ergonomi

BİLGİSAYAR KULLANIMINA BAĞLI KAS
İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI
Ve ERGONOMİ
Şef. Dr. Aytül Çakcı
Uzm. Dr. Deniz Dülgeroğlu
Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim Araştırma
Hastanesi, Fizik Tedavi Rehabilitasyon Kliniği
ERGONOMİ
Ergo: İş
Nomos: Bilim (Yasalar)
Ergonomi : İŞBİLİM (Yunanca)
1949 yılında İngiltere’de bu isim otaya
atılmıştır.
ABD’de Human Factor Engineering (İnsan
Müh)
İngiltere’de Applied Pyschology
İskandinav Ülkelerinde Bio-technology
Almanya’da Arbeit phssiology,
Ayrıca biodynamics,biomechanics isimleri
kullanılır.
TARİHÇE
F.W.Taylor(1856-1915)’ın 18.yy da “iş düzeni” anlayışını geliştirmek,
çalışanların daha verimli çalışabilmesi için çeşitli teoriler ortaya
atmasıyla başlamıştır.
1910’larda Mr.&Mrs. Gilberth’in (hanımı psikolog, kendisi mühendis)
geliştirdikleri İş ve Zaman Etüdü (Time&motion Study).
1913’de Munsterberg “Endüstriyel Etkinliklerde Psikoloji”
İngiltere’de kurulan “Yorgunluk Kurulu” ve “Ulusal Endüstri Psikolojisi
Enstitüsü”
1949’da sadece psikolojik yaklaşımın yeterli olmayacağının
anlaşılmasıyla ve çoklu disipline geçişle “Ergonomics Research
Council” Ergonomik Araştırmalar Konseyi Oxford Toplantısı
Türkiye’de ilk kez 1971’de ODTÜ Endüstri Mühendisliğinde ders eğitim
programına alınmış
Ayrıca TMMOB ve İTÜ ‘de çeşitli çalışmalar mevcuttur.
ERGONOMİDE TANIMLAMALAR
Ergonomi, işi çalışana uygun hale
getirmek demektir.
İnsan, ekipman ve çevre etkileşimiyle
ortaya çıkabilecek fiziksel ve psikososyal
sorunları azaltarak, çalışanın sağlık ve
güvenliğini iyileştirmeyi ve iş performansını
artırmayı amaçlar.
Yönetimsel Kontrol: İş veren tarafından iş
rotasyonu, görev çeşitliliğinin artırılması ve iş
hızının düzenlenmesi ve dinlenme molalarının
verilmesi gibi.
Mühendislik Kontrol: İş yerinde fiziksel
değişiklikler ile risk azaltılabilir.Örneğin aletin
tutma kolu açısını
değiştirmek, ayarlanabilir sandalye sağlamak
gibi.
Ergonomi ekip çalışmasını gerektirir.
Mühendis
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı
Occupational Terapist
Fizyoterapist
Psikolog
Son 10 yıldır bilgisayar kullanımına bağlı
özellikle üst ekstremite ağrıları, yaralanmaları
belirgin bir şekilde arttı. 1998 de yapılan bir
çalışmaya göre % 4.4-17 arasında.
Japonya Çalışma Bakanlığı 1984 ve 2002’de,
WHO 1989’da Bilgisayar kullanıcıları için
guideline yayımlamış.
Bilgisayar kullanımı ile ilgili sağlık
problemleri
En sık yorgunluk yapar.
*Kasta
*Bilişsel-kognitif
*Gözde
* ya da hepsinde birden olabilir
Bilgisayar kullanımının RSI oluşturma
nedenleri
Uzun süreli tekrar (ör:dak 190 kez, ya da saatte
11400 kez tuşlara basma)
Zorlamalı veya uygunsuz el hareketleri
Kötü postür- statik yüklenme
Kötü teknoloji
Zamana karşı yarış, fazla mesai, performansa
dayalı iş
Monitör, klavye, mausun yükseklik ve açılarının
kişiye uygun olmaması
Masa, sandalyenin uygun olmaması
5 saatten fazla bilgisayar başında kalma
Ara ve dinlenmenin sık yapılmaması
-Önerilen: öğleye kadar her 50 dakika çalışmadan sonra
7.5 dak dinlenme
-Öğleden sonra her 100 dak için 15 dak.
-Yapılan bir çalışmada, 15 dak/mikro ara boyun ve bel
ağrısında azalma sağlamış
-30 dak/5 dak ara göz şikayeti, bulanık görmeyi
azaltmış.
Psikososyal Etkenler
• İş memnuniyetsizliği
• İş üzerindeki kontrolünün olmaması
• Ağır iş yükü, sorumluluk
• Yetersiz iş arkadaşı ve amir desteği
• Monoton iş
Kişisel Risk Etkenleri
• Yaşın ilerlemesi
• Kadın olma
• Kondisyon yetersizliği
• Sigara içme
Göz ile ilgili rahatsızlıklar
Yetersiz aydınlatma, göz kamaştırıcı ışık,
parlama, zayıf kontras, devamlı sabit
odaklama nedeni ile olur.
Bulanık görme, sık göz kırpma isteği, gözde
ağrı, kaşıntı, gözlerde ağırlık, çift görme
olabilir.
Çalışırken göz kırparak gözü kurutmamak,
ara verip dışarıya uzaklara bakmak
faydalı.
Psikolojik semptomlar
En sık uykusuzluk görülür.
Stres altında hissetme
Konsantre olamama
Problemlerle yüzleşmekten kaçınma
Rolünü yerine getirememe
Karar vermede beceriksizlik
Zorlukların üstesinden gelememe
Kendini mutsuz hissetme
Günlük aktivitelerden zevk almama
Güven eksikliği
Kendini değersiz hissetme
Mesleki Kas İskelet Hastalıkları
Repetitive strain injury
Cumulative travma disorders
Repetitive use syndrome
Overuse syndromes
Repetitive motion disorders
Çalışanların alet ya da makine ile iş yaparken sık tekrar
ve gerilim sonucu kas iskelet sisteminde ağrı, yorulma,
bozukluk oluşmasıdır.
Bu tür rahatsızlıklar Industrial medicine and acute
musculoskeletal rehabilitation yaklaşımının ortaya
çıkmasına neden olmuştur.
Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları
Boyun ağrısı,Miyofasiyal ağrılar, Fibrozit
Boyun fıtığı
Bel ağrısı
Bel fıtığı
Torasik Outlet Sendromu
Adeziv Kapsülit
İmpingement Sendromu
Epikondilit (golfcü dirseği, tenisci dirseği)
Ulnar sinir tuzak nöropatisi
Karpal tünel sendromu
De Quervain’s Sendromu
Tetik parmak
Tendinit
Tenosinovit
Raynaud’s Fenomeni
Osteoartrit
Tarsal tünel sendromu
Plantar fasiit
Belirtiler
Ağrı
Yorgunluk, dayanıklılığın azalması
Ellerde önkolda zayıflık
Hissizlik
Ağırlık hissi
Beceriksizlik
Elleri açmada zorluk, ellerde katılık
Elleri kullanmada zorluk
Kontrolün, koordinasyonun kaybolması
Ellerde soğukluk
Hipersensivite-hassaslık
Kendi kendine sık sık boyun ve omuzlara masaj yapma
Sıklık
Bilgisayar kullananların yarısından fazlasında kas iskelet
sistemi ile ilgili yakınmalar mevcuttur.
Bir araştırmada haftada 15 saatten fazla bilgisayar
kullanan ve işe başlarken hiçbir sorunu olmayanların
yarısından fazlasında, çalışma yaşamlarının ilk 12 ayı
içinde kas iskelet hastalıklarının ortaya çıktığı
belirlenmiştir.
İstanbul Tıp Fakültesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
Kliniğinde yürütülen bir araştırmada bir devlet
kurumunda çalışan, 104 bilgisayar kullanıcısının %
90’ında boyun , kollar ve bel ile ilgili rahatsızlıklar
olduğunu saptanmıştır.
Bilgisayar Kullananlarda En Sık Görülen
Mesleki Kas İskelet Hastalıkları
• Boyunda kas zorlanması (gergin boyun
sendromu)
• El bileğinde sinir sıkışması (karpal tünel
sendromu)
• Başparmak ve el bileğinde tendon
iltihaplanması
• Omuz ve dirsekte tendon iltihaplanması.
Karpal Tünel Sendromu
Üst ekstremitede en sık görülen RSI’dir. CTS % 50
si mesleki olarak ortaya çıkar.
Karpal tünelin anatomi ve fizyolojisi: iş yaparken el
ve parmakları fleksiyona getiren kaslar ön kolda
yerleşir. Bu kaslar bileğe ve parmaklara
tendonlar aracılığı ile bağlanır. El bileğinde
küçük kemikler ve üzerindeki güçlü ligaman U
şeklinde bir boşluk oluşturur. Median sinir bu
kanaldan geçer.
El bileğinin nötral olmayan pozisyonda
zorlanması, baskıya uğraması, bileğin
keskin kenarlara çarpması, sinirin
etrafındaki tendonların iltihabı sinirin
sıkışmasına yol açar. Bu sinirin hasarı
sonucu KTS oluşur.
Belirtiler
Yanıcı ağrı
Hissizlik
İlk 2-3 parmakta elektriklenme
Bu belirtiler ön kola yayılabilir, şikayetler
gece artabilir. Tedavi edilmezse elde
zayıflık nedeniyle beceriksizlik ve
dizabiliteye yol açabilir.
Tedavi
İlaç
Fizik tedavi
Occupational therapy
Ergonomik düzenlemeler ve eğitim
Splint
Postur egzersizi
Relaksasyon egzersizi
Güçlendirme egzersizi
Germe egzersizi
Ergonomi eğitimi
İstanbul Tıp Fakültesi Fizik Tedavi ve
Rehabilitasyon Kliniğinde yürütülen, uluslar arası
bir dergide yayınlanan çalışmada, bir devlet
kurumunda bilgisayar kullananlara 2 ay süreyle
iş yerinde uygulanan, hastalık hakkında
bilgilendirme, vücudu doğru kullanma ve
egzersizleri kapsayan korunma ve ergonomi
eğitiminin ağrıyı, sakatlığı ve depresyonu
azaltmada etkin olduğu saptanmıştır.
Klavyede uzun süre yazı yazıldığında bilek ve önkol
kaslarında yorgunluk meydana gelir. Eller uzun süre
dayanaksız klavye üzerinde tutulduğunda da el bilekleri
dışa doğru bükülür (ulnar sapma). Bu doğal duruşta 5°
iken en fazla 25°olabilir. Eller klavyeye paralel hafif
eğimli durabilir.
Dirsek vucuda yakın olmalıdır, doğal duruşta 15°
fleksiyonda iken, bilgisayar başında 45° olabilir.
Klavye yüksekte olursa dirsekler boşlukta tutulur, kol,
boyun ve omuzda yorgunluk oluşur. Klavye alçakta
olursa omuz ve sırtta özellikle interskapular kaslarda
yorgunluk yapar. Klavye dirseklerden hafif aşağıda (5cm)
olmalıdır.
Ekranın en üst kısmı gözle aynı hizada olacak
şekilde yerleştirilmeli, ekranın uzaklığı yaklaşık
kol uzunluğunda olmalıdır.
Maus uzakta olmamalı uzanmak için kol en çok
25°açı yapmalı. Maus klavyenin hemen yanında
durmalı.
Sandalye kol destekli, hareketli, yüksekliği
ayarlanabilir olmalı. Diz kalçadan hafif aşağıda
olacak şekilde durmalı. Sandalye belin doğal
eğimini desteklemeli.
Ülkemizde Yasal Durum
10 Haziran 2003’te yürürlüğe giren 4857 Sayılı İş Yasası
iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önemli değişiklikler
yapılmıştır.
Yönetmeliklerde ilk kez ergonomiden bahsedilmektedir.
Yasanın uygulanabilmesi için çıkarılan aşağıdaki
yönetmeliklerde işveren, çalışanın sağlığını ve
güvenliğini korumak amacıyla kas iskelet risklerinin
belirlenmesi ve önlenmesi için, ergonomi eğitimi ve
ergonomik iyileştirmeleri yapma ve her türlü önlemi
alma konusunda yükümlü kılınmıştır.
İşçilerde eğitime katılmak ve iş sağlığı ve güvenliği
konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
Başlıca Yönetmelikler
• Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve
Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
• Elle Taşıma İşleri yönetmeliği
• İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği
• Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği
Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik
• İş Ekipmanlarında Güvenlik Yönetmeliği
• Titreşim Yönetmeliği
Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve
Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Buna göre, işveren, ekranlı araçlarla çalışanların
öncelikle kas iskelet ve göz sağlığı ve güvenliğini
korumakla yükümlüdür.
Eğitim ve bilgilendirme tüm çalışanlara ve işe yeni
girenlere başlamadan önce verilecek , periyodik
olarak ve/veya çalışma koşullarında önemli bir
değişiklik olduğunda tekrarlanacak ve yeni çalışma
ortamları bu yönetmelik hükümlerine uygun olarak
kurulacaktır.
İşverenler, söz konusu kanuni sorumlulukları yerine
getirmek ve çalışma ortamlarını yönetmelik hükümlerine
uygun hale getirmek için, yönetmeliğin yayınlandığı 23
Aralık 2003 tarihinden itibaren 2 yıl süreye sahiptirler.