küresel ısınmanın sağlık üzerine etkileri

KÜRESEL ISINMANIN SAĞLIK
ÜZERİNE ETKİLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Termal stres
İklim değişikliği ve kentsel hava kirliliği
Aeoro allerjenler
Sellerin infeksiyon hastalıklarına etkisi
Gıda kaynaklı hastalıklar
Su kaynaklı hastalıklar
Kemirici kaynaklı hastalıklar
Böcek tipleri
Besin kaynakları üzerine etkileri
Sıcak dalgaları ve soğuk
dönemler
• Sıcak dalgaları mevsimsel ölümleri
artırabilir. 1995 te Amerika-chıcago daki
sıcak dalga 514 ölüme ve 3300 acil
vakaya yol açmıştır.
• Yaşlılarda termoregülasyon kapasitelerinin
azalması kardivasküler,serebrovasküler
ve solunum sistemi hastalıkları olanları
daha çok etkileyecektir.
2003 Yılındaki sıcak hava
dalgası
Yer
Artmış mortalite (%
artış)
Tarih
İngiltere ve galler
2091 ölüm (%17)
4-13 ağustos
İtalya
3134 (%15)
1 haziran-15 ağustos
Fransa
14802 (%60)
1-20 ağustos
Portekiz
1854(%40)
Ağustos
İspanya
4151 (%11)
Haziran-ağustos
İşviçre
975 (%9)
Temmuz-eylül
Hollanda
1400-2200
Temmuz-eylül
Almanya
1410
1-24 ağustos
Sıcak hava dalgaları
• Ölümlerin çoğu kardiyovasküler, serebro vasküler, ve
solunumsal nedenlere bağlıdır.
• Şehir merkezlerinde sıcak hava etkisi daha hissedilir.
• Sıcaklığın artışı ile hava kirliliğide artmaktadır. Bu da
ölüm oranlarına katkıda bulunmaktadır.
• IPCC raporuna göre sıcak hava dalgasında artış kalp
ve solunum hastalıklarına bağlı ölümlere neden
olmaktadır. Son 20 yılda astım prevelansı ABDde 4
kat artmıştır.
• 2050 yılı için New york için 500-1000 kat, Detroit
için 100-150 kat ölüm beklenmektedir.
Termal stress
• Sıcak dalgalarının artışı ile daha sıcak
yazlar, daha ılık kışlar
beklenmektedir.Örneğin 1976 da
İngilterede görülen sıcak hava dalgası
küresel ısınma ile ilgilidir.
• Eskiden 310 yılda bir görülen sıcak
hava dalgaları artık 5-6 yılda bir
görülmektedir.
İklim değişikliği ve kentsel
hava kirliliği
• Hava kirliliğine uzun süre maruz kalma ciddi sağlık
problemlerine yol açar.Hava kirliliğine yol açan gazlardan radon
akciğer kanseri ile ilişkilidir.
• Yapılan çalışmalarda küresel ısınma troposferde radon
konsantrasyonunu arttırdığı bildirilmektedir.
• Temel hava kirleticileri ozon, sülfür dioksit, karbon monoksit,
nitrojen dioksit, kurşun ve partiküllerinin insan sağlığı üzerinde
olumsuz etkileri vardır.
• Bu parçacık ve gazların konsantrasyonu küresel ısınmadan
etkilenmektedir.
• Yapılan çalışmalarda kükürt dioksit ile kardiyovasküler ölüm
arasında ilişki kanıtlanmıştır.
• Bazı şehirlerde sıcak günlerde ozon seviyesinin artmasıyla
günlük mortalite ve morbidite arasında ilişki saptanmıştır.
İklim değişikliği ve kentsel
hava kirliliği
• Ozon gibi kirleticiler fotokimyasal reaksiyon
ile ortaya çıkmaktadır.
• Bu reaksiyonlar hava sıcaklığı ile artmaktadır.
• ABD yapılan bir çalışmada 4 C lık bir artışın
ozonu %10 artıracağı rapor edilmiştir.
• Starotosferik ozonun azalmasıda ozon
konsantrasyonunu artıracak diğer etmen
olacaktır.
• Çocuklar yetişkinlere göre daha fazla risk
altındadır.
İklim değişikliği ve kentsel hava
kirliliği
• İklim değişikliği orman ve çiftlik arazilerinde
yangınların görülme riskini arttırmaktadır. İnce
hava dumanı şeklinde oluşan hava kirliliğide
sağlığı olumsuz etkilemektedir.
• CDC 1998 yılında Florida yangınında astım,
bronşit ve göğüs kanseri nedeniyle acile
başvuranların sayısında önemli derecede artış
olduğunu bildirmiştir.
• Malezyada büyük yangında hastaneye
yatışlarda 2-3 kat artış olmuştur.
AEORO-ALLERJENLER
• Havada bulunan aero-allerjenler özellikle de
polenler mevsimlere göre değişmektedir.
Örneğin İngilterede çim polenlerinin ortaya
çıkma zamanı mevsimsel özelliklere göre 32
günlük bir değişkenlik gösterebilmektedir.
• Küresel ısınma polen mevsiminin uzamasına
neden olacak ve bunlara bağlı hastalıkların
artışına neden olacaktır.
• İklim değişikliğine bağlı olarak evlerdeki
hamam böceği, maytlar vb artacak ve astım
sıklığı artacaktır.
Seller, kuraklıklar ve kasırgalar
• Sellerden kaynaklanan ölümlerin çoğu su seviyesinin
yükselmesi ile boğulmaya neden olmasına bağlıdır.
• Polonya da 1997 deki selden sonraki 2 ay içerisinde 50
kişi post-travmatik stress bozukluğu nedeniyle intihar
etmiştir.
• Bazı durumlarda kimyasallar sel nedeniyle doğaya
karışmaktadır.
• Meuse nehrinin taşması sonucu ağır metaller toprağa
karışmış kurşun ve kadmiyum zehirlenmesi tehdidi
artmıştır.
• Etkilenen bölge endüstri ve tarım bölgesi olması riski
artırmaktadır
Seller, kuraklıklar ve kasırgalar
• Sellerden sonra hem gelir düzeyi düşük hem
de gelir düzeyi yüksek olan ülkelerde, ishalli
hastalıklar ve solunum yolu hastalıklarında
artış olmaktadır.
• Toksik, biyolojik ve kimyasal ajanlar
artmaktadır.
• Özellikle E.Coli, şigella, salmonella ve hepatit
a virusunun artmasına neden olmaktadır..
• Örneğin Ukrayna da 1997 selinden sonra
leptospiroz vakaları artmıştır.
El Nino
• El Nino, tropik Doğu Pasifikte okyanusun üst seviye
sularının aşırı ısınması sonucunda oluşan ve üç
veya daha fazla ay süren etkili bir hava olayıdır.
• El Nino olayı, Batı ve orta pasifikteki basınç
değişimine bağlıdır.Güney salınımları olarak ta bilinir.
• Günümüzde havanın yıldan yıla değişiminin ana
nedeni olarak tanımlanır.
• Örneğin Güney afrika, Brezilya ve Avustralya’ da El
Nino döneminin arkasından hemen kuraklık yaşanır.
İnsan yaşamını etkileyen aşırı yağışlarda El nino’ya
bağlanır.
• El Nino yıllarında diğer yıllara göre doğal felaketler
daha sık ve fazla yaşanır.
El Nino
• El nino ile bazı hastalıklar arasında ilişki
saptanmıştır.
• Etkilenen bölgelerin çoğunda yeniden sıtma
görülmüştür.
• Rift Vadisi ateşi (RVR) ile el Nino arasında ilişki
vardır. RVR mikrobik bir hastalıktır. Sivrisineklerle
taşınarak yayılır ve doğrudan böcekleri etkiler.
Kenya’da ortaya çıkışı kuru çayırlıklı yerlerde aşırı
yağış olduğu zamandır.
• İnek ve insan ölümlerine yol açmıştır.
• WHO Güney Somali ve Kuzey-doğu Kenya’da
yaklaşık 89.00 yeni vaka belirlemiştir.
Kuraklık
• Yine gelir düzeyi düşük olan ülkelerde
daha belirgin olmak üzere, beslenme
kalitesini, infeksiyöz hastalıkları
tetikleyerek ve orman yangınlarını
tetikleyip hava kirliliğine neden olarak
sağlığı etkileyebilir.
• Dünyadan kuraklıktan etkilenen insan
sayısını etkileyen en önemli faktör El
Nino siklusudur.
İklim değişikliği ve infeksiyon
hastalıkları
• Hem sıcaklığın hem de yüzey sularının vektör
kaynaklı enfeksiyon hastalıkları üzerinde
önemli etkileri bulunmaktadır. Dang ve sarı
humma gibi viral hastalıklar ile sıtmayı yayan
sivrisinek türlerinin özel bir önemi
bulunmaktadır.
• Sivrisinekler yavrulamak için durgun suları
kullanmaya ve yetişkinler yaşamlarını
sürdürebilmek için nemli ortama ihtiyaç
duyarlar.
• Daha yüksek sıcaklıklar vektör ürümesini
artırmaktadır.
Vektörle Bulaşan hastalıklar
• Vektörle bulaşan hastalıkların
bulaştırıcılığı 3 ana etken tarafından
belirlenir.
1-Vektörün yaşam süresi ve üreme
koşulları
2-Vektörün ısırma ya da sokma sıklığı
3-Patojen etkenlerin vektör içerisindeki
inkübasyon hızıdır.
Vektörle Bulaşan hastalıklar
• Vektörler genellikle iklimden, özellikle nem ve sıcaklıktan
etkilenirler.
• Vektörün iklime toleransı sınırlıdır.
• Tarla kullanımı da vektör dağılımını etkileyen bir diğer etkendir.
• Dış inkübasyon süresinin tamamlanması için belli minumum
sıcaklık gerekmektedir. Bu sıtma türleri için en hızlı gelişimi
sağlayan sıcaklık 27-31 derecedir. Bu sıcaklıkta 8 gün
PL.Vİvax için yeterli olabılırken, PL.malaria için 15-21 güne
ihtiyaç vardır.
• Sıcaklık düştükçe siklus uzayacaktır. Mesala 20 C bu süre iki
katına çıkacaktır.
• Sıcaklık vektörün hastalık yapma kapasitesinide ettkileyebilir.
Vektörle Bulaşan hastalıklar
• İlk aşamada artacak hastalıklar
sıtma
salmonella
Dang humması
Leşmanya
Şistosomiyazis
İklim değişikliğine hassas görülen
vektör aracılı hastalıklar
VEKTÖR
TEMEL HASTALIKLAR
Sivrisinekler
Sıtma, filaryazis, humma ateşi, sarı
humma, Nil Batısı ateşi
Kum sinekleri
Laşmanyazis
Triatominler
Chagas hastalığı
Ixod keneleri
Lyme hastalığı, kene ensefaliti
Çeçe sinekleri
Afrika tripanazoimazisi
Kara sinekleri
Onkoserkiyazis
Salyangoz (ara
konak)
Şistosomiyazis
Sıtma
• Sıtmanın ılıman iklimlerde daha yaygın hale
geleceği, tropikal ve subtropikal yüksek
bölgelerde artması beklenmektedir.
• Ek olarak 20-30 milyon kişi risk altındadır.
• Özelikle Endonezya risk altındadır.
• Aşırı muson yağmurları sivrisinek üremesini
artırır.
• El nino siklusundan sonraki yıl içinde sıtma
beş kat artmaktadır*
*Lancet 2002:360;830-834
Dang humması
• Ani başlayan ateş, başağrısı, eklem ve göz
arkası ağrıları ile kendini gösterir.
• Nadiren öldürücüdür,
• Etkeni flavovirustür.
• Kanamalı Dang humması ise öldürücüdür.
• Etken insanda ve sivrisinekte yaşayabilir.
• Etken hasta insanı sokan Aeds Aegypti türü
sinek tarafından sağlam insanlara taşınır.
Lyme hastalığı
• Sivrisineklerle taşınan arbovirus ensefalit salgınları
eskiden yalnızca hayvanlarda görülürken şimdi
insanlarda da görülmeye başlamıştır.
• Hayvanlardan 2-3 hafta sonra insanlarda arbovirus
ensefaliti belirlenmiştir.
• Hava sıcaklığının 3-5 C yükselmesi bu tür
ensefalitlerin daha kuzey enlemlerde de görüleceği
anlamına gelir.
• Lyme hastalığı sıklığı artmaktadır.
• ABD de belli başlı üç odak vardır.
• ABD vektör kaynaklı hastalıkların %90’ından
fazlasından sorumludur. Başlıca vektörler küçük ixodid
kenelerdir.
Lyme Hastalığı
• Artan insidans
& kene sayısındaki artışa
& Oturma alanlarının kırsala
genişlemesine
& geyik popülasyonundaki artış
& KÜRESEL ISINMA
Batı Nil hastalığı
• 1999 kadar bu virus sadece eski dünyada
görülmekteydi.
• İlk olarak 1937 de Uganda’da izole edilmiştir. Virus
kuzey Amerika’da hızla ortaya çıkmış ve hızla
yayılmıştır.
• 1999 da her şey değişti. Vakaların Uganda, Mısır ve
İsrail de patlak vermesine rağmen asıl patlama New
York , New Jersey ve Connecticut’ta da bildirildi.
• Neden küresel ısınma
• Daha nemli ve sıcak havanın hastalıkların
yayılmasına neden olan kemirgen ve böcek türlerinin
artışına neden olduğu teyit edildi.
Yeniden ortaya çıkan
hastalıklar
• Küresel ısınma ile bazı hastalıklar
yeniden uyanmaktadır.
• HIv pandemisi, verem, frengi önemlidir.
• Ebola, hantavirus, Lejyonerler hastalığı
sayılabibilir.
Kemirici kaynaklı hastalıklar
• Rodent popülasyonu, iklim koşullarından
etkilenmektedir.
• Ilık, nemli kış ve ilkbahar rodent
populasyonunu artırmaktadır. Bu da
insan-rodent karşılaşma riskini
artırmaktadır.
• Son yıllarda fare populasyonu artmıştır.
• Weil hastalığı artışı önemlidir. Fare
leptospiro taşıyıcısıdır.
Weil hastalığı (leptospira)
• Leptospiroz cinsi bakterilerle oluşan bir
spiroketal hastalıktır. Hayvanlardan insanlara
bulaşır. L.interrogans asemptomatik olarak
infekte hayvanlarda aylarca canlı kalabilir.
• Veteriner ve mezbaha işçilerinin yaklaşık
%15’inde infeksiyonların serolojik kanıtı
vardır.
• Leptospiroz kırsalda kentten 10 kat daha sık
görülür.
Weil hastalığı (leptospira)
• Türkiye'nin birçok bölgesinde yaşanan Sel sonrası oluşabilecek
salgın hastalıkların başında "Weil" olarak adlandırılan ve ölümcül
olabilen hastalığın geldiği belirtilmektedir. Sel sonrası; bulantı,
kusma, ateş, halsizlik ve karın ağrısı gibi belirtiler ortaya
çıkmaktadır. Çıplak ayakla, çıplak elle sulara veya doygunluğa
ulaşmış toprağa dokunmamak gerekmektedir. Weil Hastalığı;
sarılığa, böbrek ve karaciğer yetmezliğine yol açan, erken tanı ve
tedavi olmazsa ölüme neden olabilen bir hastalık türüdür. Sulara
mikrobun bulaşması fareler gibi kemirgenler aracılığıyla olmaktadır.
Bu hayvanlar kronik olarak hastalanmakta ve idrarlarıyla suları
infekte etmektedirler. Özellikle sellerde kanalizasyon suları ile içme
suları karıştığı için Weil Hastalığı'nda artış olabilmektedir. Bu
nedenle şehir içme suları kaynatılarak tüketilmeli veya hiç tercih
edilmemeli."Herhangi bir belirti ortaya çıkmadan hastalığın teşhis
edilmesi zordur.
BÖLGESEL VE ULUSAL BİR
ÖRNEK
KIRIM-KONGO
KANANAMALI
ATEŞİ
Virüsün Tarihçesi
• 1944-45
Kırım
– Kırım Kanamalı Ateşi
• 1956
Kongo
– Kongo Hastalığı
• 1968
– İki etkenin biyolojik olarak aynı olduğu bulunmuş
• 1979
– İki coğrafik bölgenin adına uygun olarak
Kırım-Kongo Kanamalı Ateş Virüsü
(Crimean-Congo Hemorrhagic Fever Virus; CCHFV)
Rezervuar ve Vektörler
Virüsün Rezervuarı ve Vektörü
Keneler
Ixodidae
Argasidae
(sert veya barınak kenesi)
(yumuşak veya arazi kenesi)
Hyalomma,
Dermacentor,
Rhipicephalus cinsleri
?
Kenenin Yaşam Siklusu ve Virüs
• Keneler bir defa virüsü alınca hayat
boyu infektif kalır ve virüsü yayar.
– Transovarial (anneden-yavruya yumurta
ile geciş),
– Trans-stadial (larvadan nimf ve erişkin
şekle geçiş)
– Veneral yolla geçiş
• Omurgalı
– İnek, koyun, keçi, yabani hayvanlar,
kanatlılar ve sürüngenler
• Omurgalılar kene tarafından infekte
edilir.
• Omurgalılarda kısa bir viremi gelişir (1
hafta) ve infeksiyonu asemptomatik
geçirirler.
• Omurgalılar bu esnada infekte olmayan
keneler için virüs kaynağıdır.
Larva
Nimf
Erkek erişkin
kene
Erkek erişkin
Hyalomma
Dişi erişkin
kene
Dişi erişkin
Hyalomma
Nimf (deriye yapışmış)
Dişi erişkin
Hyalomma kan emmiş
Risk altındaki ülkeler
CCHF virus izolasyonu
Böcek türleri
• Avrupa’da bazı böcek türleri enfeksiyon
hastalıklarına neden olmaktadır.
Sineklerin çoğu ve hamam böcekleri
gıda kaynaklı patojenlerin mekanik
taşıyıcılarıdır.
• Avrupa’da evlerde sıcaklık artışı ile
birlikte hamam böcekleri de artmıştır.
İklim değişiklerinin gıda
kaynaklarına etkisi
• İklim değişikliği toprak kalitesine, bitki hastalıklarının
insidansını ve tohum ve böcek popülasyonunu
değiştirerek te etkili olacaktır.
• Bundan sonraki 50 yılda iklim değişikliğinin gıda
üretimini etkileyeceği tahmin edilmektedir.
• Tarımda coğrafi değişiklikler ve ürün değişiklerinin
olması, sulamada kullanılan su miktarının azalması,
deniz seviyesinin yükselmesine bağlı olarak toprak
kaybı olmasına ve topraktaki tuz miktarının artması
kaçınılmazdır.
• Deniz seviyesinin yükselmesine ve su sıcaklığının
değişimine bağlı olarak deniz ürünlerinde azalma
olacağı bildirilmektedir.
• Deniz mikroorganizmalarının neden olduğu enfeksiyon
hastalıklarında da artış olacaktır.
İklim değişiklerinin gıda
kaynaklarına etkisi
• Özellikle immün sistemi baskılanmış
kişilerde Parahemolitucus toksini ile
kontamine olmuş istiridye tüketimi
ölümlere neden olmuştur.
• Yine kontamine olmuş midye tüketimine
bağlı ciddi sağlık sorunları bildirilmiştir.
• Alg toksini ile kontamine olmuş taze,
konserve veya donmuş balık tüketimi
benzer hastalıklara neden olmuştur.
İklim değişikliğinin sağlık üzerine olan
etkilerini azaltmak için ne yapılabilir?
• 1-Primordial koruma : İklim değişikliğinin
tamamen önlenmesi
• 2-Primer korunma: Çevresel etkenler nedeni
ile hastalıkların başlamasını önlemek için
alınacak tüm önlemler
• 3-Sekonder koruma: hastalıklar ortaya
çıktıktan sonra alınacak önlemler
• 4-Tersiyer koruma : Hastalıklar sonucu ortaya
çıkan morbidite ve mortaliteyi azaltacak tüm
önlemler
Değişik emisyon senaryoları yapıldığınde 2050 yılı
için tahmin edilen iklim değişikliği etkileri (milyon)
Küresel
Emisyon
senaryosu ısınma (C)
Su sorunu
Kıyıların
sular altında
kalması
açlık
Hiç önlem
yok
1.39
1053
23
22
Kyoto
hedefleri
(%5)
1.33
1053
22
20
%20
azaltma
1.22
909
21
17
%30
azaltma
1.19
891
20
16
İklim değişikliği’nin sağlık etkilerini azaltmak
için uyulacak adaptasyon stratejileri
• Adaptasyon müdahalelerinin amacı, iklim
değişikliğinden ölümleri azaltmak, hastalık
yaralanma ve sakatlık maliyetini olabildiğince
azaltmaktadır.
& İklimle ilişkili enfeksiyon hastalıkları için
halk sağlığı programları geliştirilmeli
& Coğrafi olarak hassas bölgelere sürveyans
sistemleri kurulmalı
&Vektör kaynaklı epidemilere hazır olunmalı
& Aşı programları yaygınlaştırmalı
İklim değişikliği’nin sağlık etkilerini
azaltmak için uyulacak adaptasyon
stratejileri
& Vektör kontrolu için uygun pektisitler
kullanılmalı
& Profilaksi ve tedavi amacı ile ilaç
stokları oluşturulmalı
&İklim değişikliklerine bağlı sağlık ve çevre
sorunlarını tüm sağlık personelleri bilmeli
ve gerekli koruyucu önlemleri alabilmeli
çÖzÜm.*.’+&
• Az enerji üretimine, verimli kullanıma, az
tüketime, ekolojik yaşama, yenilenebilir
kaynaklara dönüşe dayanan bir
paradigma değişikliği olmadan Dünya
içine girdiği bu sarmaldan kurtulamaz.