Slayt 1 - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü
advertisement
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU KİRLİLİĞİ AÇISINDAN HASSAS ALANLARIN VE SU KALİTESİ HEDEFLERİNİN BELİRLENMESİ İLE HASSAS ALANLARIN YÖNETİMİNE İLİŞKİN ESASLAR İÇERİK Hassas Alan Kavramı Ulusal ve Uluslararası Mevzuat SÇD’de Hassas Alan Kavramı Mevcut Çalışmalar AB Üye Ülke Uygulamaları PHA/HA Belirleme Metodolojisi Hassas Alanlarda Yönetim Esasları Uluabat Gölü Uygulama Örneği 3 Hassas Alan ? Hassas Su Alanı Ötrofik olan Ötrofik hale gelebilecek Doğal tatlı su gölleri, Diğer tatlı su kaynakları, Haliçler ve kıyı suları, Önlem alınmaması halinde yüksek nitrat konsantrasyonları içerebilecek içme suyu temini amaçlanan yüzeysel tatlı sular, Daha ileri arıtma gerektiren alanlar Hassas Alan Çeşitleri HASSAS ALANLAR Nitrata Hassas Su Alanları Kentsel Atıksulara Hassas Su Alanları Nitrata Hassas Bölgeler 5 Uluslararası Mevzuat • Kentsel Atıksu Arıtımı Direktifi (91/271/EEC) • Nitrat Direktifi (91/676/EEC) • Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) • Yeraltı Suyu Direktifi • Tatlı Su Balıkları Direktifi 6 Kentsel Atıksu Arıtımı Direktifi 7 Nitrat Direktifi AMAÇ: Tarımsal kaynaklardan gelen nitratın yol açtığı su kirliliğinin azaltılması ve gelecekte meydana gelebilecek kirlilik artışının önlenmesidir. Kirlenmiş suların tanımlanması (ya da kirlenme riski altındaki) (>50 mg/l nitrat) İzleme İyi Tarım Uygulamaları Kodu (gönüllülük esaslı) Nitrata Hassas Bölgelerin Belirlenmesi (4 yılda bir gözden geçirme) Eylem Programları (zorunlu) Raporlama Gübrenin depolanma, belirli koşullar altında araziye uygulama koşulları (suya doygun, dondurulmuş veya karla kaplı zemin, eğimli arazi, nehir yollarının kıyıları), hayvan gübresi miktarının < 170 kg N/ha’ı geçmemesi gerektiği hususları yer almaktadır. 8 Su Çerçeve Direktifi HEDEF (2015) İyi Su Durumu İyi ekolojik İyi kimyasal Büyük ölçüde değiştirilmiş ve yapay su kütlelerinde; İyi ekolojik potansiyel 9 Hassas Alanların Yönetimi Kentsel Atıksu Arıtımı Direktifi (91/271/EEC) Nitrat Direktifi (91/676/EEC) SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ SÇD daha önceki AB mevzuatının ortaya koyduğu gerekleri de tamamen dikkate alarak suda ötrofikasyon yönetimi için daha tutarlı ve bütüncül bir yaklaşım ortaya koymaktadır. 10 SÇD’de Hassas Alan Kavramı Madde 6 ve Ek-IV’de belirtilen “koruma alanları” ile ilgili hükümler: insani kullanım amaçlı su temini için tahsis edilen alanlar, ekonomik bakımdan önemli sucul türlerin korunması için tahsis edilen alanlar, yüzme suyu olarak tahsis edilen alanlar dahil, rekreasyon alanları olarak tahsis edilen su kütleleri, hassas su alanları, nitrata hassas bölgeler dahil olmak üzere nütrient açısından hassas alanlar Natura 2000 alanları dahil olmak üzere korumanın özellikle su durumunu koruma ve iyileştirmeye dayandığı habitatlar ya da türlerin korunması için tahsis edilen alanlar SÇD’nin 10. Maddesi “Bütüncül Yaklaşım İlkesi” çerçevesinde, noktasal ve yayılı kaynaklı kirliliğin kontrolü için uygulamalar: mevcut en iyi tekniklere dayalı emisyon kontrollerinin yapılması, ilgili emisyon sınır değerlerinin oluşturulması, yayılı kaynaklı kirliliğin bulunması halinde kontroller dahil olmak üzere en iyi çevresel uygulamaların gerçekleştirilmesi 11 Direktiflerde Ötrofikasyon DİREKTİF & POLİTİKA Su Çerçeve Direktifi ÖTROFİKASYON DEĞERLENDİRME GEREKLERİ Nutrient zenginleşmesinin biyolojik ve fiziko-kimyasal kalite unsurlarını etkilediği Ekolojik Durum sınıflaması içinde yer almıştır. ÖTROFİKASYONLA İLGİLİ MİNİMUM İZLEME GEREKLERİ Fitoplankton (6 ay), sucul flora (3 yıl), Makro omurgasızlar (3 yıl), balıklar (3 yıl) Hidromorfolojik kalite unsurları (Hidroloji sürekli - 1 ay; diğerleri 6 yıl) Fiziko-kimyasal kalite unsurları (3 ay) Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi Nitrat Direktifi Ötrofikasyondan etkilenmiş su kütleleri veya önlem alınmazsa yakın gelecekte ötrofikasyondan etkilenebilecek su kütleleri) uyarınca hassas alanları belirlemek amacıyla “Kirlenmiş suları” belirlemek ve bu suların havzasını nitrattan zarar görebilir bölgeler olarak tayin etmek En az dört yılda bir mevcut hassas alanlar gözden geçirilir ve yeni alanlar tayin edilir. Yüzey suyu ve yeraltı suyunda nitrat konsantrasyonunu belirlemek için bir yıllık süre boyunca izlenmelidir. Bu izleme program en az dört yılda bir tekrarlanmalıdır. Yüzey suları, haliçler ve kıyı sularının ötrofikasyondan etkilenme durumu dört yılda bir gözden geçirilmelidir. 12 Ötrofikasyona Dayalı Su Kütleleri Sınıflandırması Ekolojik durum Çok iyi İyi Orta Zayıf Kötü SÇD normatif tanımı Neredeyse hiç zarar görmemiş Kompozisyon ve biyokütlede küçük değişim Kompozisyon ve biyokütlede orta dereceli değişim Biyolojik topluluklarda önemli değişimler Biyolojik topluluklarda ciddi değişimler KASAD Ötrofik değil, hassas alan olarak tayin edilmesine gerek yok Nitrat Direktifi Ötrofik değil, kirlenmiş bir su değil, nitrattan zarar görebilir bölge olarak tayin edilmesine gerek yok Ötrofik değil, hassas alan Ötrofik değil, kirlenmiş bir su değil, olarak tayin edilmesine nitrattan zarar görebilir bölge olarak gerek yok tayin edilmesine gerek yok Ötrofik veya yakın gelecekte ötrofik hale gelebilir, hassas alan olarak tayin edilmesine gerek var Ötrofik veya yakın gelecekte ötrofik hale gelebilir, kirlenmiş su, nitrattan zarar görebilir bölge olarak tayin edilmesine gerek var Ötrofik, hassas alan olarak Ötrofik, kirlenmiş su, nitrattan zarar tayin edilmesine gerek var görebilir bölge olarak tayin edilmesine gerek var Ötrofik, hassas alan olarak Ötrofik, kirlenmiş su, nitrattan zarar tayin edilmesine gerek var görebilir bölge olarak tayin edilmesine 13 gerek var Ötrofikasyon Kapsamında SÇD Ekolojik Durum Kavramı İstenmeyen etkiler: ekosistemdeki diğer sucul flora, balık, bentik omurgasızlar unsurlarının durumunun orta düzeye veya daha kötü bir düzeye gelmesi, koruma alanlarına’ ilişkin belirlenen hedeflerin yerine getirilmemesi, insan sağlığına olumsuz etkiler. biyolojik kalite unsurları ve fizikokimyasal kalite unsurları ekolojik durum sınıflandırmasında birlikte değerlendirilmelidir 14 BİYOLOJİK ELEMENTLER (NEHİRLER) Hassas Alanlara Etkileyen Parametreler Fitoplankton Makrofit Makroomurgazsızlar Fitobentozlar Balıklar BİYOLOJİK ELEMENTLER (GÖLLER) Kompozisyon ve sucul flora zenginliği Kompozisyon ve bentik omurgasız fauna Balık faunasının kompozisyonu, bolluğu ve yaş yapısı Kompozisyon, bolluk ve fitoplankton biyokütlesi Kompozisyon ve diğer sucul flora zenginliği Kompozisyon ve bentik omurgasız fauna bolluğu Balık faunasının kompozisyonu, bolluğu ve yaş yapısı GENEL KİMYASAL VE FİZİKO-KİMYASAL PARAMETRELER (Minimum) NEHİRLER GÖLLER Çözünmüş Oksijen Seki Diski Alkalinite Oksijen Doygunluğu Sıcaklık Kalsiyum BOİ Çözünmüş Oksijen Magnezyum TOK Oksijen Doygunluğu Sodyum Çözünmüş Organik Karbon BOİ Potasyum Klorür Klorür Sülfat Elektrik İletkenliği Elektrik İletkenliği Amonyum Ortofosfat + Toplam Fosfor Ortofosfat Nitrit pH Nitrat Klorofil-a Alkalinite Toplam Fosfor Amonyum/Amonyak Toplam Çözünmüş Fosfor Nitrit pH bolluğu Fitoplankton Makrofit Balıklar 15 SÇD’de Ötrofikasyona Dayalı İzleme • Operasyonel İzleme Çevresel hedeflerini yerine getirememe riski taşıdığı belirlenen bütün su kütleleri • Gözetimsel İzleme Farklı ekolojik durumlarda bulunan su kütlelerinin, özellikle çevresel hedeflerini yerine getirememe riski taşımadığı belirlenen su kütlelerinin (iyi ve çok iyi durumdaki su kütleleri) de dahil edilmelidir. Gözetimsel izleme ve operasyonel izleme ağı hassas alanlara etkileyen tüm parametreleri kapsadığından, SÇD kapsamında nütrient açısından hassas alanlara yönelik ek izleme gereklilikleri bulunmamaktadır. 16 Ulusal Mevzuat Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Kentsel Atıksuların Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik Su Havzalarının Korunması ve Yönetim Planlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmelik Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği Yüzeysel Sular ve Yeraltı Sularının İzlenmesine Dair Yönetmelik Durgun Yerüstü Kara İç Sularının Ötrofikasyona Karşı Korunmasına İlişkin Tebliğ 17 AB Üye Ülke Uygulamaları Belirli bir metodoloji bulunmamakta, uygulamalar belirli basamaklar çerçevesinde ilerlemektedir. Direktifteki yasal gerekliliklerin yerine getirilmesi (yasal mevzuatın oluşturulması) Prosedürler İzleme Uzmanların değerlendirmesi Araştırma Politik kararlar Bu temel basamaklar; üye ülkelerin her birinde o ülkenin yapısına ve bakış açısına göre farklı uygulamalar gerçekleştirilerek yerine getirilmiştir 18 KASAD’ a göre AB Üye Ülke Uygulamaları HASSAS ALAN BELİRLEME YAKLAŞIMI ÜLKELER Tüm ülkeyi hassas alan ilan ederek, Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, tüm ülkede üçüncül arıtmayı şart Estonya, Litvanya, Luxemburg, Malta, Polonya, koşmuştur. Hollanda, Slovakya, İsveç, Finlandiya, Bulgaristan ve Romanya Bağımsız hassas su kütleleri ve su Güney Kıbrıs, Almanya, Macaristan, Slovenya, İspanya, Fransa, Yunanistan, İrlanda, İtalya, Portekiz, toplama havzaları ve İngiltere KASAD ‘a göre, topraklarının tamamında daha ciddi arıtma yapan veya tüm kentsel atık su arıtma tesislerine giren toplam azot ve toplam fosfor yükünün tamamında % 75 azalma sağlayan Üye Ülkeler hassas su kütleleri belirlemek zorunda değildir. 19 ND’ ye göre AB Üye Ülke Uygulamaları Nitrat Direktifi’ye göre, Üye Ülkeler ulusal topraklarında eylem programlarını oluşturup uygularlarsa nitrata hassas bölgeleri belirleme zorunluluğundan muaf tutulmaktadırlar. HASSAS ALAN BELİRLEME YAKLAŞIMI ÜLKELER Tüm ülkeyi Nitrata Hassas Bölge ilan ederek Avusturya, tek bir Eylem Planı uygulanması yaklaşımı İrlanda, Danimarka, Finlandiya, Almanya, Litvanya, Luxemburg, Malta, Hollanda, Slovenya, Spesifik NHB belirleyerek ayrı ayrı Eylem Güney Kıbrıs, Almanya, Macaristan, Planları uygulanması yaklaşımı İspanya, Fransa, Yunanistan, İtalya, Portekiz, İngiltere, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Polonya, Slovakya, İsveç, Bulgaristan ve Romanya 20 Ülkemizde Yapılan Çalışmalar • SINHA Projesi (kıyısal alanlarda) 2008-2011 • Karadeniz’de Tarımsal Kirliliğin Kontrolü Projesi • AB Nitrat Direktifinin Türkiye’de Uygulanması Projesi (MATRA) (2005-2006) • Türkiye’de Nitrat Direktifinin Uygulanması IPA Projesi (2009-2012) • Deniz ve Kıyı Suları Kalite Durumlarının Belirlenmesi ve Sınıflandırılması Projesi (DeKoS) (2011-2013) 21 Hassas Alanların Belirlenmesi Metodolojisi • Su Kütlelerinin ve Tipolojilerin Belirlenmesi • Baskı etki analizi ve kirlilik yüklerinin belirlenmesi • Potansiyel hassas alanların belirlenmesi • İzleme Çalışmaları • Nihai Hassas Su Alanlarının ve Hassas Bölgelerin Belirlenmesi 22 Su Kütlelerinin Belirlenmesi-Kabuller Minimum Su Kütlesi Alanı : Nehirler için 100 km2 , göl ve göletler için 50 Ha Noktasal Baskı, Eşdeğer Nüfus>10000 kişi ; Yayılı Baskı, Tarım alanı > % 60 Strahler ölçeği kullanılmıştır ancak Strahler 1 ve 2 ihmal edilmiştir. Nehirler içmesuyu alt havzasında veya korunan alan sınırları içerisinde ise Strahler ölçeğine bakılmaksızın su kütlesi olarak belirlenmiştir. Nehir üzerinde büyük ölçüde değiştirilmiş kısım su kütlesinin % 10’undan fazla ise bu kısım mevcut su kütlesinden ayrılarak ayrı bir su kütlesi olarak değerlendirilecektir. Jeoloji katmanı kalkerli, bazik, silisli, alüvyonlu ve karışım olmak üzere 5 alt tipte olup, belirlemede yüksek mineralli (kalkerli ve bazik) ve düşük mineralli (silisli) olmak üzere 2 kategoride değerlendirilmiştir. 23 Tipolojinin Belirlenmesi-Nehirler KRİTER SINIR DEĞERLER KOD Akış Rejimi Mevsimsel Sürekli A1 A2 Sürekli Mevsimsel KRİTER Rakım Eğim Jeoloji SINIR DEĞERLER 0-800 m 800-1600 >1600 m < %2 > %2 Yüksek Mineralizasyonlu Düşük Mineralizasyonlu KOD R1 R2 R3 E1 E2 KRİTER Rakım Eğim Jeoloji J1 Drenaj Alanı J2 Yağış SINIR DEĞERLER KOD 0-800 m 800-1600 >1600 m < %2 > %2 Yüksek Mineralizasyonlu Düşük Mineralizasyonlu < 1000 km2 / < 3000 km2 > 1000 km2 / >3000 km2 < 400 mm > 400 mm R1 R2 R3 E1 E2 J1 J2 D1 D2 Y1 Y2 Tipolojinin Belirlenmesi-Göller KRİTER Rakım Derinlik Alan Jeoloji SINIR DEĞERLER KOD < 800 m 800-1600 m > 1600 m <5m >5m < 500 ha > 500 ha Yüksek Mineralizasyonlu Düşük Mineralizasyonlu R1 R2 R3 D1 D2 A1 A2 J1 J2 Hassas Alanların Belirlenmesi Metodolojisi 26 Hassas Alanların Belirlenmesi-Yöntem Nehirler için İçme suyu barajları/gölleri Sulak Alanlar (Uluslar arası öneme sahip) RAMSAR Alanları Özel Çevre Koruma Alanları (ÖÇK) Tebliğde belirlenmiş olan kıyı bölgelerindeki hassas alanlara drene olan su kütlesi Göller için İçme suyu barajları/gölleri Sulak Alanlar (Uluslar arası öneme sahip) RAMSAR Alanları Özel Çevre Koruma Alanları (ÖÇK) HASSAS ALAN olarak kabul edilmiştir. 27 Potansiyel Hassas Alanların Belirlenmesi-Yöntem 1. AŞAMA • SWAT Model sonuçları 2.AŞAMA (Genel Tarama Yaklaşımı) • Göller için: -Model yoluyla hesaplanan TSI (TN, TP ve Klorofil-a) • Nehirler için: -DSİ su kalitesi izleme sonuçları -Baskı-etki analizi (noktasal, yayılı ve morfolojik) -Duyarlılık İndeksi 3. AŞAMA • Uzman Görüşleri Birlikte değerlendirilerek POTANSİYEL HASSAS ALANLAR belirlenmiştir. Modelleme Süreci Toprak Arazi kullanımı özellikleri Meteoroloji • Gübre kullanımı Topografya • Noktasal kaynaklar Model önişlemcisi (SWATLab) SWAT için temel girdi dosyaları • Atmosfer • Yerleşimlerden gelen emisyonlar •… Temel girdi verilerini içeren veritabanı ve CBS dosyaları SWAT Zamana ve konuma bağlı • Hidroloji süreçler • Yayılı yükler • Su kütlelerindeki su kalitesi Çalışmaya özel geliştirilmiş yardımcı programlar Nihai SWAT girdileri Su kütlelerinde ötrofikasyonla ilgili su kalitesi parametrelerin zamana göre değişimleri CARLSON TROFİK İNDEKSİ Göl Su Kütlesi ( Özel Statüsü Olmayan) Carlson İndeks Değerleri Göl Su Kütlesi Durumu Doğal Göller - Potansiyel Hassas Su Kütlesi > 55 55-40 Hassas Su Kütlesi Potansiyel Hassas Su Kütlesi 40-30 <30 - Baraj Gölleri (TSI) Maksimum II.AŞAMA –Yeni Yöntem Yaklaşımı Noktasal Baskı Puanı x Noktasal Baskı Ağırlık Katsayısı + Yayılı Baskı Puanı x x Düzeltme Faktörü (Eğime göre) Yayılı Baskı Ağırlık Katsayısı + Diğer Baskılar *Su çekimi (+1), *Mev. debi (+1), *Morf. baskı (+1)] DUYARLILIK SKORU 31 II.AŞAMA –Noktasal Baskı Puanı Noktasal baskı puanını belirlemek için oluşturulan TN ve TP kriterleri* TN YÜKÜ (ton/yıl) PUAN <3 3-8 8 - 20 20 - 75 75 - 250 > 250 0 1 2 3 4 5 TP YÜKÜ (ton/yıl) < 0,5 0.5-1.5 1.5 – 3.5 3.5 - 12 12 - 40 > 40 PUAN 0 1 2 3 4 5 Noktasal baskı puanı, kentsel kirlilik yükleri ile endüstriyel kirlilik yüklerinin TN ve TP (ton/yıl) yük toplamlarının aşağıda verilen skalaya tabi tutulması sonucu TN’ye göre ve TP’ye göre aldığı puanlardan daha yüksek olan puanın seçilmesiyle oluşur. Noktasal baskı ağırlık katsayısı : 0,7 *Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği’nde verilen “Nüfusa bağlı olarak atıksu oluşumu ve kirlilik yüklerinin değişimi” değerleri baskı unsuru olma kriteriyle birlikte düşünülerek dikkate alınmıştır. 32 II.AŞAMA –Yayılı Baskı Puanı Yayılı baskı puanını belirlemek için oluşturulan TN ve TP kriterleri TN YÜKÜ (ton/yıl) PUAN <8 8 - 35 35 - 110 110 - 350 350 - 1250 > 1250 0 1 2 3 4 5 TP YÜKÜ (ton/yıl) <1 1-5 5 - 15 15 - 40 40 - 140 > 140 PUAN 0 1 2 3 4 5 Yayılı baskı puanı, SWAT modellemesi sonucu elde edilen toplam yayılı TN ve TP yük toplamlarının tablolarda verilen skalaya tabi tutulması sonucu TN’ye göre ve TP’ye göre aldığı puanlardan daha yüksek olan puanın seçilmesiyle oluşur. Yayılı baskı ağırlık katsayısı : 1 33 II.AŞAMA–Düzeltme Faktörü Düzeltme faktörü olarak belirlenen eğim için belirlenen kriterler EĞİM PUAN < 0.003 1 0.003 - 0.02 0,75 0.02 - 0.04 0,5 0.04 - 0.1 0,2 > 0.1 0,05 34 II.AŞAMA–Diğer Baskılar “Diğer baskılar” olarak belirlenen kriterler her biri +1’er puan olarak eklenmektedir. Uzman görüşleri doğrultusunda dikkat edilmesi gereken diğer baskılar; *debinin mevsimsel oluşu (+1) *su çekimi (+1) *morfolojik baskı (HES veya baraj çıkışı) (+1) Sonuçta elde edilen değer su kütlesinin ötrofikasyona karşı duyarlılığını değerlendirmede her bir havza özelinde kullanılacak olan skoru vermektedir. 35 Nehir Su Kütleleri PHA için Belirlenen Baz Puanlamalar Havza Adı Akarçay Antalya Aras Asi Batı Akdeniz Batı Karadeniz Burdur Büyük Menderes Ceyhan Çoruh Doğu Akdeniz Doğu Karadeniz Fırat-Dicle Baz Puan Değeri 4,5 5 5 4 4,5 6 4 4,5 4 5 4 4 4,5 Havza Adı Gediz Kızılırmak Konya Kuzey Ege Küçük Menderes Marmara Meriç-Ergene Sakarya Seyhan Susurluk Van Gölü Yeşilırmak Baz Puan Değeri 6 5 3 4,5 5 5 5 5 4 4 4 5 PHA’larda İzleme -Fizikokimyasal pH Sıcaklık Çözünmüş Oksijen Seki Diski Derinliği Klorofil-a Askıda Katı Madde İZLEME SIKLIĞI (YILDA YAPILACAK ÖRNEKLEME SAYISI) GÖLLER/BARAJLAR NEHIRLER DERIN SIĞ 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Toplam Organik Karbon 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) Toplam Azot Nitrat Amonyum Toplam Fosfor Fosfat 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) 4 (Mevsimsel) PARAMETRE Göller için (300 ha> 2 nokta) (300 ha< 1 nokta) Nehirler için Pha’ların Her Birine En Az Bir Nokta 37 İzleme Çalışmaları-Biyolojik İzleme İzleme parametreleri: • Göller : Fitoplankton (tek nokta) Sığ göllerde fitoplankton ve makrofit • Nehirler : Makroomurgasızlar İzleme sıklığı: • Göller : Bir defa (15 Eylül-15 Ekim) Cyanobacteria artışı olan sonbahar döneminde • Nehirler : Bir defa Çeşitliliğin yüksek olduğu ilkbahar döneminde: Ege Akdeniz’de Mart -Mayıs (en geç Haziran’ın ilk haftası) ve Doğu ve Karadeniz için Haziran-Temmuz Kıyı Hassas Alanların Belirlenmesi 39 HASSAS ALANLARDA YÖNETİM ESASLARI 40 41 Hassas Su Kütlelerinde Alınabilecek Önlemler Ekolojik açıdan uygun ve nihai sonuç alınabilen kontrol metotları : Su kütlesini korumaya yönelik önlemler Su kütlesini iyileştirmeye yönelik önlemler 42 Su Kütlesini Korumaya Yönelik Önlemler Nutrientlerin su ortamına girişini kontrol altına almaya yönelik faaliyetlerdir. 1)Noktasal kaynakların kontrol altına alınması, 2)Yayılı kaynakların kontrol altına alınması, 3)Akış yönünü değiştirmek, 4)Hassas su kütlesini besleyen kaynakların kontrolü, 5)Kirliliğin kaynakta kontrol edilmesidir. 43 İyileştirmeye Yönelik Önlemler Doğrudan su kaynağında yapılan çalışmalarıdır. İyileştirme çalışmalarının başarılı olabilmesi için dış kaynaklardan su ortamına gelen nutrient vb. maddelerin kontrol altına alınmış olması gerekmektedir. İyileştirme teknikleri kontrol tekniklerini tamamlayıcı/bütünleyici çalışmalar olarak da görülebilir. • Hipolimnetik Havalandırma ve Suyun Çekilmesi • Kimyasal madde ilavesi • Göl tabanının kaplanması ve dip tarama • Biyomanipülasyon 44 Hipolimnetik Havalandırma Suyun Çekilmesi Hipolimniondan su çekip, emilen suyu, yukarıda yeterli çözünmüş oksijeni bulunan havalı su ile karıştırarak çalışan aeratörler vasıtasıyla havalanmasının sağlandığı bir yöntemdir . Organik maddelerin ayrışmasına yardım eder ve alg yoğunluğunun azalmasını sağlar Havzadan göle fosfor girdisi sürdükçe işlemin sürekli yinelenmesi gerekir Çok pahalıdır. Uzun vadede kalıcı çözüm üretmez. 45 Kimyasal Madde İlavesi • Kimyasal maddeler (demir, kalsiyum ve alüminyum) su ortamı ya nutrientleri çöktürmek amacıyla • alüminyum hidroksitlerin dip çamuru üzerinde 2.5-5 cm kalınlığında bir tabaka , sedimentte tutulmuş olan fosforun su ortamına geçişi azaltılabilmektedir. • Dezavantajları: yüksek dozlarda alümun kullanılması sonucu göllerde pH düşmesi ve çözünmüş alüminyum konsantrasyonunun artarak balıkları ve diğer canlıları zehirlemesi, tekrarlanma gereksinimi ve çok büyük göller için ekonomik olmaması 46 Göl tabanının kaplanması ve dip tarama • • Göl tabanının kaplanması Sediment ve su ara yüzeyinin fiziksel bir bariyerle örtülmesi sonucunda nutrient transferinin engellendiği bu metot sedimentin su ortamına olan etkisinin azaltılmasını sağlamaktadır. (gölün kışın donması) Oldukça düşük maliyetli ve etkili bir teknik Dip tarama Sedimentin üzerinde bulunan besi baddesince zengin bölge taranarak mekanik bir şekilde gölden uzaklaştırılır. Yaygın kullanım alanı, pahalı Dip balıklarına zarar verebileceği göz önünde bulundurulmalıdır. 47 Biyomanipulasyon Otçul balık stokunun azaltılması ve/veya etçil balık aşılanması Buna bağlı olarak zooplankton avlanma baskısında artış ve fitoplanktonda azalma, su kalitesinde artış, su içi bitkilerde artış Toplam fosfor ve klorofil-a konsantrasyonlarında azalma Ilıman göllerde yararlı bir restorasyon tekniği ancak tropikal göllerde aynı etki gözlenmez (yüksek balık çeşitliliği, yıl içinde birden fazla yumurtlama, yukarıdan aşağı kontrol mekanizmalarının zayıf olması) %60 başarılı bir yöntem, etkisi genellikle 4-5 sene. 48 ULUABAT GÖLÜ HAVZASI SU KALİTESİ EYLEM PLANI Uluabat Gölü Marmara Denizi‘nin güneyinde yer alır. Gölün alanı yaklaşık 15409 hektardır. Maksimum derinliği 6 m olan sığ göldür. RAMSAR alanıdır. Gölü besleyen en önemli su kaynağı Mustafakemalpaşa Çayı’dır. Gölün güneybatısındaki tarım alanlarının drenaj suları da göle verilmektedir. 50 Uluabat Gölü-Baskı Unsurları • Tarımsal faaliyetler • Arıtılmamış evsel atıksu deşarjları -Akçalar Kasabası, Mustafakemalpaşa ilçesi • Arıtılmamış endüstriyel atıksu deşarjları -Mustafakemalpaşa ‘da AAT’si olmayan 23 adet süt işleme tesisi, • Düzensiz katı atık depolama alanları -Yeşilova, Tepecik, Yalıntaş, Tatkavaklı Beldeleri ile Mustafakemalpaşa ilçesi • Ağır metal kirliliği -Orhaneli Çayı ve Emet Çayı ile taşınan bor, arsenik kirliliği • Erozyon • Avlanma 51 Uluabat Gölü-Baskılar 52 Uluabat Gölü-Arazi Kullanımı 53 Uluabat Gölü-Analiz Sonuçları 54 Kirlilik Yükü- Trofik Durum Türkiye’de Havza Bazında Hassas Alanların ve Su Kalitesi Hedeflerinin Belirlenmesi Projesi kapsamında SWAT Modeli ile belirlenen kirlilik yükü: CARLSON İNDEKSİ TN TP CHL-A Durum 62,3 77,7 62,4 HİPERTROFİK GÖL ADI TROFİK DURUM (İzleme Sonuçları) Hassas Alanlar Projesindeki Durum Uluabat Gölü Ötrofik HA (RAMSAR) 55 Evsel Atıksuların Arıtılması Eylemler 1.A Mustafakemalpaşa Belediyesi AAT inşaatının tamamlanarak işletmeye alınması Akçalar Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi’nin inşaatının tamamlanarak işletmeye alınması (Akçalar, Fadıllı, Başköy, 1.B Çatalağıl,Karacaoba, Ayva, Unçukuru yerleşimleri ne hizmet eden) 1.C Nüfus < 500 için; Fosseptik yapılması 500<Nüfus < 2000 için; Doğal Arıtma yapılması Nüfus > 2000 için Biyolojik Arıtma yapılması TAKVİM 2014 2015 2016 2017 Mesul Kurum İlgili Kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar IPA kapsamında ilçe merkezinin bütün altyapı yatırımları bir mastır plan kapsamında değerlendirmeye alınmıştır. Proje: Entegre Su Projeleri Hazırlanması İçin Teknik Yardım Lot:1. Yüklenici: Grontmij Bursa Büyükşehir Belediyesi (BUSKİ) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Bursa Büyükşehir Belediyesi BUSKİ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Alman Kalkınma Bankası (KfW) ile BUSKİ ortak (%50%50) finansmanı ile gerçekleştirilecektir. Bursa Büyükşehir Belediyesi BUSKİ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tesislerin yapılmadan önce ön etüt çalışmasının yapılması doğal arıtım yapılabilecek alanların belirlenmesi gerekmektedir. 56 Endüstriyel Atıksuların Arıtılması TAKVİM Eylemler 2014 2015 2016 2017 Mesul Kurum İlgili Kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İkincil Arıtma Sistemi olan ve Azot ve Fosfor Giderimi 2.A yetersiz olan endüstrilerin Azot-Fosfor giderimi uygulayan İleri Arıtma Sistemlerini kurması Akçalar S.B. Su Ürünleri 2.B İşletme tesislerine ait Arıtma Tesisinin yapılması Alıcı ortama etki eden kirliliğin azaltılması Bilim Sanayi ve için ileri arıtma Sanayiciler Teknoloji sistemlerinin Bakanlığı tamamlanması gerekmektedir. BUSKİ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Bilim Sanayi Atıksu ve Teknoloji karekterizasyonunun Bakanlığı tespit edilerek arıtma Gıda Tarım ve Sanayiciler tipinin belirlenmesi Hayvancılık gerekmektedir. Bakanlığı 57 Katı Atıkların Düzenli Depolama Sahasına Taşınması TAKVİM Eylemler 2014 2015 2016 2017 Yeşilova, Tepecik, Yalıntaş, Tatkavaklı Beldeleri ile Mustafakemalpaşa ilçesinden kaynaklanan katı atıkların 3.A Bursa Merkez Düzenli Depolama Sahasına gönderilmesinin sağlanması Mesul kurum Bursa Büyükşehir Belediyesi İlgili kurum Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mustafakemalpaşa Belediyesi tarafından katı atıkların düzenli depolama sahasına taşıma çalışmalarına başlanmıştır. 58 Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu TAKVİM Eylemler Mesul Kurum İlgili Kurum 2014 2015 2016 2017 4 Yeşilova, Tepecik, Yalıntaş, Tatkavaklı Beldeleri ile Mustafakemalpaşa ilçesine ait Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Bursa Büyükşehir Belediyesi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar Vahşi depolama yapılmış olan alanların çevre kirliliğine neden olmayacak şekilde düzenlenmesi ile ilgili çalışmalar yapılmalıdır. 59 Tarımsal Kirliliğin Önlenmesi TAKVİM Eylemler Mesul Kurum 2014 5.A Suni gübre kullanımının kontrolü 5.B Pestisit kullanımının sınırlandırılması 5.C İyi Tarım Uygulamalarının teşvik edilmesi 5.D Kontrol ve uygulamaların takibi 2015 2016 İlgili Kurum 2017 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar Gölde oluşan bu baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle göl civarında yer alan köylerde, ardından gölü besleyen çayların etkilendiği yerleşim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalışmaları gerçekleştirilmesi gerekmektedir. 60 Ağaçlandırma ve Erozyonla Mücadele TAKVİM Mesul Kurum Eylemler 2014 6 Erozyonun önlenmesine yönelik göl çevresinde ağaçlandırma ve rehabilitasyon ile mera ıslahı çalışmalarının yapılması 2015 2016 İlgili Kurum 2017 Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman ve Çölleşme ve Su İşleri Erozyonla Mücadele Bakanlığı Genel Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar Ağaçlandırma çalışmaları gelişi güzel uygulanmamalı, uzmanların görüşleri alınarak bölgeye uygun ağaç türleri seçilmelidir. 61 Saz Kesim Planlarının Oluşturulması TAKVİM Eylemler Mesul Kurum İlgili Kurum 2014 7 Bölge de saz kesim planları oluşturulmalı, saz kesimi hususunda periyodik olarak denetimlerin yapılması 2015 2015 Yapılan/Yapılması Gereken Çalışmalar 2017 Orman ve Su İşleri Bakanlığı Sazlıkların Orman ve Su Doğa Koruma güçlendirilerek hasat edilmesi gerekenlerin İşleri Bakanlığı ve Milli Parklar Genel belirlenmesi ve hasat edilmesi gerekmektedir. Müdürlüğü 62 Sonuçlar • Hassas alan kavramı= ötrofikasyon • Koruma alanları olarak tanımlanan alanların SÇD’ye uygun olarak entegre nehir havzası yönetimi kapsamında dikkate alınması • SÇD durum sınıflandırması ve çevresel hedefler açısından, “ötrofik” teriminin zayıf veya kötü durum tanımlamalarıyla “yakın zamanda ötrofik hale gelebilecek” tanımının ise orta durum ile örtüştüğü • Nütrient azaltım hedeflerine ulaşmak için maliyet-etkin tedbirlerin uygulanması ve önceliklendirmenin yapılması gerekliliği • Uluabat Gölü yoğun bir evsel, endüstiyel ve tarımsal kirlilik yükü altında olduğu, ötrofik durumda olduğu, kalıcı çözüm olarak öncelikle göle dış kaynaklardan gelen azot fosfor yükünün azaltılması yönünde tedbirlerin alınması gerektiği sonuçları elde edilmiştir. 63 Öneriler Evsel ve endüstriyel atıksuların yönetimi Atıksu Arıtma Tesislerinin Azot-Fosfor giderimini sağlayacak şekilde yenilenmesi veya yeni yapılacak tesislerin bu şekilde tasarlanması ve AAT’lerde işletme problemlerinin görülmemesine yönelik çalışmaların yapılması, Endüstriyel atıksuların yönetiminde deşarj noktasında yönetiminden çok proses kontroluna önem verilmeli; “temiz üretim teknolojileri” olarak bilinen az atık üreten teknolojilerin proseslerde kulanımının sağlanması Deterjanlarda bulunan fosfatın azaltılması, yerine kullanılabilecek kimyasallar konusunda üreticiler in desteklenmesi Alıcı ortam bazlı deşarj standartlarının gözden geçirilmesi Tarımsal Kirlilik Yönetimi Çalışmaları Gübre kullanımının sınırlandırılması, İyi Tarım Uygulamaları, tarım alanlarının doğru bir şekilde kullanılmasına yönelik parselasyon çalışmasının yapılması Düzensiz katı atıkların kontrolünün sağlanması Sulak Alanların oluşturulması Halkın bilgilendirilmesinin ve katılımının sağlanması Kanun/yönetmeliklerdeki mükerrerliklerin giderilmesi 64 Türkiye’de farklı amaçlarla (içme, kullanma, rekrasyon) kullanılan tüm su kaynaklarının işlevlerini yitirmeden ve ekosistemindeki canlı yaşamı ile beraber geleceğe taşınabilmeleri için entegre bir yönetim anlayışının uygulanması esastır. 65 ARZ EDERİM
