canlıların iç yapısına yolculuk

www.fendosyasi.com
1
Vücudumuz milyonlarca hücrelerden oluşmuştur.
Çok çeşitli hücreler olmasına karşın temel yapıları
aynıdır. Bir hücre üç yapıdan oluşur. Bunlar:
Hücre zarı, Hücre sitoplazması ve Çekirdek.
www.fendosyasi.com
2
( SİTOPLAZMİK ZAR )
Her hücreyi çevreleyen, ince, esnek, hücreye
şeklini verip onun dağılmasını önleyen, biçimini
koruyan güçlü bir tabakadır. Burada ifade edilen
özelliklerin yanında çok daha önemlisi hücre
zarının hücre içine giren ve çıkan maddeleri
kontrol etmesidir.
www.fendosyasi.com
3
Seçici geçirgen özelliği bunu ifade eder. Hücre zarı
öyledir ki hücre içindeki ve dışındaki maddeleri
tanımlayabilir. Böylece hücrenin ihtiyacı olan
maddeleri hücre içine alır. Ayrıca hücre içindeki
atık maddeyi de hücre dışına çıkarır.
www.fendosyasi.com
4
HÜCRE ZARININ YAPISI
DANİELLE MODELİ (Sandviç modeli) : İki kat
Protein tabakası arasında iki kat Lipit ( YAĞ )
tabakası bulunur.
Protein
molekülleri
Lipit ( Yağ )
molekülleri
www.fendosyasi.com
5
SÜNGERİMSİ MODEL (Akıcı-Mozaik-Zar modeli)
Bu modelde protein, lipitler (yağlar) den başka
karbonhidratlar da bulunur. Modele göre protein
molekülleri yağ molekülleri içinde gömülü
durumdadır.
www.fendosyasi.com
6
HÜCRE ZARININ ÖZELLİKLERİ
•Bütün hücrelerde bulunur.
•Protein, yağ ve karbonhidratlardan oluşmuştur.
•Zarın yapısında POR adı verilen delikler bulunur.
•Saydamdır
•Esnek, canlı ve seçici geçirgendir.
www.fendosyasi.com
7
HÜCRE DUVARI ( ÇEPER )
Komşu hücreler arasında biriken selüloz
tabakaların kalınlaşmasından oluşmuştur. Sadece
bitki hücresinde bulunur. Hücre zarının üzerinde
Selülozdan yapılmış bu yapıya ÇEPER adı da
verilir.
ÖZELLİKLERİ .
•Cansızdır.
•Dayanıklıdır.
•Tam geçirgendir.
•Selüloz ( polisakkarit ) yapılıdır.
www.fendosyasi.com
8
•Hücreyi korur ve hücreye şekil verir.
•Hücre için gerekli olan madde alışverişini yapar.
(Por adı verilen deliklerle yapılan madde alışverişi
difüzyon, osmoz ve aktif taşıma olayları ile
yapılır.)
•Hücrede Sitoplazmanın dağılmamasını sağlar.
www.fendosyasi.com
9
SİTOPLAZMA
Hücrenin çekirdekle hücre zarı arasını oluşturan
canlı, renksiz, yarı saydam, kolloid bir sıvıdır.
İçerisinde % 90 su bulunur. Su içerisinde ise
çözünmüş durumda protein, yağ, karbonhidrat,
tuz , vitaminler ve organel adı verilen küçük
yapılar bulunmaktadır.
www.fendosyasi.com
10
Bu maddeler, hücrenin hayatsal faaliyetlerini
sürdürebilmesi ve yapısını koruyabilmesi için
gereklidir. Organellerin, vücudumuzda bulunan
organlarımız gibi belirli görevleri vardır. Hayatsal
faaliyetlerin (kimyasal olayların) büyük bir kısmı
sitoplazmada meydana gelir. Bu faaliyetler sonucu
enerji açığa çıkarırlar ve hücrenin ihtiyacı olan
maddeleri üretirler.
www.fendosyasi.com
11
Canlı bir hücrenin çekirdeği, hücrenin
gelişmesi için gerekli tüm bilgiyi
taşıyan ve fonksiyonlarını kontrol
eden bir merkezdir.
Çekirdek
Çekirdek zarı
Hücreler üstlendikleri görevleri yerine
getirmek üzere farklı şekil ve
büyüklüklerde
bulunabilir.
Ama
çoğunda sadece bir çekirdeği vardır.
Çekirdekte belirli görevleri yerine
getirmek üzere programlanmıştır.
www.fendosyasi.com
12
1. ÇEKİRDEK ZARI :
2. ÇEKİRDEK PLAZMASI ( sıvısı )
3. KROMATİN AĞI (Kromatin iplik )
4. ÇEKİRDEKÇİK
www.fendosyasi.com
13
1. ÇEKİRDEK ZARI: Çekirdek ile sitoplazma
arasındaki madde alışverişini düzenler.
2. ÇEKİRDEK PLAZMASI: Organik ve inorganik
maddelerden oluşur. DNA’ ları bulundurur.
3. ÇEKİRDEKÇİK: Hücre bölünmesi sırasında
kaybolup, dinlenme döneminde tekrar ortaya çıkar.
www.fendosyasi.com
14
4. KROMATİN AĞI ( Kromatin İplik ): Çekirdek
içinde bulunan iplikçik şeklinde ağ sistemidir.
Hücrenin gerçekleştirdiği olaylar için gereken
talimatları taşırlar. Bu talimatların her biri
kromatin iplikte bulunan ve gen adı verilen
bölümlerde ayrı ayrı taşınır. Hücre bölünmesi
sırasında kıvrılarak kısalır ve kalınlaşır ve
Kromozom durumuna geçer. Kromozomlar adı
verilen yapılar ise hücrenin kalıtsal bilgisini
kuşaktan kuşağa aktarmak üzere hücre bölünmesi
sırasında ikiye bölünür.
www.fendosyasi.com
15
NOT
Çekirdek; bölünmenin, büyümenin, onarımın ve
tüm hayatsal olayların yönetim ve denetim
merkezidir.
Canlılardaki karakterlerin nesilden nesile geçmesi
çekirdekteki yapıda olur. Bitki ve hayvan
hücrelerinde birer tane çekirdek bulunur.
Karaciğer ve kas hücreleri birden fazla çekirdek
bulundurur.
www.fendosyasi.com
16
MİTOKONDRİ
Mitokondriler hücre içinde bulunan
sosis biçimli yapılardır. Hücrenin
enerji deposu olarak adlandırılan
mitokondriler şeker gibi besinleri
parçalayarak
enerji
sentezler.
Mitokondri hücredeki oksijeni besinin
yanması için kullanır ve işlem
sonucunda su ve karbondioksit açığa
çıkar. Bu enerji hücrenin tüm
fonksiyonları için gereklidir. Enerjiye
fazla
ihtiyacı
olan
yapılardaki
hücrelerde daha fazla mitokondri
bulunur.
www.fendosyasi.com
17
RİBOZOM
Ribozomlar, hücre içinde proteinleri sentezleyen
tanecikli yapılardır. Sitoplazma içinde serbest
halde bulunurlar yada hücre içinde başka yapılara
bağlıdırlar.
Ribozomlara hücrenin yapı taşları da denir. Bu
yapılar çekirdekten verilen bir kodu kullanarak
proteinleri özel bir sıraya dizerler. Ribozomlar
çoğunlukla proteinleri hücreden alırlar ve bunları
bir sıraya dizdikten sonra hücrenin devamını
sağlamak için kullanırlar. Ayrıca hücre dışına da
kullanılmak üzere salgılarlar.
www.fendosyasi.com
18
SENROZOM
Sentrozomlar hücre merkezinde
yada çekirdeğe yakın bölgede
birbirleriyle dik açı oluşturacak
şekilde yerleşik olan silindirik yapılı
içi boş yapılardır. Her bir sentrozom
üçerli gruplar oluşturmuş dokuz
adet ince tüpten yapılmıştır. Hücre
ikiye bölünürken, sentrioller hücrenin kutuplarına
doğru ayrılırlar. Bu sırada hücrenin genetik bilgisini
taşıyan kromozomları birbirinden uzaklaştırmak
aralarında iğ iplikçikleri oluşur.
www.fendosyasi.com
19
GOLGİ AYGITI
Keseciklerden oluşmuş, düzleşmiş
tabaka şeklinde bir yapıdır. Hücre
için gerekli maddeleri üreten ve
saklayan bir organeldir. Örneğin;
Hücre tarafından yapılan proteinler
golgi aygıtına aktarılır. Proteinler
buradan geçerken golgi tarafından
baloncuklar şeklinde paketlenir.
Daha sonra bu paketçiklerde gerekli
yerlere
ulaşmak
üzere
golgi
aygıtından ayrılır.
Golgi Aygıtı
www.fendosyasi.com
20
LİZOZOM
Lizozomlar yuvarlak kese biçimi
yapılardır. Güçlü bir kimyasal maddeye
sahiptir. Bu madde
ile; Hücreye
girebilecek
tehlikeli
bakteri
ve
maddeleri parçalar, aynı zamanda
hücrenin eskimiş bölümlerini yok eder.
Ayrıca hücrenin gerekli bölümlerinin
yenilenmesi için uyarıda bulunur.
Bu kese delinirse hücre kendi kendini
sindirerek yok olur. Bu yüzden lizozoma
intihar kesecikleri adı da verilir.
LİZOZOM
Görevleri vücudu bakteri ve virüslere
karşı korumak olan akyuvar hücreleri,
genellikle diğer hücre çeşitlerine göre
daha fazla lizozom içerir
www.fendosyasi.com
21
ENDOPLAZMİK RETİKULUM
Hücrenin içinde bulunan kıvrım ve
tünellerden oluşmuş bir ağ
sistemidir. Hücre içerisinde veya
hücre zarı ile çekirdek arasında
madde
alış
verişini
sağlar.
Üzerlerinde Ribozom taşıyanlara
granüllü Endoplazmik retikulum,
ribozom bulundurmayanlara ise
granülsüz endoplazmik retikulum
adı verilir. Granülsüz E.P.R hücre
zarını oluşturan lipid adı verilen
ENDOPLAZMİK
yağlı maddeleri üretir.
RETİKULUM
www.fendosyasi.com
22
KOFULLAR ( BOŞLUK )
Hayvan hücresinde çok küçük, bitki hücresinde
büyüktür. İçinde hücre özsuyu bulunur. Kofullar
genç bitki hücrelerinde küçük olmalarına karşın
yaşlı bitki hücrelerinde çok büyüktür. İçinde besin
maddeleri depolanır ve renk maddeleri bulunur.
Tek hücreli canlılarda; besin kofulu, boşaltım
kofulu, kasılma (kontraktil) koful bulunur.
Kofullar; Hücrenin beslenmesinde, boşaltımında,
madde alışverişlerinde, besinlerin depolanmasında
ve sindirimde görevlidir.
www.fendosyasi.com
23
Sadece bitki hücresinde bulunur. İçinde çeşitli
renkleri bulunduran PİGMENTLER vardır.
Plastitler üç çeşittir:
A) KROMOPLASTLAR
B) LÖKOPLASTLAR
C) KLOROPLASTLAR
www.fendosyasi.com
24
Kromoplastlar :
Sarı, kırmızı ve turuncu renkli pigmentler taşıyan
plastitlerdir. Bitki çiçeğinde, olgun meyvelerde ve
sebzelerde bol bulunur. Örnek : Domates, havuç
www.fendosyasi.com
25
Lökoplastlar :
Renksiz plastitlerdir. Bitkilerin kök, toprakaltı
gövde ve tohumlarında bulunur. Fotosentez
yapamazlar. Nişasta depo ederler. Lökoplastlar
ışık alınca kloroplasta dönüşürler.
Örnek : Patates yumrusu
www.fendosyasi.com
26
Kloroplastlar :
Yeşil renkli plastitlerdir. Bitkilerin yapraklarında
ham meyvelerde, sebzelerde, dallarda, otsu
gövdelerde bulunur.
Kloroplastlar fotosentez olayında görev alırlar.
Fotosentezle ışık enerjisini, kimyasal bağ
enerjisine’ ne (ATP) dönüştürürler.
ATP moleküllerinden organik moleküllere
aktarılan enerji, gerektiğinde kullanılmak üzere
kimyasal bağ enerjisi şeklinde saklanır.
www.fendosyasi.com
27
Kloroplastlarla, mitokondriler enerji
üretimi ve dönüşümünü gerçekleştiren iki
organeldir.
www.fendosyasi.com
28
www.fendosyasi.com
29
Hücre bütün bu organelleri kendisi üretir. Bunun
için hücre zarı aracılığı ile hücreye alınan küçük
molekülleri birleştirerek protein, yağ,
karbonhidrat gibi karmaşık yapılı ve hücreye özgü
büyük molekülleri oluşturur.
Bu molekülleri de bir araya getirerek organelleri
oluşturur. Bu gibi kimyasal değişmeler hücredeki
YAPIM olaylarıdır.
www.fendosyasi.com
30
Hücre yaşlandıkça organeller yıpranır ve görevini
yapamaz hale gelir. Bunların yok edilmesi gerekir.
Bu durumda hücre çeşitli yollarla organelleri
oluşturan büyük molekülleri parçalayarak küçük
yapı taşlarına ayırır.
Hücrede bu ve benzeri büyük yapılı moleküllerden
küçük yapı taşlarının oluşması olayı YIKIM adını
alır
www.fendosyasi.com
31
Hücredeki tüm yaşamsal etkinlikler
olaylar)
(Metabolik
1. YAPIM (Anabolizma:Özümleme)
ve
2. YIKIM (Katabolizma:Yadımlama)
olayları ile gerçekleşmektedir.
www.fendosyasi.com
32
BİTKİ VE HAYVAN HÜCRELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
BİTKİ HÜCRESİ
HAYVAN HÜCRESİ
A-Sitoplâzmalarında plastitler vardır.
B-Sitoplâzmalarında sentrozom
bulunmaz.
C-Hücre zarını çevreleyen hücre
duvarı (hücre çeperi) vardır.
D-Kofullar büyüktür.
E-Şekilleri genellikle köşelidir.
A-Sitoplâzmalarında plastitler yoktur.
B-Sitoplâzmalarında sentrozom
bulunur.
C-Hücre zarının dışında hücre duvarı
yoktur.
D-Kofullar küçük veya bulunmaz
E-Şekilleri genellikle yuvarlaktır.
www.fendosyasi.com
33
http://www.fendosyasi.com