihtiyaçların nerden ve nasıl finanse edileceği tahmin edilir. Bu yöntemde kalemler ayrıntılı olmadan ele alındığı için uzun vadeye uygundur. 2.3.6.2. Düzeltilmiş Kar Yöntemi Bu yöntem daha çok uzun dönemli nakit bütçesinin düzenlenmesinde kullanılır. Yöntem net karın öngörülmesi ile başlar. Bu kara amortisman gibi nakit çıkışı göstermeyen kalemler eklenerek faaliyetler tarafından yaratılan nakit belirlenir. Böylece net kar tahakkuk esasında nakit esasına dönüştürülür. Daha sonra diğer nakit giriş ve çıkışları öngörülür ve bu verilere dayanılarak nakit bütçesi düzenlenir. Bu yöntemde nakit giriş ve çıkışları ayrı olarak gösterilmezler (http://fbemoodle.emu.edu.tr/). 39 2.4. NAKİT DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ 2.4.1. İşletmelerde Güvenilir Nakit Düzeyinin Hesaplanması İşletmelerde güvenilir nakit düzeyinin hesaplanmasında kullanılan üç yöntem vardır. Bunlar satış tutarı yöntemi, kısa vadeli borçlanması esası yöntemi ve günlük ortalama nakit tutarı yöntemidir. 2.4.1.1. Satış Tutarı Yöntemine Göre Nakit Düzeyinin Hesaplanması İşletme asgari olarak 10, 15, 20, 25 veya 30 günlük satışına tutarına eşit tutarda nakdin elde bulunmasını uygun görebilir. Örnek: X işletmesine ilişkin gelecek aylarda beklenen veriler aşağıdaki gibi olduğu varsayılırsa, satış tutarı yöntemine göre güvenceli nakit düzeyini hesaplayalım; Aylık Ortalama Satış Tutarı : 1.500.000 Elde Kaç Günlük Nakit Bulunduracağı : 15 gün Günlük Ortalama Satış Tutarı : 1.500.000/30 = 50.000 TL Güvenli Nakit Düzeyi : 50.000*15 = 750.000 2.4.1.2. Kısa Süreli Borçlanma Esasına göre Nakit Düzeyinin Belirlenmesi İşletmeler kısa vadeli borç toplamının belirli bir oranında elinde nakit bulundurmak isteyebilir. Örnek: ABC işletmesinin gelecek aylara ait verilerinin aşağıdaki gibi olduğu nu varsayarak kısa süreli borçlanma esasına göre güvenli nakit düzeyini hesaplayalım; Ortalama Kısa Vadeli Borçların Toplamı : 750.000 Kısa Vadeli Borçlara Karşılık Ayrılan Oran : % 40 Güvenceli Nakit Düzeyi : 750.000* %40 =300.000 40 2.4.1.3. Günlük Ortalama Satış Tutarı Yöntemine Göre Nakit Düzeyinin Belirlenmesi İşletmeler günlük ortalama nakit çıkışının karşılığı olarak elde nakit bulundurmayı isteyebilirler. Güvenceli Nakit Düzeyi= Elde Kaç günlük Nakit Bulundurulacağı*Nakit Çıkış Düzeyi Örnek: Aylık Ortalama Naki Çıkışı : 900.000 Elde kaç günlük Nakit Bulunduracağı : 10 Günlük Ortalama Nakit Çıkışı : 900.000 /30=30.000 Güvenceli Nakit Düzeyi : 30.000*10= 300.000 Yukarıda verdiğimiz örnekler olağan dönemlerde yapılan işlemlerdir. İşletmeler olağanüstü dönemlerde de güvenceli nakit bulundurmak ister. Olağanüstü dönemlerde yine aynı işlem yapılır. Ancak günlük ortalama nakit tutarı yöntemine göre en yüksek nakit çıkışının olduğu yada günlük nakit girişinin olduğu tutarların ortalaması alınarak hesaplama yapılır. Örnek: En yüksek nakit girişinin olduğu günler: 07.01.2014 400.000 10.01.2014 500.000 17.01.2014 600.00 25.01.2014 500.00 Elde kaç günlük Nakit bulundurulacağı: Günlük Ortalama en Yüksek Nakit Çıkışı : 2.000.000/ 4 = 500.000 Güvenceli Nakit Tutarı Yukarıda anlattığımız : 500.000/ 8=62.500 3 yöntem işletmelerin ellerinde günlük bulundurulması gereken nakit tutarını ifade etmektedir (Kaya, 2007:51,53) olarak 41 2.4.2. İşletmelerde Optimum Nakit Tutarının Belirlenmesi İşletmelerde optimum nakit tutarının belirlenmesi için kullanılan iki tür yöntem vardır. Bunlar biri matematiksel olmayan yöntemler diğeri de matematiksel yöntemlerdir. 2.4.2.1. Matematiksel Olmayan Yöntemler Bu yöntemde, firmanın belirli bir süre içindeki nakdi giderlerinin tutarı, bulundurulacak nakit miktarını belirlemede esas alınır. Matematiksel olmayan yöntemlerin, basit olması gibi avantajlı yönlerinin bulunmasına rağmen, soruna optimum çözüm getirdikleri tartışma konusudur. Bu gibi pratik yöntemlerden yararlanmanın yanı sıra, finans yöneticisi, optimal para mevcudunu belirleme amacıyla kendisi basit bir model kurabileceği gibi, bu amaçla geliştirilmiş modelleri de kullanabilir (Kaya, 2007:54). 2.4.2.2. Matematiksel Yöntemler 2.4.2.2.1. Baumal Modeli Baumal, nakit ve stok yönetimi arasındaki benzerlikleri tanımladı. Baumal ekonomik sipariş miktarı bakımından economik order quantity (EOQ) genişletilmiş bir modeldir. Bu model üretim işletmelerinde siparişin toplu halde değil sürekli olarak partiler halinde alınmasını sağlar. Bu model işletmenin sipariş ve stok maliyetlerini minimuma indirmeye çalışır. 42 Şekil 2.2. Baumol Model’s Kaynak: http://www.themanagementor.com/enlightenmentorareas/finance/cfa/baumols_model.htm Baumol modeline göre; • Nakit ödemelerinin belli bir dönem için devamlı ve düzenlidir. • Nakit girişleri zaman içeresinde dalgalanmaz. • Likit fonların maliyetinin sabit kalması ve işletmenin yalnız işlem nedeniyle para talep (Ogden and sundaram,1998:27,28) 𝑄=� 2𝐶𝐵 𝐾 Örnek: Bir işletmede gelecek dönemde gereksinme duyulacak nakit tutarı 10.000.000 TL, nakit tedarik giderleri 200.000 TL ve nakde bağlanan sermayenin maliyeti % 2,5'tur. Optimum nakit tutarı kaç TL' olmalıdır? 2∗200.000∗10.000.000 � 0.025 =12.649.110 TL Baumal modeli hesaplanması kolay olmasına rağmen fazlalığı bazı eksiklikler barındırmaktadır. Bunlar; • Bu modele göre işletme nakit ihtiyacını sadece menkul kıymet satarak karşılamakladır. Oysa bu modelde karşılanabileceğinden bahsedilmemiştir. nakit yetersizliğinin başka kaynaklardan 43 • Nakit giriş- çıkışlarının düzenli olacağı varsayımına dayanan bu model, ekonominin dalgalanma(kriz, enflasyon) göstereceği dönemleri yok saymıştır. Oysa ekonomide dalgalanma olmazsa bile uzun süreçte nakit giriş ve çıkışlarının düzenli olmayacağı bir gerçektir. • Bu modelde işletmelerin sadece işlem güdüsüyle para tutacağını varsaymaktadır. Oysa işlemeler sadece işlem güdüsüyle değil, spekülasyon ve ihtiyat amaçlı olarak ta nakit tutmaktadırlar (Galimidi, 2010: 57) 2.4.2.2.2. Miller-Orr Modeli Miller ve Orr önceden görülmesi yani tahmin edilmesi zor olan tesadüfi nakit akışları üzerinde durmaktadır. Miller ve Orr firmanın optimum nakit dengesinin üç faktöre bağlı olduğunu belirtmişlerdir. (http://www.abigem.org/appmanager/tr/portal) Bunlar; 1. İşlem maliyeti 2. Nakit akımının maliyeti 3. Faizdir. Miller-Orr modelinin varsayımları; • Nakit mevcudu ve menkul kıymetler portföyü homojen bir yapıya sahiptir. • Nakit varlıklar ile portföy arasındaki değişimin, değişim büyüklüğüne ve önceki aktarma zamanına bakılmaksızın sabit bir maliyeti vardır. • Nakit ile nakit benzeri menkul kıymetler arasındaki değişim süresi önemsenmeyecek kadar kısadır. • Minimum nakit düzeyi model tarafından belirlenmemektedir. • Nakit düzeyindeki dalgalanmalar tamamen tesadüfidir. • Nakit girişleri ile nakit çıkışları arasındaki farkı temsil eden net nakit akımları, gözlem sayısının artmasıyla normal dağılım gösterecektir. 44 Nakit Miktarý h z 0 t' 3 t' 1 zaman t' 2 Şekil 2.3. Miller-Orr Modeli Kaynak: (Michalski, 2009:11) • Nakit miktarı, maksimum olduğunda (h) ulaştığında, (h-z) miktarında nakit menkul kıymete çevrilir, nakit düzeyi (z) seviyesine indirilir. • Nakit miktarı minimum olduğunda (o) düştüğünde, (o-z) kadar menkul kıymet satılarak, nakit miktarı (z) düzeyine çıkarılır. • Nakit akışlarındaki günlük değişmeler büyük veya menkul kıymet alış ve satış maliyeti yüksekse, işletme, üst ve alt sınırları birbirinden uzak belirlemelidir. • Fakat, faiz oranları yüksekse, sınırlar birbirine yaklaştırılmalıdır (Berk, 1995: 105, 107) Sınırlar arasındaki mesafeyi veren formül ise şöyledir (bozkurt, arıkan vedoğu kanlı; 199:564) 𝑁𝑎ℎ𝑖𝑡 𝑑ü𝑧𝑒𝑦𝑖𝑛𝑖𝑛 𝑎𝑙𝑡 𝑣𝑒 ü𝑠𝑡 𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟𝑙𝑎𝑟𝚤 = 3 𝑖ş𝑙𝑒𝑚 𝑚𝑎𝑙𝑖𝑦𝑒𝑡𝑖 × 𝑛𝑎𝑘𝑖𝑡 𝑎𝑘𝚤ş𝑙𝑎𝑟𝚤𝑛𝚤𝑛 𝑣𝑎𝑟𝑦𝑎𝑛𝑠𝚤 1/3 3( × ) 4 𝑓𝑎𝑖𝑧 𝑜𝑟𝑎𝑛𝚤 Geri dönüş noktası= alt sınır + fark 3 Örnek: Asgari nakit düzeyi: 10.000 TL Günlük nakit akımlarının varyansı : 6.250.000 (günlük 2.500 TL) Faiz oranı: %0.025 Her bir menkul kıymet için alım –satım maliyeti : 20 Tl 45 Çözüm: Fark=3( 20×6.250.000 0,00025 3 × 4)1/3 = 21.634 Üst sınır=10.000+21.634= 31.600 Geri dönüş Noktası= 10.000+21.634 = 17.211,33 3 2.4.2.2.3. Beranek Modeli Beranek, pazardan tam bilgi alınabileceği varsayımını yok saymış, bunun yerine planlanan dönem içerisindeki nakit akımlarının tahmininde olasılıkları kullanmaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere Beranek nakdin sadece işlem amaçlı değil bunun yanında ihtiyat güdüsüyle de tutulacağını göz önüne almıştır. Beranek ayrıca bir nakit düzeyi sınırı belirlemiş ve eğer bu düzey aşılırsa işletmede nakit yetersizliğinin ortaya çıkacağı maliyetlerden bahsetmiştir. II 0 I 15 25 35 45 Şekil 2.4. Alternatif Kasa Tutarlarının Yoğunluk Fonksiyonları Planlama dönemi başında kasada bulunan yüksek nakit nedeniyle planlama döneminin sonunda kasada bulunan varlıkların dağılım olasılıkları, I. durumda 15 birimin altına düşmezken ikinci durumda nakit yetersizliği nedeni ile nakit bulundurmama maliyetleri ortaya çıkacaktır. Ayrıca kasada yeterince nakit bulundurulmadığından nakit bulundurmama maliyetinin yanında fırsat maliyeti ortaya çıkar (Berk, 1995:107, 08) 46 Örnek: ABC işletmesinin ortalama nakit durumu aşağıdaki gibi olsun: Hafa Ortalama Nakit Düzeyi 1 5000 2 6000 3 4000 4 9000 Toplam 24.000 Yıllık faiz oranının %20 olduğu varsayılarak, işlemenin nakit balanslarından aylık ortalamama kazancını şöyle hesaplarız. Aylık ortalama nakit balansı: 24.000 = 6000 4 İskontodan yararlanmama maliyeti: ödeme koşuları 2/20,net 45 iken ıskontodan yararlanmama maliyeti; Fırsat Maliyeti= iskonto oranı * 365 100-iskonto oranı 2 100-2 * 365 N = % 29,79 25 2.4.2.2.4. Stone Modeli Stone modeli bir çok yönüyle Miller- Orr modeline benzer. Miller- Orr modelinde olduğu gibi Geri dönüş, noktasını, alt sınır ve üst sınırını tanımlar. Ancak stone modeli alt sınır ve üst sınırı dış sınır olarak kabul eder ve bunun dışında iki tane iç sınır ilave eder.(Dağlı 2001:176). 47 Nakit Dengesi Ü Ü-X G A+X A Şekil 2.5. Stone Model Günler Kaynak: (Michalski, 2009:12) Stone modelini uygulayan nakit yöneticisi nakit düzeyi belirlenen kontrol sınırlarını aşmadığı sürece müdahale etmeyecektir. Bu kontrol sınırlarının aşılması durumunda işletme gelecek N gün için beklenen nakit akışlarına göre piyasada işlem yapacaktır. N dediğimiz sayı daha önce nakit yöneticisi tarafından belirlenmiştir. Belirlenen bu N gün içerinde eğer nakit düzeyi iç kontrol sınırlarını aşarsa menkul kıymet alımı veya satımı yapılır. Bu işlem yani menkul kıymet alım- satımı hedeflenen (G) nakit düzeyine ulaşılıncaya kadar yapılır (Pamukçu,1999:332) 48 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İŞLETMLERDE NAKİT YÖNETİMİ ETKİNLĞİNİN ARTIRILMASI SÜRECİ 3.1. NAKİT YÖNETİMİNİ ARTIRACAK ÖNLEMLER 3.1.1. Tahsilat ve Ödemelerde Kullanılan Araçlar Nakit: Nakit özellikle küçük miktarlı ödemelere konu olan malım alım satımlarında kullanılan diğer ödeme ve tahsil yöntemlerine göre çok kullanılan tahsil ve ödeme aracıdır. Kolay taşınabilmesi nedeniyle ve pratik olması nedeniyle en çok kullanılan araçların başında gelmektedir (Kırtaban,2005:4) Ancak yapılan araştırmalar günümüzde nakit kullanımın azaldığını nakittin yerine ise kredi kartlarının kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. 2011 yılında 50 milyon olan kredi kartı kullanıcı sayısının 2012 yılında 52 milyona çıkması, yine son 5 yıl içinde kredi kartı kullanımının %10 civarında yükselmesi bu tezi doğrular niteliktedir. Nakit kullanımı etkiyen faktörler ise; • Gelir • Faiz oranları • ATM’lerin yaygınlığı • Dükkanlarda POS makinesinin yaygınlaşması • Geçmiş alışkanlıkları (Kırtaban,2005:4) Çek TTK hükümlere göre bankaya hitaben yazılmış ve ticari işlemlerde sıkça kullanılan bir araçtır. Çekte üç taraf vardır. Bunlar; Keşideci: Çeki düzenleyen kişidir. Hamil: Çekin ödemesini bankadan tahsil edecek kişidir. Muhatap: Çeki ödeyecek olan banka şubesine denir (www.enm.blogcu.com). 49 TTK' nın 692. maddesine göre çekte bulunması gereken unsurlar şunlardır: 1. Çek sözcüğü (eğer çek. Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde çek karşılığı olarak kullanılan sözcük), 2. Kayıtsız ve şartsız belli bir bedelin ödenmesi için havale (ödenme emri), 3. Ödeyecek kimsenin "muhatabın" ad ve soyadı, 4. Ödeme yeri (Ödeme yeri gösterilmemişse muhatabın adının yanında gösterilen yer, ödeme yeri kabul edilir.), 5. Keşide günü ve yeri, 6. Keşidecinin imzası. Kredi Kartı : Mülkiyeti bir banka veya finansal kuruma ait olup müşterilerine belirlenen limitler içinde yurt içi ve yurt dışında alış- verişlerde otomatik çekim makinaları yardımı ile çekilen ve hesap kesim tarihinde harcanılan miktarın taksitlenerek veya istenildiği taktirde toplu olarak mülkiyet sahibi olan banka veya finansal kuruma ödenen araçtır. Kredi kartları temel üç fonksiyona sahiptir: • Mal ve hizmetler için ödeme aracıdır. • Nakit bulma aracıdır. • Devamlı olan bir kredi sağlar. Elektronik Para: Elektronik para geniş anlamda, işlemlerde banka hesaplamalarına ihtiyaç olmadan paranın değerinin teknik bir aygıt üzerine elektronik olarak depolanması, bir firmadan diğerine ödemede bulunurken hamiline(adına) yazılı bir senet gibi kullanılması şeklinde tanımlanmaktadır (Öztürk ve Koç,211). Avrupa Birliği elektronik para ile ilgili olarak hazırladığı direktif taslağında elektronik parayı (ECB, 2000: 40): • Çip kart ya da bilgisayar hafızası gibi elektronik araçlarda saklanan, • İhraç eden kuruluş dışında diğer kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen, • Madeni ya da kağıt paranın amacına elektronik olarak hizmet eden, • Sınırlı ödemelerin elektronik transferi için oluşturulmuş parasal değer, şeklinde tanımlamıştır. 50 3.1.1.2. Tahsilât Kontrolü ve Tahsilatı Artıran Yöntemler 3.1.1.2.1. Bankacılık Hizmetlerinden Faydalanmak ‘’Bilindiği üzere, 4.7.2003 tarih ve 25158 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe giren 320 seri numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde mükelleflerin ticari işlemleri ile nihai tüketicilerden mal veya hizmet bedeli olarak yapacakları 5.000.000.000.- Türk Lirasını aşan tahsilat ve ödemelerini 01.08.2003 tarihinden itibaren banka veya özel finans kurumları aracılığı ile yapmaları ve bu kurumlarca düzenlenen dekont veya hesap bildirim cetvelleri ile tevsik etmeleri zorunluluğuna ilişkin düzenlemeler kamuoyuna duyurulmuştu.’’ ‘’Bu uygulamaya ilişkin herhangi bir aksaklığın ortaya çıkmaması ve uygulamanın tüm tarafların gönüllü katılımı ile gerçekleştirilebilmesi amacıyla tespit edilen limitin 10.000.000.000.- Türk Lirasına yükseltilmesine karar verilmiş olup konuya ilişkin aşağıdaki açıklamaların yapılması uygun görülmüştür (04.07.2003 VUK). Bankaların sağladığı hizmetlerden bazıları; • Banklar emanet kabul ederler • Bankalar ticari senetleri tahsil ederler • Bankalar müşteri adına alım satım yaparlar • Kiralık kasa bulundururlar • Havale işlerini yerine getiriler • Çek tahsile ve ödemesine aracılık ederler • Müşterileri adına kupon ödemesi yaparlar • Finansal konularda danışmalık yaparlar • Akreditif kredisi açarlar • Müşterilerin yerine kupon tahsili yaparlar • Müşterilerin yerine kupon ödemesi yaparlar Yukarıda saydığımız bu hizmetler işletmelerin alacakları daha erken tahsil etmesine ve faaliyetlerinin aksamadan yürütmesine yardımcı olur. Örneğin çeklerin 51 tahsil edilmesi, havale, kredi gibi para ile yakından konular işletmelerin alacaklarının yönetiminde etkin bir yol izlemesine yardımcı olurlar (www.ekodialog.com). 3.1.1.2.2. Lockbox Sistemi Bu sistemde postanede bir kutu kiralanır ve alıcılara bu posta kutusunun adresi verilir. Borcu olan işletmeler buraya çek veya diğer ödeme belgelerini gönderir. Çekler bankanın talebi ile işletmeye gitmeden direk bankaya gider ve hemen tahsil edilir böylelikle alacaklarda hızlanılmış (Federal Finance, 2012: 13, 16) 3.1.1.2.3. Faturaların Gönderimini Hızlandırmak Nakit girişlerinde etkinliği artırabilecek bir yöntem olan faturaların gönderimin hızlandırılması, faturaların kısa bir sürede hazırlanması ve muhatabına gönderilmesidir 3.1.1.2.4. Erken Ödeme İskontosu İşletmelerin zorda olduğu dönemlerde başvurduğu borçların tahsil edilmesini hızlandıran ve karlılığı artıran bir yöntemdir. Bu yöntemde belirlenen günler içinde ödeme yapmaları durumda indirim yapılacağı açıklanır ve böylece borcunu vadesinden önce ödeyen işletmeler hem daha fazla para ödemekten kurtulacak hem de işletmede nakit akımını hızlandırmış olacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken unsur iskonto yapmış olan işletme borcunun olması gerekende daha az aldığı için zarar etmiş olacak ama bu parayı karlı bir işte kullanıp gerçekten karsa ederse bu işlemden karlı çıkmış olur yani zararı kara çevirmiş olur. 3.1.1.3. Ödemelerin Kontrolü Yöntemleri 3.1.1.3.1 Ödemelerin Merkezileştirilmesi Ödemelerin tek bir elde toplanması hem nakit çıkışlarını yavaşlatır hem de olası karışıklıkların önüne geçilmiş olacaktır. Eğer işletmeler bu yöntemi uygulamayı başarabilirlerse hem nakit çıkışı yavaşlar hem de karlılık artacaktır. 52 İşlemeler bu yolla haftanın veya ayın belirli günlerinde ödeme yaparlar. O gün geldiğinde merkezden borçlu olunan kişilerin veya işletmelerin hesabına para aktarılır. Paranın elde bir saat fazla kalması bile işletmeler açısından karlı olunacağından bu yöntem ödemelerde başvurulan karlı yöntemlerden biridir. 3.1.1.3.2. Karşılıksız Çekler İşletmelere müşterilere karşılıksız ya da var olan borçtan daha düşük tutarda bir çek verir. Bunun yanında işletmenin bankada ana bir hesabı vardır. Çekin karşılığını almak için bankaya giden kişi çekin karşılıksız ya da limitinin karşılanmadığını görünce işletmeyi arar o arada belirli bir zaman dilimi geçer ve daha sonra işletme kendi ana hesabından oraya para aktararak o borcu öder ama o zaman diliminde de parasını işlettiği için karlı olmuş olur. 3.1.1.3.3. Borçların Vadesinin Uzatılması İşletmeler vadesi gelen borç ödemelerin son gününe kadar bekleyerek borç için verecekleri parayı o zaman diliminde işleterek kazanç elde eder. 3.1.1.3.4.Çek ile Ödeme Yapmak İşletmeler nakit olarak ödeme yapmaktansa çek ile ödeme yaparlar. Çünkü çeki alan alacaklı hemen bankaya gitmeyebilir arada kalan zaman diliminde yine bankadaki parası işlem görmüş olur (Okutmuş,2008:66,76). 3.1.2. Nakit Yönetiminde Kullanılabilecek Menkul Kıymetler 3.1.2.1. Hisse Senetleri Hisse senetleri; anonim şirketler, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler ve özel kanunla kurulmuş kamu kuruluşları tarafından çıkarılan, sermayenin belirli bir bölümünü temsil eden, sahibine ortaklık haklarından yararlanma imkânı veren menkul kıymetlerdir (Hisse senedi-alım satım klavuzu,2010:2). 53 Anonim ortaklıklar tarafından çıkarılan, • Şirket sermayesine katılımı temsil eden, • Yasal şekil şartlarına uygun olarak düzenlenmiş kıymetli evraklardır Hisse senetlerinin sahiplerine sağladıkları haklar: (SPK bilgilendirme Kitapçıkları, 2010:4,5) • Ortaklık hakkı • Kardan pay alma • Yönetime katılma hakkı • Rüçhan hakkı (Öncelik hakkı) • Tasfiyeden pay alma • Bilgi edinme Hisse senedi Türleri; Nama ve Hamiline yazılı Hisse Seneleri: Hisse senedinin üzerinde sahibinin adı yazıyorsa bu tür hisse senetlerine nama yazılı hisse senedi denir. Hisse senedinin üzerinde isim belirtmiyor ve elinde bulunan kişiye alçak hakkı sağlıyorsa bu tür hisse senetlerine de hamiline yazılı hisse senedi denir. Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri: Sahiplerine eşit haklar sağlayan senet türlerine adi senet, ana sözleşme ile ortaklarına; rüçhan hakkı, oy hakkı gibi diğer kişilere verilmeyen haklar tanıyan senet türlerine de İmtiyazlı hisse senedi denir. Primli ve Primsiz Hisse Seneleri: Hisse senedi üzerinde yazan bedele nominal değer denir, Eğer hisse senedinin değeri nominal değerden yüksek ise primli hisse senedi, hisse senedinin üzerinde yazan değer değerden yani nominal değer ise primsiz hisse senedi denir. Bedeli ve Bedelsiz Hisse Senetleri Kuruluş esnasında yada sermaye artırımı esnasında çıkarılan senetlere bedelli hisse senedi, işletmenin bazı varlıklarında meydana gelen değer artışlarının sermayeye eklenmesiyle çıkarılan senetlere bedelsiz hisse senetleri denir. Kurucu ve İntifa Hisse Senetleri: İşletmede emeği geçenler için çıkarılan, sahibine ortaklık ve şirket yönetimine katılma hakkı vermeyen senetlere kurucu hisse 54 senetleri denir. Bazı kişilerin alacak ya da emeklerine karşılık kişilere verilen ve ortaklık hakkı vermeyen hisse senetlerine ise intifa hisse senetleri denir (MEGEP,2007: 13,14) 3.1.2.2. Tahvil Türk hukukunda TTK.m.420 hükmüne göre "Anonim Ortaklıkların ödünç para bulmak için itibarî kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine tahvil denir." Tahvil sahibinin işlemeye kullandığı sermaye yabancı sermayedir. Tahvil sahibi tahvili alan şirketin uzun vadede alacaklısıdır. Tahvil sahibine ortaklık hakkı vermez, ancak meydana gelecek kardan ve faiz arışlarından öncelikli alacaklıdır. Tahvil sahipleri alacaklarını tahsil ettikten sonra şirket üzerinde bir hak idea edemezler. Tahvil sahipleri şirketlerin karına veya zararına katılmazlar. Tahvil sahipleri belirli bir vade sonunda anapara ve faiz gelirini alırlar. 3.1.2.2.1. Tahvil Türleri Devlet Tahvilleri- Özel Kesim Tahvilleri: Devlet Tahvilleri: Devletler tarafından çıkarılan uzun vadeli borçlanma kağıtlarıdır. Devlet tahvilleri ihalelerde teminat olarak kullanabilirler. Devlet tahvilleri işlemiş faizi ile birlikte istenilen anda nakde çevirtilebildiğinden faizi düşüktür. Özel Kesim Tahvilleri: Özel kuruluşlar tarafından çıkarılan vadesi uzun olan ve riski fazla olduğundan devlet tahvillerine göre daha çok karlı olan tahvillerdir. Primli Tahviller-Başabaş Tahviller-İskontolu Tahviller İhraç edilen bir tahvil üzerinde yazan ,yani nominal değeri satışa çıkarılıyorsa bu tür tahvillere başabaş tahvil, nominal değeri yani üzerinde yazan değerden yüksek bir fiyattan satılıyorsa primli tahvil, TTK 286.m’ye göre; hisse senetleri nominal değerinin altında bir değer ile satılmaz. Ancak tahvillerde böyle bir kısıtlama yoktur. Nama ve Hamiline Yazılı Tahvil : Tahviler nama yazılı veya hamiline yazılı olabilirler, anacak halka arz edilmeksizin doğrudan piyasaya sürülen tahvillerin nama yazılı olarak çıkarılması SPK mevzuatına göre zorunludur. 55 Garantili Ve Garantisiz Tahviller: Çıkarılan tahvillerin satışını artırmak yani talebini artırmak için şirketler yada holdingler tarafından alacakların ödeneceği garantisi verilir. Bu garanti anapara ve işleyen faiz tutarını kapsar. Ayrıca tahvili çıkaran şirketin bağlı oldu holding in garantisi sayesinde şirket piyasada tanınmamışsa bile holdingin garantisi etkisiyle tahvillerinin talebi artar. Borsa Endeksli Tahviller Enflasyon dönemlerinde rastlan bir tahvil türüdür. Bu tür tahviller altın yada dövize endekslidir. Bu tip tahvillerde ihraç tarihi ile vade günü arasında altın fiyatlarında ya da belli bir dövizin kurundaki artış yüzdesine göre anapara artırılarak tahvil sahibine ödenir (Nabant,2008:6,10: 3.1.2.3. Repo-Ters Repo Bir menkul kıymetin, işlemin başlangıç tarihinde satılıp, bitiş tarihinde geri alınmasıdır. (www.isbank.com.tr) . -Ters repo; ise bir menkul kıymetin geri satılmak üzere alınmasıdır. Repo terimi satma ve yeniden satın alma antlaşmasıdır. Repo bir para piyasası elemanı olduğundan bu işlemde iki taraf vardır. • Bir taraf menkul kıymeti ileri bir tarihte satın almak üzere satıyor, • Diğer taraf menkul kıymeti kullanım süresi içinde bedeli veriyor • Burada yasal prosedürler fazla olmasına rağmen her iki tarafta riskten korunmuş oluyor • Söz konusu olan nakit ise repoyu alan taraf karşı tarafa faiz ödeyecektir. Yukarıda ki nedenlerden dolayı repo güvenilir bir kredidir (Choudhry, 2000:5) Repo işlemlerinin Özellikleri (Çoşkun,2012:60,65) : • Para ve kıymet piyasalarını arasında köprü olması • Kısa vadeli nakit sağlaması • Finansal mühendislik boyutunun bulunması • Teminatlı işlem özelliği • Vadeli işlem özelliği • Risk yönetimi ve arbitraj olanağı • Kaldıraç özelliği 56 • Kredi mekanizması niteliği • Riskli sermaye Piyasaları ile ilişikli olması Repo ve Ters Reponun Bazı Faydaları: • Maliyetinin az olması • Banklar arası ödünç sermaye piyasasına erişemeyen küçük bankların birinci elden fonlama imkanı sağlar. • Merkez bankasının faizleri yönlendirmesini sağlar • Tahvil ve bono piyasalarında karlılığı artırır. • Alternatif bir yatırım alanı sunar 3.1.2.4. Varlığa Dayalı Menkul Kıymet Varlığa dayalı menkulleştirme, likit olmayan kalemlerin, sermaye piyasasında ihraç edilecek ve alım- satım yapılabilecek hale getirilmesidir. Bankaların tüketici kredileri, konut kredileri, ihracat kredileri; finansman şirketlerinin kendi mevzuatları uyarınca açmış oldukları krediler; finansal kiralamaya (leasing) yetkili kuruluşların finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar; gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satış veya satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan senetli alacakları karşılığında doğrudan ihraç edecekleri kıymetli evraktır. Menkul kıymetleştirmenin güçlü yanları: • Yatırımcılar yüksek getiri imkanına sahip olur • Finansman giderlerini azaltır • Varlık-kaynak dengesini sağlar • Düşük maliyetli fon bulmaya olanak sağlar • Otofinansmana yardımcı olur Menkul kıymetleştirmenin olumsuz (zayıf) yönler • Portföyün kalitesini düşürmesi • Sağlıklı finansal planlamayı önlemek • Piyasadaki kredi stoklarını çok yükseltmesi 57 • Merkez bankasının piyasa üzerindeki denetimini zorlaştırması (Alptekin,2009:11,13). 3.1.2.5. Katılma Hesapları Kar/ Zarar esasına dayanan, daha çok muhafazakâr kesimler tercih edilen ve vade sonunda kesin olarak ne kadar kazanç sağlayacağı garantisi olmayan bir nevi bir ortaklık türüdür. Bu ortaklık türünde faiz uygulaması olmadığından daha İslami kesim tarafından başvurulan bir yöntemdir (www.somuncubaba.net). 3.1.2.6. Mevduat Sertifikaları Banka tahvilleri olarak ta tanımlayabileceğimiz mevduat sertifikaları, bankalar tarafından vadeli hesap açtıran müşterilerine istekleri doğrultusunda verdikleri senet ve makbuzlardır. Devredilebilir mevduat sertifikaları, borsada işlem gören diğer menkul kıymetler satılabilir ve ya alınabilir. Faiz oranları düştüğü zaman nominal değerleri üzerinden satılıp kara geçilir Bir borçlanma belgesi de olan bu belge sayesinde, kişiler veya kurumlar bankalardan bu belgeleri teminat göstererek kredi alılar (www.biraz.gen.tr) 3.1.2.7. Banka Bonoları Bankalar tarafından çıkarılan, ihraçsı dışından diğer atahvil çeşitleriyle aynı özelliği taşıyan kıymetli belgedir. Özellikleri: (www.halkbank.com.tr) • Vadeleri en az 60 gündür • İskontolu olarak ihraç edilirler • Sabit getiri imkânı sağlar • Bu bonoların kazancı üzerinden % 10 stopaj kesilir • Diğer bono çeşitlerine göre daha çok kazanç sağlar • İkincil piyasaları vardır. 58 3.1.3. Nakit Benzeri Varlıkların Yönetimi Nakit benzerleri, kısa vadeli nakit yükümlülükler için elde bulundurulan ve yatırım amacıyla veya diğer amaçlarla kullanılmayan varlıklardır. Bir varlığın nakit benzeri olarak kabul edilebilmesi için, değeri kesinlikle saptanabilen bir nakde dönüştürülebilmesi ve değerindeki değişim riskinin ise önemsiz olması şarttır. Buna göre, vadesi 3 ay veya daha az olan yatırımlar nakit benzeri yatırım olarak kabul edilir. Özsermayeyi temsil eden menkul kıymetlere yapılan yatırımlar, vadesine kısa bir süre kala iktisap edilen ve üzerinde belirli bir itfa tarihi bulunan imtiyazlı hisse senetlerinde olduğu gibi özellikli durumlar hariç, nakit benzeri olarak kabul edilmez(TMS 7.m). 3.1.3.1. Pazarlanabilir Menkul Kıymet Yönetimini Etkileyen Faktörler Bir tasarruf sahibi yatırım kararı alırken hangi yatırım araçlarını seçeceğine, beklentisi doğrultusunda zaman ve risk faktörlerini göz önünde bulundurarak karar vermelidir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin en önemli sorunlarından biri olan enflasyonist ortamda ve değişen ekonomik koşullarda kararların alınması ve yatırımların yapılması tasarruf sahiplerinin karar vermelerini daha da zorlaştırmaktadır. Bir yandan enflasyon etkisiyle paranın zaman değerini koruyabilecek bir yatırıma yönelmek bir yandan yatırım riskini minimize etmek çok kolay değildir. Son yıllarda yatırım araçlarının sayısı hızla artmaktadır. Seçeneklerin artmasıyla birlikte bilgi ihtiyacı artmakta ve karar verme güçleşmektedir. Karar veren için, yatırım kararında göz önüne alınacak genel kriterler aşağıda sıralanmaktadır (Kaya,2007: 91). 3.1.3.1.1. Senetlerim Verim ve Emniyeti Verimlilik, en genel ve basit tanımıyla, iki değişkenin birbirine oranlanmasıyla elde edilen bir katsayıdır. Burada sözü edilen iki değişken, üretim süreci sonunda elde edilen mal veya hizmetlerle, bu üretimi gerçekleştirmek için kullanılan mal veya hizmetlerdir”. Üretim sürecinden çıkan büyüklükler ile üretim sürecine giren büyüklükler arasındaki ilişkilerin çözümlenmesi ise, verimliliğin amacıdır. Verimlilik oranlarının zaman içindeki gelişimi izlenerek verimlilik analizi yapılmaktadır ve bu analiz, verimliliğin arttığını ya da azaldığını açık bir şekilde göstermektedir. 59 Verimlilik unsuru, hem ekonominin tümü açısından, hem de onu oluşturan firmalar açısından oldukça önemlidir. Makro ve mikro olarak verimlilik için yapılacak olan tanımların içeriği, kapsamı farklı olmaktadır ve her iki anlamda da verimlilik gelişmeleri birbirlerini çok yakından etkilemektedir. Sermaye piyasasında etkinlik sağlanabilmesi için, tasarrufların verimli yatırımlara dönüştürülmesi hususu önemle ele alınmalıdır. Bir tasarruf sahibi, menkul kıymete yatırım yapacağı zaman, yapmış olduğu yatırımdan bir verim beklemektedir. Yatırım sonucunda elde ettiği verim, yatırım öncesi beklediği verimden daha düşük olursa, o menkul kıymeti portföyünden çıkaracak, elinde bulunan fonları başka bir yatırım aracında değerlendirecektir. Bu nedenle yatırımcı sürekli olarak elinde bulunan menkul kıymetlerin verimlerini ölçme ihtiyacındadır (Erturan, 2003:94,95) 3.1.3.1.2. Senetlerin Likidite ve Pazarlanabilme Derecesi “Likidite, bir malın pazar fiyatını kırmadan kolayca nakde çevrilmeyi ifade eder”. Menkul kıymetler borsasında bulunan borsa üyeleri, faaliyetleri sonucu, menkul kıymetler borsasının likiditesini yükseltirler. Likiditenin oldukça yüksek olduğu pazarlarda, bütün menkul kıymetler, pazar fiyatından alınır ve satılırlar. Bir pazarın likiditesi; derinlik, genişlik ve esneklik ölçütlerine göre değerlendirilmektedir. Pazarın derin olması; menkul kıymetlerin pazarda işlem görmeleri sırasında, alım ve satım fiyatlarının altında ve üzerinde çeşitli alım satım emirlerinin bulunması anlamına gelmektedir. Menkul kıymetin diğer fiyat kademelerinde alım satım emirleri yok ise, bu durumda pazar sığdır. Bir pazarda, menkul kıymetlerin alım ve satımlarında işlem hacmi yüksek ise bu pazar geniştir, yeterli kadar işlem hacmi yok ise, pazar dardır. Menkul kıymetlerin fiyatlarında meydana gelen değişmelere pazar anında tepki veriyor olması ise, pazarın esnek olduğunu göstermektedir. 3.1.3.1.3. Senetlerin Vergi Durumu Yatırım yapılacak menkul kıymet belirlenirken dikkat edilmesi gereken bir durumda vergi unsurdur. Vergi, menkul kıymetten elde edilecek kazancı azaltacağından 60 yatırımcılar daha fazla kazanmak isteyeceklerinden vergileri olmayan yada vergileri düşük olan menkul kıymetlere yatırım yapma yönelimindedirler (Erturan, 2003:109). Türkiye’de Gelir Vergisi Kanuna, 5281 sayılı Kanunun 30.maddesiyle eklenen Geçici67.maddesiyle belirtildiğine göre; 01.01.2006 tarihinden sonra ihraç edilen, devlet tahvili, hazine bonosu, özel sektör tahvili, hisse senedi alım-satım kazançları ve faiz gelirleri ile01.10.2006 tarihinden itibaren Yatırım Fonu Katılma Belgeleri alım satım kazançları, menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları Hisse Senedi alım satım kazançları % 10 oranında stopaja tabi olacaktır (Gelir Vergisi Kanunu 5282/30). 3.1.3.1.4. Senetlerin Risk Derecesi Menkul kıymet yatırımını en çok etkiyecek olan faktörlerin başında risk gelir. Risk meydana gelebilecek olası durumlar olarak tanımlanır. Menkul kıymet yatımını etkileyen iki tür risk vardır bunlar, sistematik olan riskler ve sistematik olmayan risklerdir. Şekil 3.1. Risk Unsurları Sistematik Risk Sistematik risk, politik, ekonomik ve sosyal yapı gibi dış etkilerden kaynaklan ve menkul kıymetler üzerinde olumsuz etki yaratan risk türüdür. Sistematik riskin çeşitleri şunlardır: • Piyasa riski • Fiyatlar genel düzeyinde artış 61 • Faiz riski • Politik risk • Döviz kuru riski -Piyasa riski: Yatırımların yatırım kararlarında meydana gelecek olumsuz bir tutum piyasada işlem gören menkul kıymetlerin fiyatlarının düşmelerine neden olur. İşte bu tür sistematik risklere piyasa riski denir. Piyasa riskinden en olumsuz etkilenen menkul kıymetlerin başında gelen hisse senetleri, borsada işlem işletmenin değerinde bir düşüş olmamışsa bile ortaya atılacak bir spekülatif haber hisse senedinin piyasa fiyatı üzerinde olumsuz etki yapar (Bıtırak,2010:5,6). -Faiz Riski: Piyasada faiz hadleri ile ilgili meydana gelebilecek risktir. Belirli bir oranda getiri beklenen bir menkul kıymetin faiz haddinin düşmesi ile birlikte beklenen verimin azalması riskidir. Özellikle genç ekonomilerde faiz ile ilgili ve diğer belirsizlikler daha fazla olacağından bu ülkeler bu tür risklere daha açıktır. Genç ekonomilerde faaliyet süren işletmeler, işletmenin devamlılığı için daha fazla sermayeye ihtiyaç duyan işletmeler piyasada borç alırlar ve Borç / Özsermaye arasındaki makas açıldıkça işletmelerin faiz riskinden daha fazla etkilenmesine neden olacaktır. -Döviz Kuru Riski: Döviz kurlarında meydana gelebilecek olumsuz değişmeler beklenen getiriyi azaltan bir etkiye sahiptir. Ayrıca döviz kurlarında ki artış ülkelerin ödemeler dengesi makasını da açarak enflasyona neden olur. -Politik Risk: Ülkelerin ekonomilerindeki belirsizlik sonucunda burada faaliyette bulunanların ülke dışına çıkmasını engellemesi ile ilgili risktir. -Fiyatlar Genel Düzeyinde Artış: Fiyatlar genel düzeyinde yani enflasyonda meydana gelebilecek artış menkul kıymetten beklenen getiriyi azaltır. Dolayısıyla enflasyon menkul kıymet yatırımında tasarruf sahiplerini etkileyen önemli bir etkendir (Öcal ve Demirelli, 2010:27) Sistematik Olmayan Riskler: Sistematik olmayan risk müdahale edilebilen risklerdir. Sistematik olmayan riskler portföy oluşturularak azaltılabilir. Örneğin, riski az olan tahvil ile riski yüksek olan hazine bonosundan oluşturulacak bir portföyün riski azaltılmış olur. 62 -Finansal Risk: İşletmelerin finansal olumsuzluklardan dolayı yükümlülüklerini yerine getirememesi durumudur. İşletmelerin büyük tutarlarda borçlandığı bir ekonomide, satışlarda meydana gelen dalgalanmalar, rekabetin yoğunlaşması, yönetim hataları, bankalar nezdinde kredibilitenin düşmesine dolayısıyla finansal riskin artmasına yol açar. -Endüstri Riski: İşletmelerin faaliyet gösterdikleri sektörden kaynaklan risktir. -Yönetimi Riski: İşletmelerin yönetiminden kaynaklanan hatalarından kaynaklanan risktir. Yöneticilerin alacakları kararlar bazı durumlarda ileride olumsuz olaylara neden olabilir (Demirelli, 2007: 126,127). 3.1.4. Enflasyonist Ortamlarda Nakit Yönetimi İşletmeler hayat süreçleri boyunca piyasada belirsizlik içindedirler. Ekonomi içinde ortaya çıkacak olan, para politikası değişiklikleri, faiz oranlarındaki değişmeler, kredi bulmada yaşanacak problemeler, küresel çapta ekonomideki daralma, enflasyon gibi bu olumsuz belirsizlik durumları işletmeleri olumsuz etkilemektedir. Özellikle ekonomik bunalım dönemlerinde, planlanan satışların yapılamaması, yatırımların yapılmamasına, alacak tahsilinde zorlanmalar ve buna bağlı olarak ta borç ödemlerinde sorunlar oraya çıkmaktadır (Şen, Baştürk ve Oruç, 2009:138,139). İşletmeler için nakit yönetiminin önemine önceki konularda değinmiştik. İşletmelerin bazı durumlarda ise nakit yönetimine daha fazla dikkat edilmesidir ki bu durumların başında enflasyon durumu gelir. Enflasyonu fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artış veya paranın sürekli değer kaybetmesi olarak tanımlamıştık. İşletmeler enflasyon dönemlerinde günlük faaliyetlerinin aksamaması ve verimliliğin düşmemesi için daha fazla nakde ihtiyaç duyarlar. Aynı zamanda enflasyonist ortamlarda nakit yönetiminin önemi de bit kat artacaktır. Bu dönemde eğer işletme bir üretim işletmesi ise işletme dışarıdan hammadde alacaktır. Ancak meydana gelen enflasyon hammaddenin fiyatını da yükselteceği için işletme bu dönemde aynı miktarda ki hammaddeyi daha yüksek bir fiyata almış olacaktır. Yine enflasyon ülke parasının değer kaybetmesine neden olacağı 63 için işletmenin sermayesi de enflasyona karşı erimiş olacaktır. İşte böyle bir ortamda işletme faaliyetlerini devam ettirmek için daha fazla nakde ihtiyaç duyacaktır. İşlemelerin enflasyon dönemlerinde daha fazla nakde ihtiyaç duyduklarını söylemiştik. İşletmeler bu nakit ihtiyacını eğer alacakları varsa tahsil etmeli, uzun vadeli satış yapmamalı ve nakit giriş –çıkışlarını düzenli bir hale sokmalıdır. Ancak enflasyonist ortamlarda işletmelerin borç ödeme alışkanlıklarının değişmesi ve fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artış, finansal konularda alınacak kararları olumsuz etkilemektedir. Genel olarak işletmelerde nakit yetersizliğinin nedenleri şunlar (Önal,1994:95): • Hammadde fiyatlarında artış • Alacak tahsilinde gecikme • Kredilerin faiz oranlarının yüksek olması 64 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KARS’TA FAALİYET GÖSTEREN KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELERDE (KOBİ) NAKİT YÖNETİMİ VE NAKİT YÖNETİMİNE VERDİKLERİ ÖNEM DÜZEYİNİ TESPİT ETMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA 4.1. KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ (KOBİ) İŞLETMELER HAKKINDA GENEL BİLGİ Küçük ve Ortak Büyüklükteki işletmeler (KOBİ) için Genel Bilgi Türkiye’de yakın zamana kadar Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) için ortak bir tanım bulunmamaktaydı. KOSGEB, Halk Bankası, Eximbank, Hazine Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı vb. farklı KOBİ tanımlarından hareket etmekteydi ve bu durum uygulamada farklılıkların oluşmasına ve istatistiksel verilerin farklı çıkmasına neden olmaktaydı. Türkiye’de var olan bu tanım karmaşası, 2012 yılı Kasım ayında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması” hakkındaki yönetmeliğin Resmi Gazete’de yayımlanması ile belirli bir standarda kavuşmuş oldu. Söz konusu yönetmelikte KOBİ’ler “İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu 40 milyon Türk Lirasını aşmayan ve bu Yönetmelikte mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan ve kısaca "KOBİ" olarak adlandırılan ekonomik birimlerdir” şeklinde tanımlanmaktadır. Yönetmeliğe göre, 10 kişiden az personel istihdam eden ve yıllık hasılatı 1 Milyon TL’yi aşmayan işletmeler “mikro”, 50 kişiden az personel istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı 8 milyon TL’yi aşmayan işletmeler “küçük”, 250 kişiden az personel istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı 40 milyon TL’nin üzerindeki işletmeler de “orta” büyüklükteki işletmeler olarak tanımlanmaktadır (www.resmi.gazete.gov.tr). KOBİ’leri tanımlayabilmek için birçok kriter kullanılmıştır. etkileyen belli başlı kriterler şunlardır (Erol, 2010:171, 172). • Zaman • Ekonomik Düzeyi KOBİ tanımını 65 • Sanayileşme Düzeyi • Kullanılan Teknoloji • Pazarın Büyüklüğü • Faaliyette bulunulan işkolu • Kullanılan Üretim Tekniği • Üretilen Malın Özellikleri • İş gören Sayısı • Kuruluş ve Araştırmadır Tablo 4.1. Sanayi ve Ticaret odası KOBİ Tanımı Çalışan sayısı Ölçek Mali Bilanço Yıllık Net Satış Değeri (TL) Hasılatı 0-9 Mikro 1.000.000 1.000.000 10-49 Küçük 8.000.000 8.000.000 50-249 Orta 40.000.000 40.000.000 ≥ 250 Büyük ≥40.000.000 ≥40.000.000 4.1.1. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Özelikleri KOBİ'ler, çoğunlukla piyasada oluşan farklarından (üretici rantı) yararlanmak isteyen küçük girişimlerdir. Piyasaya girişler, denge fiyatına kadar devam eder; bu yönüyle serbest piyasanın işler hale gelmesinde ve bunu sürdürmesinde önemli rolleri vardır. Diğer yandan, sayıca çok ve hiçbirinin piyasa payı tek başına belirlemeye yetmediği için tekellerin oluşmasını da engellemektedir. Zayıf ve verimsiz olanların, iyi yönetilemeyenlerin piyasadan çekilmesi de piyasanın sağlığı açısından önemlidir. KOBİ'lerin yenilikçi yanları ekonomiye, piyasalara canlılık getirir. Yeni ürünler, yeni teknolojiler, yeni yöntemler yeni talepler yaratır. KOBİ'lerin piyasaların büyük işletmelerce erişilemeyen segmentlerine nüfuz etmesiyle yeni ve ilave talep yaratıldığı gibi, refahın tüm sosyal kesimler tarafından daha adil şekilde paylaşılması da sağlanır (İTO yayınları, 2006: 43). 66 4.1.2. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Avantajları KOBİ’ler birçok durumda büyük firmalardan daha fazla avantajlara sahiptirler. Şimdiki büyük işletmelerin birçoğu dinamik lider tipleriyle iyi yönetilmesi sonucunda önceden birer KOBİ iken artık büyük bir işletme haline gelmiştir. KOBİ girişimcileri faaliyette bulundukları yerel pazarı daha iyi tanıyan, pazarın özelliklerini ve gereksinimlerini daha iyi görebilen, pazardaki alıcı ve satıcılarla daha yakın ilişkiler içerisinde olabilen kişilerdir. Pazarı yakın takip edebilen, müşterilerin ihtiyaçlarını daha iyi bilen ve personeliyle daha yakın ilişkiler kurabilen KOBİ’ler, üretim, pazarlama ve hizmet konularında büyüklerden daha fazla bir esnekliğe sahiptirler. Bu esneklik, dış çevrede meydana gelen değişikliklere yerinde ve zamanında uyum sağlayabilme olanağı tanıdığından KOBİ’ler birçok olumsuzluğu daha az bir zararla gerçekleştirebilmektedirler. Tüm bunların yanı sıra KOBİ’ler şu çeşit ortamlarda birtakım avantajlar elde edebilmektedirler (Erol, 2010: 166). • Büyük miktarda yatırıma girmeden önce yeni bir fikir veya buluşa pazarın tepkisinin bilinmesinin zorunlu olmasında, • Yönetimde çok yakın denetime ihtiyaç hissedilmesinde • Üretilen mal ve hizmetin pazarının sınırlı olmasında • El emeğinin mal ve hizmetin üretilmesinde önemli bir faktör olarak yer almasında • Üretilen mal ve hizmete olan talebin sınırlı olmasında • Kolay bozulabilen malların pazarlama ya da üretilmesinde • Personel ile yakın ilişkilerin gerekli olmasında • Teknik gelişmelere kısa sürede ayak uydurabilme yeteneğine sahip olmasında • Yatırım yapılırken daha çok kendi öz sermayelerine ağırlık verilmesinde, • Desteklenmelerinde aynı zamanda ülkedeki işsizliğin azalması anlamına gelmesinde • İş görenlerin kendi bölgeleri veya yaşamak istedikleri bölgelerde kurulmasında • Ülke içindeki farklı bölgelerin kullanılmasında ve çevrenin korunmasında 67 4.1.3. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Dezavantajları Yukarıda açıklanan avantajların yanında KOBİ’lerin bazı dezavantajları da vardır. Bunlar (Erol, 2010:175) : • Olumsuz rekabet, • Genel yönetim yetersizliği, • Özellikle stratejik kararların işletme sahip veya ortaklarınca alınıp orta veya alt düzey görevlilerin tam katılımının sağlanması, • İşletme bünyesinde mali danışman veya uzman istihdam edememeleri, • Uzman bir finansman ekibi veya departmandan yoksun olmaları, • Sermaye yetersizliği, • Finansal planlama yetersizliği, • Banka ve diğer finansal kurumlardan yeterli desteği görememe, • Sermaye piyasasından yeterince yararlanamama, • Ürün geliştirme eksikliği, • Üretim ve satış arasındaki koordinasyon yetersizliği, • Modern pazarlama etkinlikleri sergileyememe, • İşletmelerin küçük ve orta ölçekli olması sonucu ihale vb. etkinlikleri izleyememesi, • İşyerinin veya yerleşim alanının küçüklüğü, • Bağımsızlığını kaybetme batma riski, • Yetenekli eleman sağlamamak, • Mevcut bürokrasi gibi durumlardır. 4.1.4. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Ekonomiye Katkıları KOBİ’lerin ekonomiye katkılarını 5 başlıkta inceleyebiliriz. a) İstihdam yaratması: KOBİ’ler ülkeden ülkeye değişmekle birlikte hemen her ülkede istihdamda büyük öneme haizdirler. ABD’de yeni istihdamların % 80’i 20 kişiden az işçi çalıştıran işletmelerdir. Avusturya ve Almanya’da 1-99 işçi çalıştıran işletmeler, tüm işletmelerin %98’idir. Avusturya’da toplam istihdamın % 55’ini, Almanya’da %54’ünü KOBİ’ler teşkil ederler (Meydan, 2003:32). 68 b) Esneklik sayesinde yeniliklere hızlı uyum sağlaması: Genel olarak teknoloji ve buna bağlı olarak üretim teknolojisi hızla değişmektedir. Bununla birlikte tüketici eğilimleri de sürekli değişim halinde, insanlar artık sıradan herkesin kullandığı ürünler yerine kendini özel hissedeceği ürünleri tercih eder hale geldi. Bu durum KOBİ’lerin önemini daha da arttırmaktadır. Çünkü değişimlere esnek ve küçük yapıları sayesinde büyük işletmelerden daha hızlı sağlama şansına sahiplerdir. KOBİ’ler ekonomideki daralma ve hareketlerden daha kolay uyum sağlarlar. Bu esneklik onlara avantaj sağlar. c) Firmaların birbirine bağlı çalışmaları: Büyük ölçekli firmaların faaliyetlerini daha verimli olarak sürdürmelerinde KOBİ’ler önemli yararlar sağlamaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre ABD’lerinde otomotiv endüstrisindeki 211 bin tamirhanenin %80’i işçi çalıştırmaktadır. Japonya’da bir otomotiv firmasında üretimin % 70’ini ana üretim tesisleri dışındaki 36 bin yan sanayi firması yaparken, bunların 35 bini 100 kişiden az işçi çalıştıran şirketlerdir. Bu veriler küçük ve orta ölçekli işletmeler ile büyük işletmeler arasında özellikle bazı sektörlerde birbirini tamamlayan bir bağ olduğu sonucunu ortaya çıkarmaktadır. d) Ekonomiye dinamizm kazandırması: Bağımsız olarak ayakta kalabilmek ve başarmak güdüsü ile yönlendirilen ve yönetilen küçük ve orta ölçekli işletmeler, bir ekonominin canlılığının barometresidir ve o ekonomiyi kemikleşmekten ve çökmekten korurlar. Bir ekonominin sağlığı çok sayıda yeni işletmelerin doğuşunu ve bazılarının mevcut endüstri liderlerine meydan okuyarak ve yerini alabilecek kadar büyüyerek bir rekabet ortamının oluşturulmasını gerektirmektedir (Akkuş, 2009 :11). . e) Bölgesel kalkınmayı hızlandırması: Büyük ölçekli sanayi işletmeleri, genellikle belli bölgelerde yoğunlaşmaktadır. KOBİ’ler ise tüm coğrafi bölgelere yayılmış durumdadırlar. KOBİ’ler çok az sermaye ile kurulabilen, atıl kalan ve marjinal özellikte işgücü, hammadde ve finansman kaynaklarını küçük yatırımlarda değerlendirerek bölgeler arasında dengeli dağılımı sağlarken, aynı zamanda bölgesel istihdam sağlamaktadır. KOBİ’lerin bölgesel düzeyde işgücü yaratma ve dolayısıyla gelir sağlama etkisi, bölgenin gelişmişlik düzeyine göre farklılık göstermektedir ( Zengin, 2008: 26). 69 4.1.5. Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Durumu Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Yıllık İş İstatistikleri 2012 yılı verilerine göre ülkemizde 250’den az çalışanı olan 3 milyon 470 bin girişim bulunmaktadır. Çalışan sayısı bilgisinin yanında satış hâsılatı ve bilanço değerlerini de içerecek şekilde düzenli yayınlanan başka veri bulunmadığından, TÜİK Yıllık İş İstatistikleri verisinde 250’den az çalışanı olan girişim sayısı, toplam KOBİ sayısı olarak kabul edilmektedir. Çalışan sayısı 250’den az olmasına rağmen satış hâsılatı veya bilanço kriterleri bakımından KOBİ sayılma eşiğini aşan işletme sayısının toplam işletmelerin çok küçük bir oranı (yaklaşık binde bir) olduğu öngörülmektedir. Bu itibarla, KOBİ sayısı olarak TÜİK İş Kayıtlarındaki 0 - 250 çalışanı bulunan girişim sayısını esas almak mevcut durumda seçilebilecek en iyi alternatif olarak görülmektedir. TÜİK Yıllık İş İstatistikleri 2012 yılı verilerine göre tüm girişimlerin sektör ve ölçek bazındaki dağılımı ve KOBİ’lerin ana sektör gruplarına göre dağılımı aşağıda verilmiştir. Buna göre Türkiye’de toplam işletmelerin %99,9’unu KOBİ’ler oluşturmaktadır. 0-9 çalışana sahip mikro ölçekli işletmeler, toplamın %95,62’sini teşkil etmektedir. KOBİ’lerin %82’si hizmet ve ticaret, %13’ü imalat sektöründe faaliyet göstermektedir (www.kobi.org.tr.). 70 Tablo 4.2. Sektör ve Çalışan Sayılarına Göre Girişimlerin Dağılımı (2011) B: Madencilik ve taş ocakçılığı C: İmalat D: Elektrik, Gaz, buhar ve sıcak su Su üretim ve dağıtımı H: Ulaştırma -Depolama I: Konaklama ve Yiyecek hizmetleri J: Bilgi ve İletişim M: Mesleki ve bilimsel faaliyetler E: Su temini, kanalizasyon artık yönetimi N:İdari ve destek hizmetleri faaliyetleri faaliyetleri F: İnşaat R: Kültür, sanat, eğlence ve dinlenme faaliyetleri S: Diğer faaliyetler G: Toptan ve perakende ticaret P: Eğitim Q: İnsan sağlığı ve sosyal hizmetler KOBİ’lerde girişimlerin ekonomik faaliyetlerin istatistiki sınıflamasına göre; %42,4’ü Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Kara Taşıtlarının ve Motosikletlerin Onarımı, %16,5’i Ulaştırma ve Depolama, %12,9’u İmalat Sanayi’nde faaliyet göstermişlerdir. Girişim sayısında en yüksek paya sahip olan Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Kara Taşıtlarının ve Motosikletlerin Onarımı faaliyetindeki KOBİ’lerde; istihdam payı %34,5, maaş ve ücret payı %27,9, ciro payı %56,8, faktör maliyetiyle katma değer payı %29,9, maddi mallara ilişkin brüt yatırım payı ise %28,3 olarak gerçekleşmiştir (http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13146). 71 KOBİ’lerin ana sektör gruplarına göre dağılımı: - Hizmet: %42 - Ticaret: %40 - İmalat: %13 - İnşaat: %5 - Madencilik: %0.2 KOBİ’ler Türkiye’de: - Toplam istihdamın %76’sını - Toplam katma değerin %53,3 - Toplam satışların %65,5’ini - Toplam yatırımların %50’sini - Toplam ihracatın %62.6’sını oluşturmaktadır. - Toplam ithalatın %38,5’ni oluşurmaktadır. - KOBİ kredilerinin toplam krediler içindeki payı %23’tür. Tablo 4.3. KOBİ’lerin Ekonomideki Payının Yıllar İçindeki Seyri ( 2003-2008) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Toplam istihdam içindeki pay (%) 78,7 79,2 80,6 79,4 78,5 78,0 Toplam katma değer içindeki pay (%) 60,9 56,6 58,5 57,3 56,2 55,2 Toplam satışlar içindeki pay (%) 67,3 69,3 69,4 67,4 67,2 65,5 Toplam yatırım içindeki pay (%) 61,3 57,6 62,0 44,6 44,6 50,0 Kaynak: ERGÜN Nihat, KOSGEB - Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı,(2011), 2011-2013 KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Ankara, s 27. 72 Tablo 4.4. KOBİ’lerde Sektörel Bazda Çalışan Başına Düşen Katma Değer ve İhracat Çalışan Sektör başına yıllık Sıralama katma değer - TL (2008) Çalışan başına yıllık Sıralama ihracat USD (2007) Madencilik 28.624,2 2 7.203,9 4 İmalat 19.543,3 4 11.587,1 3 Enerji 239.424,3 1 14.631,2 1 İnşaat 22.262,0 3 1.496,7 5 Ticaret 17.335,2 6 12.121,3 2 Hizmet 18.075,8 5 908,5 6 Kaynak: ERGÜN Nihat, KOSGEB - Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı,(2011), 2011-2013 KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Ankara, s 28. 4.2. KARS HAKKINDA GENEL BİLGİLER 4.2.1. Coğrafik Konum Kars, 814.578 km²‘lik Türkiye topraklarının 171.061 km²’sini oluşturan Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzey doğusunda yer almaktadır. İlin doğusunda Ermenistan, güneyinde Iğdır ve Ağrı, batısında Erzurum ve kuzeyinde Ardahan yer almaktadır. 10.127 km² yüzölçümüne sahip olan il, ülke topraklarının %1,3’ünü kaplamaktadır. 2012 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre Kars ilinin nüfusu 304.821 kişi ile TRA2 Düzey II Bölgesi nüfusunun %26,4’ünü teşkil etmektedir. İldeki kadın nüfusu 146.418 kişi (%48) olup erkek nüfusu il nüfusunun %51,9’ini (158.403 kişi) oluşturmaktadır ( Genç İstihdamın Desteklenmesi Operasyonu, 2013:5). İlin içerisinde bulunduğu TRA2 Bölgesi’nde çok geniş alanlara sahip olan ovalar mevcuttur. Kars Ovası, Iğdır Ovası, Ağrı-Eleşkirt Ovası, bölgenin en önemli ovalarıdır. Doğu Anadolu Bölgesi’nin en geniş ovası olan Kars Ovası, Allahuekber Dağları ile Sarıkamış-Kars platosu arasında yer almakta olup ovanın yüzölçümü 2.500 km²’dir. 73 Büyük bir plato özelliği gösteren il coğrafyasında bitki örtüsü genel olarak bozkır görünümündedir. İlde kışlar oldukça soğuk ve sert, kısa süren yazlar ise yağışlı geçmektedir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü verilerine göre, il geneli ortalama sıcaklık 4,8 °C olup, kış mevsiminde -36,6 °C, yazın ise 35,4 °C’ye varan sıcaklık ölçümleri yapılmıştır. Kars’ta en çok yağış yaz mevsiminde, en az yağış ise kış mevsiminde gerçekleşmektedir (Tutar vd, 2012:5). 4.2.2. Ticaret Yapısı İlimizin ekonomisi çok büyük bir oranda tahıl tarımı ve geleneksel mera hayvancılığına dayalıdır. Bu ekonomik yapının bir sonucu olarak il nüfusunun ağırlığı kırsal kesimde yaşamaktadır. İlde geçimini tarım ve hayvancılık faaliyetleri ile sağlayanların oranı %77,4 tür. Nüfusun tarım sektöründeki bu yoğunlaşması, Kars ili Gayri Safi Hasılasından tarımın aldığı payda da görülmektedir. Zira bu oran % 31,6, dır. Tarımsal üretimde temel iktisadi sektör olan hayvancılık yaklaşık % 75, bitkisel üretim ise % 25 orana sahiptir. İl ekonomisinde bu denli ağırlığı olan hayvancılık ise genellikle küçük aile işletmeciliği şeklinde ve aile ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılan ekonomik bir faaliyet durumundadır. İlimizde şu anda 284.000 büyükbaş, 471.000 küçükbaş hayvan ile 55.000 arı kovanı bulunmaktadır. Yılda ortalama 1000 ton bal, 3000 ton beyaz peynir, 5000 ton kaşar peyniri ile 112 bin ton süt üretilmektedir. Bitkisel üretimde ise tahıl ürünleri başta gelmektedir. Kars Gayri Safi Yurtiçi Hasılasından yaklaşık binde 6 pay almaktadır. Ayrıca faal nüfusun yaklaşık % 3'ü sanayi sektöründe istihdam edilmektedir. İlimizde var olan imalat sanayi tesisleri ağırlığını hayvansal ve tarımsal ürünlerin işletilmesine dayalı işletmelerin oluşturduğu bir yapı sergilemektedir. İlimizde mevcut sanayi tesisleri; şeker, ayakkabı, karma yem, çimento, et, değirmen taşı, süt ürünleri, metal bağlantı elamanları, mobilya, tuz, bordür ve parke gibi alanlarda faaliyet göstermektedir. İlimiz ekonomisinde çok düşük olan sanayi payını artırma amaçlı çalışmalara özel bir önem verilmekte olup, bu amaca yönelik çalışmalardan başta geleni Kars Organize 74 Sanayi Bölgesidir. Toplam 93 parselden oluşan Organize Sanayi Bölgesindeki bu parsellerin 86'sı girişimcilere tahsis edilmiştir. Bölgede 2014 yılı itibariyle 73 firmadan 51’üretime geçmiş olup 19’u inşaat halinde ve 16’ı ise proje safhasındadır. Yine 2014 yılı sayılarına göre Kars ilinde 5.223 esnaf 5.503 iş yeri olmak üzere 10.726 işletme faaliyetlerini sürdürmektedir. Kars'ta son yıllarda gelişme gösteren ve bir başka ekonomik sektör olan turizmde ise ilimiz gerek doğal, gerekse tarihi ve kültürel değerleriyle büyük bir potansiyeline sahiptir. Sarıkamış Kayak Tesisleri, Kars Kalesi, Antik Ani Kenti, Kars Müzesi, Evliya Cami, Yusuf Paşa Camii, Fethiye Camii, Taş Köprü, İlbeyi Oğlu Hamamı, Mazlumağa Hamamı, Havariler Kilisesi, Beylerbeyi Sarayı,Gazi Ahmet Muhtar Paşa Konağı, Abdüllatif Paşa Konağı tarihi ve turistik önemi olan yerlerin başlıcalarıdır. Son yıllarda Sarıkamış ilçemizde yapılan yatırımlar neticesinde kış turizminde önemli atılımlar yapılmıştır. Turizm merkezi ilan edilen Sarıkamış'ta açılan kayak merkezi, etrafını çevreleyen meşhur sarıçam ormanları, ülkenin en modern telesiyej tesislerine sahip olması ve kar kalitesi ile kısa zamanda ilgi çekmiştir. Kayak merkezin için öngörülen toplam yatak kapasiteleri ise 2665’ tir. 4.2.3. Sanayi Yapısı Kars'ta imalat faaliyetleri avcılık-toplayıcılık dönemlerinin aşıldığı ve araç-gereç yapımının farklılaştığı Yazılı Tarih Öncesinde Üst Paleolitik Dönemde başlamıştır. Bu dönemde çeşitli malzemelerden araç-gereç yapımına geçilmiştir. Mezolitik dönemden kalma mikrolit adı verilen küçük araç-gereçler Aras Vadisindeki araştırmalarda ortaya çıkmıştır. Kalkolitik dönemi belgeleyen bakır eşyalara Kağızman yöresinde, ayrıca Ani ve Azat köylerindeki höyüklerde de rastlanmıştır. Bunun yanı sıra Azat höyüğünde çeşitli renklerde, temiz ve katkısız çamurdan iyi pişirilmiş çanak-çömlekler, hayvan kemiklerinden yapılmış takılar tespit edilmiştir. Ayrıca yine kemikten yapılmış dokuma tarağı ve bakır iğneler bulunmuştur. Bulunan bu araç-gereçler bizlere bu yörede o dönemde yaşayan insanların dokumacılık yaptıklarını göstermektedir. Bakır ve kalayın birleştirilmesiyle elde edilen tuncun araç yapımında 75 kullanılmaya başlandığı dönem olan İlk Tunç Çağı'na ait açkı taşı, el değirmeni taşları, çekiç ve çanak-çömlekler Yazılıkaya'da ve Kurbanağa Mağarası'nda bulunmuştur. Oldukça ilkel biçimlerde gerçekleştirilen bu üretimleri günümüz sanayisi ile karşılaştırma olanağı mümkün olmamakla birlikte, Kars'ta imalat sanayi adına yapılan ilk faaliyetleri sergilemesi bakımından önem taşımaktadır. Zira bu bulgular sayesinde Kars'ta Yazılı Tarih Öncesinde bile maden işlemeciliği, dokumacılık gibi günümüz ekonomilerinde dahi büyük önemi olan sanayi kollarında üretim yapıldığı anlaşılmaktadır. Tarih boyunca bu topraklarda yaşayan çeşitli medeniyetler maden işlemeciliğinden dokumaya kadar birçok üretim dalında faaliyette bulunmuşlardır. Fakat bunlar daha çok küçük el sanatları biçiminde gerçekleştiriliyordu. Kars'ta günümüzdeki manada sanayi tesislerinin ortaya çıkması 19. yüzyılın sonlarında gerçekleşmiştir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Kars Ruslarca işgal edildi ve o güne kadar tahıl tarımı ve hayvancılığa dayalı üretim yapılırken, özellikle sanayi bitkileri ve ticari amaçlı üretilen mallara özel önem verilmeye başlandı. Bu alanda özellikle ayçiçeği ekiminin yaygınlaşması, yörede bitkisel yağ üretiminin gelişmesini ve bu dalda imalat tesisleri açılmasını da beraberinde getirdi. Ayrıca tütün ekimine başlanması, ardından küçük de olsa sigara imalathanelerinin kurulmasına olanak sağladı. Rus emperyalizminin Kars'ın tarım deseninde yaptığı bu değişikliklerin bir benzeri de hayvancılıkta görülmüş ve Zavot ya da Malakan ineği adı verilen melez bir inek türünün geliştirilmesi sonucu artan sütçülük birçok mandıranın kurulmasına neden olmuştur. Hayvancılıkta sağlanan belli verim artışları ise özellikle deri sanayi ile uğraşan imalathane sayısında bir artışın yaşanmasını sağlamıştır. O güne kadar kendine yeterli özellikler gösteren, sanayileşmemiş ve ticarileşmemiş tarımsal yapıdaki bu değişimin getirdiği ürün çeşitliliği ve miktarındaki artış Kars-Tiflis arasında kurulan demiryolu ile Tiflis'e, oradan da Rusya'ya aktarılıyordu. Türkiye'de planlı kalkınma dönemine girildikten sonra, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nca bölgesel dengesizlikler meydana getirmeden geri kalmış bölgelerin kalkınmalarını teşvik ederek, sanayi yatırımlarını bu bölgelere çekmek suretiyle dengeli 76 bir kalkınmayı sağlamak amacıyla ülkede Organize Sanayi Bölgeleri uygulaması başlatılmıştır. Bu amaçla teşkilatlanmış bulunan müteşebbis yürütücü kuruluşlara Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca düşük faizli ve uzun vadeli krediler verilerek, yörelerinde Organize Sanayi Bölgelerinin gerçekleşmesine ve hizmete açılmasına yardımcı olunmaktadır. Bakanlar Kurulu'nca 07.11.1975 gün ve 7/10992 sayılı kararname ile Kars ilinde dengeli bir kalkınmayı sağlamak amacıyla Kars Organize Sanayi Bölgesi'nin kurulması kararı alındı. Bunun üzerine il merkezinin Paşaçayırı Mahallesi ile Kümbetli Köyü arasında 1.947.000 m2'lik bir alan üzerinde 75 parselden oluşan bir fabrika sahası planlanmış ve 1976 yılında Kars Valisi başkanlığında, İl Özel İdaresi, Kars Belediyesi ve Kars Sanayi ve Ticaret Odası'nın iştirakiyle oluşturulan Müteşebbis Teşekkül Heyeti'nin sorumluluğunda Organize Sanayi Bölgesi kurulmuştur. İnşaatına 1976 yılında başlanan Organize Sanayi Bölgesinde bugüne kadar idare binası, çıraklık okulu, bakım garajı, personel lojmanı ile kafeterya binası tamamlanmıştır. Altyapı inşaatı olarak ise 1380 m uzunluğundaki dere ıslahı, yağmur suyu kanalı ve bu kanal üzerinde dört adet köprü menfezi tamamlanmıştır. Bölgenin 13.000 m uzunluğundaki iç yollarının 9.058 m 'lik bölümünün stabilize dolgusu tamamlanmıştır. Organize Sanayi Bölgesinin içme suyu bölgeye 300 m mesafedeki Kars Çayı yatağından 40 m derinlikten çıkarılmış ve yaklaşık 8 lt/sn çıkarılan su 500 m3 su kapasiteli depodan dağıtılmaktadır.. Bölgenin daha önce yapılan elektrik enerjisi ihalesi feshedilerek 1998 yılında yeniden ihale edilmiş, gerekli projeler tamamlanarak Enerji Bakanlığının onayına sunulmuştur. Bakanlıktan alınacak onaydan çalışmalarına tamamlanarak başlanacaktır. işletmeye (www.kars.gov.tr.). Ancak açılan Organize fabrikalara sonra bölge üzerinde uygulama Sanayi geçici Bölgesinde olarak enerji yatırımları verilmiştir 77 Tablo 4.5. İldeki Küçük Sanayi Sitelerinin İşyeri Sayıları, (2012) Küçük Sanayi Sitesi Adı iş yeri sayısı Dolu işyeri Boş İşyeri Doluluk oranı (%) Kars KSS 408 300 108 74 Sarıkamış KSS 54 26 28 78 Toplam 462 326 136 71 Kaynak: (SERKA: Kars iş Gücü Piyasası Araştırması -2013) Tablo 4.6. Organize Sanayi Bölgesinin Genel Özellikleri ve İşyeri-İstihdam Sayıları, (2012) Kars Organize Sanayi Bölgesi Faaliyete Başlama Yılı 2002 Alan (Hektar) 206 Parsel Sayısı 88 Tahsisli Parsel Sayısı 83 Doluluk oranı %93.2 Mevcut İstihdam (Kişi) 400 Tahsis Yapılan Firma Sayısı 74 Üretimdeki Firma Sayısı 53 Kapalı Firma Sayısı 6 Proje Safhasında olan Firma 8 İnşaat Halinde olan Firma 7 Kaynak: (SERKA: Kars iş Gücü Piyasası Araştırması -2013) 4.2.4. Tarım ve Hayvancılık İlde nüfusun önemli bir bölümü geçimini tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden sağlamaktadır. Bu iki alan bölge ekonomisinde önemli bir paya sahiptir. Günümüzde gelişen teknoloji ve çeşitli teknikler ile bu faaliyet alanları insanların gıda ihtiyacını karşılamasının yanında sanayi için gerekli hammaddeyi de sağlamaktadır. 78 İldeki işletmelerin büyük çoğunluğu aile işletmeleridir ve bu işletmelerde çalışanlar, ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Bölgede tarım sektöründeki istihdamın, tüm istihdam içindeki payı 2009 yılında %64,5 iken 2011 yılında %55,8’e düşmesine rağmen 2011 yılı Türkiye genelindeki tarım istihdam oranından (yüzde 25,5) oldukça yüksektir. Kars, coğrafi yapısı ve sahip olduğu geniş çayır ve mera varlığı nedeniyle özellikle büyükbaş hayvancılık için oldukça elverişli şartlara sahiptir. Geniş meralar ve iklimin yem bitkisi üretimine uygun olması hayvancılığın gelişmesine katkı sağlarken, kışların uzun ve sert geçmesi hayvancılığı olumsuz etkilemektedir. 4.3. ARAŞTIRMANIN AMACI Bu araştırma, Kars’ta faaliyet gösteren KOBİ’lerin nakit yönetim politikaları, nakit yönetim araçlarını kullanma durumları ve finansal yönetim faaliyetleri kapsamında nakit yönetimine verdikleri önem düzeyini tespit etmeye yöneliktir. Araştırma bir nedensel araştırma olmayıp, sonuçları doğrultusunda, nakit yönetiminde eksikliği görülen bölümler için sonraki nedensel araştırmalara konu olması planlanmaktadır. 4.4. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ 4.4.1. Araştırmanın Modeli Bu çalışmada, araştırmanın amacına uygunluğu açısından, mevcut durumu belirlemeye yönelik “Tanımlayıcı Araştırma Modeli” uygulanmıştır. Tanımlayıcı araştırma modelinde amaç, durum ve ya olgunun düzgün bir portresini çizmektir. 4.4.2. Araştırmanın Kısıtları Çalışmamızda son dönemde (2002-2014) Türkiye’de meydana gelen ekonomik gelişmelere bağlı olarak ekonomisi yeni yeni canlanmaya başlayan ve konularda sıkıntı yaşayan Kars ele alınmıştır. finansal 79 Bu çalışmada işletme sahipleri ile yüz yüze görüşülerek anketler doldurulmuş ve anketteki sorular açıklanmış olan göre cevaplandırılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Bu sebeple anketi cevaplayanların uç cevaplardan kaçmak amacıyla merkez cevaplara yönelmeleri her zaman mümkündür. Bu da sonuçların güvenilirliğini etkileyen en önemli unsurdur. Ayrıca işletme sahibi ve yöneticilerinden bazıları, anket finansal konularla alakalı olduğundan, işletme politikaları gereği ya tamamen soruları cevaplamayı uygun görmemiş ya da bazı soruları yanıtlamaktan çekinmiştir. 4.4.3. Veri ve Bilgi Toplama Aracı ve Yöntemi Bu çalışmada veri toplama aracı olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Anket yönteminin uygulanmasında yüz yüze görüşme yönteminden faydalanılmıştır. Her ne kadar asıl ana kütlemiz Kars ilindeki geliri en yüksek 100 işletme olsa da Kars Deftarlığın’dan işletme gelirlerine ilişkin bilgileri bilgilerin gizlilik nedeni ile alınmamasından dolayı Kars’ta faaliyet gösteren KOBİ’lerin oluşturduğu evreni temsilen, Kars Defterdarlığı tarafından 2012 yılı için hazırlamış olduğu, Kars’ta vergi sıralamasında ilk 10’na arasında giren KOBİ’ler hedef alınarak onlara ulaşılmış ve bunlar aracılığı ile yani kartopu metodu kullanılarak geliri yüksek ilk 100 işletemeye ulaşılmaya çalışılmıştır ve bu 100 işletme ana kütle olarak seçilmiştir. Kars Sanayi ve Ticaret Odası aracılığı ile geliri en yüksek 10 işletme ile yüz yüze görüşülmüş ve anketlerin cevaplandırılması sağlanmıştır. Kars ilinde binlerce işletme olmasına rağmen bunların büyük çoğunluğunun kurumsallaşma açısından oldukça zayıf olmaları, bazılarının finansal konularda geleneksel yöntemlerle hareket etmeleri ve gelirlerinin düşük olması nedeni ile seçilen işletmelerin geneli temsil etmelerine oldukça önem verilmiştir. Anket çalışması 20 Nisan–23 Mayıs tarihleri arasında işletmelerin konuyla ilgili, işletmeye göre değişen, mali işler, finans ya da muhasebe birimlerinden yetkili kişilere uygulanmıştır. EK-3’te bir örneği verilen anket formu açıklayıcı bir ön yazı ile çoktan seçmeli 33 sorudan oluşmaktadır. Anket soruları hazırlanırken öncelikle ilk üç bölümde yapılan literatür çalışmaları sırasında alınan notlardan yararlanılmıştır. Ön yazı anketin cevaplanması ve sorulara doğru yanıt alma olasılığını arttırmak amacıyla hazırlanmıştır. 80 Araştırmada veri kaynağı olarak işletmelerin, işletme sahipleri, genel müdürleri, finans müdürleri ve işletmede çalışan diğer yetkili kişiler seçilmiştir. Bu düzeydeki kişilerin belirlenmesinin nedeni nakit yönetimi ile ilgili işletmedeki konumları itibariyle sorulara en sağlıklı yanıtları verebilecekleri düşünülmesidir. Ankete katılan 50 işletmeden 10 tanesinin bilgililerini sağlıklı şekilde vermemeleri ve bu çalışma için belirlenen yıllık ortalama gelirinin 80.000 TL olma kıstasının altında kalmaları nedeni ile 40 işletmede değerlendiremeye alınmıştır. 4.4.5. Evren ve Örneklem 𝑛= 𝑁𝑃𝑞 (𝑁−1)𝐵2 +𝑃𝑞𝐴𝑍 2 Formülde yer alan sembollerin anlamları: 𝑍2 n= Örneklem sayısını N= Araştırmaya konu olan topluluğu temsil edeceğine inanılan sayı (100) P= Topluluk oranını veya tahminini (0,5) q= 1-P’yi B= Katlanılabilir hata oranını (0,05) Z= Z tablosu değeri (istenilen güven aralığında) (1,96) Buna göre; n= 70 olarak hesaplanmıştır. Örnekleme sayısının belirlenmesi için araştırmacının önceden bazı kararlar vermesi gereklidir. Araştırma konusu ile ilgili daha önceden herhangi bir araştırma yapılmamış ise topluluk oranı ve tahminini ifade eden P değeri 0,5 olarak alınır. Örnek sayısının belirlenmesinde katlanılabilir hata oranı Hurst’un da ifade ettiği gibi bir matematiksel kavram olup araştırmaya konu olan topluluk ile seçilen kitlenin uyumsuzluğunu gösterir ve araştırmacının bunu önceden tahmin etmesi gerekir. Katlanılabilir hata oranı % 3-5 arasında tahmin edilmelidir. % 3’e yaklaştıkça örneklem sayısı büyüyecek, bununla birlikte araştırmanın güvenilirliği artacak; % 5’e yaklaştıkça 81 ise örneklem sayısı azalacaktır. Bu araştırmada katlanılabilir hata oranı, maddi olanaklar ve zaman unsuru da dikkate alınarak % 5 olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte, araştırmalarda yapılan çalışmaların bir güven aralığında olması büyük önem arz etmektedir. Araştırmacıların tespit ettiği bu aralık ise artı eksi % 2,5’dur diğer bir ifadeyle güven aralığı % 95’dir. Buna bağlı olarak Z değeri ise 1,96’dır. Fakat kısıtlarda da belirtildiği gibi firmaların bu konudaki duyarsızlığı sebebiyle bu orana ulaşmak neredeyse imkânsız olmuş, ulaşılan firmaların bazılarının bilgilerini yanlış, eksik ve anketi bilimsel gerçeklikten uzak bir şekilde doldurmaları nedeni ile ancak 40 tane anket, onlarda çok yoğun ısrarlar sonucu toplanabilmiştir. Bu oran n≥30 oranını geçmekte ve istenen düzeyde olamasa da belli bir güven aralığında ana kütleyi temsil etmektedir. Toplanan örnek büyüklüğünün güven aralığı aşağıda şu şekilde hesaplanmaktadır; 40 = 100 × 0.5 × 0.5 (100−1)0.052 +0.5×0.5×𝑍 2 𝑍2 Buna göre; Z değeri; 0,79≤ Z ≤ O,83 olarak hesaplanmaktadır. Buradan da Z tablosundan bakılarak güven aralığı 21≤ X ≤ 20 olarak bulunmuştur. Yani 40 örneklem sayısıyla, bu aralık yaklaşık %20’dir ve güven aralığı %60’tır. Topladığımız örnek sayısı, ana kütleyi %5 katlanabilir hata oranıyla, %50 tahmini topluluk oranı, ve %60 güven seviyesiyle temsil etmektedir. 82 4.5. ARAŞTIRMA VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE YORUMLANMASI 4.5.1. KOBİ’lerin Faaliyet Gösterdiği Sektörler Araştırma kapsamına giren işletmelerin faaliyet gösterdiği sektör Tablo 4.7’de gösterilmiştir. Tablo 4.7. KOBİ’lerin Faaliyet Gösterdiği Sektör Faaliyet Sektör Gösterilen Mikro işletmeler Küçük İşletmeler Orta İşletmeler Sayı Sayı % Sayı Gıda-İçecek 3 19 4 Kimya-Plastik 1 5 - Tekstil-Dokuma 2 13 3 16 - Elektirk-Elektoronik 5 30 1 6 Orman Ürünleri 2 13 4 Otomotiv 1 5 İnşaat 1 Metal Toplam % % Sayı % - 7 22 - 1 2 - 5 13 1 20 5 13 16 4 80 10 25 1 6 - - 2 4 5 - - - - 1 2 - - 6 - 1 2 - 2 4 - 5 13 100 40 100 % 22 - Makine 1 5 1 6 Tarım ve Hayvancılık 1 5 4 22 TOPLAM 17 100 18 100 - 5 Ankete katılan işletmelerin 40 işletmeden 17 tanesi mikro ölçekli işletme olup mikro işletmeler arasından 5 tanesi yani yaklaşık % 30 u elektirik-elektoronik sektörü, 3 tanesi yani %19’u gıda-içecek sektörü, % 13 ‘er tekstil-dokuma ve orman ürünleri sektörü ve geri kalan %30 ‘u ise kimya-plastik, otomotiv, inşaat, makine, tarım ve hayvancılık sektörlerinden oluşmaktadır. Ankete katılan 40 işletmeden 18’i küçük ölçekli işletme olup, gıda-içecek ve tarım ve hayvancılık sektörü % 44 yer kaplamakta, bu sektörü % 16’şar oran ile orman 83 ürünleri sektörü ve tekstil dokuma sektörü takip etmekte ve geri kalan % 32 ise elektrik-elektronik, otomotiv, metal ve makine sektörlerinden oluşmaktadır. Yine ankete katılan işletmelerin 5 büyük ölçekli işletme olup, bu işletmelerin % 80’ni otomotiv sektöründe % 20 ise elektrik-elektronik sektöründe faaliyet göstermektedir. 4.5.2. KOBİ’lerin Faaliyet Süreleri Araştırma kapsamına giren işletmelerin faaliyet gösterdiği sektör tablo 4.8’ de gösterilmiştir. Tablo 4.8. KOBİ’lerin Faaliyet Süreleri Faaliyet Süresi Mikro işletmeler Küçük işletmeler Orta işletmeler Toplam (yıl) Sayı % Sayı 1 yıldan az 1 6 - - 1-5 3 18 - - 6-10 1 6 6 11-15 3 18 16 ve üzeri 9 Toplam 17 Sayı % % Toplam % - 1 2 2 40 5 12 33 2 40 9 23 6 33 1 20 10 10 52 6 33 15 38 100 18 100 40 100 - - 5 100 Ankete katılan mikro ölçekli işletmelerin % 52 ‘sinden fazlası 16 ve üzeri kurulmuş olup yapılan yüz yüze görüşmelerde bu işin babalarından beri yaptıklarını ifade etmişlerdir. 11-15 yıl arası yıldır faaliyet gösteren işletmelerin ve 1-5 yıl arasında faaliyet gösteren işletmelerin sayısı ise üçer tane olup bunu 6-10 yıl arası 1, 1 yıldan az 1 işletme takip etmektedir. Ankete katılan küçük ölçekli işletmelerinde ise faaliyet sürelerinin aynı olduğu görülmüştür. 84 Orta ölçekli işletmelerin ise % 40 1-5 yıl, %40 6-10 yıl ,% 20 ise 11-15 yıldır faaliyet göstermektedirler. 4.5.3. KOBİ’lerin Ortaklık Türleri Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin ortaklık türleri Tablo 4.9’da gösterilmiştir. Tablo 4.9. KOBİ’lerin Ortaklık Türleri Mikro ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli işletmeler İşletmeler işletmeler Sayı % Sayı % Anonim Şirket 1 6 3 17 Limited Şirket 11 64 14 77 Kollektif Şirket 1 6 1 Tek Kişi İşletmesi 4 24 - Adi Ortaklık - Toplam 17 100 Sayı % Toplam % - 4 10 3 60 28 70 6 1 20 3 8 - - 1 20 5 12 - 18 100 - - 5 100 - 40 100 Ankete katılan mikro ölçekli işletmelerin % 64 ‘ü limited şirket, %24’ü tek kişi işletmesi, % 6 anonim şirket, %6 kolektif Şirket’tir. Ankete katılan küçük ölçekli işletmelerin % 77’si limited şirket, %17’s, anonim şirket % 6’sı kolektif Şirket’tir. Ankete katılan orta ölçekli işletmelerin % 60’sı limited şirket, % 20’si tek kişi işletmesi, % 20’si kolektif Şirket’tir. 4.5.4. KOBİ’lerde Çalışan Personel Sayıları Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerde çalışan personel sayıları sektör Tablo 4.10’da gösterilmiştir. 85 Tablo 4.10. KOBİ’lerde çalışan Personel Sayısı Çalışan sayısı Mikro ölçekli Küçük ölçekli Orta Ölçekli işletmeler İşletmeler İşletmeler (Kişi) Sayı 1-9 17 10-49 43 - 50-249 - Toplam 17 Sayı % - - % 18 18 Sayı - 45 % - 18 - 5 Toplam - 17 12 5 5 40 1-9 kişi arasında personel çalıştıran KOBİ oranı %45, 10-49 arasında personel çalıştıran KOBİ’lerin oranı %43 ve 50-249 arasında personel çalıştıran KOBİ oranı %12’dir. Sanayi ve ticaret bakanlığı KOBİ tanımı bağlamında ankete katılan ve değerlendirmeye alınan işletmelerin % 43’i mikro ölçekli işletme, % 45’ü küçük ölçekli işletme, %12’si orta ölçekli işletmelerden meydana gelmektedir. 86 4.5.5. KOBİ’lerin Maliye’ye Resmi Olarak Beyan Edilen Ortalama Gelirleri Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin yıllık ortalama gelirleri Tablo 4.11’de gösterilmiştir. Tablo 4.11. KOBİ’ler Tarafından Maliye’ye Beyan Edilen Yıllık Ortalama Gelirleri Yıllık Ortalama Mikro Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli Gelir (TL) İşletmeler İşletmeler İşletmeler Sayı % Sayı % 81.000-100.000 6 35 3 17 - - 9 23 101.000- 150.000 4 23 5 27 - - 9 23 151.000-200.000 2 12 5 27 1 20 8 20 201.000-300.000 3 18 1 6 1 20 5 12 301.000-400.000 1 6 - - - - 1 2 401.000-500.000 - - 1 6 - 1 2 501.000-750.000 - - - - - - - - 751.000-1.000.000 1 6 - 2 40 3 8 1.001.000-5.000.000 - - 3 17 1 20 4 10 5.000.000 ve üzeri - - - - - - - - Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 - Sayı - % Toplam Ankete katılan mikro ölçekli işletmelerin % 35 ‘i 81.000 ile 100.000 TL arası yıllık ortalama gelir elde etmektedir. Mikro ölçekli işletmelerin % 23 101.000-150.000 TL arası yıllık ortalama gelir elde etmektedir. Yine bu işletmelerin % 18 ‘i 151.000200.000 TL arasında yıllık gelir elde etmekte ve bunları % 6 ile 301.000-400.00 TL ve 751.000- 1.000.000arası yıllık ortalama gelir elde etmektedir. Ankete Katılan küçük ölçekli işletmelerin % 27 ‘şer olmak üzere 150.000 ve 151.000- 200.000 TL arası 101.000- yıllık ortalama gelir elde etmektedir. Bu işletmeleri % 17’şer oranla 751.000.000- 1.000.000 TL ve 81.000- 100.000 TL yıllık ortalama elde eden işletmeler takip etmektedir. Yine bunları % 6 ‘şar oranla 201.000300.000 TL ve 401.000- 500.000 TL arası yıllık ortalama gelir elde eden işletmeler takip etmektedir. 87 Ankete katılan orta ölçekli işletmelerin % 40’ı 751.000-1.000.000 TL yıllık ortalama gelir elde etmektedir. Orta ölçekli işletmeler %20’şer oranla 1.000.0005.000.000, 201.000-3000.000 ve 151.000- 200.000 TL arası yıllık ortalama gelir elde etmektedirler. 4.5.6. KOBİ Sahibi (Ortak ya da Yöneticisinin) Eğitim Durumu Araştırma kapsamına giren KOBİ sahibi, ortak ya da yöneticisinin eğitim durumu sektör Tablo 4.12’de gösterilmiştir. Tablo 4.12. KOBİ Sahibi, Ortak Yada Yöneticisinin Eğitim Durumu Eğitim Durumu Okumam-Yazmam Yok Mikro Ölçekli İşletmeler Sayı % - Küçük Ölçekli İşletmeler Sayı % Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Toplam % - - - - - - - - - 2 5 İlkokul-İlk Öğretim Terk 1 5 1 5 Orta Okul- Lise Mezunu 8 51 9 50 4 80 21 53 Üniversite Mezunu 7 40 8 45 1 20 16 40 Lisansüstü Eğitim 1 5 - - - - 1 2 Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 Ankete katılan işletmelere genel olarak baktığımızda işletme sahibi, ortak ya da yöneticilerinin eğitim durumlarının % 50 sinden fazlasının ortaokul –lise mezunu olduğu yine yaklaşık olarak % 40’nın üniversite mezunu olduğu görülmektedir. Mikro ölçekli işletmelerde işletme sahibi, ortak ya da yöneticisinin eğitim durumları yaklaşık % 51 ‘i ortaokul- lise mezunu, %40’nın üniversite mezunu olduğu görülmektedir. Küçük ölçekli işletmelerde işletme sahibi, ortak ya da yöneticilerinin durumu % 50 ortaokul-lise mezunu ve yaklaşık % 45 ‘nin eğitim durumu ise üniversite mezunu olduğu görülmektedir. 88 Orta Ölçekli işletmelerde işletme sahibi, ortak ya da yöneticilerinin eğitim durumları ise % 80 ortaokul- lise mezunu, % 20’nin ise Üniversite mezunu olduğu görülmektedir. 4.5.7. Anketi Dolduran Kişinin KOBİ İçerisindeki Statüsü Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerde anketi dolduran kişilerin işletme içerisindeki statüsü Tablo 4.13’de gösterilmiştir. Tablo 4.13. Anketi Dolduran Kişinin KOBİ İçerisindeki Statüsü Anketi Dolduran Kişi Mikro ölçekli İşletmeler Küçük Ölçekli İşletmeler % Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı Toplam % İşletme Sahibi 7 41 7 39 - - 14 35 Genel Müdür 4 24 4 22 - - 8 20 Finans Müdürü - - 1 6 2 40 3 8 Diğer 6 35 6 33 3 60 15 37 Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 Ankete katılan işletmeler içerisinde anketi dolduran kişilerin statülerine baktığımızda yaklaşık % 38’nin işletmede çalışan diğer (yönetici, çalışan vb.) kişiler tarafından doldurulduğunu ve diğer diye tabir ettiğimiz kişilerin daha çok yönetici olduklarını görmekteyiz. Anketi dolduran kişilerin % 35’i ise işletme sahibidir. Mikro ölçekli ve küçük ölçekli işlemelerde anketleri daha çok işleme sahiplerinin cevapladığını, orta ölçekli işletmelerde ise daha finans müdürü ve diğer yetkililerin cevapladığını görmekteyiz. 4.5.8. KOBİ’lerde Finansal Durumdan Memnunluk Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin finansal durumundan memnunluk durumu Tablo 4.14’de gösterilmiştir. 89 Tablo 4.14. KOBİ’lerde finansal durumdan memnunluk durumu Finansal Durumdan Memnunluk Mikro ölçekli İşletmeler Sayı 11 6 17 Evet Hayır Toplam Küçük Ölçekli İşletmeler Sayı % 10 55 8 45 18 100 % 65 35 100 Orta Ölçekli İşletmeler Sayı 5 5 % 100 Toplam 26 - 14 100 40 % 65 35 100 Ankete katılan işlemelerin % 65’i finansal durumundan memnun iken % 35 i finansal durumundan memnun değildir. Ankete katılan mikro ölçekli işletmelerin % 65’i finansal durumundan memnun iken % 35 ‘i finansal durumundan memnun değildir. Ankete katılan küçük ölçekli işletmelerin % 55 ‘i finansal durumlarından memnun iken % 45 i finansal durumlarından memnun değildir. Ankete katılan orta ölçekli işletmelerin hepsi finansal durumlarından memnundur. Genel olarak baktığımızda Kars’ta faaliyet KOBİ’lerin finansal durumundan memnun oldukları, özellikle orta ölçekli işlemelerde finansal durumundan memnuniyetin yüksek olduğu, küçük ölçekli işletmelerde ise genel duruma göre finansal durumundan memnun olmayan KOBİ sayısının oranının yüksek olduğu görülmektedir. 4.5.9. KOBİ’lerin Danışmanlık Desteği Alma Durumları Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin dışarıdan danışmalık alma durumları tablo 4.15’de gösterilmiştir. Tablo 4.15. KOBİ’lerin Danışmanlık Alma Durumları Destek Alma durumu Mikro Ölçekli İşletmeler Küçük Ölçekli İşletmeler Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % Evet 1 5 1 5 3 60 5 13 Hayır 16 95 17 95 2 40 35 87 Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 90 Ankete katılan işletmelerin sadece yaklaşık % 13 ü üniversite yada diğer kurumlardan danışmanlık desteği alırken, % 87 si herhangi bir danışmanlık desteği almamaktadırlar. Mikro ve Küçük ölçekli işletmelerde danışmanlık desteği oldukça düşükken orta ölçekli işletmeler diğer iki KOBİ’ye göre danışmanlık hizmetine daha fazla önem verdiği görülmektedir. Bu konuda Özellikle ilde faaliyet gösteren Kafkas Üniversitesi, ilin gelişme dinamiği olması gerekirken bu işlevden uzak olması, üniversite ile işletmeler arasında sağlıklı bir iletişim olmaması, üniversitenin işletmelerden oldukça kopuk olması bu sonucu doğurmaktadır. Bu konuda gerek işletmeler gerekse de üniversite üzerine düşeni yaparsa Kars için önemli gelişmeler olabilir. 4.5.10. KOBİ’lerde Finansal Konularda Nihai Karar Vericiler Araştırma kapsamına KOBİ’lerde finansal konularda nihai karar verici durumu Tablo 4.16’da gösterilmiştir. Tablo 4.16. KOBİ’lerde Finansal Konularda Nihai Karar Verici Durumu Nihai Karar Mikro Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli Verici İşlemeler İşletmeler İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % İşletme sahibi 15 88 17 95 1 20 33 82 Finans Müdürü 1 6 - 1 20 2 5 Genel Müdür - - - - 3 60 3 8 Diğer 1 6 1 5 - 2 5 Toplam 17 100 18 100 100 40 100 - 5 Ankete katılan işletmelerin yaklaşık % 82 inde finansal konularda son karar verici işletme sahibidir. Genel müdür, finans müdürü ve diğerlerinin (Yönetim kurulu) son karar verici merci olduğu işletmeler oldukça azdır. 91 Orta ölçekli işletmelerde kurumsallaşmanın oldukça yüksek olduğu buna karşın mikro işletmelerde ve küçük işletmelerde kurumsallaşmanın düşük olduğu ve geleneksel işletmecilik literatüründeki patron her şeyi bilir çerçevesinde işlerin yürütüldüğü görülmektedir. 4.5.11. KOBİ’lerin Sermaye İhtiyacını Karşılama Yolları Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin çalışma sermayesi ihtiyacını karşılama durumları Tablo 4.17’de gösterilmiştir. Tablo 4.17. KOBİ’lerin Çalışma Sermayesi İhtiyacını Karşılama Yolları Sermayenin Mikro Küçük Ölçekli Ölçekli Ölçekli İşletmeler İşletmeler İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % Banka Kredileri 9 53 14 78 3 60 26 65 Sermaye Artırımı 4 23 2 12 2 40 8 20 2 12 1 5 - - 3 7,5 Diğer 2 12 1 5 - - 3 7,5 Toplam 17 100 18 5 40 100 Karşılandığı Yer Yakın Çevreden borç Alarak Orta Ankete katılan işletmeler arasında işletme sermayesi ihtiyacını karşılama yolu olarak banka kredilerini tercih ettikleri görülmektedir. Mikro ölçekli ve küçük ölçekli işletmelerin büyük bir oranda banka kredilerini tercih ettiklerini buna karşın mikro ölçekli işletmelerin sermaye artırımına küçük ölçekli işletmelere göre daha fazla önem verdiği görülmektedir. Yine Küçük ölçekli işletmelerin bazılarının diğer (oto finansman) yolun da başvurdukları görülmektedir. Orta ölçekli işletmelerin ise banka kredilerine ve sermaye artırımına başvurdukları ve kurumsallaşma ile birlikte geleneksel borç- alacak ilişkisinden kaçındığı görülmektedir. 92 4.5.12. KOBİ’lerin Fon Bulmada Sıkıntıları Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin fon bulmada sorun yaşayıp yaşamadıkları Tablo 4.18’de gösterilmiştir. Tablo 4.18. KOBİ’lerin Fon Bulmadaki Sıkıntı Durumları Fon Bulma Durumu Mikro Ölçekli İşletmeler Sayı % Küçük Ölçekli İşletmeler Sayı % Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Toplam % Evet 7 41 7 39 2 40 16 40 Hayır 10 59 11 61 3 60 24 60 Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 Ankete katılan işletmelerin % 60’nın fon bulmada sıkıntı yaşamadığı % 40’nın ise sıkıntı yaşadığını görmekteyiz. Mikro ölçekli ve küçük ölçekli ve orta ölçekli işletmelerin fon bulmada büyük oranda sıkıntı yaşamadığı bunun ise muhtemel nedeninin bankalarla ve çevreleriyle iyi ilişkilerden kaynaklı olduğunu söyleyebiliriz. 4.5.13. KOBİ’lerin Fon Bulmakta Yaşadığı En Önemli Sorunlar Araştırma kapsamına KOBİ’lerin fon bulmakta sorun yaşadıkları en önemli sorunlar Tablo 4.20’de gösterilmiştir. Tablo 4.19. KOBİ’lerin Fon Bulmada Yaşadığı Sorunlar Fon Bulmada Karşılaşılan Sorunlar Mikro Küçük Ölçekli Ölçekli İşletmeler İşletmeler Sayı % Sayı % % Toplam % - - 1 6 50 5 31 - 7 44 1 12 Düşük Kredi Notu 2 33 2 25 Borcu Ödeyememe Korkusu 3 50 4 50 - 2 50 1 50 3 19 100 8 100 2 100 16 100 Toplam 6 - Sayı Teminat Bulamama Diğer - Orta Ölçekli İşletmeler 1 - 93 Ankete katılan işletmelerden 16 tanesi fon bulmada sıkıntı yaşadığını dile getirmiştir. Fon bulmada sıkıntı yaşan işletmelerin çoğunun yani yaklaşık %44 ‘nün en büyük sıkıntısı aldığı borcu geri ödeyememe ve buna bağlı olarak yüklü bir faize maruz kalmaktan çekindikleri görülmektedir. Yine işletmelerin yaşadığı önemli bir problem ise düşük kredi notudur. Özellikle mikro ölçekli ve küçük ölçekli işletmelerin finansal konulardaki sıkıntıları ve orta ölçekli işletmelere nazaran daha düşük kredi notu nedeni ile bankalardan kredi bulmada sıkıntı yaşadığı görülmektedir. Küçük ve orta ölçekli işletmelerde bir diğer önemli problem ise finansal konulardaki yetersizlikleri nedeni ile aldıkları borcu geri ödeyememe korkusudur. 4.5.14. KOBİ’lerin Dışardan Fon Kullanma Durumları Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin dışarıdan fob kullanma durumları Tablo 4.20’de gösterilmiştir. Tablo 4.20. KOBİ’lerin Dışardan Fon Kullanma Durumları Dışardan Fon Kullanma Durumları Mikro Ölçekli İşletmeler Küçük Ölçekli İşletmeler Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı Evet 1 5 3 16 Hayır 16 95 15 84 Toplam 17 100 18 100 % Toplam % - 4 10 5 100 36 90 5 100 40 100 - Ankete katılan işletmelerin sadece % 25 ‘i dışardan fon almıştır. İşletmelerin % 75 gibi ciddi bir oranı, dışardan fon kullanmamıştır. Buda işletmelerin kapasitelerini çok fazla büyütme ihtiyacı duymadığını ya da bu konuda yeterli bilgiye sahip olmadıklarını göstermektedir. Özel kuruluşlardan, kamu kuruluşlarından ve yurt dışından fon kullanma konusunda mikro ölçekli işletmelerin ve küçük ölçekli işletmelerin orta ölçekli işletmelere göre daha istekli oldukları da göze çarpmaktadır. 94 4.5.15. KOBİ’ler Tarafından Dışardan Alınan Fonun İşletemeye Etkisi Araştırma kapsamına giren KOBİ’ler tarafından dışarıdan alınan fonun işletmeye katkısı Tablo 4.21’de gösterilmiştir. Tablo 4.21. KOBİ’ler Tarafından Dışardan Alınan Fonun İşletmeye Etki Durumu Fonun Etkisi Mikro Ölçekli Küçük ölçekli Orta Ölçekli İşletme İşletme İşletme Sayı % Sayı % Sayı % Toplam Aldığımız fon ile işlem 1 100 1 33 - - - - - 2 % 50 hacmimizi genişlettik Borçlarımızı Ödedik Teknoloji - - - - - yatırımı - - 1 33 - - 1 25 - - 1 33 - - 1 25 100 3 100 - 4 100 yaptık Diğer Toplam 1 - Anket yapılan işletmemelerden sadece 4 tanesi özel kuruluşlardan kamu kuruluşlarından ve yurtdışından alınan fonlardan yararlanmıştır. Kars’taki faaliyet gösteren ve dışardan fon kullanan işletmelerin çoğu bölgede faaliyet gösteren Serhat Kalkınma Ajansı’ndan (SERKA) ve Tarımsal ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu’ndan fon desteği almaktadırlar. Özellikle SERKA’nın bu konuda çok ciddi çalışmaları ve fon desteği olmasına rağmen Kars’ta faaliyet gösteren faydalanmadıkları görülmektedir. işletmelerin çoğunun bunlardan yeterince 95 4.5.16. KOBİ’lerin Çalışma Sermayesi Fonksiyonlarına Verdikleri Önem Düzeyi Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin çalışma sermayesi fonksiyonlarına verdikleri önem dereceleri Tablo 4.22’de gösterilmiştir. Tablo 4.22. KOBİ’lerin Çalışma Sermayesi Fonksiyonlarına Verdikleri Önem Düzeyleri Çalışma Sermayesi Fonksiyonları Mikro Ölçekli İşletmeler Sayı % Nakit yönetimi-Stok Yönetimi5 Alacak Yönetimi Nakit Yönetimi-Alacak 6 Yönetimi-Stok Yönetimi Stok Yönetimi-Alacak Yönetimi-Nakit Yönetimi Stok Yönetimi- Nakit 2 Yönetimi-Alacak Yönetimi Alacak Yönetimi- Nakit 4 Yönetimi-Stok Yönetimi Alacak Yönetimi-Stok yönetimi-Nakit yönetimi Toplam 17 Küçük Ölçekli İşletmeler Sayı % Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Top % - - 9 23 29 4 22 35 3 17 3 60 12 30 - 2 11 1 20 3 7 12 4 22 1 20 6 15 24 4 22 - - 8 20 - 1 6 - - 1 5 100 18 100 100 40 100 5 Bu tabloyu genel olarak değerlendirecek olursak Kars’taki işletmelerin çalışma sermayesi fonksiyonlarından nakit yönetimine oldukça önem verdikleri hemen göze çarpmaktadır. Nakit yönetiminden sonra ise en önemli kalemi alacak yönetimi olarak görmektedirler. Mikro ölçekli işletmeler ise genel tabloya paralel bir görüntü sergileyip sırasıyla nakit yönetimi ve alacak yönetimi önemli bir yer almaktadır. Ancak küçük ölçekli işletmelerde genel tablodan farklı olarak stok yönetimi daha ön plana çıkmaktadırlar. Kars’ta faaliyet gösteren küçük ölçekli işletmelerin çoğunu Gıda, Orman ürünleri işletmeleri oluşturduğundan ve bunların hammaddelerinden dolayı bu işletmelerin stok yönetimine önem vermelerinin nedeni olabilir. 96 Orta ölçekli işletmelerde ise yine nakit yönetiminin daha öncelikli olduğunu söyleyebiliriz. 4.5.17. KOBİ’lerin Nakit Tutma Nedenleri Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin nakit tutma nedenler tablo 4.23’de gösterilmiştir. Tablo 4.23. KOBİ’lerin nakit tutma nedenleri Nakit Tutma Nedenleri Mikro Ölçekli Küçük Ölçekli İşlemeler Orta Ölçekli İşletmeler İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % İşlem Amaçlı 8 47 11 61 4 80 23 58 Spekülasyon Amaçlı 3 18 - 3 7 Tedbir Amaçlı 6 35 7 39 1 20 14 35 Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 - - - Kars’ta faaliyet gösteren işletmelerin nakit tutma nedenleri arasında en önemli faktör günlük faaliyet için gerekli olan nakit tutarı olup bu oran toplam işletmelerin % 50’sinden fazladır. Yine yaklaşık olarak işletmelerin %35’i tedbir amaçlı olarak nakit tutmaktadır. Mikro ölçekli işletmelerin yaklaşık % 50‘i işlem amaçlı nakit tutmakta olup, yaklaşık % 30 ‘u tedbir amaçlı nakit tutmakta ve yaklaşık % 16 ‘sı gelecekteki karlı işler için nakit tutmaktadır. Küçük ölçekli işletmelerin ise %50 ‘sinden fazlası işlem amaçlı nakit tutmaktadır. Orta ölçekli işletmeler ise küçük işletmelere benzer nedenlerle nakit tutmakta olup, karlı yatırımlar için nakit tutmamaları olası fırsatlardan yararlanamamalarına neden olabilecektir. 97 4.5.18. KOBİ’lerin Borç Öderken En Sık Kullandığı Araçlar Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin borç öderken sık sık başvurdukları araçlar tablo 4.24’ de gösterilmiştir. Tablo 4.24. KOBİ’lerin Sık Sık Kullandıkları Araç Durumu Borç Ödemede Mikro Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli Kullanılan Araç İşletmeler İşletmeler İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % Nakit 6 35 9 50 4 80 19 48 Çek 9 53 6 34 - - 15 38 Senet 1 11 1 4 - - 2 5 Kredi Kartı 1 11 1 4 20 3 7 - 1 4 - 1 2 - - - - - - - - 17 100 18 100 5 5 40 100 Elektronik Para Diğer Toplam 1 - Ankete katılan işletmelerin yaklaşık % 50 ‘i borç öderken en sık nakit kullanırken, yaklaşık % 38’i ise borç öderken en sık çek kullanmaktadır. Mikro ölçekli işletmelerin % 50’sinden fazlası borç öderken çek kullanmakta iken, bunu yaklaşık % 30 oran ile nakit izlemektedir. Senet ve kredi kartı ise % 11 ‘er oranla bunları takip etmektedir. Küçük ölçekli işletmeler ise borç öderken % 50 oran ile nakit kullanmaktadır. Nakit kullanımı yaklaşık % 34 ile çek kullanımı ve bunları senet, kredi kartı ve elektronik para takip etmektedir. Orta ölçekli işletmelerin ise borç ödemede yoğun olarak nakit kullandıkları görülmektedir. 98 4.5.19. KOBİ’lerin Alacak Tahsilinde En Sık Kullandığı Araçlar Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin alacaklarını tahsil ederken sık sık başvurdukları araçlar Tablo 4.25’de gösterilmiştir. Tablo 4.25. KOBİ’lerin Alacaklarını Tahsil Ederken Sık Sık Başvurdukları Araçlar Borç Ödemede Mikro Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli Kullanılan Araç İşletmeler İşletmeler İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % Nakit 7 40 4 22 5 100 16 40 Çek 3 18 6 33 - - 9 22 Senet 2 12 5 28 - - 7 18 - - 7 18 Kredi Kartı 424 3 17 Elektronik Para 1 6 - - - - 1 2 Diğer - - - - - - - - 17 100 18 100 5 5 40 - Toplam Ankete katılan işletmelerin % 40’ı alacaklarını nakit şeklinde tahsil ederken, yaklaşık % 22’i alacaklarını çek ile tahsil etmektedir. Çek ve nakit ile tahsili yaklaşık % 18’er oranla senet ve kredi kartı takip etmektedir. Mikro ölçekli işletmelerin alacaklarını daha çok (%40) nakit şeklinde tahsil ettiği, %24’nün ise ile kredi kartı alacaklarını tahsil ettiği görülmektedir. Nakit ve kredi kartını sırasıyla, çek, senet ve elektronik para takip etmemektedir. Küçük ölçekli işletmeler ise alacak tahsilinde %33 oran ile en çok çek aracını kullanmaktadır. Çek aracını ise % 28 ile senet, % 22 ile nakit, % 17 ile kredi kartı ile tahsilat takip etmektedir. Orta ölçekli işletmelerin ise alacaklarını büyük oranda nakit şeklinde tahsil ettikleri görülmektedir. 99 4.5.20. KOBİ’lerin Alacaklarının Ortalama Tahsil Süresi Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin alacaklarının ortalama tahsil süresi Tablo 4.26’da gösterilmiştir. Tablo 4.26. KOBİ’lerin Alacaklarını Ortalama Tahsil Süreleri Alacakların Mikro Ölçekli Ortalama Tahsil İşletmeler Süresi Sayı % Küçük Ölçekli İşletmeler Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Sayı % Toplam % 10-20 gün 2 12 6 33 2 40 10 25 1-2 ay 4 24 2 11 3 60 9 23 3-4 ay 2 12 4 22 - - 6 15 5-6 ay 4 24 3 17 - - 7 17 Diğer 5 28 3 17 - - 8 20 Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 Ankete katılan işletmelerin % 25’i alacaklarını ortalama 10-20 gün içerinde tahsil etmektedir. Yine işletmelerin yaklaşık % 23’ü alacaklarını 1-2 ay içerinde, % 20‘si ise 12 ay-24 ay içerinde, yaklaşık % 17’i 5-6 içerisinde, %15’i ise 3-4 ay içerisinde alacaklarını tahsil etmektedir. Mikro ölçekli işletmeler alacaklarını % 28 ile diğer (12 ay ve üzeri) sürede tahsil etmektedirler. Yine İşletmeler alacaklarını % 24’er oranla 1-2 ay ve 5-6 ay, % 12’şer 10-20 gün ve 3-4 ay sürede tahsil etmektedirler. Küçük ölçekli işletmelerde ise, işletmelerin Yaklaşık % 33’ü 10-20 gün arasında, yaklaşık %22’si 3-4 ayda, %17’şer olarak 5-6 ay ve diğer (12 ay ve üzeri) sürede tahsil etmektedir. Orta ölçekli işletmelerin ise % 60’ı 1-2 ay, % 40’ı 10-20 gün arasında tahsil etmektedir. Orta ölçekli işletmelerin alacaklarını tahsil etmede mikro işletmelere ve küçük işletmelere göre daha etkin olduğu görülmektedir. Özellikle mikro işletmelerin diğer iki işletme türüne göre tahsil sürenin daha uzun olduğu görülmekte ve buna dikkat 100 edilmemesi durumunda tehlikeli durumlarla karşılaşması olası bir durumdur. Eğer mikro ölçekli işletmeler borç ödemelerini de kısa vadede yaparsa nakit krizi ile karşı karşıya kalması kaçınılmazdır. 4.5.21. KOBİ’lerin Alacakların Zamanında Tahsil Edilebilme Durumu Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin alacaklarını zamanında tahsil edebilme durumları Tablo 4.27’de gösterilmiştir. Tablo 4.27. KOBİ’lerin Alacaklarını Zamanında Tahsil Edebilme Durumları Alacakların Zamanında Tahsil Edilme Durumu Mikro Ölçekli İşlemeler Sayı % Küçük Ölçekli İşlemeler Sayı % Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Toplam % Evet 5 30 10 55 3 80 18 45 Hayır 12 70 8 45 2 20 22 55 Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 Ankete katılan işletmelerin Yaklaşık % 50’si alacaklarını zamanında tahsil edememektedir. Alacaklarını tahsil edemeyen işletmelerin başında ise mikro ölçekli işletmeler gelmektedir. Uzun vadeli olarak satış yapan ama alacaklarını tahsil edemeyen mikro ölçekli işlemeler için bu durum oldukça tehlikeli olup, bu durum işletmeyi iflasa kadar sürükleyebilir. Bu olası kötü durumlardan kaçınmak için işletmeler alacak politikalarını ve satış politikalarını güncellemeli ve tahsilatı hızlandırıcı tedbirler almalıdır Küçük ölçekli işlemelerin ise yaklaşık % 45’i alacaklarını zamanında tahsil edememekte ve eğer bu konuda tahsilatı hızlandırıcı tedbirler alınmaz ise tehlikeli sonuçlar ile karşılaşma kaçınılmaz bir durum olabilir. Orta ölçekli işlemeler ise tahsilat konusunda daha başarılı bir politikalar izledikleri görülmektedir. 101 4.5.22. KOBİ’lerin Alacaklarının Ortalama Gecikme Süresi Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin alacaklarının ortalama gecikme süreleri Tablo 4.28’de gösterilmiştir. Tablo 4.28. KOBİ’lerin Alacaklarının Ortalama Gecikme Süreleri Alacakların Ortalama Gecikme Süresi Mikro Ölçekli İşletmeler Küçük Ölçekli İşlemeler Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % 1-15 gün 1 8 1 12 1 50 3 14 15-29 gün 3 25 1 12 - 4 18 1-3 ay 1 8 3 39 50 5 22 3-5 ay 5 43 2 25 - - 7 32 Diğer 2 16 1 12 - - 3 14 Toplam 12 100 8 100 100 22 Ankete katılan işletmelerden 22 tanesi Orta Ölçekli İşletmeler 1 2 alacaklarını zamanında tahsil edemediklerini beyan etmiş ve bu çerçevede işletmelerin yaklaşık % 32 alacaklarını 3-5 ay içerinde, yaklaşık % 22’i 1-3 ay içerinde, yaklaşık % 18’i 15- 29 gün içerinde ve geri kalanlar ise 6 ay üzeri ve 1-15 gün arasında alacaklarını tahsil edebildiklerini söylemişlerdir. Burada yine mikro ölçekli işletmelerin alacaklarını tahsil etmesinde oldukça zorlandıkları, küçük ve orta ölçekli işletmelerin bu konuda daha başarılı olduğu görülmektedir. 102 4.5.23. KOBİ’lerin Alacakları Hızlandırmak İçin Yaptığı İşlemler Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin hızlandırmak için başvurdukları işlemler Tablo 4.29’da gösterilmiştir. Tablo 4.29. KOBİ’lerin Alacaklarını Hızlandırmak İçin Yaptığı İşlemler Alacakların hızlandırılması için Yapılan İşlemler Mikro Ölçekli İşletmeler Sayı Küçük ölçekli İşletmeler Sayı Orta Ölçekli İşletmeler Toplam Sayı Sayı % Ödenmeyen Borçların İzlenmesi 16 15 3 34 92 Şüpheli Alacakların Takibi 10 16 1 27 67 2 2 4 12 - - Borçluların Kredi dönemlerinin Gözden Geçirilmesi Borçlulara İskono Yapılması Lockbox Sisemi - EFT’den Yararlanma - Factoring şirketleri ile çalışmak - Toplam Anketimizin 17 bu sorusunda soruları - - 2 1 18 yanıtlayanlar 5 birden fazla 2 6 1 3 40 100 seçenek işaretleyebilmektedirler. Anket sonuçlarına göre; işletmeler alacakların tahsilâtında, yaşadıkları sorunlarla doğru orantılı olarak, çeşitli yöntemlerden yararlanmaktadırlar. En sık kullanılan yöntem % 92 ile ödenmeyen borçların izlenmesidir. Bunu takiben %68 ile şüpheli alacakların takibi ve alacak tahsilâtı için bankalardan yararlanma gelmektedir. Firmaların borçlarının tahsilatını kolaylaştırmak ve hızlandırmak için iskonto uygulamak, factoring şirketleriyle işbirliği yapmak, locbox sistemi, EFT sistemi yöntemlerini ancak birkaç firmanın uyguladığı görülmüştür. Buradan sonuçla, alacak tahsilatında karşılaşılan sorunlarda sebeplerin, bunu yaşayan neredeyse her firma tarafından arandığı, fakat çözüm yolunda etkin adımlar atılmadığı söylenebilir. 103 4.5.24. KOBİ’lerin Borçlarının Ortalama Ödenme Süresi Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin borçlarının ortalanma ödenme süreleri Tablo 4.30’da gösterilmiştir. Tablo 4.30. KOBİ’lerin Borçlarının Ortalama Ödenme Süreleri Borçların Ortalama Ödenme Süresi Mikro Ölçekli İşletmeler Küçük Ölçekli İşletmeler Orta Ölçekli İşletme Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % 10-15 gün 4 24 5 28 1 20 10 25 1-2 ay 5 29 5 28 4 80 14 35 3-4 ay 6 35 4 22 - - 10 25 5-6 ay 1 6 4 22 - - 5 13 Diğer 1 6 - - - - 1 2 Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 Anket katılan işletmelerin % 35’i 1-2 ay içerisinde borçlarını öderken, işletmeler % 25’şer oranla 10-15 gün ve 3-4 ay içerisinde, işletmelerin % 13’ü ise borçlarını 5-ay içerisinde ödemektedir. Mikro ölçekli işletmelerin %35’i 3-4 ay içerisinde, %29’u 1-2 ay içerisinde, %24 ‘ü 10-15 gün arasında borçlarını ödemektedir. Küçük ölçekli işletmelerin %28’er olmak üzere 10-15 gün, 1-2 ay, işletmeler %22’şer olarak, 3-4 ay ve 5-6 ay içerinde borçlarını ödemektedirler. Orta ölçekli işletmeler ise genel olarak 60 gün içerisinde borçlarını ödemektedirler. 104 4.5.25. KOBİ’lerin Borçlarının Zamanında Ödenebilme Durumu Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin borçlarını zamanında ödeyebilme durumları Tablo 4.31’de gösterilmiştir. Tablo 4.31. KOBİ’lerin Borçlarını Zamanında Ödeyebilme Durumları Borçların Ödenebilme Durumu Mikro Ölçekli İşletmeler Küçük Ölçekli İşletmeler Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Evet 16 5 18 100 5 100 39 98 Hayır 1 95 - 1 2 Toplam 17 100 100 40 100 - 18 100 5 İşletmeler büyük bir oranla (%98) borçlarını zamanında ödemektedirler. Yüz yüze yapılan anket çalışmaları sırasında işletmelerin tekrar hammadde, mal vb. gereksinimlerini almak için borçlarını düzenli olarak ödemek zorunda kaldıklarını dile getirmekteydiler. İşletmelerin küçük bir kısmı borçlarını ödeyememekte ve bu gecikmede ortalama olarak en fazla 10-15 gün olduğu yapılan çalışmada göze çarpmaktadır. 4.5.26. KOBİ’lerin İskontolardan Yararlanabilme Durumu Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin ıskontolardan yararlanma durumları ve sıklıkları Tablo 4.32’de gösterilmiştir. 105 Tablo 4.32. KOBİ’lerin İskontolardan Yararlanabilme Sıklıkları İskolardan Mikro Ölçekli Küçük ölçekli Orta Ölçekli Yararlanma İşletmeler İşlemeler İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % Sık Sık 3 18 6 33 1 20 10 26 Bazen 6 36 7 39 2 40 15 37 Hiçbir Zaman 8 46 5 28 2 40 15 37 Toplam 17 100 18 100 5 100 40 100 yapılan iskontolardan Durumu İşletmelerin % 26 ‘sı işletmeler tarafından yararlanabiliyorken, yaklaşık % 37’si bazen, yine yaklaşık % 37’i Hiçbir zaman satıcı tarafından yapılan ıskontolardan yararlanamamaktadır. Buda gösteriyor ki KOBİ’lerin gerek finansal açıdan gerekse de alımdaki miktarlardan dolayı büyük işletmelere göre daha dezavantajlı durumdadır. Mikro ölçekli işletmelerin iskonto konusunda oldukça sıkıntılı oldukları görülmektedir. Bunu nedeni ise mali yapıdaki yetersizlikler olabilir. Küçük ölçekli işletmelerin ise iskonto konusunda diğer iki işleteme türüne göre daha üstün olduğu görülmektedir. 106 4.5.27. KOBİ’lerin Finansal Planlama Yapma Durumları Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin finansal planlama yapma durumları tablo 4.33’ de gösterilmiştir. Tablo 4.33. KOBİ’lerin Finansal Planlama Yapma Durumları Planlama Yapma Durumu Yazılı finansal planlama yapıyoruz. Yazılı değil ama tahmini planlama yapıyoruz Ne yazılı nede tahmini planlama yapmıyoruz Toplam Mikro Ölçekli İşletmeler Küçük Ölçekli İşletmeler Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Sayı % Sayı % 3 18 7 39 2 40 12 30 6 36 5 28 3 60 14 35 8 46 6 33 - 14 35 17 100 18 100 40 100 5 Toplam % İşletmelerin sadece %30’u geleceğe yönelik yazılı planlama yaparken, işletmelerin % 35’i tahmini planlama yaparken, %35’i ne yazılı nede tahmini planlama yapmamaktadır. Kart’ta faaliyet gösteren KOBİ’lerin bu konuda oldukça yetersiz oldukları ve bu konuda bilgi verilmesi gerekmektedir. 107 4.5.28. KOBİ’ler Tarafından Finansal Planlamada Kullanılan Araçlar Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin finansal planlamada kullandıkları araçlar Tablo 4.34’de gösterilmiştir. Tablo 4.34. KOBİ’lerin Finansal Planlamada Kullandıkları Araçlar Kullanılan Araç Mikro Ölçekli İşletmeler Sayı % Küçük Ölçekli İşletmeler Sayı % Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Sayı % Nakit Bütçesi 1 67 3 43 2 100 6 50 Proforma Nakit Akım Tablosu Basit Gelir-Gider Tahmini Diğer - - - - - - - - 2 33 4 57 - - 6 50 - - - - - - - - Toplam 3 100 7 100 2 100 12 100 İşletmelerin % 50 nakit bütçesi ile geleceğe yönelik planlamalar yaparken, % 50’si basit gelir-gider tahmininde bulunmaktadır. Orta ölçekli işletmeler diğer iki işletme türüne göre nakit bütçesi kullanma konusunda daha ısrarlı oldukları görülmektedir. Özellikle Mikro ölçekli işletmelerde geleceğe yönelik planlamaların oldukça az önem arz ettiği de gözden kaçmamakladır. İşletmelerin geleceklerini daha iyi görebilmeleri ve sağlıklı finansal karalar alabilmeleri için oldukça önem arz eden nakit bütçesinin Kars’taki işletmelerde az kullanılması, buradaki işletmelerin geleceğe yönelik pekte plan yapmadığı, günü birlik geçiştirmelerle işlerini yürüttükleri ve bununda olası olumsuz sonuçları konusunda pek bilgileri olduğu söylenememektedir. 108 4.5.29. KOBİ’lerin Nakit Bütçesi Hazırlama Sıklığı Durumları Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin nakit bütçesi yapma sıklıkları Tablo 4.35’de gösterilmiştir. Tablo 4.35. KOBİ’lerin Nakit Bütçesi Yapma Sıklıkları Nakit Bütçesi Mikro Ölçekli Hazırlama Sıklığı İşletmeler Küçük Ölçekli İşletmeler Sayı % Sayı % Günlük - - 1 Haftalık - - Aylık 1 3 Aylık Orta Ölçekli İşletmeler Sayı % Toplam % 33 2 100 3 50 - - - - 100 1 33 - - - - - - - - Yıllık - - 1 33 - - 1 22 Toplam 1 - 3 100 2 100 6 100 2 33 - - İşletmelerin % 50’i günlük olarak nakit bütçesi hazırken, % 33’ü aylık ,% 22’si yıllık nakit bütçesi hazırlamaktadır. 4.5.30. KOBİ’lerin Güvenli Nakit Düzeyi Belirleme Durumları Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin alacaklarını tahsil ederken sık sık başvurdukları araçlar Tablo 4.36’da gösterilmiştir. Tablo 4.36. KOBİ’lerin Güvenli Nakit Düzeyi Belirleme Durumları Güvenli Nakit Düzeyi Belirleme durumu Mikro Ölçekli İşlemeler Sayı % Küçük işlemeli İşletmeler Sayı % Orta Ölçekli işletmeler Sayı % Toplam % Evet 11 65 8 44 2 40 21 52 Hayır 6 35 10 56 3 60 19 48 Topla 17 100 18 100 5 100 40 100 109 İşletmelerin %52’i güvenli nakit düzeyini belirlerken, işletmelerin % 48’i güvenli nakit düzeyini belirlemektedirler. Mikro ölçekli işletmelerin %65’i güvenli nakit düzeyini belirlerken, %35’i güvenli nakit düzeyini belirlememektedir. Güvenli nakit düzeyi konusunda mikro ölçekli işletmeler genel olarak duyarlı davranmaktadır. Küçük ölçekli işletmeler ise güvenli nakit düzeyi belirlemeye dikkat etmemektedir. Orta ölçekli işletmeler bu konuda daha dikkatli olmalıdır. Eğer bu konuda dikkat edilmezse işletmeler günü gelen işlemlerinde zorluk çekebilirler. Orta ölçekli işletmeler ise güvenli nakit düzeyi konusunda biraz daha duyarlı olmalıdırlar. 4.5.31. KOBİ’lerin Güvenli Nakit Düzeyi Belirleme Yöntemleri Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin güvenli nakit düzeyi belirleme yöntemleri Tablo 4.37’de gösterilmiştir. Tablo 4.37. KOBİ’lerin Nakit Düzeyi Belirleme Yöntemleri Güvenli Nakit Düzeyi Mikro Ölçekli Küçük ölçekli Orta Ölçekli İşletme İşletme İşletme Sayı % Sayı % Sayı % Toplam % Kasa Tutarına Göre 7 64 1 14 - - 8 38 Kısa vadeli Borçlara Göre 3 27 5 72 - - 8 38 Günlük Ortalama Çıkışına Göre Diğer - - 1 14 3 100 4 19 1 9 - - - - 1 5 Toplam 11 100 7 3 100 21 100 İşletmeler %38’er oranla güvenli nakit düzeyini belirlerken kasa tutarı ve kısa vadeli borçlara göre güvenli nakit düzeyi belirlerken, % 19’u günlük çıkışlara göre güvenli nakit düzeyini belirlemektedir. Mikro ölçekli işletmeler güvenli nakit düzeyini belirlerken daha çok kasa tutarını göz önüne alırken, küçük ölçekli işletmeler daha çok kısa vadeli borçları göz önüne almaktadır. 110 Orta ölçekli işletmeler ise daha çok günlük nakit çıkışlarına göre güvenli nakit düzeyini belirlemektedirler. 4.5.32. KOBİ’lerin Atıl Fon Değerlendirme Durumları 4.5.32.1. Mikro İşletmelerde Atıl Fonları Değerlendirme Durumları Araştırma kapsamına giren mikro ölçekli KOBİ’lerin atıl fonları değerlendirme durumları Tablo 4.38’de gösterilmiştir. Tablo 4.38. Mikro Ölçekli KOBİ’lerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları Her Zaman Bazen Hiçbir Zaman Tahvil - 1 Hisse Senedi - 1 VDMK 1 1 Kar/Zarar - 2 Repo/Ters Repo - - 1 Hazine Bonosu - - 1 Tasarruf 2 1 Kapasite artırımı 2 3 Atıl fon 6 - - - - - Cevap Verilmedi - - - Toplam 9 2 Ortaklığı kalmıyor Diğer 11 Araştırma kapsamına giren mikro ölçekli işletmelerin büyük bir kısmında atıl fon kalmamakta ya da fon kalsa bile alternatif yatırım alanları konularında yeterli bilgiye 111 sahip olmadıklarından atıl fonları yastık altı olarak tutarak fonlarını iyi değerlendirememektedirler. Mikro ölçekli işletmelerin çok küçük bir kısmı tahvil, hisse senedi gibi alanlarda bazen değerlendirmektedirler. 4.5.32.2. Küçük Ölçekli İşletmelerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları Araştırma kapsamına giren küçük ölçekli KOBİ’lerin atıl fonları değerlendirme durumları Tablo 4.39’da gösterilmiştir. Tablo 4.39. Küçük Ölçekli KOBİ’lerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları Her Zaman Bazen Tahvil - - Hisse Senedi - - VDMK 1 1 Kar/Zarar - 1 Repo/Ters Repo - - Hazine Bonosu 1 - Tasarruf 3 - Kapasite artırımı - 3 fon 7 3 - - Cevap Verilmedi - - Toplam 8 Hiçbir Zaman Ortaklığı Atıl kalmıyor Diğer 12 Araştırma kapsamına giren küçük ölçekli işletmelerde yine mikro ölçekli işlemelerde olduğu gibi atıl fon kalmamaktadır. 112 4.5.32.3. Orta Ölçekli İşletmelerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları Araştırma kapsamına giren orta ölçekli KOBİ’lerin atıl fonları değerlendirme durumları Tablo 4.40’da gösterilmiştir. Tablo 4.40. Orta Ölçekli KOBİ’lerin Atıl Fonları Değerlendirme Durumları Her Zaman Bazen Tahvil - 1 Hisse Senedi - 1 VDMK - 1 Kar/Zarar Ortaklığı - - Repo/Ters Repo 1 - Hazine Bonosu - - Tasarruf - - Kapasite artırımı - - Atıl fon kalmıyor 2 - Diğer 1 - 4 3 Hiçbir Zaman Cevap Verilmedi Toplam Orta ölçekli işletmelerde de ise mikro ve küçük ölçekli işletmelere göre bu konuda daha bilinçli oldukları ama yine de atıl fonları değerlendirmede yeterli düzeyde olmadıkları söylenebilir. 113 SONUÇ VE ÖNERİLER Ekonomik kalkınmışlık düzeyi ne olursa olsun bugün bütün ülkelerde KOBİ’ler, gerek toplam işletmeler içindeki payları ve gerekse istihdama sağladıkları katkılar açısından ( Türkiye’de %78, ABD’de % 80, Almanya’da %54 ) toplam işletmelerin tamamına yakın bir kısmını oluşturmaktadır. Bu durum Kars ili için de geçerlidir. Kars’ta büyük işletme diye nitelendirebileceğimiz işletme de olmadığından KOBİ’ler bu şehrin gelişim dinamiği olarak görev almaktadırlar. Günümüz gelişen ve globalleşen piyasa koşullarında, artan sabit maliyetler ve azalan kar marjı ile yoğun rekabet, KOBİ’leri ve diğer işletmeleri daha farklı yöntemlerle kar elde etme yollarını aramaya sevk etmiştir. Paranın değerinin giderek artması ve buna paralel olarak da nakit yönetiminin öneminin artması kaçınılmaz bir durumdur. KOBİ’lerin finans yapıları büyük işletmelere göre daha zayıf olduğu için nakit yönetimi bu işletmeler için daha önemli olmaktadır. Çünkü büyük işletmeler bankalardan borç alma gibi konularda daha esnek şartlarda olmakta ve sermaye piyasasından kolaylıkla ihtiyaçları olan fonu bulabilmektedirler. Kars’ta faaliyet gösteren ve araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin büyük bir çoğunluğu (%88) mikro ve küçük ölçekli işletmelerdir. KOBİ’lerin bu yapısı bir takım sorunları da beraberinde getirmektedir. Örneğin, Kars’ta faaliyet gösteren KOBİ’lerin, genelde işletme sahiplerinin gerçek kişilik olduğu, kurumsaldan çok, aile şirketi yapısında olduğu görülmektedir. Yine bu işletmelerde, KOBİ sahipleri aktif olarak yöneticilik yapmakta, aynı zamanda, finansal konularda yeterli bilgileri olmadan bile, tek başına söz sahibi olabilmektedir. Bu durum da KOBİ’lerin içinde bulunduğu kabuğu kıramamalarına ve birçoğu çok uzun ( %38’i 16 yıl ve üzeri süredir faaliyet göstermektedir.) zamandır kurulmuş olmalarına rağmen önemli düzeyde gelişim sağlamamalarına neden olmuştur. Araştırma kapsamına giren KOBİ’lerin büyük bir çoğunluğu (%87’si ) herhangi bir kurumdan (üniversite vb.) danışmanlık hizmeti almamakta ve bu durumda gerek çalışanlar için gerekse de finansal konularda işletmeler için karar verici durumdaki işletme sahibinin geleneksel yönetim tarzı dışına çıkmamasına yani kendisini yenilememesine yol açmaktadır. Bu da günümüz işletme yönetim tarzının önemli bir 114 hareket noktası olan “işletmeler de canlıdır ve çevresiyle sürekli etkileşim içinde olmalıdır” fikrine ters düşmektedir. Araştırma sonuçlarına göre Kars’taki KOBİ’lerin yarısından fazlasının (%58’i) bünyelerinde günlük faaliyetlerini karşılayacak nakitten fazlasını bulundurmamaktadır. KOBİ’ler ileride ortaya çıkabilecek karlı yatırım alanları için bünyelerinde nakit tutmamakta ya da bu konuda hakkında bilgileri olmadığından böyle bir yönelimde bulunmamaktadırlar. Yine Kars’taki KOBİ’lerin önemli bir kısmının (%35) geleceğe dönük finansal planlama yapmadığı, finansal planlama yapan işletmelerin ise %50’nin basit gelir-gider tahmininde bulundukları görülmüştür. İşletmelerin geleceği daha sağlıklı yorumlamalarına yardımcı olacak nakit bütçesi ve proforma nakit akım tablosu gibi araçları çok az kullanmaları, geleceği yorumlamalarında ve ileriye yönelik yatırım vb. fırsatlardan yararlanmalarında sıkıntılara neden olabilmektedir. Nakit bütçelerinin kullanılması KOBİ’lere şu faydaları sağlar. • Yöneticilerin alacakları kararlarda daha akılcı davranmalarına ve planlama yapmalarına yardımcı olur. • Yöneticilerin gelecekteki olumsuzlukları tahmin etmelerine yardımcı olur • İşletmenin izleyeceği yolu gösterir yani rehberlik eder. • Denetime olanak sağlayarak, hedeflere ne derece yakın veya uzak olunduğunu gösterir. • Üretim faktörlerinin en verimli kullanımını sağlar. • İşletmenin bölümleri arasında köprü görevi yapar. Yukarıdaki bu faydalardan dolayı KOBİ’lerin bilinçlendirilmesi ve en kısa zamanda nakit bütçesi gibi hedeflerini daha somut şekilde ifade eden ve sağlıklı karar almasını sağlayan araçlara yönlendirilmesi gerekmektedir. Ankete katılan işletmelere bakıldığında, ölçek büyüdükçe yatırımların çeşitlendiği, fakat bu yatırımların işletme büyüklüğünden bağımsız olarak büyük ölçüde aynı araçlar ( hisse senedi, tahvil, tasarruf, repo, vb.) üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Teoride de belirtildiği üzere, işletmeler genellikle repo-ters repo, yatırım 115 fonları ve mevduat hesapları gibi kısa vadeli ve daha az riskli yatırımlara yönelmektedirler. Bunun sebebi, nakitlerini uzun süreli olarak bir yatırımda bağlı tutamamaları olabileceği gibi, hisse senedi gibi riskli fakat buna bağlı olarak getirisi de yüksek yatırımlar için ek, sadece bunları takip edecek yeterli bilgide personel bulundurmanın getirdiği ek maliyetlere katlanamamaları da olabilir.. Ayrıca ülkemizde bireysel yatırımları bile sermaye piyasalarına yönlendirmek oldukça zor iken, yöneticilerin nispeten daha büyük fonların kullanılmasını gerektiren kurumsal yatırımlara yönelme riskine katlanmaları beklenmez. Bu yüzden yöneticiler, daha az karlı olsa da, alternatif maliyetleri bir anda değişebilecek olan risksiz yatırımlara yönelirler. Çalışmada göze çarpan önemli bir durum da, işletmelerin satın alımlarında vadeyi genellikle kısa tutmaları (işletmelerin % 50 i 2 ay ) fakat satışlarında daha uzun vade kullanmaları (% 37 6 ay ve üzeri ), KOBİ’lerin ileride nakit sıkıntısına düşmesine, kredibilitenin düşmesine ve kredibilitenin düşmesine bağlı olarak bankalarla olan ilişkilerin bozulmasına, alımlarda ıskontolardan yararlanamama gibi olumsuzluklara yol açabilmektedir. KOBİ’ler bu konuda alacakları hızlandıracak olan, bankacılık hizmetleri, erken ödeme iskontosu, faturaların gönderimini hızlandır vb. yöntemleri kullanmalı ve borçlarının da vadesini, çek kullanarak, ödemeleri merkezîleştirerek olabildiğince uzatmalıdır. KOBİ’ler nakit yönetimine çok önem verdiklerini söyleseler de, bazı sebeplerden dolayı, nakit yönetimi bölümlerinden tahsilat ve alacak yönetimini gerçekleştirmekte fakat paranın katma değerini yaratma yeri olan, likit yönetimi kısmını pek başarılı olarak gerçekleştirememektedirler. Bunun sebebi, finansal yöneticilerin bilgi düzeyindeki yetersizlikler, yöneticinin risk alma derecesi, piyasa koşullarının tutarsızlığı, bilgili personelin ve buna ayrılabilecek bütçenin kısıtlılığı ya da tepe yönetime onaylatamama gibi faktörler olabilir. Yapılabilecekler ve eksikliği giderilmesi gereken konular ise; • KOBİ yönetici ve sahiplerinin çoğunlukla yönetim ve organizasyon konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve buna bağlı olarak sağlıklı bir vizyon ve misyon 116 çizememeleri, finansal konularda yeterli olmamaları nedeniyle yönetimin profesyonel yöneticilere bırakılması gerekmektedir. • Nakit yönetiminin etkin yapılabilmesi için bilgisayar sisteminden ve çeşitli kolay kullanımlı yazılımlardan yararlanılmasının sağlanması gerekmektedir. • Özellikle mikro ölçekli işletmelerin alacaklarını tahsil etme konusunda sıkıntı yaşadığı görülmektedir. Mikro ölçekli işletmeler bu durumu aşmak için alacakları hızlandıracak olan aşağıdaki yöntemlerden ve hizmetlerden faydalanmalıdır. 1. Bankacılık Hizmetlerinden Faydalanmak 2. Locxbox Sistemi 3. Şüpheli Alacakların Takibi 4. Kredi Dönemlerinin Gözden Geçirilmesi 5. Faturaların Gönderimini Hızlandırması 6. Erken Ödeme İskontoları • Mikro ölçekli işletmeler borçlarını ödemede ise aşağıdaki yöntemleri kullanarak olabildiğince vadeyi uzatmaya çalışmalıdırlar ve ıskontolardan yaralanma sıklıklarını artırmalıdırlar. 1. Ödemelerin Merkezileştirilmesi 2. Karşılıksız Çekler 3. Çek kullanımı 4. Borçların Vadesini Uzatmak 5. Çek ile Ödeme Yapmak • KOBİ’lere alternatif yatırım alanlarının tanıtılması ve bu çerçevede bunlardan leasing gibi nispeten kullanılan ve bilinen bir araç ve diğer yönetim tekniklerinin, özellikle Kars’ta faaliyet gösteren işletmelerin yararlanabilecekleri finansal tekniklerden “Risk Sermayesi”, “Barter” ve “Kredi Garanti Fonu” hakkında başta Kafkas 117 üniversitesi olmak üzere, SERKA, KOSGEB, Sanayi ve Ticari Odası gibi kuruluşlar tarafından bilgi verilmesi gerekmektedir. • KOBİ’lerin ekonomideki yapı ve işleyişlerini sürdürebilmeleri için, gerekli olan mali ve teknik yardımların devlet tarafından sağlanması gerekmektedir. KOBİ’lere düşük faizli ve uzun vadeli kredi imkânlarının sağlanması, bürokrasinin ve diğer zorlukların minimize edilmesi gerekmektedir. • Kars ilindeki KOBİ’lerin dışardan fon almadan kaçındıkları görülmekte ve dışardan fon kullanmak yerine kendi öz sermayelerini kullanma yoluna başvurdukları görülmektedir. Halbuki KOBİ’ler dışardan fon alarak kaldıraç etkisinden de yararlanabilirler 118 KAYNAKÇA Akbulut R. (2011). “İMKB’de İmalat Sektöründeki İşletmelerde İşletme Sermayesi Yönetiminin Karlılık Üzerindeki Etkisini Ölçmeye Yönelik Bir Araştırma’’, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 40(2), 195-206. Akgüç Ö. (1998). Finansal Yönetim. İstanbul: Avcıol Basım ve Yayım. Aksoy A. ve Yalçıner K. ( 2005). İşletme Sermayesi Yönetimi. Ankara: Gazi Kitapevi. Aksoy A. (1993). İşletme Sermayesi Yönetimi. Ankara: Gazi Büro Kitapevi. Alptekin E. (2009). “Menkul Kıymetleştirme ve Küresel Finans Krizindeki Rolü’’, AR & GE Bülten, Nisan-Ekonomi,11-16 Arıkanlı A. ve Ulubaş B. (2004). Yönetim Fonksiyonları ve Yönetici Davranışları. Ankara: Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Arslan Ö.(2003) ‘’Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Çalışma Sermayesi ve Bazı Finansal Yönetim Uygulamaları’’, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4 (1). Basics of Cash Management For Financial Management and Reporting, Volume–VI, Number-01, January-June, 2011. Başkanlığı, (2011, 2011-2013). KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Ankara. Baveld M. (2012). Impact of Working Capital Management on the Profitability of Public Listed Firms in The Netherlands During the Financial Crisis, (Yüksek Lisans Tezi). Enschede: Unıverstiy Of Twente Business Administrarion Bayrakdaroğlu A. (2003). İşletme Sermayesi Yönetimi Ders Notları. Muğla : MSKÜ Berk N. (1995). Finansal Yönetim. İstanbul: Türkmen Yayınevi. Bıtırak İ. (2010). Türkiye’deki Makro Ekonomik Verilerin İMKB’de İşlem Gören Hisse Senetleri Getirileri Üzerinde Etkisinin, Arbitraj Fiyatlama Modeli ile Analizi. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Isparta: SDÜ, S.B.E. Bilgin N. (2007). Aile Şirketleri Kurumsallaşma Eğilimleri: Ankara Örneği. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Atılım Üniversitesi S.B.E Bolak M. (2005). İşletme Finansı. İstanbul: Birsen Yayınevi. Bursa Sanayi Ve Ticaret Odası (2007). Tüccarın El Kitabı –X serisi. Ceylan A. (2003). İşletmelerde Finansal Yönetim. Bursa: Ekin Yayınevi. 119 Coşkun M. (2006). Finansal Yönetim. Nurhan Aydın (Ed.). “Çalışma Sermayesi Yönetimi”. Eskişehir: Açıköğretim Yayınları. Çam A. (2006). İşletmelerde Nakit Yönetimi Stratejilerinin Karlılık Üzerinde Etkisi: İMKB’ye Kayıtlı İşletmeler Üzerinde Etkisi. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi S.B.E. Dalgar H. (2002). Finansal Planlamada Öngörü Metodu Olarak Rasyoların Kullanılması ve Tekstil Sektöründe Bir Uygulama. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Isparta: SDÜ S.B.E Demirelli E. (2007). “Finansal Yatırım Kararlarında Risk Unsuru ve Riske Maruz Değer’’, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 122134. Erdinç S. (2008). Konaklama işletmelerinde Nakit Yönetimi Etkinliğinin İncelenmesi. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi S.B.E Erdoğan M. (1989). İşletme Nakit Yönetiminde Nakit Bütçelerinin Hazırlanması ve Bağlantılı Tablolar. Eskişehir: A.Ü..İ.İ.B.F, No:302 Erdoğan M. (1990). İşletme Finansmanı. Diyarbakır: Diyarbakır Meslek Yüksek Okulu Yayın No:2 Erturan A.(2003). Menkul Kıymetlerin Pazarlanması ve Aracı Kurumlar Üzerine Bir Uygulama, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi, S.B.E. Fisher, Stanley (1974). “Money and Production Function”, Economic Inquiry, 12(4), 517-533. Frazer, William Jr. (1964). “The Financial Structureof Manufacturing Corporations and the Demand for Money: Some Empirical Findings”. The Journal of Political Economy, 72(2), April,176,183. Galimidi B. (2010). İşletmelerde Nakit yönetimi ve Bu çerçevede Bir Finansal Analiz Örneği, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi S.B.E. Genç Girişimcinin Desteklenmesi Operasyonu (2013), Kars İli Profili Güney S.(2004). Üretim İşletmelerinde İşletme Sermayesi İhtiyacının Tespit Edilmesi Analizi ve Aşkale Çimento Fabrikasında Örnek Bir Uygulama. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi S.B.E. 120 Güngör B. (2009). Bankacılıkta Nakit Yönetimi ve Toplu Ödeme Sisteminde Bir Uygulama, (Yayımlanmış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi S.B.E. Hayırsever F.( 1995). Nakit Bütçesi Hazırlanması Sırasında İşletme Yöneticilerinin Sorumlulukları ve Örnek Uygulama (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, S.B.E Howorth, C. Westhead P. (2003). The Focus Of Working Capital Management İn UKSmall Firms. UK: Nottingham. Kaval S. (2009). Çalışma Sermayesi Yönetimi ve Kayseri İmalat Sanayi Uygulaması. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Denizli: Pamukkale Üniversitesi S.B.E. Kaya B. (2007). İşletmelerde Nakit yönetimi ve Bursa’daki Sanayi ve Ticaret İşletmelerinde Bir Uygulama. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, S.B.E. Kırbaş H.(2010). Hastane İşletmelerinde Çalışma Sermayesi Yönetimi: Antalya ili Sağlık Bakanlığına Bağlı Kamu Hastanelerinin Çalışma Sermayesi Etkinliklerinin İncelenmesi. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi, S.B.E. Kirtaban M. (2005). Ödeme Sistemlerindeki Gelişmeler ve Ödeme Sistemlerinin Finansal Sistem İstikrarı Üzerindeki Etkileri. (Uzmanlık Yeterlilik Tezi). Ankara: TCMB Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü. KOSGEB - Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Labonte M. (2011). “Inflation: Causes, Costs, and Current Status”. Congressional Research Service. MEB (2007). Muhasebe ve Finansman, Menkul Kıymetler. Ankara: MEB. MEB (2008). Muhasebe ve Finansman, Finansal Tablo ve Raporlar. Ankara: MEB. Memiş M. (2006). İç Denetimin Yönetim Fonksiyonlarının Yerine Getirilmesindeki Rolü: Türkiye’deki Büyük İşletmeler üzerinde Bir Saha Araştırması, (Yayımlanmış Doktora Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi, S.B.E. Meydan C. (2003). Kars İli Sanayi İşletmelerinin Finansal Yapı ve Sorunlarının Analizi, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, S.B.E Michalski G. (2009). “Target Liquid Balances and Value of the Firm”. Zagreb International Review of Economics & Business, 12(1), 1-18. 121 Nalbant M. (2008). Menkul Kıymet ve Diğer Sermaye Piyasası Araçları İle M.S.İ’nin Tanımı ve Tüm Yönleriyle Vergilendirme Sürecinin Örnekli Anlatımı. Sakarya: SPK Yayınları. Naser K, Chowdhury, Anup, Amin, Muntasir (2007). ‘’Working Capital Management Practiced in Pharmaceutical Companies Listed in Dhaka Stock Exchange”. BRAC University Journal, IV(2), 75-86. Naser K. Nuseibeh R. Al-Hadeya A. (2009). “Factors Influencıng Corporate Workıng Capıtal Management: EvıdencE From An Emergıng Economy”. The IUP Journal of Applied Finance, 15(8), 11-30. “Of A Firm's Line Of Credit”. Journal of Financial And Strategic Decisions. Volume 11, Number 1 Spring, 27-35 Ogden A. Sudaram S. (1998). A Model For Optimal utIlızatıon Öcal U, Demirelli E. (2010) “Risk Bileşenleri Analizi: de Bir Uygulama”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 25–36. Öcal U. (2005). İşletme Finansı ve Finansal Yönetim. Ankara: Detay Yayıncılık Özdemir M. (1997). Finansal Yönetim. Ankara: Gazi. Özdemir M. (1999). Finansal Yönetim. İstanbul: Türkmen Yayınevi. Özkanlı S. (2011). İşletmelerde Finansal Sıkıntı Durumu ve Finansal Yeniden Yapılandırma: Türkiye’de Bir Vaka Çalışması. (Yayımlanmış Doktora tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi S.B.E. Öztürk N, Koç A. (ty). “Elektronik Para, Diğer Para Türleriyle Karşılaştırılması ve Olası Etkileri”, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 207, 243. Pamukçu A. ( 1999). Finans Yönetimi. İstanbul: Der Yayınları. Poyraz E. (2012). “İşletme Sermayesi Finanslama Stratejilerinin Karlılık Oranları Üzerindeki Etkisi (Akbank T.A.Ş. Uygulaması)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(1), 47-56. Quayyum S. (2008). ’’Effects of Working Capital Management and Liquidity”. Evidence from the Cement Industry of Bangladesh, 38-47. Rimo A. and Panpunyuen P. (2010). The Effect of Company Characteristics on Working Capital Management, (Yüksek Lisans Tezi). Umeå School of Business. 122 Sayman Y. (2006). Hisse Senetleri İ.M.K.B’de İşlem Gören İmalat İşletmeleri Açısından Nakit Yönetimini Etkileyen Faktörler. (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi S.B.E. SERKA (2013). Kars iş Gücü Piyasası Araştırması Sermaye Piyasası Kurulu (2010). Sermaye Piyasası Araçları. Ankara: SPK Yayınları Şakrak M. (1999). “Kriz Yönetiminde Muhasebe Bilgi Sisteminin Rolü”, Muhasebe Finansman Dergisi, Haziran, Yıl: 8, Sayı: 10. Şen M. (2012). Spor Finansmanı, (Ed.). Güven Sevil. “Spor İşletmelerinde Nakit Yönetimi”. Eskişehir: A.Ü. Yayını No: 2468. Şen, Mehmet - H. Baştürk, Feride – Oruç, Eda (2009).“İMKB’de Faaliyet Gösteren Firmalarda 1992- 2007 Dönemi İçin İşletme Sermayesi Yönetim Etkinliğinin Ölçümü ve Genel Değerlendirme’’. 13. Ulusal Finans Sempozyumu Afyon Karahisar. Tutar H, Elyıldırım G, Demir E, Boztemir İ, Sarışen M. (2012). Kars’ın Sosyo- Ekonomik Durumu ve Uygun Yatırımın Alanları, Serka Tutar H, Elyıldırım G, Demir E, Boztemir İ, Sarışen M. (2012). TRA2 Bölgesinde Sınır Ticareti ve Sınır Kapıları, Serka Türko M. (1998). Finansal Yönetim. Erzurum: Alfa Yayınevi. Yener C. (2012). “Repo ve Ters Repo Düzenlemeleri: Banker Krizi Sonrası Ortaya Çıkışı ve Finansal Başarısızlık Dersleri Işığında Politika Önerileri”. Business and Economics Research Journal, 3(1), 59-90. Yüzel T. ve Kurt G. (2002). “Nakit Dönüş Süresi, Nakit Yöneim ve Karlılık İMKB Şirketleri Üzerinde Ampirik Bir Çalışma”. İMKB Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 22, 1,16 Zengin Y. (2008). KOBİ'lerde Finansal Sorunlar ve Basel II'nin KOBİ'lere Etkileri; Kars ilinde Bir Araştırma, ( Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi ). Kars: Kafkas Üniversitesi,S.B.E ı Ağ Siteleri Bütçe nedir, Erişim Tarihi: 30.05.2014, http://fbemoodle.emu.edu.tr/pluginfile.php /29340/mod_resource/content/0/butce_nedir_.pdf 123 İşletme sermayesi, Erişim Tarihi: 12.01.2014. http://www.reitix.com/Makaleler/isletmeSermayesi-Nedir/ID=303 Nakit Yönetimi Erişim Tarihi: 05.02.2014. http://www.abigem.org/appmanager/tr/ portal?_nfpb=true&_pageLabel=pageKobiFinans&nodeName=KobiFinans_05.e rşim Banka hizmetleri, Erişim Tarihi :07.02.2014. http://www.ekodialog.com/uluslararasi_ekonomi/bankaciilik-hizmetleri.html Çek, Senet, Poliçe nedir, Erişim Tarihi: 07.02.2014. http://enm.blogcu.com/senet-police-cek-nedir/9353344 Kredi Kartı Çeşitleri, Erişim Tarihi: 07.02.2014. http://www.ekodialog.com/kredi-karti-piyasasi/kredi-karti-cesitleri.html Repo Nedir?, Erişim Tarihi: 10.02.2014 http://www.isbank.com.tr/content/TR/Yardim/Yatirim/Repo-346-306.aspx Nakit Akış Tablosu, Erişim Tarihi: 08.02.2014 http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/aliosmaneflatun/001/ Katılım Bankacılığı ve Katılım Belgeleri, Erişim Tarihi: 10.02.2014 http://www.somuncubaba.net/pdf/0158/www.somuncubaba.net-2013-12-015813katilim_bankalari.pdf Mevduat Sertifikaları, Erişim Tarihi: 10.02.2014 http://www.biraz.gen.tr/bankacilik/mevduat-sertifikalari Tahvil ve Banka bonoları, Erişim Tarihi: 10.02.2014 https://www.halkbank.com.tr/channels/1.asp?id=2145 Finansal Yönetim Ders Notları, Erişim Tarihi: 10.02.2014 http://www.somut.net/773/aof3ders/finansal-yonetim-ders-notlari-1-7.1.html UFRS, Erişim Tarihi: 21.05.2014 http://www.denetimnet.net/UserFiles/Documents/UFRS/UMS%201.pdf KOBİ Girişim İstatistikleri, 2011, Erişim Tarihi: 15.07.2014 http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13146 Kars Ekonomisi, Erişim Tarihi: 15.07.2014 http://www.kars.gov.tr/kars_ekonomi.html 124 Mevzuat ve Yönetmelikler: TTK: 286. , 420. ve 692. Mad. 320 No’lu VUK. TMS 7. Mad. Gelir Vergisi Kanunu 5282/30 UMS 1-Mad. 57 ve 60 ECB (Avrupa Merkez Bankası) Elektronik Para Taslağ 125 EKLER EK 1. NAKİT AKIM TABLOSU 126 EK-2. Anketleri Değerlendirmeye Alınan KOBİ’ler 1. HASEL YEM SANAYİ TİCARET A.Ş 2. HASEL DÖVİZ VE ALTIN TİCARETİ A.Ş. 3. SER SÜT SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 4. BEKO GIDA PAZARLAMA SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 5. CAN FIRAT PETROL GIDA NAKLİYE TURİZM SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ KARS ŞUBESİ 6. CAN KARS TURGUT REİS PETROL VE OTOBÜS İŞLETMESİ 7. CİHAN PETROL ÜRÜNLERİ OTOMOTİV TURİZM İNŞAAT TAAHHÜT GIDA PAZARLAMA SANAYİ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ KARS HYUNDAİ ŞUBESİ 8. CİHAN PETROL ÜRÜNLERİ OTOMOTİV TURİZM İNŞAAT TAAHHÜT GIDA PAZARLAMA SANAYİ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ KARS OPET ŞUBESİ 9. DOĞU TARIM MAKİNALARI SANAYİ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 10. EVİN TEKSTİL İNŞAAT TURİZM TEMİZLİK İTHALAT İHRACAT SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 11. HABİLOĞLU SÜT SANAYİ LİMİTED ŞİRKETİ 12. HACALOĞLU ET VE SÜT ÜRÜNLERİ SANAYİ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 13. HACI MEHTİOĞLU METAL TARIM MAKİNALARI İMALAT PAZARLAMA İTHALAT İHRACAT SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 14. HACIMEHTİOĞLU PETROLCULUK NALBURİYE İTHALAT İHRACAT SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 15. HAŞİMOĞLU TARIM NAK. MAK. SANAYİ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 16. HEKİMOĞULLARI TARIM HAYVANCILIK SANAYİ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 17. KADİROĞLU PETROL GIDA SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 18. KALE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 19. KIRMIZITAŞLAR SANAYİ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 20. KARS SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ SANAYİ TİCARET A.Ş. 127 21. LATİFOĞLU SÜT SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 22. MCK TEKSTİL LİMİTED ŞİRKETİ 23. POSOF MOBİLYA DEKORASYON MÜHENDİSLİK, MÜMESSİLLİK,İNŞAAT VE TAAHHÜT SAN.TİC.LTD.ŞTİ. 24. SULOBANLILAR ORMAN ÜRÜNLERİ LİMİTED ŞİRKETİ 25. TOPÇULAR MOBİLYA İNŞAAT OTOMOTİV SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 26. ŞİVAHANLI SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 27. EVİN GIDA CANLI HAYVAN İNŞAAT TURİZM NAKLİYE DAĞITIM SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ 28. BİRİNCİLER HALI. MOB.KOLL.ŞTİ. 29. IŞİL TİCARET KOLLEKTİF ŞİRKETİ 30. AKÜZÜM KOLLEKTİF ŞİRKETİ 31. AN-KA TİCARET 32. BULUTCAN VİNÇ 33. ÖGEL KARDEŞLER 34. ŞARK 89 35. ZAVOTLAR ŞAHIS İŞLETMELERİ 1. GÖNDOĞDU MOBİLYA 2. MISIRLIOĞLU VESTEL BAYİİ 3. ONUR PEYNİRCİLİK 4. BY- SİMİT 5. BULUT MARKET 128 EK 3. ANKET 129 130 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Adı Soyadı Abdulkadir Barut Doğum Yeri ve Tarihi Karakoçan/ 20.05.1986 Eğitim Durumu Lisans Öğrenimi İşletme Y. Lisans Öğrenimi İşletme Bildiği Yabancı Diller İngilizce Bilimsel Faaliyetleri İş Deneyimi Stajlar Projeler Çalıştığı Kurumlar Çalışmıyor. İletişim E-Posta Adresi Tarih kadir_brt@hotmail.com
