Plazma Lipidleri ve Ateroskleroz I

PLAZMA LİPİDLERİ VE
ATEROSKLEROZ I
Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜTF Biyokimya AD
2009
1
Total lipid
Total lipid tayini ile serumda tüm lipidler (trigliserid,
fosfolipid, kolesterol, yağ asidi, v.s.) tayin edilmiş olur.
Trigliserid tayininin yapıldığı laboratuvarlarda total lipid
tayinine gerek yoktur. Çünkü total lipid seviyesinde
meydana gelen değişiklikler genellikle trigliserid
seviyesindeki değişiklikleri yansıtır.
2
Total lipid tayininde kullanılan iki metot vardır:
-Sulfo vanilik asit metodu
-Kunkel fenol metodu
3
Trigliseridler
Trigliseridler, gliserolün üç tane hidroksil grubu ile yağ
asitlerinin oluşturdukları esterlerdir.
4
Trigliseridler, enzimatik metotlara dayalı ticari kit
kullanılarak tayin edilirler.
Trigliserid ölçümü öncesi 12 saatlik açlık gerekmektedir.
5
Total kolesterol
Kolesterol, steroid yapıda katı bir alkoldür; 17.karbon
atomuna bağlı hidrokarbon yan zincirinden dolayı lipid
özelliği gösterir.
6
Kolesterol, dışarıdan alındığı gibi, vücutta asetilCoA’dan da kolayca sentezlenir.
Kolesterol, safra asitleri, D vitamini ve steroid
hormonların sentezinde kullanılır. Ayrıca hücre
zarlarının yapısına katılır.
7
Normal plazma kolesterolünün %70’i yağ asitleri ile
esterleşmiş (ester kolesterol), %30’u da serbest haldedir.
Serum total kolesterol miktarı yaşla ilgilidir; 45 yaşın
altındakilerde %120-240 mg arasındadır. 45-60 yaşları
arasında %260 mg’ın üzerine kadar çıkabilir. 60
yaşından sonra düşmeye başlar.
8
Genel olarak erkeklerdeki total kolesterol miktarı
kadınlardakinden daha yüksektir.
Miyokard infarktüsü geçiren kişilerde, infarktüsten 24
saat sonra kan kolesterolü şiddetle azalır ve birkaç hafta
düşük seyreder.
Kan kolesterol seviyesi kolesterolemi tabiri ile ifade
edilir. Kanda kolesterolün artmasına
hiperkolesterolemi, azalmasına ise hipokolesterolemi
adı verilir.
9
Kan kolesterolünün arttığı haller:
-Ateroskleroz
-Karaciğer hastalıkları
-Böbrek hastalıkları
-Diabetes mellitus
-Hipotiroidi
-Lösemi
10
Kan kolesterolünün azaldığı haller:
-Hipertiroidizm
-Terminal portal siroz
-Terminal üremi
-Anemiler
-İnfeksiyonlar
11
Kolesterol, kloroformlu ortamda H2SO4 ile kırmızı renk
verir; buna Salkowsky reaksiyonu denir.
Kolesterol, kloroformlu ortamda sülfürik asit+asetik
anhidrit ile yeşil renk meydana getirir; buna
Liebermann-Burchard reaksiyonu adı verilir.
12
Kolesterol, kimyasal metotlarla veya enzimatik olarak
tayin edilebilir. Bu metotlar ya direkt ya da indirektirler.
Direkt metotlarda doğrudan serum veya plazma
kullanılır ve bunlar otoanalizörlere uyarlanabilir
olduklarından tercih edilirler.
13
Kolesterol tayin metotları:
A) Enzimatik olmayan metotlar
-Liebermann-Burchard metodu
-Deproteinizasyonlu kolorimetrik metot (Zak
metodu)
B) Enzimatik metot: Kolesterol esteri, kolesterol
esterazla hidroliz edilerek serbest kolesterol elde
edilir. Kolesterol oksidaz, oksijen kullanarak H2O2
oluşumunu sağlar. H2O2 , çeşitli bileşiklerle renkli
kompleks oluşturur; bu da 500 nm’de okunur.
14
Lipoproteinler
Lipoproteinler, lipidlerin plazmada taşınma
şekilleridirler.
15
Lipoproteinlerdeki protein olan apolipoproteinler
(apoproteinler), apo A, apo B, apo C, apo D, apo E gibi
adlandırılırlar.
16
Lipoproteinler, elektroforez, ultrasantrifüj,
ultrafiltrasyon ve elektron mikroskobik yöntemlerle
birbirlerinden ayrılırlar.
Ultrasantrifüjdeki yoğunluklarına göre lipoproteinler,
şilomikronlar, VLDL, IDL, LDL, HDL, Lp (a) şeklinde
alt gruplara ayrılırlar.
17
Lipoproteinler, elektroforezdeki ayrılmalarına göre
şilomikronlar (tok kişilerde görülür),  lipoprotein
(LDL), pre  lipoprotein (VLDL),  lipoprotein (HDL)
şeklinde alt gruplara ayrılırlar.
18
Şilomikronlar, eksojen (diyet) kaynaklı lipidlerin
taşınmasını sağlarlar. Bağırsak epitel hücrelerinde
sentezlenir ve lenf akımına karışarak dolaşıma girerler.
Bileşimlerinde en fazla trigliserid, en az protein bulunur.
Şilomikronlar, dolaşımda
damar endotelinde bulunan
lipoprotein lipaz enzimi
etkisiyle yapılarında bulunan
trigliseridlerin büyük kısmını
kaybederler; geriye şilomikron
kalıntıları kalır.
19
VLDL (çok düşük dansiteli lipoprotein), endojen
trigliserid bakımından oldukça zengindir. Karaciğerde
sentezlenir. Fonksiyonu, karaciğerde sentezlenen
trigliserid ve kolesterolü ekstrahepatik dokulara
taşımaktır.
20
LDL (düşük dansiteli lipoprotein), VLDL artığı olarak
damar içinde sentezlenir. Ekstrahepatik dokularda ve
karaciğerde reseptörleri bulunur. Bu reseptörlere
yapısında bulunan apo B-100 vasıtasıyla bağlanarak
katabolize olur.
21
Plazmada LDL’nin arttığı durumlarda makrofajlar
tarafından reseptör aracısız olarak alınır ve köpük
hücreleri oluşur. Köpük hücre oluşumu da ateroskleroza
sebep olur.
22
HDL (yüksek dansiteli lipoprotein), dokulardan
karaciğere kolesterol taşımaktadır. HDL kitlesinin
%50’si protein, %30’u fosfolipid, %20’si kolesteroldür.
HDL’nin artması organizmanın lehine, azalması ise
aleyhinedir.
23
Lp (a), LDL’ye benzeyen bir lipoproteindir. Başlıca
apolipoproteini apo B-100’dür. Özellikle karbohidrat
kalıntıları bakımından zengin olup fonksiyonu tam
olarak bilinmemektedir. Ateroskleroz riski ile ilişkili
olduğu tahmin edilmektedir.
24
Apolipoproteinler
Apo A, Apo AI, Apo AII ve Apo AIV olmak üzere üç
tiptir. HDL’nin major proteinleridirler.
Apo AI, LCAT enziminin aktivasyonunda ve böylece
ekstrahepatik dokulardan karaciğere serbest kolesterolün
HDL’de esterleştirilmek suretiyle taşınmasında rol
oynar. Apo AI’in artması organizmanın lehinedir.
25
Apo B, HDL dışındaki bütün lipoproteinlerin başta gelen
proteinidir. Apo B-100, Apo B-48, Apo B-26, Apo B-74
olmak üzere dört tipi vardır. Apo B-100 çoğunlukla
karaciğerde sentezlenir, Apo B-48 bağırsak duvarında
sentezlenir.
Apo B’nin artması organizmanın aleyhinedir.
Apo B-100, LDL’nin reseptörlerine bağlanmasında
önemli rol oynar.
26
Apo C, Açlık durumunda VLDL ve HDL’nin yapısında
bulunur. Apo CI, Apo CII, Apo CIII olmak üzere üç tipi
vardır. Apo CII, şilomikron ve VLDL katabolizmasını
sağlayan ekstrahepatik lipoprotein lipazın
aktivasyonunda önemli rol oynar. Apo CI, LCAT’ın
aktivasyonunda etkilidir.
Apo C’lerin önemli özellikleri, lipoproteinler arasında
transfer edilebilmeleridir. HDL’den VLDL ve
şilomikronlara, bunlardan da HDL’ye transfer edilirler.
27
Apo D, Lipoproteinler arasında kolesterol esterleri ve
trigliseridlerin transferinde rol oynamaktadır. Bu yüzden
kolesterol ester transfer proteini de denmektedir.
Kolesterol esterlerinin HDL’den trigliseridce zengin
lipoproteinlere transferini sağlar; buna karşılık
trigliseridi de HDL’ye transfer eder.
28
Apo E, karaciğerde sentezlenir. Plazmada HDL’nin
yapısına katılır. LCAT etkisiyle HDL’de ester kolesterol
birikince Apo E de HDL’den ayrılarak VLDL ve
şilomikronlara transfer edilir.
Şilomikron artıkları ve IDL’nin hepatik reseptörleri
tarafından tanınmalarını Apo E sağlar.
Apo E’nin, Apo EI, Apo EII, Apo EIII, Apo EIV ve Apo
EV olmak üzere beş çeşidi vardır.
29