yerel çevre eylem planları - Nuran TALU Kişisel İnternet Sitesi
advertisement
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI TÜRKİYE STRATEJİ RAPORU Hazırlayan: Nuran Talu REC Türkiye Yerel Çevre Politikaları Danışmanı Mart 2006, Ankara Bu proje Avrupa Komisyonu’nun finansal desteği ile gerçekleştirilmektedir. REC Türkiye Hakkında Merkezi ve Doğu Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi (REC), 1990 yılında Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Komisyonu ve Macaristan tarafından kurulmuş bağımsız uluslararası bir kuruluştur. Bugün, tarafsız ve kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olarak çalışan REC’in hukuki temeli, 28 ülkenin hükümetleri ve Avrupa Komisyonu tarafından imzalanmış bir “Şart”a dayanmaktadır. REC, sürdürülebilir kalkınmanın çeşitli alanlarında çalışarak, paydaşlara çevre politikaları, biyolojik çeşitlilik, iklim değişikliği, yenilenebilir enerji, çevresel bilgi ve atık yönetimi gibi konularda etkin çözümler üretmeleri için destek vermektedir. REC’in en yeni ülke ofisi 2004 yılında Türkiye’de resmi olarak faaliyete geçmiştir. REC’in misyonuyla uyumlu olarak, REC Türkiye’nin misyonu, kamu kuruluşları, sivil toplum kuruluşları (STK’lar), iş dünyası ve diğer çevresel paydaşlar arasında işbirliğini destekleyerek ve çevresel bilgi paylaşımıyla karar alma süreçlerine halkın katılımı sağlayarak Türkiye’nin çevre sorunlarını çözmesine yardımcı olmaktır. REC Türkiye, ortak sorunları çözmelerini sağlamak amacıyla bütün paydaşları bir araya getirerek bir katalizör görevi üstlenmekte ve çevre konularında etkin işbirliklerini teşvik etmektedir. Avrupa Komisyonu tarafından sağlanan mevcut mali yardım çerçevesinde ülke ofisinin genel amacı ise, Türkiye’nin çevre konusunda hukuki, kurumsal, teknik ve yatırım alanlarına yönelik kapasitesini güçlendirmek, böylelikle AB çevre müktesebatının etkili bir şekilde uygulanması sürecini hızlandırmaktır. Yerel Çevre Eylem Planları Türkiye Strateji Raporu Mart 2006, Ankara, Türkiye Bu yayının bütün hakları saklıdır. © 2006, Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye Bu yayının hiçbir kısmı herhangi bir formda izin alınmadan satılamaz ya da satılmak için çoğaltılamaz. Bu raporun basımı “REC’in Türkiye’ye Açılması” projesi kapsamında Avrupa Komisyonu’nun mali desteği ile gerçekleştirilmiştir. Ancak, raporun içeriği hiçbir şekilde Avrupa Komisyonu’nun resmi görüşlerini yansıtıyor olarak algılanmamalıdır. ISBN: 975-6180-08-0 Yayıncı: Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye Ceyhun Atuf Kansu Cad. No: 102, Balgat-Ankara, Türkiye Tel: +90 (312) 284 95 55 ● Faks: +90 (312) 287 01 10 E-posta: info@rec.org.tr ● Web sitesi: www.rec.org.tr Tasarım ve Baskı: İris İletişim Çözümleri, Ankara Tel: 312 472 1441 İÇİNDEKİLER YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI (YECEP) TÜRKİYE STRATEJİ RAPORU İçindekiler 3 Önsöz 4 Kısaltmalar 7 Yönetici Özeti 9 I. Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP) Nedir? 13 II. Türkiye’de Çevre Politikaları ve YEÇEP 14 III. Yerel Karar Mekanizmaları ve YEÇEP 24 IV. Avrupa Birliği Uyum Süreci ve YEÇEP’ler 32 V. Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye ve YEÇEP’ler 34 36 38 39 Sonuç 41 Dipnotlar 45 Ekler 52 II.I. Ulusal Çevre Politikalarının Yerel İzdüşümü ve YEÇEP II.II. YEÇEP’in Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planındaki (UÇEP) Yeri II.III. Bölgesel Kalkınma Politikaları ve YEÇEP İlişkisi II.IV. Türkiye’de Çevre Finansmanında YEÇEP’in Yeri III.I. Belediyeler ve YEÇEP’ler III.II. Büyükşehir Belediyeleri ve YEÇEP’ler III.III. İl Özel İdareleri ve YEÇEP’ler III.IV. Mahalli İdare Birlikleri ve YEÇEP’ler V.I. REC Türkiye’nin YEÇEP Uygulamalarındaki Temel Amaçları V.II. REC Türkiye’nin Temel YEÇEP Faaliyetleri V.III. YEÇEP Uygulamaları ile REC Türkiye’nin Katkıları Ek 1: Türkiye’de YEÇEP’ler İçin Yasal ve Politik Zemin Ek 2: Türkiye’de İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması Ek 3: REC Türkiye Yerel Çevre Eylem Planları 2005 Eğitim Programı Değerlendirme Notu Ek 4-a: Türk Mevzuatında Çevre Yönetimi ile İlgili Kanunlar Ek 4-b: Türk Mevzuatında Çevre Yönetimi ile İlgili Yönetmelikler 14 19 20 22 24 27 28 31 52 53 55 58 66 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 3 ÖNSÖZ Önsöz Özellikle son yirmi yıl içinde geliştirilmiş olan ulusal çevre eylem planları ve ulusal sürdürülebilir kalkınma stratejileri arasında önemli bir benzerlik vardır. Çevre alanında çalışanların çoğu, 1992 yılında Rio de Janerio kentinde, sürdürülebilir kalkınmanın temel prensiplerini belirleme ve eylem programlarını geliştirme amacıyla düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı (UNCED) ile başlayan ilk ulusal çevre eylem planları dalgasını hatırlayacaklardır. Bu çerçevede, Türkiye 1998 yılında, Dünya Bankası’nın mali desteğiyle ilk ve tek ulusal çevre eylem planını hazırlamıştır. Rio Konferansı’nda verilen sözlere ek olarak, 1993 yılında Lucerne’de toplanan “Avrupa için Çevre” Bakanlar Konferansı’nda oluşturulan inisiyatifle Çevre Bakanları, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerindeki çevre reformlarını düzenlemeye yönelik olarak geliştirilmiş olan Çevre Eylem Planı (ÇEP) stratejisini kabul ettiler. Bunu takiben, OECD kapsamında bir ÇEP çalışma grubu oluşturuldu. Sürecin önemli amaçlarından bazıları, ulusal öncelik ve politikalar belirlenirken ekonomik ve politik reformlara çevresel konuları dahil etmek, çevre yönetimi kapasitesini geliştirmek ve mali kaynakların etkin bir şekilde kullanılmasını teşvik etmekti. Bu amaçlara ulaşmak için önerilen prensipler aslında birçok yönüyle uluslararası ve bölgesel inisiyatiflerle benzerlik göstermekteydiler. Son olarak, 2002 yılında düzenlenen Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi’nde, sürdürülebilir kalkınma ulusal stratejilerinin tamamlanması ve 2005 yılı itibariyle de uygulanmaya başlanması teşvik edilmiştir. Her ne kadar, henüz Türkiye’nin sürdürülebilir kalkınma ulusal strateji taslağı hazır değilse de hükümetin Avrupa Komisyonu mali desteği ile süreci başlatma çabaları mevcuttur. Bölgesel Çevre Merkezi (REC), başından beri ÇEP süreçlerinde aktif olarak yer almıştır. Ayrıca, 1997 yılında yapılan ÇEP Çalışma Grubu toplantısında REC’in, çalışma grubu faaliyetlerinin uygulamasında daha da aktif olarak yer alması önerilmiştir. Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin hepsinin REC Şartı’nı imzalamış olmaları nedeniyle REC’in bu bölgedeki faaliyetlere önemli ölçüde katkı verebileceği vurgulanmıştır. Bir OECD raporuna göre “REC, kendini, çevre konularında esnek bir şeklide idare edebilecek uluslararası bir kurum olarak ispatlamıştır. Bölge ülkelerinin Avrupa Birliği’ne üyelik konusundaki endişelerini gayri resmi olarak ve açıkça tartışıp, kendi gerçek ve önceliklerini ortaya koyabilecekleri tarafsız bir platform oluşturmaktadır.” Bu nedenlerle REC, bölgedeki Çevre Eylem Planlaması sürecini destekleme çalışmalarının yanı sıra Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP) adıyla yerel düzeyde kullanılabilecek yeni araçlar da geliştirmiştir. Sürdürülebilir kalkınmanın üç temel unsurunu içermesine ve daha somut unsurlara odaklanmasına rağmen Ulusal Eylem Planlarının ve Stratejilerinin hazırlanması, yerel 4 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI ÖNSÖZ düzeydeki uygulamalar için yeterli derecede destek sağlamamaktadır. Ulusal faaliyetlerin yerel eylem plan ve stratejileriyle desteklenmeleri gerekmektedir. Bu nedenle, kaynakların etkili kullanımı ve yerel düzeyde sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesi açısından Yerel Çevre Eylem Planlarının geliştirilmesi önemli bir temel ihtiyaçtır. REC, Orta ve Doğu Avrupa’da olduğu kadar Güneydoğu Avrupa’da da YEÇEP’lerin geliştirilmesinde önemli bir araç oluşturmuştur. İlk YEÇEP’ler 1990’ların başlarında geliştirilmiş ve bölgedeki birçok ülke tarafından ulusal mevzuatları aracılığıyla desteklenmiştir. Türkiye’de yeni başlamış olan Avrupa Birliği’ne uyum sürecinin kamu yönetiminde önemli değişikliklere sebep olması beklenirken aynı zamanda AB direktiflerine uyum sürecinde birçok yeni sorumluluğun üstlenmesine de neden olacaktır. AB uyum sürecinde yetki ve sorumlulukların dağıtılması önemli bir aşamayı teşkil etmektedir. Ancak, tecrübeler öyle göstermektedir ki, yeni üye ve uyum sürecindeki ülkelerde yerel yönetimler, genellikle, ilgili çevre direktiflerinin gereklerini yerine getirmenin yanı sıra atık su, hava ve atık yönetimi gibi konularda ihtiyaç duyulan mali kaynağı sağlama konularında gereken tecrübe ve uzmanlığı göstermekte geri kalmaktadırlar. Bu belirgin ihtiyaçları karşılamak için uzun dönemli kaynak stratejilerinin oluşturulması ve finans mekanizmalarının geliştirilmesi gerekmektedir. Yerel düzeydeki bu ihtiyaçları karşılamak için hibe, kredi ve ekonomik araçlarla uzun dönemli kaynak stratejilerinin ve finans mekanizmalarının geliştirilmesi gerekmektedir. Yeni üye ve uyum sürecindeki ülkelerin tecrübeleri yerel yönetimlerin AB direktiflerinin gereklerini yerine getirmekte ne kadar zorlandıklarını açıkça göstermektedir. Uluslararası süreçler her ne kadar ulusal reformları motive etseler de, sürdürülebilir olabilmeleri için bunların yerel politikalara dahil edilmeleri gerekmektedir. Ayrıca, yerel yönetimlerin geliştirecekleri yerel kalkınma hareket planlarıyla ulusal politika ve stratejileri desteklemeleri gerekmektedir. Biz, bütün bu varsayımların şu anda Türkiye için de geçerli olduğuna inanmaktayız. YEÇEP’ler, yerel yönetimlere mümkün olan en katılımcı şekilde, kriterlerini belirleme, önceliklerini saptama ve mali planlarını tasarlama konusunda önemli bir rehber olacaktır. REC Türkiye olarak, yerel düzeyde çevre yönetimini geliştirmek ve daha geniş perspektifte ulusal politika ve stratejileri desteklemek amacıyla Türkiye için YEÇEP destek programları hazırlamakta donör kuruluşlarla işbirliği yapmaya hazırız. Bu noktada, Yerel Çevre Eylem Planları'nın (YEÇEP) ne olduğuna kısaca değinmek isterim. Yerel Çevre Eylem Planları, belediyelerin önderliğinde ve sonuçta somut çevre yatırımlarına dönüşmesi hedeflenen, yerel bir topluluk tarafından çeşitli paydaşlarla birlikte mümkün olduğunca katılımcı bir süreçte hazırlanan eylem planlarıdır. YEÇEP, bir toplulukta çevresel YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 5 ÖNSÖZ önceliklerin belirlenmesini ve öncelikli çevre sorununun çözümüne yönelik en uygun hareketin tespit edilmesini kapsamaktadır. Çevre sorununa hitap edilirken belirlenecek öncelikler ve hareketler konusunda ortak bir anlaşma zemini gerektirmesi açısından YEÇEP’in hazırlanması ortalama 12-24 aylık bir süreci kapsamaktadır. Çevre Eylem Planından çıkan tavsiyeler daha sonra bölgesel ve yerel yönetimlerin uygulama kararlarına dahil edilmektedirler. Çeşitlilik gösteren sektörler arasındaki anlaşmayı vurguluyor olmaları; geniş toplum desteği olan çevre faaliyetleriyle sonuçlanmaları; kısıtlı kaynaklarla en ciddi sorunlara ve en büyük fırsatlara hitap ediyor olmaları; toplumlardaki efsaneleri yok etmeleri; yerel düzeyde ulusal politikaların uygulanmasını desteklemeleri ve AB çevre gereklerinin uygulamasını destekliyor olmaları YEÇEP’lerin somut getirileri arasında sayılabilirler. Sonuçta, biz REC Türkiye olarak, Türkiye’de Yerel Çevre Eylem Planları'nın uygulanmaya başlanması için mükemmel bir zamanlama olduğunu düşünüyoruz. YEÇEP, yerel yönetimlere çevre yönetimi konusunda daha fazla yetki ve sorumluluk veren yeni kamu yönetimi reformunun uygulamasını doğrudan desteklemektedir. Bunun yanı sıra, AB uyum sürecinde, yerel yönetimler kısıtlı mali kaynaklarıyla AB direktiflerine uyum sağlama göreviyle karşı karşıya kalacaklardır. Açıkça bilinmektedir ki, AB çevre direktifleriyle, özellikle de ağır yatırım direktifleriyle uyum sağlamak oldukça maliyetli olmaktadır. Nitekim, YEÇEP, yerel yönetimlere AB uyum sürecinde gerekli olacak hareket planlarını geliştirmenin yanı sıra yeni kamu yönetim yapısının gerekliliklerine uyum sağlamak konusunda da destek verecektir. REC Türkiye olarak, önümüzdeki beş yıl içerisinde birçok yerel yönetimin, rehberlik ve desteğimizle birlikte Yerel Çevre Eylem Planları'nı tamamlamış olmalarını ümid ediyoruz. Dr. Sibel Sezer Eralp Direktör, REC Türkiye 6 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI K I S A LT M A L A R KISALTMALAR Avrupa Birliği Çevresel Etki Değerlendirmesi Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Planlama Teşkilatı Devlet İstatistik Enstitüsü Türkiye İstatistik Kurumu Özel Çevre Koruma Nomenclature of Territorial Units (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması) STK Sivil Toplum Kuruluşu TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi UÇEP Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı YEÇEP Yerel Çevre Eylem Planı YG21 Yerel Gündem 21 RG Resmi Gazete AB ÇED ÇOB DPT DİE TÜİK ÖÇK NUTs YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 7 8 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI Yönetici Özeti YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 9 10 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI ÖZET Yönetici Özeti Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP’ler), yerel yönetimlerin çevresel sorumluluklarını yerine getirmelerini desteklemek amacıyla, 1993 yılından beri özellikle Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde uygulanmaktadır. YEÇEP’ler, bu ülkelerde Avrupa Birliği uyum sürecinde de, çevre sektöründeki taleplerin karşılanmasında yerel yönetimler için önemli bir araç olarak kullanılmıştır. Yerel düzeyde çevre alanında politika oluşturma ile başlayan ve yatırımlara kadar giden yönetim sürecinde yer alacak şekilde tasarlanan Yerel Çevre Eylem Planları, belirli bir metodoloji kullanılarak sistemli bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Bu doğrultuda, mevcut kaynaklar dahilinde, yerel düzeydeki çevre sorunları önceliklendirilmekte, tüm yerel kurumların kapasiteleri geliştirilmekte ve eylem planlarında maliyet-etkin bir şekilde hareket edilmektedir. YEÇEP, toplumun yerel düzeydeki farklı kesimlerinin ortaklığıyla, çevre yönetimi politika ve uygulamalarına birlikte karar verilen bir süreçtir. Türkiye’de YEÇEP çalışmaları ilk kez REC Türkiye tarafından Nisan 2005’de başlatılmıştır. REC Türkiye’nin ülke çapında yürüteceği faaliyetlerden biri olan YEÇEP’in ilk aşamasında, başta yerel yönetimler olmak üzere, diğer yerel paydaşların YEÇEP metodolojisi hakkında eğitilmeleri hedeflenmiştir. Bilindiği üzere, Türkiye’de yeni kamu yönetimi anlayışı çerçevesinde, çevre yönetim sistemindeki sorumlulukların önemli bir kısmı, adem–i merkeziyetçilik sürecinin bir parçası olarak, bugün yerel yönetimlere devredilmiş bulunmaktadır. Yerel yönetimlerde etkinliği, verimliliği ve katılımcılığı esas alan bu yeni yaklaşım çerçevesinde, bu yönetimlerin çevre alanında daha fazla yetki, sorumluluk ve kaynakla desteklenmesi gerekmetedir. Bu durum, yerel yönetimlerin yönetim yapılarında ve bakış açılarında da değişim ihtiyaçlarını zorunlu kılmaktadır. Bu tabloya bir de Türkiye’nin AB adaylık sürecindeki yükümlülüklerinin ve yasal sorumluluklarının uygulama ve icra mekanizmalarına yansıması gerekliliği eklendiğinde, yerel düzeyde çevre yönetimi uygulamalarının önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Yerel çevre hizmetlerinin gerçekleştirilmesinde kapasitenin arttırılması, Avrupa Birliği’nin Türkiye’den adaylık sürecindeki beklentileri arasında öncelikli olarak yer almaktadır. Yerel Çevre Eylem Planlarının tüm yerel yönetimler tarafından hazırlanması ve gerçekleşmesi halinde, YEÇEP’in bu sürece katkısı kendiliğinden ortaya çıkacaktır. AB adaylık sürecinde Türkiye’ye tanınan fırsatların ve oluşan motivasyonun, mevcut çevre yönetim sisteminin iyileştirilmesine olduğu kadar, bu alanda ihtiyaç duyulan yapısal değişikliklere de yol göstermesi beklenmektedir. Söz konusu fırsatların iyi değerlendirilmesi halinde, YEÇEP’in ülke ölçeğinde yaygınlaştırılması da kolaylaşacaktır. YEÇEP faaliyetleri çerçevesinde, REC Türkiye’nin; yerel çevre sorunlarının çözümü için tespit edilen politikaların başta ülkemizin gerçekleri, kısıtlı kaynakları ve öncelikleri dikkate alınarak hazırlanacak olan Yerel Çevre Eylem Planları kanalıyla yatırımlara dönüşmesinde önemli bir katalitik role sahip olduğu düşünülmektedir. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 11 ÖZET YEÇEP Strateji Raporunda REC Türkiye tarafından, Yerel Çevre Eylem Planları'nın Türk çevre yönetiminde ulusal ve yerel düzeyde güvenli ve sürekli bir yer edinmesini sağlamak ve metodolojisini ülke koşullarına uyarlamak için, öncelikle YEÇEP’in ulusal çevre politikaları arasındaki bağı sorgulanmıştır. Raporda ayrıca, bu politikaların yerel uygulamalardaki izdüşümü, YEÇEP’in Türkiye’de çevre finansman politikaları açısından incelenmiş, daha da önemlisi YEÇEP’leri çevresel karar mekanizmalarına (ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde) ve planlama süreçlerine dahil etmenin yasal dayanakları ele alınmıştır. Bu çerçevede Raporda, REC Türkiye’nin YEÇEP çalışmalarını başlatmadaki temel amaçları, yapılacak çalışmalar ve Türkiye’de çevre yönetiminin etkili kılınmasında, YEÇEP’ler yoluyla REC Türkiye’nin katkısı değerlendirilmiştir. 12 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM I: YEREL ÇEVRE EYLEM PL ANL ARI (YEÇEP) NEDİR? I. Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP) Nedir? Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP), bir yörenin ya da kentin halkının da katılımı ile çevre sorunlarının tespiti, çözümlerde önceliklerin belirlenmesi, mali analizlerin yapılması ve yatırımların gerçekleştirilmesine kadar giden bir süreçtir. Bu süreç, çevresel öncelikleri hedef alan en uygun eylem planlarının geliştirilmesini içerir. YEÇEP, toplumun farklı kesimlerinden, farklı değerleri, görüşleri ve ihtiyaçları olan kişileri bir araya getirerek bir paydaş grubun oluşturulmasını sağlar. Yerel yönetimler bu grubun ortaklığıyla, yöredeki çevresel sorunlar arasından ortak öncelikleri belirler ve bu sorunları hedef alan eylemler birlikte tespit edilir. Bu öncelikler ve eylemler, ileride yapılacak çevre yatırımları için zemin oluşturacak Yerel Çevre Eylem Planları’nda bir araya getirilir. Çevresel eylem planından gelen öneriler daha sonra, Belediye Meclisi, İl Genel Meclisi gibi yerel karar organları tarafından kabul edilerek uygulamaya dahil edilirler. Avrupa’da ilk Yerel Çevre Eylem Planları, 1990’ların başında Bulgaristan ve Macaristan’da gerçekleştirilmiştir ve halen birçok Orta ve Doğu Avrupa ülkesinde uygulanmaktadır. YEÇEP sürecinde, yerel düzeydeki çevre sorunları ile başedilmesinde ve çevre hizmetlerinin etkin bir şekilde yerine getirilmesinde aşağıdaki hususlar öne çıkmaktadır. YEÇEP; • • • • Ulusal çevre politikalarının yerel düzeyde uygulanmasına yardımcı olur. Geniş halk desteğiyle çevresel eylemlerin sonuçlanmasını sağlar. Kısıtlı kaynaklardan yola çıkarak öncelikli çevre sorunlarının çözümünü hedefler. AB uyum süreci ile gelecek yasal çevresel zorunlulukların yerine getirilmesine destek olur. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 13 BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER II. Türkiye’de Çevre Politikaları ve YEÇEP’ler Yerel Çevre Eylem Planları'nın (YEÇEP) çevre yönetiminde ulusal ve yerel düzeyde güvenli ve sürekli bir yer edinmesini sağlamak ve metodolojisini Türkiye koşullarına uyarlamak için, öncelikli olarak YEÇEP metodolojisinin Türkiye’de çevre alanındaki ana politikalarla olan bağını kurmak gerekir. Bu çerçevede, konuya temelde üç açıdan yaklaşılması yararlı olacaktır: i) Ulusal çevre politikalarının yerel izdüşümü ve YEÇEP, ii) Ulusal çevre politika ve eylem planları ve YEÇEP ve iii) Türkiye’de çevre finansman politikaları ve uygulamaları çerçevesinde YEÇEP’in yeri. II.I. Ulusal Çevre Politikalarının Yerel İzdüşümü ve YEÇEP’ler Türkiye’de çevre alanında ulusal bir politika geliştirme düşüncesi ve ihtiyacı ilk kez 70’li yıllarda gündeme gelmiştir. Birleşmiş Milletler konferansları ile başlayan ve bugüne kadar gelen süreçte, Türkiye’de çevre politikalarındaki gelişme çizgisine bakıldığında; sözkonusu politikaların oluşumunun uluslararası gelişmelere paralel bir seyir izlediğini söylemek mümkündür. “Sürdürülebilir kalkınma” felsefesi ise, Türk çevre politikasının merkezini oluşturmak için yapılan çalışmalarda 90’lı yıllarda yerini almıştır. Çevre ile ilgili ilk yasal düzenlemeler, ekonomik kalkınmayı engellemeksizin, çevrenin korunmasını sağlamak için yapılmıştır. Bu çerçevede; 1983 yılından beri yürürlükte olan Çevre Kanunu çevre yönetiminde temel prensipleri belirleyen ve çevre ile doğrudan ilgili ilk düzenlemedir. Daha sonra sayıları giderek artan kanun ve yönetmeliklerle ve taraf olunan sözleşmelerle hukuki zemin güçlendirilmiştir. Kurumsal açıdan ise, 1991 yılında Çevre Bakanlığı kurulmuş olup, bu kurum 2002 yılında Orman Bakanlığı ile birleştirilerek “Çevre ve Orman Bakanlığı” olmuştur. Bakanlığın yerel düzeyde teşkilatları bulunmaktadır. Ayrıca, Çevre ve Orman Bakanlığının yanı sıra, diğer bir çok bakanlık da çevre ile ilgili yetki ve sorumluluklara sahiptir. Bu kuruluşların yerel teşkilatları da çevre hizmetleri yapmaktadır. Türkiye’de yaklaşık 30 yıldır çevre alanında yasal ve kurumsal düzenlemelerdeki olumlu gelişmelere rağmen, çevre yönetiminde ülke çapında istenilen düzeyde olumlu sağlıklı bir yapı oluşturulamamamıştır. Burada en önemli nedenler şöyle sıralanabilir: 14 • Çevresel karar mekanizmalarında halk katılımının zayıflığı, • Çevresel veri ve bilgi sistemlerinin yetersizliği, • Çevresel planlama nosyonunun olmayışı ve • Çevre finansmanı darboğazı. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER Bütün bunlar uygulamayı doğrudan etkileyen faktörler olmuştur. Her ne kadar merkezi yönetim tarafından bu sorunların giderilmesine yönelik olarak genel birçok politika üretiliyor ve destekleyici çalışmalar yapılıyor olsa da, bu politikaların hayata geçirilememesinden doğrudan etkilenen kurumların başında yerel yönetimler gelmektedir. Üstelik, son dönemlerde giderek hızlanan kamu yönetimi reformu uygulamaları çerçevesinde, yerel yönetimlerin çevre politikalarının yerel düzeyde uygulanmasında önemli ölçüde sorumluluk almış olmaları ve bu bağlamda çevresel yetkilerinin de arttığı dikkate alındığında, çevre yönetiminde, ülke çapında birinci derecede rol aldıklarını söylemek yanlış olmaz. Bu duruma Türkiye’nin AB müktesebatından doğan çevresel yükümlülükleri ve bu yükümlülüklerin yerel düzeye yansıması da eklenince, yerel yönetimlerin tüm bu hizmetleri karşılamada, sistemli ve çağdaş bir yönetim mekanizmasına olan ihtiyaçları kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Ancak bugüne kadar yapılan uygulamalar göstermiştir ki, Türkiye’de “çevre yönetimi” olgusunu yerel yönetimlerin ayrılmaz bir parçası haline getirmek zor bir misyondur. Özellikle çevresel altyapı hizmetlerinde ülke çapında son derece yetersiz bir durum sözkonusudur. Türkiye’deki belediyelerde çevresel altyapı durumu aşağıdaki grafiklerde verilmektedir (1): Grafik 1: Belediyelerin İçmesuyu ve Kanalizasyon Altyapı Durumu 3500 3500 Bulunmayan 3000 3161 Bulunan 98% 2924 3000 91% 2500 2500 2164 2000 67% 1500 2000 1500 1063 33% 1000 1000 500 500 66 2% 303 9% 0 0 içme ve kullanma suyu şebekesi içme ve kullanma suyu arıtma tesisi olan belediyeler kanalizasyon şebekesi Kaynak: 2003 DİE Belediye Envanteri Sonuçları (3227 Belediye). YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 15 BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER Grafik 2: Belediyelerde Atıksu Şebekeleri 2100 80,0% 75,8% 70,0% 2164 2060 61,8% 2050 64,0% 60,0% 2000 50,0% 1950 40,0% 1900 30,0% 1879 1850 20,0% 1800 10,0% %0,0 2002 2001 1750 2003 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen nüfusun toplam nüfus oranı (%) Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen (verilen) belediye sayısı Kaynak: DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2004. Grafik 3: Belediyelerde Atıksu Arıtma Tesisleri 250 45,0% 39,3% 40,0% 239 35,0% 200 210 30,0% 25,0% 40,0% 150 170 20,0% 16,8% 100 15,0% 10,0% 50 5,0% %0,0 0 2001 2002 2002 Atıksu arıtma tesisi ile hizmet edilen nüfusun toplam nüfus oranı (%) Atıksu arıtma tesisi ile hizmet edilen belediye sayısı Kaynak: DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2004. 16 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER Grafik 4: Belediyelerde Katı Atık Hizmet Göstergeleri 77,4% 77,4% 3000 3018 2900 77,2% 2800 77,0% 2984 3000 76,8% 2980 76,6% 76,5% 2960 2940 76,4% 76,3% 2915 2920 76,2% 2900 76,0% 2880 2860 75,8% 2001 2002 2002 Katı atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranı (%) Katı atık hizmeti verilen (toplama ve taşıma) belediye sayısı Kaynak: DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2004. Grafik 5: Belediyelerde Çevresel Altyapı Tesisi Sayıları 158 150 140 2001 140 130 2002 120 110 2003 112 90 80 70 60 50 40 15 5 30 20 12 4 10 3 0 Atıksu arıtma tesisi sayısı Kompost tesisi sayısı 3 3 12 Düzenli depolama tesisi sayısı 3 Yakma tesisi sayısı 2003 2002 2001 Kaynak: DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2004. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 17 BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER Görüldüğü üzere, Türkiye’de yerel yönetimlerin temel çevre hizmetlerindeki yetersizliği açıkça ortadadır. Ancak son dönemlerde yerel yönetimlerin kurumsal ve finansman kapasitelerinin güçlendirilmesi esas alınmış ve özellikle içme suyu ve kanalizasyon hizmetlerinde verimliliğin artırılması, katı atık yönetimi alt yapısının geliştirilmesi gibi yerel düzeyde birincil derecede ihtiyaç duyulan çevresel hizmetlerin karşılanmasına yönelik politikalara ağırlık verilmiştir. Yerel yönetimlerin çevre hizmetlerini istenilen düzeyde gerçekleştirememesinin nedenlerinin başında, yıllardır süregelen bir şekilde, merkezdeki kurumların idari icraatlarındaki (yürütme) güçsüzlüğün yanısıra, özellikle ülke ölçeğinde çevresel denetleme ve izleme altyapılarının zayıflığı da etkin olmaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın kurumsal kapasitesinin ve teknik altyapı açısından uygulama ve denetim rolünün il düzeyinde yeteri kadar güçlü olmaması da (bilgi sistemleri ve laboratuvar, planlama sorunları, finansman kaynak kısıtları, uzman yetersizliği vb.) çevre ile doğrudan ya da dolaylı ilgili olarak çalışan kuruluş tarafından çeşitli düzeylerde (bölgesel, yerel) birbirinden bağımsız uygulamaların yapılmasına neden olmaktadır. Bu durum, mevzuatta dublikasyonların ortaya çıkmasına da yol açmaktadır. Türkiye’de çevresel sorumlulukların değişik kurumlarca paylaşılması noktasında – ki bu çevre konusunun doğasında vardır – öncelikle, yasal ve kurumsal tüm düzenlemelerin birbirine ters düşmesinin ve kaynakların (insan, mali, teknik) birkaç defa aynı amaca yönelik harcanmasının önlenmesi gerekmektedir. Gelinen noktada; kuruluşlar arasında çevresel yetkiler ve sorumluluklar açısından süregelen kemikleşmiş bu sorunlar, yerel çevre hizmetlerinin karşılanamamasına neden olmaktadır. Kısaca bu yönetsel kalabalık ve karmaşa en çok yerel yönetimleri etkilemiş, zaten yetersiz olan mevcut kaynaklar optimal kullanılamamış, hatta bazen günübirlik kararlarla israf edilmiştir. Bu nedenle, ülke çapında sağlıklı bir çevre yönetimi için en başta kuruluşlar arasında sistemli bir eşgüdüm yapısına ihtiyaç vardır. Yerel yönetimlerin çevre yönetimindeki yerinin güçlendirilmesi elzem görülmektedir. Bu noktada, Yerel Çevre Eylem Planlarının (YEÇEP) merkezi otoritelerce sahiplenilmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Çünkü, YEÇEP ulusal çevre politikalarının ve yasal düzenlemelerin gereklerinin yerel düzeyde yerine getirilmesindeki önemli araçlardan biridir. YEÇEP çerçevesinde, çok yönlü paydaş gruplarının katılımıyla üretilecek eylem planları ve projeler, yerel sorunları demokratik bakış açısıyla çözmede önemli örnekler oluşturacaktır. Böylece, çevresel kararların toplumun tüm kesimiyle birlikte alınması için oluşturulan ana politikalara da destek olunacaktır. Aslında, Türkiye’de çevre politikalarının hayata geçirilmesinde yaşanan zorlukların en başında çevresel karar almada siyasi kararsızlık gelmektedir. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planından bu yana, sürdürülebilir kalkınmanın gereklerini yerine getirmek üzere çevre alanında bir dizi politika, ilke ve prensip belirlenmişse de, halen çevresel politikaların diğer sektör politikalarına entegre edilememesi, siyasi iradenin bu alanda daha çok sorumluluk üstlenmesi gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. 18 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER Yıllardır merkezi politikalarla idare edilen Türkiye’de, en çok yerel çözümleri gerektiren çevre gibi bir alanda, YEÇEP, ulusal çevre politikaları ile ilişkilendirerek, ülke çapında çevre ile uyumlu yerel kalkınma hareketine yön verecek önemli bir çevre yönetim mekanizması olarak dikkat çekmektedir. YEÇEP’in aynı zamanda, Türkiye’nin AB adaylık sürecinde (2) yerel yönetimlerden beklenen çevresel yatırımların planlanmasına da yol göstererek, AB’nin ve diğer uluslararası finans kaynaklarının rasyonel kullanımına ön ayak olacağı beklenmektedir. II.II. YEÇEP’in Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı’ndaki (UÇEP) Yeri YEÇEP’e hukuki bağlayıcılık açısından bakıldığında, Türkiye’de bugüne kadar yapılan çevre politikaları ile ilgili yasal dayanak isteyen çalışmaların akibetini sorgulamak doğru olacaktır. Bu bağlamda ilk akla gelen UÇEP’tir. 1996-2000 yıllarını kapsayan Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde Türkiye’de çevre politikalarının tespitine ve çözüm önerilerine yönelik olarak hazırlanan ve 1998 yılında DPT tarafından basılan en önemli çalışma Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı (UÇEP) olmuştur. Devlet Planlama Teşkilatının koordinasyonu ve Dünya Bankası’nın desteği ile toplumun tüm kesimlerinin katılımları ile hazırlanan UÇEP, bugüne kadar çevre konusunda Türkiye’deki en kapsamlı politika dokümanıdır. Bu bağlamda UÇEP, Türkiye’nin önemli bir çevre politika dokümanı olarak, hazırlık aşamasında katılımcı sürecin etkin uygulanması noktasında özellikle dikkat çekmiştir. Çevre ve kalkınma politikalarını uyumlu hale getirmek amacıyla bir çok alan ve sektör için önerilen somut eylemlerden oluşan UÇEP, ulusal çevre politikaları ve stratejilerinin eldeki kaynaklarla uygulanabilmesini sağlamak amacıyla hazırlanmış, bir nevi hükümet iş planı olarak değerlendirilebilir. UÇEP kavramının önemli yanlarından biri, eldeki kaynakların olabildiğince verimli kullanılmasıdır. Bu da UÇEP’in özellikle “bütçe zarfı” dahilinde çevre alanında neler yapılabileceği konusunda, gerçekçi politikalara ve uygulama ihtiyaçlarına işaret ettiğini göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında, UÇEP’in yaptırım içermemesi önemli bir kayıp olmuştur. Aslında UÇEP’in diğer ülkelerdeki bazı örnekleri gibi, parlamentodan geçirilerek hukuki bir düzenleme haline gelmesi konusu Türkiye’de bir süre tartışılmış, ancak bu gerçekleşmemiştir. UÇEP yasal bağlayıcılığı olmayan bir dokümandır ve dolayısıyla hukuki yaptırımı olmamıştır. UÇEP’in temel hedeflerlerinden biri olan “Türkiye’de Çevre Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi” için gerekli olan yasal ve kurumsal çerçevenin güçlendirilmesinin yanı sıra, çevre ve kalkınma planlamasının bir arada ele alınması noktasında, “Yerel Çevre Eylem Planlaması”nın gerekliliğinin öne çıktığı görülmektedir. Bu çerçevede UÇEP’in öncelikleri; çevresel yatırımların yönlendirilmesi ile ilgili olarak kentsel çevre, kültürel ve tarihi değerlerin korunması, deniz ve kıyı kaynaklarının korunması ve doğal kaynakların yönetimi gibi en çok yerel ve bölgesel düzeyde ihtiyaç duyulan konular olmuştur. Bugüne kadar, UÇEP’teki bu alanlar için belirlenen eylemlerin bazıları UÇEP metodolojisi ve uygulama stratejileri ile uyumlu olmasa da, çeşitli hükümetlerin icraatlarıyla, yerel yönetimlerin faaliyetleriyle ya YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 19 BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER da diğer kesimin (özel sektör, sivil toplum, akademik camia) çalışmalarıyla zaman zaman yerine getirilmiştir. Bu uygulamaların bugüne kadar UÇEP ile karşılaştırılması yapılmamış, bu çerçevede UÇEP kararlarının izlenmemesi önemli bir eksiklik olarak kalmıştır(3). YEÇEP uygulamalarının başlaması halinde, yerel düzeydeki çalışmaların ulusal politikalarla örtüşmesi gereği vardır. Zaten metodolojisi gereği; YEÇEP’lerin ulusal politikalardan bağımsız bir inisiyatif olmadığı ve olmaması gerektiği açıktır. YEÇEP ulusal-yerel eksende çevre politika ve uygulamalarının entegrasyonunun sağlanabileceği birleştirici araçlardan biridir(4). Bu doğrultuda söz konusu ilişki iki yönlü olarak düşünülmelidir: i) Türkiye’de kararlı bir ulusal çevre eylem planının varlığı YEÇEP uygulamalarını güçlendirecektir ve ii) YEÇEP’ler ulusal bir çevre eylem planının ihtiyaç duyduğu yasal ve yönetsel zeminin oluşturulmasına destek olacaktır. II.III. Bölgesel Kalkınma Politikaları ve YEÇEP İlişkisi Çağdaş çevre yönetimi ilkeleri açısından; çevre yönetiminin ekolojik, toplumsal ve ekonomik unsurlarıyla bir bütün olduğu, bu nedenle ülkenin tümünü ilgilendiren bu konunun merkezi düzeyde bütünleşik bir yaklaşımla ele alınmasının önemi açıkça ortadadır. Bu bağlamda, çevre gerek yerel çözümler gerektiren, gerek bölgesel ölçekte “hizmetlerin bölünmezliği” ilkesi doğrultusunda ele alınması gereken bir kamu hizmeti olma özelliğini hep bir arada taşır. Bu açıdan, çevre politikalarını doğru tespit etmek ve her düzeyde (ulusal, bölgesel ve yerel) sağlıklı uygulamak için bu çerçeveyi dikkate alan yönetsel ve kurumsal bir yapı gereklidir. Türkiye’de çevre sorunlarına bölgesel ölçekte bakılması gerekliliği uzun süre algılanamamıştır. Ekolojik kaygıların bölge düzeyinde dikkate alınmaya başladığına dair ipuçlarına ilk kez Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde rastlanmaktadır. Bu süreçte, çevre sorunlarına bölgesel bir boyut kazandırmak için su havzaları esas alınmış, belirlenmiş bazı bölgelerde kirlilik ile mücadeleyi temel alan “havza yönetimi“ anlayışının yerleştirilmesine çalışılmıştır. Nitekim, UÇEP’de de bu yaklaşımlara yer verilmiştir. Ancak, çevre yönetiminin bugünkü çağdaş modellerinde, çevre sorunlarını havza boyutunda dahi ele almanın yeterli olmadığı bilinmektedir. Bugün artık, bölge ve alt bölge planlamasında parçacıl çevresel analizlerden uzaklaşılmıştır. Dünyada çevre sorunlarının küresel-bölgesel ve ekonomik-ekolojik etkileşimlerini odak alan yeni bölgesel yaklaşımlar gündemdedir ve uygulanmaktadır. Bu çerçevede, bölgesel kalkınma politikalarında, çevresel kaynakların, ekonomik koşulların ve toplumsal dinamiklerin birlikte bir bütün olarak değerlendirilme ihtiyacı giderek öne çıkmış ve üst sınırların ekolojik olarak dikkate alınmasıyla birlikte, sürdürülebilir kalkınma ölçeğinin “bölgeselliği” de kanıtlanmış bulunmaktadır. Bölgesel sürdürülebilir kalkınma modellerinin geliştirilmeye başlanması da bu nedenledir. 20 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER Türkiye’de ise, bölge kalkınma politikalarının yoğun bir şekilde uygulanmaya başladığı özellikle bu dönemde, bölgesel politikalar ulusal (merkezi düzey) kalkınma politikaları ile birlikte şekillenmektedir. Yerel düzeydeki politikaların da ulusal ve bölgesel politikalardan etkilenmesi kaçınılmazdır. Yerel yönetimlerin çevresel planlama yaklaşımlarının da bu bağlamda değerlendirilmesi gerekmektedir. Çünkü çevresel planlama bir hiyerarşiyi içerir ve kendi içindeki basamaklanmalar, birbirleriyle bağlantı ve ilişkileri de göz önüne alınarak oluşturulur. Bu da ülkesel, bölgesel ve yerel bir kademelenmeyi gerekli kılmaktadır. Su havzalarının, özel çevre koruma alanlarının, hassas ekosistemlerin, sulak alanların korunması ve tehlikeli atıkların bertarafı gibi konuların bölgesel ölçekte çözüm gerektiren konular olduğu aşikardır. Bir ya da birkaç ilin ortak sorunları olarak karşımıza çıkan ve sınır tanımayan karakterde olan bu sorunların çözümü noktasında, YEÇEP kapsamında, iller için tek tek eylem planları yapılacak olsa dahi, yerel yönetimler konulara bütünleşik bir yönetim anlayışıyla yaklaşmak durumundadır. YEÇEP uygulamalarının başarısının altında bu yatmaktadır. Bu açıdan, YEÇEP’ler yapılırken çevre konularının bölgesel niteliği gözardı edilmemelidir. Kamu Yönetimi reformu ile getirilen yeni düzenlemelerle, Türkiye’de bölge kavramının yeniden şekillenmeye başladığı görülmektedir. Yeniden tanımlanan bölge kalkınması anlayışı ile, yakın bir gelecekte olmasa da, Türkiye’de bölgelerin kendi yerel dinamikleri ile ulusal ve giderek küresel pazarlarda yer arayan kent ağlarının oluştuğu yeni modeller olarak kurgulanması hedeflenmiştir. Bu çerçevede 2002 yılında, Türkiye’de AB’nin bölgesel kalkınma politikalarına uyum sağlamak üzere, İstatistiki Bölge Sınıflandırması yapılmıştır(5,6). Bölgesel kalkınma politikalarının uygulanmasını kolaylaştırmak üzere çıkarılan bazı yasaların yanısıra, bölgesel kalkınma ajanslarının kurulması ile ilgili yasal düzenleme(7) TBMM Genel Kurulunun gündemindedir. Tasarı incelendiğinde görülmektedir ki; yerel yönetimlerin yetkili olduğu çevre hizmetleri ile kalkınma ajanslarının sorumlu olduğu çevre ile ilgili konular arasında sağlıklı bir koordinasyon ve işbirliği ortamının tesis edilmesine ihtiyaç vardır. Bu noktada, YEÇEP yol gösterici etkin bir araç olarak kullanılabilir. YEÇEP’ler ele alınırken, ekonomik büyüme politikalarını bölgesel düzeyde öne çıkaran bu yeni yönetsel ve kurumsal zeminde; yerel çevre eylem planlarını uygulamak için çevre sorunlarının çoğu zaman il sınırlarını aşan bir keyfiyet olduğu gözardı edilmemelidir. Bugün uygulanmakta/hazırlanmakta olan birçok bölgesel kalkınma plan, program ve projelerinin, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmada karşılaştıkları önemli sorun alanlarından biri “çevre”dir ve bu nedenle çevre yatırım imkanlarının çoğaltılmasına önem verilmektedir. Yerel Çevre Eylem Planlarının uygulanmasında bu imkanların kullanılması; bir yandan bölgesel ve yerel çevre politikalarının uyumlu bir şekilde entegrasyonunu sağlayacak, öte yandan, çevresel yatırımlar için oldukça kısıtlı olan yerel yönetim kaynaklarına önemli bir destek oluşturacaktır. Bu yolla YEÇEP uygulamalarının yatırım aşamalarında kolaylaştırıcı bir sürece girebileceği öngörülmektedir(8). Bu durum, bölgesel ölçekte karar alma mekanizmalarında YEÇEP’lerin yerini ve önemini ortaya çıkarmaktadır. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 21 BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER II.IV. Türkiye’de Çevre Finansmanında YEÇEP’lerin Yeri Yerel Çevre Eylem Planları; i) eğitim, ii) eylem planlarını hazırlanması ve iii) uygulama olmak üzere üç temel aşamada gerçekleşmektedir. İlk iki aşama REC Türkiye’nin öncü rolü olan faaliyetlerini içermektedir. Uygulamaların/yatırımların yapılacağı üçüncü aşama, ise, REC Türkiye’nin “katalitik rol” oynayacağı safha olup, bu aşamada yerel yönetimler yerel eylem planlarının yatırıma dönüşmesi için AB ve diğer uluslararası mali kaynaklara ulaşmak, yatırımları gerçekleştirmek ve uzun zamanlı yatırımları da planlamak durumundadırlar. Bu süreç, Türkiye’de yerel düzeyde çevre finansman politikalarına ve bu doğrultuda ulusal ve uluslararası kaynakların teminine bağlı olarak gelişecektir. Ayrıca, yeni yönetim felsefesi ile gelen yerel düzeydeki kalkınma anlayışı çerçevesinde, yerel yönetimlerin yerel dinamiklerini kullanarak kendi kaynaklarını oluşturmada gösterecekleri performansın da YEÇEP uygulamalarında etkili olacağı beklenebilir. YEÇEP, metodolojisi gereği, aynı zamanda yerel kaynakların mobilizasyonunda yol gösterici bir araç olarak değerlendirilmektedir. Bütün bu açılardan bakıldığında, YEÇEP’lerin uygulanmasında Türkiye’deki çevre finansman politikalarının yerel düzeydeki yansımalarını iyi değerlendirmek gereklidir. YEÇEP’i yaygınlaştırmak amacıyla, YEÇEP metodolojisi hakkında ülke çapında tüm yerel yönetimleri bilgilendirmek ve yerel çevre eylem planlarını hazırlamak için bir donör pazarı oluşturmak ve farklı bileşenleri olan YEÇEP’lere farklı donörler yardımıyla bu kaynakların akışını sürekli kılmak gerekecektir. Bu süreçte ayrıca, REC Türkiye tarafından belirlenen kriterler doğrultusunda(9) seçilecek bazı pilot illerde yerel çevre eylem planları hazırlanacak ve bu illerin çevre yatırım planlaması yapılacaktır. Yerel Çevre Eylem Planlarının hazırlanmasında gereken mali kaynaklar hakkında bir fikir edinmek açısından diğer ülkelerdeki örneklere bakıldığında, 50.000-200.000 Euro arasında meblağlar olarak karşımıza çıkmaktadır(10). Ancak doğaldır ki, bu rakamların illerin çevresel, sosyal ve ekonomik koşullarına göre ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. YEÇEP’e sürekli bir finansman desteği yaratmak amacıyla, bütün bu aşamalarda, yapılacak çalışmalarda önemsenecek önemli hususlardan biri Türkiye’nin AB uyum sürecindeki zorunluluklarıdır. Bu süreçte bir yandan AB’nin çevre sektörü için Türkiye’ye sağladığı/ sağlayacağı mali desteğin yerel düzeye yansıması mercek altına yatırılırken, öte yandan yerel yönetimlerin bu kaynakları elde etmesi noktasında kapasitelerinin geliştirilmesi sağlanabilecektir. 22 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER AB Sürecinde Durum Türkiye’de çevre yatırımları için ortalama 50 milyar Euro gibi bir meblağa ihtiyaç duyulduğu dikkate alındığında(11), bu alandaki finansman politikalarının uygulamalarına yol gösterecek bazı mekanizmaların ve araçların kulanılması elzem olmaktadır. YEÇEP’lerin uygulanmasında her aşamada gereken kaynak ihtiyacı ile Türkiye’de yerel düzeydeki çevre yatırımlarının rasyonel planlanması arasında doğrudan bir bağ bulunmaktadır. Yerel çevre önceliklerinin tespitinde ve yerel yatırımların sistemli ve çok yönlü bir yaklaşımla planlanmasında YEÇEP’lerin iyi bir fırsat olduğu düşünülmektedir. Aslında, Türkiye’de çevre kirliliğini önleme ve çevreyi koruma amaçlı faaliyetlerin finansmanı ile ilgili yaşanan deneyimler göstermiştir ki; sorunların temelinde bu amaçla tahsis edilmiş kaynakların yetersizliğinden daha çok, doğru önceliklerin tespit edilememesi ve dolayısıyla kaynakların rasyonel kullanılmasının sağlanamaması yatmaktadır(12). Yıllardır süregelen bu durum YEÇEP uygulamaları açısından zorluk yaratacak olsa da, bir yandan yeni kamu yönetimi yapısı ile gelen ihtiyaçlar, öte yandan AB kaynaklarının verimli kullanılması için yapılmakta olan güncel projelerin ve çalışmaların yerel çevre eylem planlarının gerçekleşmesinde olumlu fırsatlar doğuracağı beklenmektedir(13). YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 23 BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER III. Yerel Karar Mekanizmaları ve YEÇEP’ler III.I. Belediyeler ve YEÇEP’ler Bugün önemli bir kısmı kanunlaşmış bulunan ve Türk kamu yönetiminde yerel düzeyde birçok değişikliği içeren yeni mevzuat(14) çevre yönetimi ilke ve esasları açısından incelendiğinde, Belediye Kanunu, Büyükşehir Belediyeleri Kanunu ve İl Özel İdareleri Kanunlarında çevre ile doğrudan ya da dolaylı ilgili birçok hükmün yer aldığı görülmektedir. Bu düzenlemelerde, hangi çevre hizmetlerinin merkezi kuruluşlarca, hangilerinin yerel yönetimlerce ele alınacağına dair ve özellikle çevre denetimini etkileyecek çeşitli hükümler yer almaktadır. Yeni sistemde çevre hizmetlerinin yerine getirilmesinde en önemli gelişme, merkezi idarenin bu alandaki sorumluluklarının büyük bir bölümünün yerel yönetimlere devredilmesinin esas alındığı yönündedir. Türkiye’de yerel yönetimlerin çevre alanında çok fazla sorumluluğa sahip olduğu ve bu durumun yeni yasalarla daha da arttırıldığını yansıtan mevcut durumda kritik olan, bu hizmetleri karşılayacak ölçüde kaynağın varolmayışıdır. Bu tabloya Türkiye’nin AB adaylık sürecinde, yerel düzeyde yüklendiği ödevler de eklendiğinde sağlıklı bir çevre yönetimi yaklaşımı ile sorunların çözümü ve geleceğe yönelik planların yapılması isteniyorsa, bir an önce belirli programlar dahilinde hareket edilmesi gerekmektedir. Bu noktada, Yerel Çevre Eylem Planlarının (YEÇEP) önemi ortaya çıkmaktadır. YEÇEP’in, yerel yönetimlerin söz konusu çevre yönetimi yaklaşımlarına bir sistematik kazandıracağı öngörülmektedir. YEÇEP’ler yerel düzeydeki çevresel önceliklerin, katılımcı bir ortamda belirlenmesinden başlayan ve eylemlerin bu doğrultuda planlanarak uygulanmasına kadar giden süreçte disiplinli bir yol çizmektedir. Bu durum en başta, kısıtlı olan kaynakların rasyonel kullanımı ve iyi planlanması anlamına gelmektedir. YEÇEP’lerin Türkiye’de başarılı olmasındaki hassas noktalardan biri, yerel yönetimlerin, çevre yönetiminde son dönemde yapılan yasal ve kurumsal yeniliklere uymada gösterecekleri dinamizm ve performanslarıdır. Burada YEÇEP’ler yerel yönetimler için gerekli motivasyonun sağlanmasında kullanılabilecek uygun bir araç olarak değerlendirilmelidir. YEÇEP uygulamaları, aynı zamanda AB adaylık sürecinde ortaya çıkan motivasyondan da güç alacaktır. Türkiye’de yerel yönetimler çağdaş çevre yönetimi anlayışından kurumsal anlamda yıllardır uzak olmuşlardır. Çoğu zaman günü birlik kararlarla sorunların üstesinden gelmeye çalışan yerel yönetimlerin çoğunun - Büyükşehir belediyelerinin dışında - öncelikleri ya da geleceğe yönelik çevresel bir planlama ve yatırım stratejileri bulunmamaktadır. Yeni yasalarla gelen sorumluluklar, yerel yönetimleri çevre sorunlarını entegre ve bütünleşik bir yönetim anlayışıyla çözmeye zorlamaktadır. YEÇEP’lerin bu sorunları gerçekçi yöntemlerle ele alacak bir metodolojiye sahip olması da yerel yönetimler için önemli bir fırsat yaratmaktadır. 24 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER Burada, YEÇEP’in Türkiye’de yasal dayanağının var olup olmadığı sorgulanmalıdır. YEÇEP, yasal temelini genel manada özellikle yeni kamu yönetim yasalarıyla yerel yönetimlere yüklenen çevresel sorumluluklardan almaktadır. Türkiye’de YEÇEP için doğrudan hukuki bir düzenlemenin yapılması zamanla gündeme gelebilir. Ancak bugün de, yeni yasalarda YEÇEP ve Eylem Planlarını yapma gerekçelerinin temelini oluşturan bir dizi hukuki düzenleme yapılmış bulunmaktadır. Örneğin, yeni belediye mevzuatı uyarınca 50.000 ve daha büyük nüfuslu belediyeler için stratejik plan yapma zorunluluğu getirilmiştir. “Stratejik Plan” yapma yetkisi alan belediyelerin, bu yasal sorumluluklar çerçevesinde kentlerinin geleceği için birçok alanda olduğu gibi çevre konuları için de stratejik planlar yapmak durumunda oldukları görülmektedir (15). Türkiye’de 50.000 nüfus ve üstünde olan belediyeler çoğunlukla il belediyeleridir. YEÇEP seminerlerinin ilk aşamada il belediyelerine verilmesi ve bu belediyelerin stratejik plan yapma zorunluluğunun olması, YEÇEP’e olan ilgi ve önemi arttırmıştır. Stratejik planları yapmak için belediyelere ve il özel idarelerine 2007 yılına kadar zaman tanınmıştır(16). Metodolojisi gereği YEÇEP’lerin hazırlık süresi bu zamanlama ile örtüşmektedir. YEÇEP’leri çevre sorunlarının çözümünde etkin bir araç olarak kullanmak yoluyla, yerel yönetimlerin stratejik planlama sürecini desteklemek önemli ve yararlı olacaktır. Her ne kadar 50.000 ve üstü belediyeler stratejik plan yapma zorunluluğunda iselerse de, 50.000 nüfusun altındaki belediyelerin de çevresel strateji planlarının olması gerektiği YEÇEP seminerlerinde dile getirilmiş ve küçük ölçekteki yerleşimler için de YEÇEP metodolojisinin kullanılabileceği vurgulanmıştır. Nitekim YEÇEP’leri uygulayan diğer ülkelere bakıldığında, herhangi bir nüfus sınırlaması olmadığı bilinmekte, ancak örnek uygulamalarda daha çok 50.000 ve üstü nüfuslu kentlere YEÇEP’lerin yapıldığı gözlemlenmektedir. Yine yeni mevzuat uyarınca(17) 50.000 ve daha büyük nüfuslu belediyelerde kentsel dönüşüm ve gelişim planlarının yapılması (tarihi ve kültürel alanların, kentsel çevrenin korunması vb.) zorunluluğu getirilmiştir. Bu düzenleme ile özellikle kentsel tarihi ve kültürel dokunun korunması alanında da YEÇEP’lerin gerekliliği perçinleşmektedir. Türkiye’de kentlerde ana yönetim birimleri Temmuz 2005’te yürürlüğe giren Belediye Kanununa kadar 2000 ve üstü nüfuslu yerleşim birimleri olan belediyeler olmuştur. Ancak, yeni hukuki düzenlemeler belediyeler için sınır nüfusu 5000 olarak belirlemiştir. Belediye yönetimleri, Büyükşehir, ilk kademe belediyesi, il, ilçe ve belde belediyeleri olarak kademelenmiştir. Her belediye kademesinin karar-verme organı belediye meclisleridir. YEÇEP’in yerel düzeyde kurumsal karar alma zeminleri söz konusu belediye meclisleri(18) ve il genel meclisleridir. Kısaca YEÇEP’in yasal bir zemine oturtulmasındaki adresler bu meclislerdir. YEÇEP’lerin bu meclislerde onaylanması çevre ile ilgili bir çok yerel kararının da doğrudan meşrulaşmasına fırsat sağlayabilecektir. 1930’lardan başlayarak bugüne kadar halka açık yerlerin temizliği, kentsel yaşam çevresinin düzenlenmesi, belde halkının sağlık, esenlik ve huzurunu sağlamak için kuruluşların yer seçimi, hava, su kirliliği, çöp, gürültü ve estetik kirliliğin giderilmesi gibi önemli çevre hizmetlerinde sorumluluk yüklenen belediyeler, 2005 yılından itibaren bu alanda çok daha YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 25 BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER kapsamlı görevler almışlardır. Bu konular; • Çevre hizmetlerinin uzun vadeli planlanması ve çalışma programlarının yapılması (Stratejik plan ve performans programı) • Su, kanalizasyon, kentsel altyapı, • Çevre sağlığı, temizlik işleri, • Katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, bertaraf edilmesi ve depolanması hizmetlerinin yapılması/yaptırılması, • Çeşitli döküm sahaları, depolama alanlarında çevre kirliliği oluşmaması için önlem alınması, (hafriyat, moloz döküm, LPG depolama vb) • Atıksu bertarafı için gerekli tesislerin kurulması/kurdurulması, işletilmesi/ işlettirilmesi, • Kentin tarihi ve kültür dokusunu korumak için kentsel dönüşüm ve gelişim projelerinin uygulanması, • Kent Konseyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi konusunda yardım ve destek sağlanması ve • Hemşehrilerin belediye karar ve hizmetlerine katılma hakkının sağlanması. Ele alınması gereken bir başka konu, yerel yönetimlerin iç kurumsal yapısındaki çevre ile ilgili birimlerin kapasiteleri ve teknik altyapılarının yerel çevre hizmetleri açısından değerlendirilmesi konusudur. Belediyelerin bünyesinde yer alan söz konusu idari birimlerin (çevre daireleri, sağlık daireleri, imar daireleri vb.) etkin olarak çalışabilmeleri için kapsamlı ve bütünleşik bir çevre programına ihtiyaç duydukları bilinen bir gerçektir. 26 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER III.II. Büyükşehir Belediyeleri ve YEÇEP’ler Türkiye’de büyükşehir modeli 1984 yılından beri uygulanan ve büyükşehir belediyesi ile alt kademe belediyesinden oluşan ikili bir sistem olarak süregelmiştir. Büyükşehir belediyeleri o tarihten bu yana çevre alanında, çevre sağlığı ve korunmasını sağlamak, yeşil sahalar, parklar, bahçeler yapmak, işletmek/işlettirmek, su ve kanalizasyon tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek/işlettirmek, çöp ve sanayi atıklarının yönetimini yapmak ve gıda güvenliğini sağlamak gibi önemli konularda hizmet vermişlerdir. Bu süreçte, çevresel hizmetlerin karşılanması noktasında en göze çarpan uygulama, büyükşehirlerde kurulan su ve kanalizasyon idareleri olmuştur. (İSKİ(19), İZSU, ASKİ, KASKİ vb.) Su ve kanalizasyon idareleri, su ve atıksu işletme tesislerinin inşaası, işletilmesi ve bakımı ile görevli olmakla birlikte, sanayi kaynaklı kanalizasyonun boşaltımının/bertarafının denetlemesinden de sorumludur. 2000 yılından itibaren bu idarelere, büyükşehirlerin katı atık yönetimi ile ilgili olarak bazı ek görevler yüklenmiştir. 2000’li yıllardan başlayarak kamu yönetiminde yapılan yasal ve kurumsal değişiklikler çerçevesinde, büyükşehirlerin yetki alanları genişletilmiş ve bu bağlamda çevresel açıdan da sorumlulukları önemli ölçüde artmıştır. Büyükşehirlere bağlı alt kademe belediyelerinin - bugünkü mevzuatta ilçe ve ilk kademe belediyeleri – çevre ile ilgili görevlerine süregelen uygulamaları açısından bakıldığında; daha çok çevre temizlik hizmetlerinin yürütülmüş olduğu görülmektedir. Büyükşehir belediyeleri 2004 yılından itibaren aşağıdaki alanlarda yetki ve sorumluluk almışlardır (20); • Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak, bu alanlarda gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek, ağaçlandırma yapmak, • Çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla, büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar planını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak, • Büyükşehir katı atık yönetim planını yapmak/yaptırmak, • Sanayi ve tıbbi atık yönetimini yapmak, • Tüm altyapı hizmetlerinin koordinasyonunu yapmak, • Deniz araçlarının atıklarını toplamak/toplatmak ve arıtmak, • “Çevre ve Sağlık İhtisas Komisyonu” kurmak (Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından kurulacaktır.), • Büyükşehir belediyesi tarafından tespit edilecek ilgili sivil toplum kuruluşlarının katılımı ile Kent Konseyini oluşturmak, YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 27 BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER • Kültür ve tabiat varlıklarını ve tarihi dokuyu korumak ve • Gıda güvenliği ruhsat ve denetleme alt yapısını kurmak. Görüldüğü üzere, büyükşehir belediyeleri çevre alanında oldukça kapsamlı yetki ve görevlere sahiptir. YEÇEP metodolojisindeki bütünleşik yaklaşım sayesinde, büyükşehir belediyelerinin sözkonusu çevre hizmetlerini gerçekleştirmede YEÇEP’in kolaylaştırıcı bir rol oynayacağı açıktır. III.III. İl Özel İdareleri ve YEÇEP’ler İl halkının yerel ortak nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere her ilde varolan il özel idareleri, idarî ve malî özerkliğe sahip bir kamu tüzel kişiliğidir. Vali, il özel idaresi teşkilâtının en üst amiri olarak il özel idaresi teşkilâtını sevk ve idare etmekle görevli ve yetkilidir. 1913 yılından beri uygulamada olan bu yapıda il özel idarelerinin çevre ile ilgili doğrudan verilmiş görevleri olmadığı görülmektedir. İl özel idarelerinin çevreyle doğrudan ya da dolaylı ilgili konular olarak göl ve bataklıkların islahı, orman yetiştirilmesi, kırsal ulaşım, köy kanalizasyonu, örnek çiftlikler, fidanlıkların kurulması, yabani ağaçların aşılanması ve ile ait hizmetlerin işletilmesi (ören yerlerinin işletilmesi, izin, ruhsat vb) sayılabilir. 1987 yılında yapılan bazı hukuki değişiklikler çerçevesinde, il özel idarelerinin çevre sağlığı ve korunması alanındaki çalışmaları daha belirginleşmeye başlamıştır. Örneğin, o yıllarda hemen her ilde kurulan “İl Çevre Koruma Vakıfları” (21) için harç alınmasından il özel idareleri sorumlu kılınmıştır. Toplanan bu meblağların %40’ı Çevre Kirliliğini Önleme Fonuna aktarılmıştır (22). Yeni kamu yönetimi reformu ile birlikte idari sistemde, merkezi yönetimin taşradaki izdüşümü olan il sistemi “reformcu” bir anlayışla yeniden kurgulanmış ve merkezin çevre yetkileri belediyelerin yanısıra, il özel idarelerine de önemli ölçüde devredilerek, çevre sorunlarının üstesinden bu yönetim anlayışıyla gelinebileceği öngörülmüştür. Bu yeni ve reformcu yapı, Türkiye’de bugün son derece yetersiz olan çevresel altyapının il düzeyinde kurulmasına öncelik vermek amacıyla bilinçli olarak tasarlanmıştır ve özellikle kanalizasyon, atık su, katı atık bertarafı gibi sorunların öncelikle çözümü için yerel yönetimlere (belediyeler, il özel idareleri) genişletilmiş yetkiler verilmiştir. İl özel idarelerinin karar organı olan il genel meclisleri ilin stratejik planını görüşmek ve karara bağlamakla görevli ve yetkili merciidir. Stratejik plan yerel yönetimler genel seçimlerinden sonra altı ay içinde, her ilde gerek valilik, gerekse belediye tarafından ortaklaşa olarak yapılması zorunlu olan, kalkınma plan ve programlarına varsa bölge planına uygun olarak hazırlanan ve kentin sosyal ve ekonomik kalkınmasına yönelik bir plan olarak tanımlanmaktadır (23). Stratejik planın, varsa üniversiteler, meslek odaları ile konuyla ilgili sivil toplum örgütlerinin görüşleri alınarak hazırlanması öngörülmektedir. Stratejik plan il bütçesinin hazırlanmasına esas teşkil eder, dolayısıyla il genel meclisinde bütçeden önce görüşülerek yürürlüğe giren bir plandır. Stratejik plan, ilin çevre ile ilgili konularını ve geleceğe yönelik planlarını içermesi bakımından önem taşımakta olup, çevre konularındaki planlamaların bu çerçevede il genel 28 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER meclisinin gündeminde yer alacağı aşikardır. Özetle, belde ya da kent için geliştirilecek böyle bir çevre eylem planının ve yönetim sisteminin sağlıklı işleyişi doğal olarak ülkesel, bölgesel yada kentsel ölçekte geliştirilmiş ve geliştirilecek olan çevre politikalarına uyumlu olmasına bağlıdır. Bu duruma yerel yönetimlerin çevre alanında giderek artan sorumlulukları da eklenince, yönetimlerin, sorunların çözümüne stratejik bir planlama anlayışıyla yaklaşmaları elzem olmaktadır. Bu durumda, kısıtlı olan kaynakların (uzman personel, ekipman, mali kaynak vb.) rasyonel bir bakışla yönetilmesi sağlanabilecektir. Yeni yasalarla getirilmiş olan stratejik plan yapma zorunluluğunun, yerel yönetimler tarafından varolan kapasiteleri ve altyapılarıyla kısa zamanda yerine getirilmesini beklemek gerçekçi değildir. YEÇEP metodolojisi incelendiğinde görülmektedir ki; YEÇEP’ler çevre alanında yerel düzeyde stratejik planların yapılmasını ve uygulamaların hızlandırılmasını sağlamak açısından önemli bir araç olarak kullanılabilir. Yeni kamu yönetimi yapısında il özel idarelerine çevre konusunda verilen bir başka görev; il sınırları içinde ilin çevre düzeni planını(24) yapmaktır. İl özel idareleri toprağın korunması ve erozyonun önlenmesini sağlamak için doğrudan sorumlu ve yetkili kılınmış, ayrıca belediye sınırları dışında su, kanalizasyon, katı atık hizmetleri, park ve bahçe tesisi, ağaçlandırma ve orman köylerinin desteklenmesi konularında görevlendirilmiştir. Görüldüğü üzere, il özel idarelerinin çevre alanındaki söz konusu görev ve yetkileri YEÇEP’lerin hazırlanması ve uygulanması sürecinde gözardı edilmemelidir. Özellikle il özel idarelerinin “il çevre düzeni planı” hazırlama sürecinde YEÇEP’ler önemli bir araç olarak değerlendirilmeli ve kullanılmalıdır. Bu durum, YEÇEP seminerlerinde de dile getirilmiştir(25). İl özel idarelerinin çevre düzeni planlarını yapmada altyapı yetersizliği (teknik eleman, ekipman vb.) nedeniyle, bugün uygulamada, özel idareler belediyelerle ortak protokoller yaparak bu sorumluluklarını yerine getirme yoluna gitmektedir. Örneğin, İstanbul İl Özel İdaresi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi arasında bu konuda bir protokol imzalanmış olup, İstanbul ili çevre düzeni planı bu şekilde hazırlanmaktadır. Bu gibi uygulamalar, YEÇEP sürecinde gerekli olan yerel karar mekanizmaları arasındaki ortaklık modellerinin kurulması noktasında önemli olmaktadır. Yeni yasa ile il özel idarelerinde çeşitli alanlarda “ihtisas komisyonları”nın kurulması öngörülmektedir(26). Bu komisyonlar il genel meclisi üyelerinden oluşmaktadır. Bu komisyonlardan “İl Genel Meclisi - Çevre ve Sağlık İhtisas Komisyonu” büyükşehir belediyelerinde olduğu gibi kurulması zorunlu komisyonlar arasındadır(27). Bu komisyonlarda kaymakamlar ve ildeki kamu kuruluşlarının amirleri yer almakta, ayrıca ildeki kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversite ve sendikalar ile gündemdeki konularla ilgili olarak köy ve mahalle muhtarları ve sivil toplum örgütleri oy hakkı olmaksızın toplantılara katılabilmekte ve görüş bildirebilmektedirler. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 29 BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER İhtisas komisyonlarının bu katılımcı yapısı YEÇEP metodolojisi ile yakından ilgilidir. Çünkü, YEÇEP çerçevesinde hazırlanacak ve uygulamaya konulacak yerel çevre eylem planlarının katılımcı mekanizmalar kullanılarak ve ortak kararların ürünü olarak hayata geçirilmesi önkoşullardan biridir. YEÇEP’lerin başarısında karar-verici ve uygulayıcı kuruluşların katılımı esas olsa da, sürecin demokratik bir yaklaşımla işlemesi, gerçekçi yerel çevre eylem planları üretilmesini sağlayacaktır. İhtisas komisyonlarında ele alınan konular il genel meclisinde karara bağlanmaktadır. Bu durum il genel meclisinin ilin çevre ile ilgili kararlarda en yetkili merciilerden olduğunu göstermektedir. Özetle, hazırlanacak/hazırlanan YEÇEP’lerin il düzeyinde onaylanmasında karar organları yerel meclisler; belediye meclisleri ve il genel meclisleridir. Belediyelerde olduğu gibi (28), il özel idaresi hizmetlerine de gönüllü katılım esastır. Bu çerçevede yeni mevzuat ile, il özel idarelerine sağlık, eğitim, spor, çevre, trafik ve kültür hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara, özürlülere, yoksul ve düşkünlere yönelik hizmetlerin yapılmasında ilde dayanışma ve katılımı sağlamak ve hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar uygulanması için sorumluluk verilmiştir(29). Belediyelere ve il özel idarelerine yüklenen çevreyle ilgili bir başka görev; yangın, sanayi kazaları, deprem ve diğer doğal afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla ilin özelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum planlarını yapılması konusudur(30). Özellikle sanayi kazalarının ve doğal afetlerin insan ve çevreye etkileri açısından önemli olan bu konu, YEÇEP çerçevesinde hazırlanacak eylem planlarında dikkate alınmalıdır. 30 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER III.IV. Mahalli İdare Birlikleri ve YEÇEP’ler Yerel düzeyde YEÇEP uygulamaları açısından önemli olan bir başka kurumsal oluşum hizmet birlikleridir. Yerel yönetimlerin hizmet birliği kurmasında yasal temel, Anayasa ve bugün yürürlükten kalkmış olan ilk Belediye Kanunudur(31). Bu yapı ile belediyelere aralarında işbirliğini artırmak, ve ortak hizmet vermelerine yardımcı olmak imkanı sağlanmıştır. Türkiye’de birçok yörede farklı ölçeklerde belediye ve il düzeyinde hizmet birlikleri bulunmaktadır(32). Bunlar arasında doğrudan çevre hizmetleriyle ilgili olarak kurulan hizmet birlikleri vardır. Kanunlar çerçevesinde, hizmet birliklerinin, kamu tüzel kişiliği olarak özellikle mali yönetim açısından bazı haklara sahip olmaları çalışmalarını kolaylaştırmaktadır. Kamu reformu sürecinde yerel yönetim hizmet birlikleri ile ilgili yeni bir yasa çıkarılmıştır(33). Bu yasa incelendiğinde görülmektedir ki; su, atık su, katı atık ve benzeri altyapı hizmetleri ile çevre ve ekolojik dengenin korunmasına ilişkin projelerin zorunlu kılınması halinde, Bakanlar Kurulu ilgili yerel yönetimlerin, bu amaçla kurulmuş birliğe katılmasına karar verebilmektedir. Böyle bir hüküm, özellikle çevre hizmetleri için yerel yönetimlerin birlik kurmasının ya da varolan birliklere katılınmasının teşviki anlamını taşımaktadır. Teşvik edilen, hatta yasa ile bir nevi zorunlu hale getirilen bu durum aynı zamanda, hizmet birliklerinin, bölgesel kalkınma politikalarının uygulanmasını da kolaylaştıracak bir yaklaşım içermektedir. Nitekim AB destekli bölgesel kalkınma projeleri kapsamında hizmet birliklerinin kurulması doğrudan tavsiye edilmektedir(34). Halen TBMM Genel Kurulunun gündeminde olan “Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı”nda da yerel düzeyde çevresel hizmetlerin görülmesindeki kolaylıklar değerlendirilerek, çevre ile ilgili birliklerin kurulmasının teşvikine yönelik ayrı bir hüküm yer almaktadır(35). Hizmet birliklerine giderek artan bir önemle yaklaşan söz konusu politikalar ve bu yöndeki uygulamalar, yerel düzeyde ihtiyaç duyulan çevre eylem planlarını ve programlarını yakından ilgilendirmektedir. YEÇEP sürecinde yerel yönetim birliklerinin çevre eylem planlarını uygulamadaki rolleri özellikle dikkate alınmalıdır. Yerel yönetim birlikleri yerel düzeydeki eylem planlarının uygulanmasını ve yatırımların gerçekleştirilmesini kolaylaştırıcı bir yapı olarak değerlendirilebilir. Nitekim, YEÇEP seminerlerinde, benzer çevre sorunlarıyla karşı karşıya bulunan belediyelerin ortaklaşa kurdukları birliklerin desteği de alınarak, birden fazla yerel yönetimin ortak YEÇEP ve eylem planları yapmaları gündeme gelmiştir(36). Bu uygulamaların YEÇEP çalışmalarında zamanı ve finansman kaynaklarını daha verimli kullanmak açısından dikkate değer olduğu not edilmelidir. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 31 B Ö L Ü M I V : AV R U PA B I R L I Ğ I U Y U M S Ü R E C I V E Y E C E P ' L E R IV. Avrupa Birliği Uyum Süreci ve YEÇEP’ler Avrupa Birliği’nin Türkiye’den adaylık sürecinde beklentileri her konu için temelde üç esas üzerine dayanmaktadır. Bunlar; i) ii) iii) yerel yönetimlere yetki veren katılımcı bir devlet gerekliliği, bölgesel farklılıkların azalması ve yerelleşmenin etkin olması ve mevzuat uyumunun yanısıra, uygulama ve icra mekanizmalarının oluşmasının önemidir. Bu koşullar doğal olarak çevre sektörü için de geçerlidir. Avrupa Birliği (AB) adaylık sürecinde Türkiye’ye tanınan fırsatlar ve oluşan motivasyon; mevcut çevre yönetim sisteminin iyileştirilmesi için olduğu kadar, bu alandaki yapısal değişikliklerin de gerçekleşmesi açısından da değerlendirilmelidir. Türkiye’nin AB’nin sosyal ve ekonomik politikalarına uyumun sağlanması amacıyla, 2003 yılında DPT tarafından hazırlanan “Ön Ulusal Kalkınma Planı”nda (2004-2006) çevre ile ilgili olarak dört konunun öne çıktığı görülmektedir. Bunlar; i) ii) iii) iv) doğal kaynakların korunması, su kaynaklarının korunması, kentsel çevre altyapı yatırımlarına öncelik verilmesi ve kurumsal kapasitenin ve verimliliğin artırılmasıdır. Planın çevre konusunda yapılan SWOT (37) analizine bakıldığında da; yerel yönetimlerle doğrudan ilgili olması bakımından, “Zayıf ” noktalardan “atıksu ve katı atık bertaraf tesislerinin yetersizliğinin, katı atık yönetimi konusunda yeterli bilincin oluşmamasının”, “Tehditler”den ise, “hızlı kentleşmenin doğal kaynaklar üzerinde artan baskısının” üzerinde önemle durulmaktadır. Yine aynı Planda ana politika olarak, çevre hizmetlerinin yerel yönetimler tarafından yürütülmesi öngörülmüştür (38). Nitekim, çevre hizmetlerindeki kapasitenin yerel düzeyde artması, AB’nin Türkiye’den temel beklentileri arasında yer almaktadır. Ön Ulusal Kalkınma Planında yer alan bu politikaların, hazırlıkları süren 9. Kalkınma Planında (2007-2013)(39) dikkate alınacağı beklenmektedir. 9. Plan hazırlıkları(40) çerçevesinde kurulan “Çevre İhtisas Komisyonu”nun çalışmalarında yerel yönetimlerin çevre politikalarının ve uygulamalarının değerlendirilmesi ve bu çerçevede, Yerel Çevre Eylem Planlarının gündeme gelmesinin sağlanması yararlı olacaktır. Ayrıca, Türkiye-Avrupa Birliği Mali İşbirliği kapsamındaki bölgesel kalkınma programlarına bakıldığında, program önceliklerinden biri olan “Çevrenin Korunması” ile ilgili bölümün YEÇEP uygulamaları açısından değerlendirilmesi yararlı olacaktır(41). Bütün bu hususlar YEÇEP metodoloji ve uygulamaları açısından değerlendirildiğinde, yerel çevre eylem planlarının gerçekleşmesi halinde, YEÇEP’lerin, Türkiye’nin AB adaylık 32 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI B Ö L Ü M I V : AV R U PA B I R L I Ğ I U Y U M S Ü R E C I V E Y E C E P ' L E R sürecinde katkısı kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu fırsatların iyi değerlendirilmesi halinde, YEÇEP uygulamalarının ülke çapında yaygınlaşması kolaylaşacaktır. Bu noktada YEÇEP uygulamalarından Türkiye’de birinci derecede sorumlu kurum olan REC Türkiye’nin inisiyatifi önemlidir. REC Türkiye YEÇEP ile ilgili faaliyetleri çerçevesinde, Türkiye’de AB uyum süreciyle oluşan motivasyonun, yerel düzeyde iyi değerlendirilmesini ve YEÇEP’in merkezi düzeydeki karar vericiler ile birlikte, yerel yönetimler tarafından benimsenmesini sağlamak amacıyla yoğun çalışmalar sürdürmektedir. REC Türkiye tarafından ülke çapında yaygınlaştırılması öngörülen YEÇEP seminerlerinde, AB’ye yeni üye olmuş ülkelerdeki YEÇEP örnekleri ve uygulama yöntemleri hakkında yerel yönetimlerin bilgilendirilmeleri de bu açıdan önemli olacaktır. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 33 BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER V. Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye ve YEÇEP’ler REC Türkiye kurulduğundan bu yana, Türkiye’de çevre alanında çalışan çeşitli kesimlere ulusal ve yerel düzeyde bazı öncelikler tespit ederek destek vermektedir. Genel amacı çevre konusunda çalışan merkezi kamu kuruluşları, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörün hukuki, kurumsal ve teknik alanlarda kapasitelerini güçlendirmek olan REC Türkiye Ofisinin, bu yolla, Türkiye’nin AB’ye adaylık sürecindeki çevre ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirmede önemli bir rol oynayacağı da açıktır. Nitekim, REC Türkiye’nin program alanları (Kapasite Geliştirme Programı, Çevresel Bilgi Programı, Hibe Programları ve Özel Programlar) tarafından yürütülen çeşitli aktiviteler hem AB çevre politikalarının uyumlaştırılması, hem de AB çevre müktesebatının etkin bir şekilde uygulanması sürecinde ihtiyaç duyulan önceliklerin belirlenmesine yol göstermektedir. Bu çalışmalara REC Türkiye’nin özellikle AB’ye yeni üye olan ülkelerin katılım süreçlerinde yaşadıkları deneyimleri ve bu ülkelerdeki ilgili programları Türkiye’ye sunması da eklenince, REC Ofisinin önemi daha da artmaktadır. Bu kapsamda; REC Türkiye’nin yerel yönetimlere yönelik sürdürdüğü faaliyetlerin Türkiye’de çevre yönetiminin etkili ve verimli kılınması açısından özel bir önemi vardır. Yerel düzeyde çevre sorunlarına kalıcı ve uzun vadeli çözümlerin sağlanması Türkiye’de yıllardır öncelikli konulardan biri olmuştur. Ancak uygulamada süregelen merkeziyetçi yönetim anlayışı ile yerel çevre sorunlarıyla istenilen düzeyde başetmek mümkün olamamış, bu duruma özellikle yerel düzeydeki çevresel finansman kaynaklarının sınırlılığı da eklenince başta yerel politikaların belirlenmesinden, yönetim ve eylem planlarının öncelikler doğrultusunda hazırlanmasına ve bütün bunların uygulamaya aktarılmasına kadar, hemen her aşamada yerel yönetimler çevre sorunlarına yeterince müdahale edememişlerdir. Burada, REC Türkiye’den beklenen; özellikle AB uyum süreci döneminde, yerel çevre sorunlarının çözümü için tespit edilecek stratejiler ve geliştirilecek politikaların, başta ülkemiz gerçekleri dikkate alınarak, hazırlanacak yerel eylem planları çerçevesinde yatırımlara yansımasında katalitik ve yol gösterici faaliyetlere yönlenmesidir. Tam bu noktada, REC Türkiye’nin çalışma konularından biri olan “Yerel Çevre Eylem Planlarının (YEÇEP) önemi ortaya çıkmaktadır. Yerel Çevre Eylem Planı (YEÇEP) uygulamaları, yerel düzeyde çevre alanında politika oluşturma ile başlayan ve yatırımlara kadar giden yönetim sürecinde, öncü bir araç olarak değerlendirilebilir. Sorunların çözümlerinin kısıtlı kaynakları dikkate alınarak ve öncelikler tespit edilerek, belirli bir metodoloji ve sistemli bir yaklaşımla planlanacak olması, bugüne kadar sürekli şikayet edilen kaynak ve emek israfının önlenmesinin yanı sıra, ülkemizde çevre alanında yapılmış ve yapılmakta olan bir çok yerel çalışmayı birleştirici ve uygulamaya aktarıcı fırsatları da beraberinde getirecek, aynı zamanda tüm bu çalışmalara yol gösterici olacaktır. 34 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER YEÇEP çalışmalarında üzerinde en çok durulan noktalardan biri yerel yönetimlerin tüm çevresel sorumluluklarının hayata geçirilmesinde, katılımcı bir ortamın gerekliliği ve yerel çevre eylemlerinin plan ve uygulama safhalarının hepsinde bu yaklaşımın sürekliliğin sağlanmasıdır. Ayrıca, REC Türkiye’nin çevre konusunda faaliyet gösteren yerel sivil toplum kuruluşlarının güçlendirilmesine öncelik vermiş olması, karar alma süreçlerine halkın katılımına azami fırsat yaratmak amacıyla düzenlediği bilinçlendirme ve eğitim faaliyetleri ile yerel kararlarda katılımcı mekanizmaların kullanılmasını empoze etmesi de YEÇEP uygulamaları için elde edilen temel yararlar olacaktır. Bu faaliyetlerden biri olarak, REC Türkiye tarafından Türkçesi hazırlanarak basılan ve tüm ayrıntıları ile YEÇEP metodolojisini içeren “Yerel Çevre Eylem Programları Uygulama Rehberi”, Türkiye’de çevre yönetimi unsurlarının yerel düzeyde uygulanmasında yerel paydaşlara önemli bir yol gösterici doküman olmuştur. Kapsamlı bir doküman olan söz konusu YEÇEP Rehberi, ülkemizdeki yeniden yapılanma unsurları da dikkate alınarak, ulusal çevre yönetim politikalarımızın yerel düzeyde uygulanmasında bir “el kitabı” gibi değerlendirilebilir ve böylece yerel çevre sorunlarına yönelik çözümlere rasyonel ve sistemli bir yaklaşımla ulaşılabilir. Bu dokümanın, özellikle yerel karar-vericiler açısından bakıldığında, yerel yönetimlerin çevre alanındaki uygulama kapasitelerinin güçlenmesine önemli bir katkı sağlayacağı açıktır. Bilindiği üzere, yeni kamu yönetimi felsefesine uygun olarak, yerel yönetimlerde etkinliği, verimliliği ve katılımcılığı esas alan yaklaşımlar çerçevesinde, yerel yönetimlerin çevre alanında daha fazla yetki, sorumluluk ve kaynakla desteklenmesi gerekmektedir. Böylece, bu idarelerin yönetim yapıları ve anlayışlarında söz konusu zihniyete uygun değişim ihtiyaçları da zorunlu olarak ortaya çıkmıştır. Bu duruma bir de Türkiye’nin AB adaylık sürecinde çevre mevzuatı uyumlaştırılması ve söz konusu yasal sorumlulukların uygulama ve icra mekanizmalarına yansıması gerekliliği eklendiğinde, yerel düzeyde çevre yönetimi çalışmalarının ne derece elzem olduğu kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda REC Türkiye’nin YEÇEP uygulamaları, temelde üç önemli alanda ulusal çalışmalara destek verecektir. Bunlar: • Türkiye’nin yerel düzeydeki çevre sorunlarının çözülmesini hızlandırmak, yatırımları yerel düzeye çekmek; • Yerel yönetimlerin çevre alanındaki kapasitelerini geliştirmek; • Başta sivil toplum kuruluşları olmak üzere tüm yerel paydaşların çevre alanında karar alma mekanizmalarındaki yerini güçlendirmek. Yukarıdaki hedeflere ulaşmak için kararlı bir politika anlayışına ve uzun süreli bir planlama perspektifine ihtiyaç vardır. REC Türkiye; bu resmin içerisinde nerede olduğunu, misyonunu ve kurumsal kapasitesini değerlendirmiş ve kısa, orta ve uzun vadelerde gerçekleştireceği faaliyetleri bu çerçevede planlamıştır. Bu noktada, REC Türkiye’nin yerel çevre sorunlarıyla baş etmede Türkiye’ye vereceği destek başlangıçta, YEÇEP metodolojisini yaymak için ülke çapında bir eğitim ağı kurmaktır. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 35 BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER V.I. REC Türkiye’nin YEÇEP Uygulamalarındaki Temel Amaçları REC Türkiye’nin YEÇEP çalışmalarındaki temel amaçları aşağıda sıralanmıştır: 36 • Çevre yönetimi mekanizmaları kanalı ile yerel yönetimleri ve diğer yerel paydaşların Türkiye'deki demokratikleşme sürecinde yer almasını sağlamak, (halkı harekete geçirmek) • Türk kamu yönetimindeki yeni yasal, kurumsal ve mali düzenlemeler çerçevesinde, yerel yönetimlerin çevre alanındaki yeni sorumluluklarını yerine getirmelerine destek olmak, • Yerel yönetimlere tahsis edilen ve oldukça kısıtlı olan çevre finansman kaynaklarının rasyonel yönetimi için yol göstermek, bu çerçevede Çevre ve Orman Bakanlığı başta olmak üzere, yerel çevre sorunları ile doğrudan ilgili kamu kuruluşlarının çeşitli faaliyetlerden elde ettikleri mali kaynakların (cezalar, harçlar, pullar dolayısıyla vb(42)) öncelikli yerel ihtiyaçlara yönlendirilmesinde etkin bir rol oynamak, • Yerel düzeydeki çevresel yatırımları yönlendirmek, gerçekleşmesine destek sağlamak, uzun zamanlı yatırımların planlanmasına yardımcı olmak, • Yerel düzeyde çevre alanında yönetsel açıdan öncelikli sorunları ortaya koyarak belediyelerin çevre denetim sistemlerini bir an önce kurmalarına zemin oluşturmak(43). • Model YEÇEP’ler oluşturarak YEÇEP’lerin tüm yerel yönetimlerce hazırlanmasını teşvik etmek, • Çevre alanında kurulan ve yeni kamu yönetimi anlayışı çerçevesinde teşvik edilen yerel yönetim birliklerinin(44) yörelerindeki öncelikleri tespit etmelerinde yol gösterici olmak(45). • Bölgesel kalkınma politikaları ve uygulamalarında(46) kaynakların rasyonel kullanımının önemi açısından, YEÇEP metodolojisinin dikkate alınmasını sağlamak, • AB uyum sürecinde Türkiye’den beklenen yerel düzeydeki çevresel sorumluluklarının yerine getirilmesine destek olmak, • Gerek ulusal(47) düzeyde, gerekse AB uyum sürecindeki çalışmalar çerçevesinde sürmekte olan yerel çevre yatırımları finansman mekanizması ile ilgili çalışmalarda YEÇEP metodolojisinin dikkate alınmasını sağlamak ve bu yolla bu alanda çeşitli karar verici düzeylerde (uluslararası-AB süreci, ulusal, bölgesel ve yerel) yerel çevre yatırımları için bir “donör pazarı”nın oluşmasına önayak olmak, • Yerel yönetimlerin çevre alanındaki dış finansman imkanlarına ulaşma konusundaki kapasitelerini geliştirmek, • Yerel yönetimlerin dışında diğer yerel paydaşların çevresel kapasitelerini ve potansiyellerini YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER ortaya çıkarmak, • Diğer ülkelerde uygulanan YEÇEP’ler hakkında bilgi ve deneyimlerin paylaşılmasını sağlayarak Türkiye’de yerel yönetimlerin çevre uygulamalarını hızlandırmak ve çağdaşlaştırmak ve • YEÇEP’i hukuki ve kurumsal açıdan yerel karar mekanizmalarına sokmak. Tüm bu amaçlar çerçevesinde, REC Türkiye’nin YEÇEP uygulamalarında zamanla Türkiye çapında öncü bir rehber/danışman kuruluş olarak hizmet vermesi hedeflenmektedir. AB uyum süreci ve Türkiye’nin diğer uluslararası taahhütleri açısından bakıldığında, REC Türkiye’nin YEÇEP’ler için böyle bir misyona sahip olmasının ayrıca faydaları vardır. Türkiye’de yerel düzeydeki çevre sorunlarına, YEÇEP gibi güvenilir modeller kullanılarak çağdaş bir yönetim anlayışla yaklaşmak beklenilen taleplerin önemli ölçüde karşılanmasını sağlayacaktır. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 37 BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER V.II. REC Türkiye’nin Temel YEÇEP Faaliyetleri REC Türkiye, YEÇEP’ler vasıtasıyla Türkiye’de çevre sorunlarının yerel düzeyde çözümlenmesi sürecinde aşağıdaki konularda yardım edecektir: 38 • YEÇEP eğitimlerini ülke çapında yaygınlaştırmak(48, 49), bu çalışmaları “eğiticilerin eğitimi” gibi etkin modeller kullanarak hayata geçirmek, • Yerel yönetimlerin YEÇEP hakkındaki bilgi ve enformasyona ulaşmasını sağlamak amacıyla ulusal düzeyde bir bilgi ağı oluşturmak, • Yerel düzeyde çevre alanında çeşitli paydaşlar tarafından ele alınan ve bugüne kadar gözardı edilen çalışmaları ve projeleri değerlendirmek ve rasyonel olanları gündeme getirmek, • Yerel düzeydeki mevcut çevresel öncelikleri gözden geçirmek, • Karar vericiler tarafından yerel çevre önceliklerini tespit etmede kullanılan kriterleri YEÇEP metodoloji çerçevesinde yeniden değerlendirmek, bu yönde yol göstermek, • YEÇEP metodolojisi çerçevesinde, ulusal ve yerel gerçeklere uygun kriterler tespit etmek ve bu yolla YEÇEP’lerin uygulanmasında süreklilik sağlayacak bir zemin yaratmak, • YEÇEP kriterlerini dikkate alarak belirli sayıda pilot YEÇEP yapmak, • YEÇEP uygulamalarını izlemek ve değerlendirmek amacıyla performans ölçütleri geliştirmek, • YEÇEP çalışmalarında, yerel yönetimlere bir “Türk Çevre Mevzuatı Veritabanı” hazırlamak, (50) • Yerel yönetimlerin çevre alanında daha çok yol katetmiş illerde yapmakta oldukları projelerini YEÇEP modeli içerisinde değerlendirmek(51). YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER V.III. REC Türkiye’nin YEÇEP Uygulamaları ile Katkıları REC Türkiye’nin YEÇEP uygulamalarıyla Türkiye’deki çevre politikalarının uygulanmasına katkıları şöyle sıralanabilir: • Çevre ve Orman Bakanlığının yerel düzeydeki teşkilatlarının kurumsal kapasitelerinin artmasına katkı (her ilde bulunan İl Çevre ve Orman Müdürlükleri ile Bakanlığın diğer taşra kurumları), • 81 ilde bulunan Mahalli Çevre Kurullarının (52, 53) işleyişine ve kararlarının uygulanmasına katkı, • Yerel yönetimlerin uluslararası faaliyetleri sağlıklı yürütebilmeleri için çevresel idari kapasitelerinin artmasına katkı(54), • YEÇEP’lerin resmi çevresel planlama süreçlerinin işleyişine katkı(55), • Şura kararlarının uygulanmasına katkı(56), • AB kriterlerinin karşılanmasına katkı, • Mevcut ve yenilenen yasaların uygulanmasına katkı, • Yeni kamu yönetiminin getirdikleri doğrultusunda çevre yönetiminde ihtiyaç duyulan araçların uygulanmasına katkı (katılımcılık, yerel otonomi, finansman modellerindeki değişiklikler, yerel çevre öncelikleri vb.), • Yerel yönetimlerin çeşitli modeller kullanarak çevre sorunlarının çözülmesindeki uygulamalara katkı (mahalli idareler hizmet birlikleri modelleri vb.) ve • Bölgesel kalkınma politikaları ve bu politikaların uygulanmasında yerel çevre sorunlarının özellikle dikkate alınmasına katkı. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 39 40 40 YYEERREELL Ç ÇEEV VRREE EEYYLLEEM M PPLL A AN NLL A ARRII Sonuç Y EE R R EE LL Ç Ç EE V VR R EE EE Y Y LL EE M M P P LL A AN N LL A AR R II Y 41 PA R T O N E : P R E PA R I N G F O R Y O U R A S S E S S M E N T S EXERCISES 42 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI SONUÇ Sonuç REC Türkiye’nin nihai amacı, çevresel paydaşların (kamu kuruluşları, yerel yönetimler, STK’lar) çevre alanındaki plan yapma, yönetme ve uygulama pratiklerini arttırmaktır. Dolayısıyla, REC Türkiye’nin çeşitli programlar kanalıyla sürdürdüğü eğitim, danışmanlık, enformasyon, yayın hizmetleri, bağışlar ve özel programlar gibi birçok projenin çıkış noktası da, tüm bu kuruluşların kapasitelerini güçlendirmektir. Bu çerçevede “Yerel Çevre Eylem Planları-YEÇEP”ler; Türkiye’de çevre yönetiminde en önemli halkalardan biri olan yerel yönetimlere yönelik olup, bu kuruluşların çalışmalarının akılcı bir yaklaşımla planlanmasına destek olacak ve böylece AB uyum sürecinde etkililiklerinin arttırılarak, fırsatların iyi değerlendirilmesini sağlayacak bir aktivitedir. REC Türkiye 2005 yılı içinde, NUTs Düzey 1 sınıflandırması dikkate alınarak Ankara, Yalova ve Gaziantep’te 81 ilden yerel yönetim kurumları için ilk YEÇEP bilgilendirme seminerleri gerçekleştirmiştir. Bu seminerlerde yerel yönetimler mevcut kurumsal kapasitelerini, karar alma ve uygulama sorumluluklarını, çalışmalarını (projeler, yatırımlar vb.) ve gereksinmelerini ulusal çevre politikaları ve AB uyum süreci çerçevesinde gözden geçirme fırsatı bulmuşlardır. Belirlenen bölgelerdeki ortak çevresel sorumlulukları da bu seminerlerde paylaşan yerel yönetimler; ortak sorunlar, çözüm şekilleri, çevre alanındaki demokratik oluşumlar, yörelerin kalkınma ve çevre ihtiyaçları ve bu yöndeki çabalar hakkında karşılıklı bilgi alışverişinde bulunmuşlardır. Seminerlere katılan yerel yönetim kurumlarının (belediyeler / il özel idareleri / mahalli idare birlikleri) hiçbirinin gündeminde Yerel Çevre Eylem Planları metodolojisine uygun bir çalışma bulunmadığı tespit edilmiştir. Yerel yönetimler çevresel hizmetlerini birçok haklı nedenden dolayı, günübirlik kararlarla yürütmekte, sorunlara kentlerinin çevre ve kalkınma uyumunu yansıtan ve toplumsal mutabakatla oluşturulan bir stratejik bir plan anlayışıyla yaklaşmamakta ya da yaklaşamamaktadırlar. Çevre ile ilgili var olan plan yada projeler, sadece fiziki planlar ve kentsel altyapı projeleri kapsamında olup, sınırlı kalmaktadır. Söz konusu çevre plan ve projelerinin desteklenmesi için gerekli olan finansman miktarlarının ya da ekonomik araçların kullanımının oldukça kısıtlı olduğu, üstelik yerel yönetimlerin fon yaratma kapasitelerinin oldukça zayıf olduğu da gözönüne alındığında, seminerlere katılan yerel yönetimlerin hemen hepsi, en başta kentsel çevre altyapısı hizmetleri (temiz içmesuyu temini, kanalizasyon, atıksu, katı atık) olmak üzere, diğer temel çevresel hizmetlerin sağlanmasında ihtiyaç duyulan asgari finansmanı dahi temin etmede sürekli bir sıkıntı içinde olduklarını defalarca dile getirmişlerdir. Bu durum ekonomik kalkınmaya çoğu zaman çevre korumanın üstünde bir öncelik tanınması zorunluluğunu da beraberinde getirmektedir. Sonuçta yapılan tüm çabalar, ne çevresel altyapı hizmetlerinin istendiği ölçüde gerçekleşmesine, ne de yerel halkın istekleri doğrultusunda çevresel faaliyetlerin gerçekleşmesine yaramaktadır. Burada resim çok açıktır. Türkiye’de yerel yönetimlerin YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 43 SONUÇ çevre alanında devasa sorumlulukları vardır, ancak parasal kaynak, teknik altyapı ve insan kaynağı çok yetersizdir. O zaman yapılması gereken açıktır; “İyi Bir Yerel Çevresel Planlama”. YEÇEP uygulamalarının nihai amaçlarından biri de, Türkiye’de Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde, çevre alanındaki yerel kapasiteyi arttırmaktır. Bu sürecin getireceği, müktesebata uyum, icra mekanizmalarının işlerliği ve uygulama şartlarına bakıldığında, yerel yönetimlerin sorunları tespit etme aşamasından yatırım projelerinin planlanmasına kadar her aşamada çevre alanındaki yönetsel yapılarını geliştirmek zorunda oldukları açıkça görülmektedir. REC Türkiye’nin, bu amaçla başlattığı YEÇEP uygulamalarından temel beklentisi, Türkiye’de çevre alanında yerel düzeyde yenilikçi değişiklikler getirecek bu girişimle, yerel düzeydeki çevresel ihtiyaçların tanımlanmasında ve giderek karşılanmasında, enformasyon ve yol gösterici işlevini yerine getirmektir. Nitekim, REC Türkiye’nin YEÇEP knowhow’ının yerel ve bölgesel düzeyde yaygınlaşmasını amaçlayan YEÇEP seminerlerinde(57) sonuçta gözlenen şu olmuştur; Yerel yönetimler YEÇEP metodolojini kendi uygulama pratiklerinde kullanmaya yatkındır ve YEÇEP’leri yenilikçi ve verimli bir çevre yönetim aracı olarak görmektedirler. Bu nedenle, 2006 yılında ilk aşamada bazı pilot yörelerde hayata geçirilmesi ve daha sonra ülke çapında yaygınlaştırılması planlanan Türkiye YEÇEP uygulamalarının, yerel yönetimlerin çevre alanında mali, teknik, idari ve demokratik yapılarının güçlendirilmesinde önemli bir fırsat yaratacağı beklenmektedir. Bu noktada YEÇEP’lerin, Türkiye’de çevre sektöründe yerel yatırım ortamının iyileştirilmesinde ihtiyaç duyulan ulusal/bölgesel ve uluslararası düzeylerde (AB ve diğer) çeşitli fonlara ulaşmaya zemin hazırlayan ve bu süreçleri hem kolaylaştıran, hem de hızlandıran önemli bir çevre yönetim aracı olduğu gözden kaçırılmamamalıdır. Kısaca, yerel yönetimlerin hem yeni kamu yönetimi reformu ile artarak yüklendikleri çevresel sorumluluklarını, hem de AB uyum süreci ile gelen yükümlülüklerini yerine getirmeleri, var olan kısıtlı kaynaklarını (mali, teknik ve insan kaynakları) iyi bir planlama yaparak eyleme dönüştürmeleri halinde mümkün gözükmektedir. Kamu yönetimi reformu ve AB uyum sürecinin Türkiye’de oluşturduğu ivme ve motivasyon dikkate alındığında, Türkiye’deki YEÇEP uygulamalarının tam zamanında başlatıldığı söylenebilir. 44 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI Dipnotlar YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 45 DIPNOTL AR Dipnotlar 1 . Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) tarafından 3227 belediyenin 3215’ine anket uygulanmaktadır. DİE, 1994 yılından itibaren Çevre İstatistikleri kapsamında belediyelerdeki içme ve kullanma suyu, kanalizasyon hizmetleri, arıtma tesisleri, katı atık hizmeti ve katı atık bertaraf tesislerinin mevcut durumu ile ilgili veri derlemektedir. (DİE 18 Kasım 2005 tarihi itibariyle Türkiye İstatistik Kurumu-TÜİK olmuştur) 2. Bu konu AB Uyum Süreci ve YEÇEP'ler bölümünde ayrıca ele alınmıştır. 3. DPT tarafından Ağustos 2005 de başlayan ve 2007 yılına kadar sürecek ve AB fonu destekli bir UNDP Projesi olan “Sürdürülebilir Kalkınmanın Sektörel Politikalara Entegrasyonu Projesi” kapsamında UÇEP hedeflerinin ve eylemlerin yeniden ele alınacağı öngörülmektedir. 4. Türkiye’de çevre alanındaki ana politikaların yerel düzeye yansıması ve yerel çevre eylem planlarının bu yaklaşımlar dikkate alınarak hazırlanması konusu; YEÇEP Türkiye seminerlerinde UÇEP ve YEÇEP ilişkileri bağlamında derinlemesine sorgulanmıştır. 5. 2002/4720 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 22 Eylül 2002 tarihli ve 24884 sayılı Resmi Gazate (RG). 6. Türkiye’de YEÇEP uygulamaları başlarken, bilgilendirme seminerlerinde İstatistik Bölge Birimleri temel alınarak bir gruplandırma yapılmış ve yerel yönetimler buna göre seçilmiştir. 7. Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu Tasarısı ve Görevleri Hakkında Kanun 8. Devlet Planlama Teşkilatı görüşü 9. YEÇEP pilot uygulamalarının yapılacağı illerde/ilçelerde yerel motivasyonun ve talebin olması özellikle aranan koşullardandır. Kriterler belirlenirken diğer ülkelerdeki deneyimler de dikkate alınacaktır. YEÇEP pilot şehir seçimlerinde; nüfus, hassas yörelerin varlığı, kaynak yaratma ortamı, yerel idarelerin performansı, YG21 uygulamaları, sivil toplum kuruluşların faaliyetleri, AB uyum süreci uygulamaları, çevre düzeni planlarının uygulanması gibi bir dizi kriter üzerinde durulacaktır. 10. Örneğin, 50.000 nüfuslu bir kentin YEÇEP’ı için ortalama 200.000 Euro harcanmaktadır. Ancak bu rakamın içerisinde bazı küçük eylemler (eğitim faaliyetleri, küçük ön projeler vb) yer almaktadır. 11. Türkiye’de Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması AB Projesi. 12. YEÇEP seminerlerinden çıkan ve bu çerçevede dikkate alınması gereken bazı önemli değerlendirmeler: 46 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI DIPNOTL AR i) YEÇEP metodolojisi tartışılırken, katılımcıların öncelik belirleme aşamasında finansman kaynaklarının sınırlılığının önceliklendirmeyi etkileyeceğine dair ortak fikir birliktelikleri olmuştur. YEÇEP eğitimi eylemler için kaynaklar sınırlı olsa dahi, çıkış noktalarını tanımlamak bakımından katılımcılara yol göstermiştir. ii) Yerel düzeyde tespit edilen “öncelikler” listesinin, finansal kaynak temin eden otoritelerin (Örn: Dünya Bankası Balıkesir belediyesinin önceliği atıksu olmasına rağmen, yatırım tercihini katı atıkların yönetimi olarak belirlemiştir.) yatırım tercihi doğrultusunda belirlenmesinin yerel tepkilere neden olduğu dile getirilmiştir. Bu noktada YEÇEP uygulamalarında yerel taleplerin öncelikle dikkate alınması ve bu gibi durumlardan kaçınılması vurgulanmıştır. 13. Ulusal düzeydeki çevre finansman kaynaklarını ve bu alandaki AB ve uluslararası hibe/ kredi kaynaklarını belediyelerin çevre yatırımlarına sistemli bir şekilde yönlendirmek amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB), Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ve İller Bankasının işbirliği ile bir finansman mekanizmasının oluşturulması yönünde güncel bazı çalışmaların yapılmakta olduğu bilinmektedir. AB uyumunda özellikle yerel düzeyi ilgilendiren çevre direktiflerinin uygulanmasını kolaylaştıracağı beklenen bu çalışmaların sonuçları YEÇEP’in “önceliklendirme” kriterlerinde ve pilot uygulamaları için kullanılabilir. ÇOB’un yerel yönetimlere çevre yatırımları için yol gösterici bir kurum olduğu dikkate alındığında, Bakanlığın YEÇEP uygulamalarındaki başat rolü de kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. 14. * İl Özel İdareleri Kanunu (Kanun No: 5302, Kabul Tarihi: 22/2/2005) * Belediye Kanunu (Kanun No: 5393, Kabul Tarihi: 3/7/2005) * Büyükşehir Belediyesi Kanunu (Kanun No: 5216, Kabul Tarihi:10/7/2004, 23 Temmuz 2004 tarihli ve 25531 Sayılı RG.) 15. Belediye Kanunu, Madde 41 ve Büyükşehir Belediye Kanunu, Madde 7. 16. Yerel yönetimlerin birçok alandaki kapasite ve altyapı yetersizliği nedeniyle, İçişleri Bakanlığı bir “Genelge” ile bu konudaki uygulamaların bir sonraki yerel seçimlere kalması kararı almıştır. 17. Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun. (Kanun No: 5366, Kabul Tarihi: 16.6.2005) 18. YEÇEP seminerlerine belediyelerin Meclis üyelerinin etkin katılımı (Kütahya ve İznik Belediye Meclisi üyeleri) YEÇEP’lerin yerel düzeyde siyasi kararlılık ve yasal bir zemine oturtulması ihtiyacı açısından önemli bir husustur. Nitekim, seminerlerde YEÇEP’leri karar-verici sürece taşımak anlamında, yerel meclislerin (Belediye Meclisi, İl Genel Meclisi) önemi üzerinde defalarca durulmuştur. 19. İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi 20. Büyükşehir Belediyesi Kanunu (Kanun No: 5216, Kabul Tarihi: 10/7/2004, 23 Temmuz 2004 tarihli ve 25531 Sayılı RG.) YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 47 DIPNOTL AR 21. Bugüne kadar il çevre koruma vakıflarının gelirlerinin büyük bir kısmı motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar için alınan vergilerden oluşmuştur. Bu süreçte sözkonusu vakıfların bu gelirleri illerin önemli finansman araçlarından biri olmuştur. Ancak, bu meblağların doğrudan illere ait çevre projelerinde kullanılması noktasında, il düzeyindeki inisiyatiflerin ve Çevre Kirliliğini Önleme Fonunun (ÇKÖF) işletilmesinin yeterli olmadığı bilinmektedir. 22. 2000 yılından başlayarak, çeşitli yasal düzenlemelerle aralarında Çevre Kirliliğini Önleme Fonu da olan birçok fon tasfiye edilmiştir. Bu düzenlemeler: 23.5.2000 tarihli 4568 sayılı Bazı Fonların Tasfiyesine İlişkin Kanun, 21.2.2001 tarihli ve 4629 sayılı Bazı Fonların Tasfiyesi Hakkında Kanun ve 20.6.2001 tarihli ve 4684 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanundur 23. “Nüfusu 50.000’in altında olan belediyelerde stratejik plan yapılması zorunlu değildir. (5393 sayılı Belediye Kanunu, Madde 41). 24. İl çevre düzeni planı; valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. İl çevre düzeni planı, belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanır. (5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, Madde 6). 25. İstanbul İl Özel İdaresinin görüşü, (YEÇEP, Yalova Semineri, Haziran 2005.) 26. 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, Madde 16. 27. Belediyelerde çevre ile ilgili özel bir ihtisas komisyonu oluşturmak zorunlu tutulmamıştır. 28. 5393 Sayılı Belediye Kanunu; * Hemşehri Hukuku: Madde 13, * Kent Konseyi: Madde 76 ve * Belediye Hizmetlerine Gönüllü Katılım: Madde 77. 29. 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, Madde 65. 30. 5393 sayılı Belediye Kanunu, Madde 53 ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, Madde 69. 31. 1580 Sayılı Belediye Kanunu (1930) 32. Hizmet Birliklerine dair bazı örnekler; Marmara Belediyeler Birliği, Ege Belediyeler Birliği, Güneydoğu Anadolu Belediyeler Birliği (GABB), GAP Sulama Birlikleri, Güney Antalya Turizmi Geliştirme ve Altyapı Birliği, Yeşilırmak Havzası İl Özel İdareleri Hizmet Birliği (1997), Trabzon ve Rize İlleri Yerel Yönetimler Katı Atık Tesisleri Yapma ve İşletme Birliği, Zonguldak Özel İdare ve Belediyeler Çevre-Altyapı, Temel Hizmetler Birliği), Orta Karadeniz Kalkınma Birliği (2003), Erzurum İBB Düzey II ve 4 farklı 48 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI DIPNOTL AR bölge için (2004 -2006), KOSGEB Hizmet Birlikleri, Artvin Katı Atık Hizmet Birliği. Van Gölü Belediyeleri Birliği. 33. Mahalli İdare Birlikleri Kanunu (Kanun No: 5355, Kabul tarihi: 26.05.2005, 11.06.2005 tarih ve 25842 sayılı RG). 34. AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Ulusal Program. 35. Çevre Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Madde 8: “.... Atıksu arıtımı, atık bertarafı ve atık geri kazanım tesisleri yapmak amacıyla belediyelerin hizmet birlikleri kurmaları halinde, bu hizmet birliklerine araştırma, etüt ve proje konularında Bakanlıkça teknik ve mali yardım yapılır. Tesis yapım projeleri ise bu Kanunun 18 inci maddesi çerçevesinde kredi veya yardım ile desteklenebilir….” 36. Marmara Belediyeler Birliği ve Ege Belediyeler Birliği (YEÇEP Yalova Semineri, Haziran 2005) 37. SWOT (Strengthen, Weakness, Opportinuties and Treats) Analizi: Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler Analizi. 38. Bilindiği üzere, bu doğrultuda yeni kamu yönetimi düzenlemeleri çerçevesinde, yasal ve kurumsal ve yönetsel açılardan yerel yönetimlere yönetim araçlarını kullanmayı etkin kılacak ve kendi kaynaklarını oluşturacak yetki ve sorumluluklar verilmiştir. Yine bu çerçevede yerel yönetimlerin katılımcı mekanizmalardaki hukuki temelleri güçlendirilmiş, böylece yerel karar organları daha demokratik yapıya kavuşturulmuş ve uluslararası ilişikleri özerkleştirilmiştir. 39. 9. Kalkınma Planı, AB’nin bütçe dilimleri dikkate alınarak 7 yıllık bir zaman dilimi için hazırlanmaktadır. 40. 9. Kalkınma Planı hazırlıkları hakkında Başbakanlık Genelgesi (2005/18) 41. Türkiye-Avrupa Birliği Mali İşbirliği Kapsamındaki Bölgesel Kalkınma Programları, DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Şubat 2005, Ankara. 42. 2004 yılında, Türkiye’de yaklaşık 50 ilde Çevre Kanunu’na muhalefet nedeniyle kesilen idari para cezalarının miktarı 6 Trilyon TL’nin üstündedir. Bakanlığın ayrıca orman tahsislerinden, Çevre Düzeni Planlarının yapımından, ÇED Yeterlilik Belgesi başvuru ücretlerinden ÇED Olumlu Belgesi paylarından ve motorlu taşıt emisyon ölçüm pullarından elde ettiği gelirler vardır. 43. * Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Madde 9: “… Bu Kanun hükümlerine uyulup uyulmadığını denetleme yetkisi Bakanlığa aittir. Gerektiğinde bu yetki, Bakanlıkça; il özel idarelerine, çevre denetim birimlerini kuran belediye başkanlıklarına, Denizcilik Müsteşarlığına, Sahil Güvenlik Komutanlığına, 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununa göre belirlenen denetleme görevlilerine veya Bakanlıkça uygun görülen diğer kurum ve kuruluşlara YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 49 DIPNOTL AR devredilir. Denetimler, Bakanlığın belirlediği denetim usul ve esasları çerçevesinde yapılır….” * Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Madde 16: “…Bu Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrası uyarınca denetim yetkisi verilen ve genel bütçe dışında yer alan kurum ve merciler tarafından verilen idari para cezalarının yüzde ellisi, bu Kanun uyarınca yapılacak denetimlerle ilgili harcamaları karşılamak ve diğer çevre hizmetlerinde kullanılmak üzere bu kurumların bütçesine gelir kaydedilir, yüzde ellisi ise genel bütçeye gelir kaydedilir….” Önemli Not: Büyükşehir belediyelerinin dışında diğer belediyelerde çevre denetim birimleri bulunmamaktadır. 44. Mahalli İdare Birlikleri Kanunu, (11 Haziran 2005, 25842 Sayılı RG.) Madde 4: “….Su, atık su, katı atık ve benzeri altyapı hizmetleri ile çevre ve ekolojik dengenin korunmasına ilişkin projelerin zorunlu kılınması durumunda; Bakanlar Kurulu, ilgili mahalli idarelerin, bu amaçla kurulmuş birliğe katılmasına karar verebilir. Bu fıkrada belirtilen birliklerden ayrılma da Bakanlar Kurulunun iznine tabiidir. …” 45. Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Madde 8: “.. Atık su arıtımı, atık bertarafı ve atık geri kazanım tesisleri yapmak amacıyla belediyelerin hizmet birlikleri kurmaları halinde, bu hizmet birliklerine araştırma, etüt ve proje konularında Bakanlıkça teknik ve mali yardım yapılır….”. 46. AB’nin ekonomik ve sosyal politikalarının uyumuna yönelik önemli konulardan biri de; Türkiye’de bölgesel kalkınma politikalarının daha etkili olarak uygulanması konusudur. Bu maksatla başlatılan çalışmalarda, belirlenen bölgesel kalkınma stratejilerinin öncelikli alanlarından biri “çevre kalitesinin yükseltilmesi”dir. Bu bağlamda, yerel ve bölgesel düzeyde çevrenin korunması, geliştirilmesi ve yönetimi öncelikli hedeflerden biridir. 47. Çevre ve Orman Bakanlığı, DPT ve İller Bankası tarafından çalışmalar sürdürülmektedir. 48. YEÇEP seminerlerinde eğitimlerin belde belediyelerine de verilmesi gerekliliği katılımcılar tarafından gündeme getirilmiştir. 49. YEÇEP seminerlerinde bundan sonraki eğitimlerde dikkate alınmak üzere, her bölge ilinden birer “ilçe belediyesi” ve “belde belediye”lerinin de eğitilmelerinin şart olduğu, özellikle İl özel idare temsilcileri tarafından üzerinde önemle durulan bir konu olmuştur. Bunun temel nedeni, il sınırlarında boşlukların doğmasını engellemek ve daha da önemlisi diğer belediyelerle büyükşehir arasındaki kopuklukları önlemektir. İlçe ve belde belediyelerinin karar meclislerinden büyükşehir kararlarına kadar uzanan mevcut 50 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI DIPNOTL AR hiyerarşik kurgunun eşgüdümü YEÇEP’lerin hayata geçirilmesi için çok önemlidir. 50. Yeni yasalarla yerel yönetimlere verilen çevre sorumluluklarını yönlendirmede ve uygulamaya yansıtmada YEÇEP’in olumlu bir etkisi olacaktır. Böylece, eski-yeni yasal ve kurumsal sorumluluklar arasındaki dublikasyonları, ya da boşlukları tespit etmede sistemli bir bilgi temeli de oluşabilecektir. Örneğin; 1 Nisan 2005'ten itibaren ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin önlenmesi ile ilgili yetki İl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden belediyelere geçmiştir. Umumi Hıfzısıhha Kanunu'ndaki bazı çevre yetkileri ise İl Özel idarelerine geçmiştir. Yerel çevre eylem planlarının sağlıklı hazırlanması için bu gibi yasal değişiklikler hakkında yerel yönetimlerin güncel bilgi ile donatılmaları gerekmektedir. 51. YEÇEP seminerlerinde çevre ile ilgili uygulamaların bütüncül bir plan dahilinde yapılması ihtiyacı üzerinde durulmuş, YEÇEP’in bu bütüncül plan olduğu dile getirilmiştir. 52. 1993 yılından beri Bakanlığın sürekli kurullarından olan ve her ilde bulunan Mahalli Çevre Kurulları, yerel düzeyde çevre yönetiminin sağlıklı işlemesi açısından önemli bir role sahiptir. Temel görevi Bakanlık tarafından belirlenen ilke, politika ve hedeflerine ilişkin çevresel kararların yerel ölçekte uygulanmasını kontrol ve koordine etmek ve sağlamak olan bu kurulların üyelerinin, yerel paydaşlardan oluşması, mahalli çevre kurullarının yerel düzeyde çevre yönetiminde etkin olmaları beklentisini doğrulamaktadır. YEÇEP uygulamaları açısından bakıldığında; mahalli çevre kurullarını; bir taraftan çok katılımlı yerel karar-alma platformu olmaları açısından, diğer yandan da ulusal düzeyde belirlenmiş politikaların, standart ve normların yerel düzeyde yansıtılmasındaki rolleri açısından ele almak gerekir. 53. “Çevre ve Orman Bakanlığı, Mahalli Çevre Kurulları Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği (15 Nisan 2004 tarih ve 25434 Sayılı RG). 54. YEÇEP seminerlerinde katılımcıların çoğu yerel yönetimlerde AB uyumu için ayrı bir ofis kurulması gerektiğinde hem fikir olmuştur. Böyle bir ofis kurulması halinde YEÇEP uygulamalarının da sağlıklı takip edilebileceği öngörülmektedir. 55. YEÇEP metodolojisi ve prosedürü, çevre düzeni planı ve çevre ile ilgili diğer plan süreçlerinde kurumsal ya da yasal mekanizmaların doğru anlaşılmasına ve plan uygulamalarının kolaylaşmasına yardımcı olacaktır. 56. Çevre ve Orman Bakanlıklarının birleştirilmesinden sonra ilk “Çevre ve Ormancılık Şurası” Mart 2005’de gerçekleşmiştir. Söz konusu Şura kararlarının hemen hepsi YEÇEP uygulamalarına destek olacak nitelikte olmakla birlikte, özellikle Şura’nın “Yerel Yönetimler ve Çevre Kararları” doğrudan yerel çevre eylem planlarının gerçekleşmesi ile ilgilidir. 57. Seminerler YEÇEP ve yerel çevre yönetimi metodolojilerine hakim uluslararası ve ulusal uzmanlar tarafından verilmiştir. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 51 E K 1 : T Ü R K İ Y E ’ D E Y E Ç E P ’ L E R İ Ç İ N YA S A L V E P O L İ T İ K Z E M İ N Ek I: Türkiye’de YEÇEP'ler İçin Yasal ve Politik Zemini Aşağıdaki yasal düzenlemeler ve politika dokümanları Türkiye’de YEÇEP’lerin hazırlanması ve uygulanması için temel gerekçeleri oluşturmakta ve içermektedir: TEMEL YASAL DÜZENLEMELER • Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982) • 2872 sayılı Çevre Kanunu (1983) • 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun (2003) • 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (2004) • 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (2004) • 5377 sayılı Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2005) • 5390 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2005) • 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (2005) • 5393 sayılı Belediye Kanunu (2005) • 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun (2005) • 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu (2005) • 5326 sayılı Kabahatler Kanunu (2005) • 5436 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (2005) TEMEL POLİTİKA BELGELERİ 52 • Türkiye AB Katılım Ortaklığı Belgesi-KOB (9 Kasım 2005) • DPT Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004 - 2006) • DPT 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005) • AB Müktesebatının Yansıtılması için Türkiye Ulusal Programı (2003) • BM Johannesburg Zirvesi Türkiye Ulusal Raporu (2002) • UÇEP Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı (1999) • OECD Türkiye Çevresel Başarı Raporu (1999) • Türkiye Ulusal Gündem 21 (1997) • OECD Türkiye’de Çevresel Politikaları (1992) • Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı (1992) YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI E K 2 : T Ü R K İ Y E ’ D E İ S TAT İ S T İ K İ B Ö LG E B İ R İ M L E R İ Ek 2: Türkiye’de İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (Nuts) TR1: İstanbul TR10: İstanbul TR2: Batı Marmara TR21: Edirne, Kırklareli,Tekirdağ TR22: Balıkesir, Çanakkale TR3: Ege TR31: İzmir TR32: Aydın, Denizli, Muğla TR33: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak TR4: Doğu Marmara TR41: Bilecik, Bursa, Eskişehir TR42: Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova TR5: Batı Anadolu TR51: Ankara TR52: Karaman, Konya TR6: Akdeniz TR61: Antalya, Burdur, Isparta TR62: Adana, Mersin TR63: Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye TR7: Orta Anadolu TR71: Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir TR72: Kayseri, Sivas, Yozgat TR8: Batı Karadeniz TR81: Bartın, Karabük, Zonguldak TR82: Çankırı, Kastamonu, Sinop TR83: Amasya, Çorum, Samsun, Tokat TR9: Doğu Karadeniz TR90: Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon TRA: Kuzeydoğu Anadolu TRA1: Bayburt, Erzincan, Erzurum TRA2: Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 53 E K 2 : T Ü R K İ Y E ’ D E İ S TAT İ S T İ K İ B Ö LG E B İ R İ M L E R İ TRB: Ortadoğu Anadolu TRB1: Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli TRB2: Bitlis, Hakkâri, Muş, Van TRC: Güneydoğu Anadolu TRC1: Adıyaman, Gaziantep, Kilis TRC2: Diyarbakır, Şanlıurfa TRC3: Batman, Mardin, Şırnak, Siirt 54 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI EK 3: REC TÜRKİYE 2005 YILI YECEP EĞİTİM PROGRAMI Ek 3: REC Türkiye Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP) 2005 Yılı Yerel Çevre Eylem Planları (YECEP) Eğitim Programı DEĞERLENDİRME NOTU REC Türkiye tarafından Nisan 2005-Kasım 2005 tarihleri arasında üçü yerel yönetimlere, biri çevre yönetiminde merkezi ve yerel düzeyde sorumlulukları olan kamu kurumlarına yönelik dört eğitim semineri düzenlenmiştir. REC Türkiye Kapasite Geliştirme Programı çerçevesinde düzenlenen bu eğitimlerle, merkezi ve yerel düzeydeki kamu kurum ve kuruluşlarının çevre yönetimi kapasitelerinin geliştirilmesi ve yerel ihtiyaçlardan yola çıkarak çevre yatırımlarının planlanması sürecini daha demokratik ve katılımcı süreçlerle gerçekleştirmek için kullanabilecekleri bir araç olan YEÇEP metodolojisinin derinlemesine tanıtılması amaçlanmıştır. Yerel yönetimlere yönelik olarak düzenlenen seminerlere belediyeler ve il özel idareleri, Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Düzey I kapsamındaki iller çerçevesinde gruplandırılarak çağrılmıştır. Eğitim seminerlerine davet edilen 81 il belediyesinin ve il özel idarelerinin listesi aşağıdaki gibidir: 1. Seminer (12-14 Nisan 2005, Ankara) Belediyeler: Orta Anadolu: Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir, Kayseri (Büyükşehir), Sivas, YozgatBatı Anadolu: Ankara (Büyükşehir), Karaman, Konya (Büyükşehir)Batı Karadeniz: Bartın, Karabük, Zonguldak, Çankırı, Kastamonu, Sinop, Amasya, Çorum, Samsun (Büyükşehir), TokatDoğu Karadeniz: Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzonİl İl Özel İdareleri: Nevşehir; Karaman; Ordu, Kastamonu 2. Seminer (15-17 Haziran 2005, Yalova) Belediyeler: İstanbul: İstanbul (Büyükşehir)Batı Marmara: Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Balıkesir, Çanakkale Doğu Marmara: Bilecik, Bursa (Büyükşehir), Eskişehir (Büyükşehir), Bolu, Düzce, Kocaeli (Büyükşehir), Sakarya (Büyükşehir), Yalova Ege: İzmir (Büyükşehir), Aydın, Denizli, Muğla, Afyon, Kütahya, Manisa, Uşak İl Özel İdareleri: İstanbul, Edirne, Kütahya, Eskişehir 3. Seminer (9-11 Kasım 2005, Gaziantep) Belediyeler: Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi: Bayburt, Erzincan, Erzurum (Büyükşehir), Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars.Ortadoğu Anadolu Bölgesi: Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli, Bitlis, Muş, Hakkari, Van.Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Adıyaman, Gaziantep (Büyükşehir), Kilis, Diyarbakır (Büyükşehir), Şanlıurfa,Batman, Mardin, Şırnak, Siirt.Akdeniz Bölgesi: Isparta, Antalya (Büyükşehir), Adana (Büyükşehir), Mersin (Büyükşehir), Burdur, Kahramanmaraş, Osmaniye, Antakya. İl Özel İdareleri: Erzincan, Bitlis, Diyarbakır, Mardin, Mersin, Isparta. Seminerlere bölgelerde hizmet veren belediye birlikleri ve Yerel Gündem 21 temsilcileri de davet edilmiştir. 2005 yılı eğitim programına toplam 50 belediye, 5 il özel idaresi, 6 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 55 EK 3: REC TÜRKİYE 2005 YILI YECEP EĞİTİM PROGRAMI belediye birliği ve 15 kentin Yerel Gündem 21 genel sekreterlikleri katılmıştır. Eğitimler, REC’in Orta ve Doğu Avrupa’daki şehirlerde son on yıldır hayata geçirdiği YEÇEP projelerinde aktif olarak rol alan deneyimli REC uzmanları tarafından verilmiştir. Ayrıca, Türkiye’de merkezi ve yerel düzeyde çevre politikalarına hakim ulusal bir uzman her üç seminerde de yer almıştır. Üçer günlük eğitimlerde bir YEÇEP’in aşamaları aktarılmış, katılımcılar grup çalışmaları aracılığıyla, YEÇEP planlama sürecini kendi bölgeleri ve illerindeki çevre sorunlarından yola çıkarak oluşturdukları örneklerle uygulamışlardır. Seminerlerin sonunda kısa bir anketle yerel yönetimlere YEÇEP yöntemi ve bu yöntemin kendi şehirlerinde uygulanabilirliğine dair sorular sorulmuştur. Anketi yanıtlayan katılımcıların %94’ü yerel çevre planlamasını kendi şehirleri için çok uygun bulurken, katılımcıların tümü YEÇEP metodolojisini kendi toplumları için yararlı bulduklarını ifade etmişlerdir. Belediye temsilcileri, %98’lik oranla YEÇEP yöntemini, şehirlerindeki/bölgelerindeki çevre sorunlarına çözüm üretmede “etkin” bir metodoloji olarak tanımlamışlardır. Kısa vadede YEÇEP yönteminin katılımcı belediyelerde uygulanmasına dair beklentileri değerlendiren son iki soru üzerine ise, katılımcıların %87’si 2-5 yıllık bir sürede illerinde bir YEÇEP’in hazırlanmasını “gerçekçi” bulduklarını ifade ederken, YEÇEP çerçevesinde öngörülen eylem planının önümüzdeki 2-5 yıllık sürede çevre projeler ile hayata geçirilme ihtimalini “gerçekçi” bulanların oranı ise %80 olmuştur. 100 100 % 94 % 98 % 87 % 90 80 % 80 70 60 50 40 30 20 10 0 YEÇEP'in toplumumuza uygunluğu 56 YEÇEP'in toplumumuza yararı YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI YEÇEP'in çevre sorunlarına çözüm üretmede etkinliği 2-5 yıl içinde şehriniz için YEÇEP oluşturulmasını beklemek gerçekçi mi? 2-5 yıl içerisinde şehriniz için geliştirilen YEÇEP'in uygulanmasını beklemek gerçekçi mi? EK 3: REC TÜRKİYE 2005 YILI YECEP EĞİTİM PROGRAMI Seminerler süresince YEÇEP yöntemi ve Türkiye’de YEÇEP metodolojisinin tanıtılması ve uygulamasının yaygınlaştırılması ile ilgili yerel yönetimler tarafından yapılan değerlendirmeler ve öneriler aşağıdadır: • Yerel yönetimler, bütünleşik bir çevre yönetim anlayışından kurumsal ve yönetsel anlamda uzaklar. • YEÇEP’ler, çok disiplinli bir bakış getiren bütünleşik çevre yönetimi anlayışını yerel yönetimlerde yaygınlaştırmak için önemli bir araç olarak kullanılabilir. • Yerel çevre önceliklerinin belirlenmesinde ve yatırımlarının sistematik olarak planlanmasında YEÇEP’ler iyi bir fırsat olarak değerlendirilmelidir. • YEÇEP’ler, özellikle AB uyum süreci çerçevesinde yapılması gereken yerel yatırımların hayata geçirilmesinde önemli bir araçtır. • YEÇEP, yerel düzeyde toplumun çevre kalitesi talebinin karşılanmasını destekleyecek uygulanabilir bir metodoloji olarak ele alınabilir. • İlçe ve belde belediyelerinin de YEÇEP sürecine katılımı bütünsellik ve ihtiyaç açısından önemlidir. REC Türkiye, eğitim seminerlerini bu belediyeleri de kapsayacak şekilde yaygınlaştırmalıdır. • Ulusal/yerel uzmanların YEÇEP metodolojisi hakkında uzmanlaşmalarının sağlanarak seminerlerde ‘eğitici’ olarak yer almaları, YEÇEP yönteminin kısa zamanda Türkiye’deki birçok yerel yönetime aktarabilmesini ve eğitimlerin başarısını olumlu etkileyecektir. • Eğitimlerde YEÇEP yönteminin yanı sıra, bu yöntemi hayat geçirmek için gerekli finansal kaynaklara ulaşma yolları hakkında da yerel yönetimler bilgilendirilmelidir. YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 57 E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R Ek 4-A: Türk Mevzuatında Çevre Yönetimi İle İlgili Kanunlar (Şubat 2006 itibariyle) Çevre Kanunu Kanun No: 2872 Yayın: 11.8 1983 tarih ve 18132 sayılı RG (Çevre Kanunu, 8.6.1984 tarih ve 222 sayılı Kanun, 3.3. 1988 tarih ve 3416 sayılı Kanun, 13.3.1990 tarih ve 409 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 9.8.1991 tarih ve 443 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile birçok kez değişikliğe uğramıştır.) Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Kanun No: 4856 Yayın: 8.5. 2003 tarih ve 25102 sayılı RG Büyükşehir Belediyesi Kanunu Kanun No: 5216 Yayın: 23.7.2004 tarih ve 25531 sayılı RG Büyükşehir Belediyesi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun No: 5390 Yayın: 13.7.2005 tarih ve 25874 sayılı RG İl Özel İdaresi Kanunu Kanun No: 5302 Yayın: 4.3.2005 tarih ve 25745 sayılı RG İl Özel İdaresi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun No: 5391 Yayın: 13.7.2005 tarih ve 25874 sayılı RG Belediye Kanunu Kanun No: 5393 Yayın: 13.7.2005 tarih ve 25874 sayılı RG İl İdaresi Kanunu Kanun No: 5442 Yayın: 18.6.1949 tarih ve 7236 sayılı RG Belediye Gelirleri Kanunu Kanun No: 2464 Yayın: 29.5.1981 tarih ve 17354 sayılı RG Belediyelere ve İl Özel İdarelerine Genel Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun Kanun No: 2380 Yayın: 5.2.1981 tarih ve 17242 sayılı RG 58 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu Kanun No: 5018 Yayın: 24.12.2003 tarih ve 25326 sayılı RG Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 5436 Yayın: 24.12.2005 tarih ve 26033 sayılı RG Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun Kanun No: 5449 Yayın: 8.2.2006 tarih ve 26074 sayılı RG İller Bankası Kanunu Kanun No: 4759 Yayın: 23.6.1945 tarih ve 6039 sayılı RG Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun Kanun No: 5366 Yayın: 5.7.2005 tarih ve 25866 sayılı RG Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu Kanun No: 5104 Yayın: 12.3.2004 tarih ve 25400 sayılı RG İSKİ Kanunu Kanun No: 2560 Yayın: 23. 11. 1981 tarih ve 17523 sayılı RG Boğaziçi Kanunu Kanun No: 2960 Yayın: 22.11.1983 tarih ve 18229 sayılı RG Köy Kanunu Kanun No: 442 Yayın: 7.4.1924 tarih ve 68 sayılı RG Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Kaldırılması ve Bazı Kanunla Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 5286 Yayın: 28.1.2005 tarih ve 25710 sayılı RG Mahalli İdare Birlikleri Kanunu Kanun No: 5355 Yayın: 11.6.2005 tarih ve 25842 sayılı RG YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 59 E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R İmar Kanunu Kanun No: 3194 Yayın: 9.5.1985 tarih ve 18749 sayılı RG. (Değişik: Kanun No: 3542, Yayın: 4.5.1989 tarih ve 20158 sayılı RG) İmar Kanunu ile İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanununun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Kanun No: 5006 Yayın: 17.12.2003 tarih ve 25319 sayılı RG Mera Kanunu Kanun No: 4342 Yayın: 28.2.1998 tarih ve 23272 sayılı RG Mera Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 5178 Yayın: 8.6.2004 tarih ve 25486 sayılı RG Mera Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 5334 Yayın: 3.5.2005 tarih ve 25804 sayılı RG Orman Kanunu Kanun No: 6831 Yayın: 8.9.1956 tarih ve 9402 sayılı RG Değişik 1: Kanun No: 2896, Yayın: 27.9.1983 tarih ve 18174 sayılı RG Değişik 2: Kanun No: 3302, Yayın:5.6.1986 tarih ve 19139 sayılı RG Değişik 3: Kanun No: 3373, Yayın: 28.5. 1987 tarih ve 19473 sayılı RG Orman Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 4570 Yayın: 30.5.2000 tarih ve 24064 sayılı RG Orman Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 4569 Yayın: 30.5.2000 tarih ve 24064 sayılı RG Orman Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun No: 4999 Yayın: 18.11.2003 tarih ve 25293 sayılı RG (Kızılağaç ve aşılı kestaneliklerin orman sayılmayacak yerler arasına alınmasına dair) Orman Kanununun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 5192 Yayın: 3.7.2004 tarih ve 25511 sayılı RG 60 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R Kadastro Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun No: 5304 Yayın: 3.3.2005 tarih ve 25744 sayılı RG Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu Kanun No: 4122 Yayın: 26.7.1995 tarih ve 22355 sayılı RG Milli Parklar Kanunu Kanun No: 2873 Yayın: 11.8.1983 tarih ve 18132 sayılı RG Milli Parklar Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun No: 5400 Yayın: 15.7.2005 tarih ve 25876 sayılı RG Kara Avcılığı Kanunu Kanun No: 4915 Yayın: 11. 7.2003 tarih ve 25165 sayılı RG Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Park Kanunu Kanun No:4533 Yayın: 20.2.2000 tarih ve 23970 sayılı RG Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun no: 4791 Yayın: 23.1.2003 tarih ve 25002 sayılı RG Kara Avcılığı Kanununun 12.Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Kabulü Hakkında Kanun Kanun No: 3167 Yayın: 22.1.1989 tarih ve 20057 sayılı RG Kara Avcılığı Kanunu Kanun No: 4915 Yayın: 11.7.2003 tarih ve 25165 sayılı RG Su Ürünleri Kanunu Kanun No: 1380 Yayın: 4.4.1971 tarih ve 13799 sayılı RG Su Ürünleri Kanununun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair KanunKanun No: 3288 Yayın: 28.5.1986 tarih ve 19120 sayılı RG Su Ürünleri Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun No: 4950 Yayın: 29.7.2003 tarih ve 25183 sayılı RG YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 61 E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R Organik Tarım Kanunu Kanun No: 5262 Yayın: 1.12.2004 tarih ve 25659 sayılı RG Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu Kanun No: 5403 Yayın: 19.7.2005 tarih ve 25880 sayılı RG Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu Kanun No: 6968 Yayın: 24.5.1957 tarih ve 9615 sayılı RG Bataklıkların Kurutulması ve Bundan Elde Edilecek Topraklar Hakkında Kanun Kanun No: 5516 Yayın: 23.1.1950 tarih ve 25483 sayılı RG Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Kanun No: 5177 Yayın: 5.6.2004 tarih ve 25483 sayılı RG Sular Hakkında Kanun Kanun No: 831 Yayın:1926 Yeraltı Suları Hakkında Kanun Kanun No: 167 Yayın: 23.12.1960 tarih ve 10688 sayılı RG Kıyı Kanunu Kanun no: 3621 Yayın: 17.4.1990 tarih ve 20495 sayılı RG Sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu Kanun No: 2692 Yayın: 13.7.1982 tarih ve 17753 sayılı RG Limanlar Kanunu Kanun No: 618 Yayın: 20.4.1341(1925) tarih ve 95 sayılı RG Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun Kanun No: 5312 Yayın: 11.3.2005 tarih ve 25752 Endüstri Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 5195 Yayın: 1.7.2004 tarih ve 25509 sayılı RG 62 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R Endüstri Bölgeleri Kanunu (Endüstri Bölgeleri Kanunu ve Organize Sanayi Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun) Kanun No: 4737 Yayın: 19.1.2002 tarih ve 24645 sayılı RG Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu Kanun No: 4562 Yayın: 15.4.2000 tarih ve 24021 sayılı RG Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Kanun No: 4848 Yayın: 29.4.2003 tarih ve 25093 sayılı RG Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 5226 Yayın: 27.7.2004 tarih ve 25535 sayılı RG Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu Kanun No: 2863 Yayın: 23.7.1983 tarih ve 18113 sayılı RG 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun Kanun No: 3386 Yayın: 24.6.1987 tarih ve 19497 RG Turizm Teşvik Kanunu Kanun No: 2634 Yayın: 16.3. 1982 tarih ve 17635 sayılı RG Turizm Teşvik Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 4957 Yayın: 1.8.2003 tarih ve 25186 sayılı RG Umumi Hıfzısıhha Kanunu Kanun No:1593 Yayın: 6.5.1930 tarih ve 1489 sayılı RG Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu Kanun No: 2690 Yayın: 13.7. 1982 tarih ve 17753 sayılı RG Hayvanları Koruma Kanunu Kanun No: 5199 Yayın: 1.7.2004 tarih ve 25509 sayılı RG YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 63 E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R Hayvan Sağlık Zabıtası Kanunu Kanun No: 3285 Yayın: 16.5.1986 tarih ve 19109 sayılı RG Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun Kanun No: 5346 Yayın: 18.5.2005 tarih ve 25819 sayılı RG Türk Ceza Kanunu Kanun No: 5237 Yayın: 12.10.2004 tarih ve 25611 sayılı RG Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun No: 5377 Yayın: 8.7.2005 tarih ve 25849 sayılı RG Kabahatler Kanunu Kanun No: 5326 Yayın: 31. 3.2005 tarih ve 25772 sayılı RG Türk Medeni Kanunu Kanun No: 4721 Yayın: 1.12.2001 tarih ve 24607 sayılı RG Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun Kanun No: 4722 Yayın: 8.12.2001 tarih ve 24607 sayılı RG Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 5398 Yayın: 21.7.2005 tarih ve 25882 sayılı RG (İmar Kanununda ve Kıyı Kanununda uygulamadaki güçlükler aşılması amaçlandı.) Borçlar Kanunu Kanun no: 818 Yayın: 29.4.1926 tarih ve 359 sayılı RG Özel Gelir ve Özel Ödeneklerin Düzenlenmesi ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 5217 Yayın: 23.7.2004 tarih ve 25531 sayılı RG 17.8.1999 ve 12.11.1999 Tarihlerinde Meydana Gelen Depremlerden Zarar Görenlerin Vergi Borçları ve Vergi Cezalarının Terkini ile Vergi Usul Kanunu, Katma Değer Vergisi Kanunu, Harçlar Kanunu ve Organize Sanayi Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapılması 64 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R Hakkında Kanun Kanun No: 4731 Yayın: 30.12.2001 tarih ve 24626 sayılı RG Çeşitli Kanunlarda ve Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanun No: 4916 Yayın: 19.7.2003 tarih ve 25173 sayılı RG Bazı Fonların Tasfiyesine İlişkin Kanun (Tasarruflarin Teşviki ve Kamu Yatirimlarinin Hizlandirilmasi Hakkinda Kanunun, Özelleştirme Uygulamalarinin Düzenlenmesine ve Bazi Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun, Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Hakkında Kanunun, Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkında Kanunun, Gecekondu Kanununun, Sağlık Hizmetleri Temel Kanununun Ve Ödeme Güçlüğü İçinde Bulunan Bankerlerin İşlemleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Yürürlükten Kaldırılması İle Bazı Tekel Maddeleri Fiyatlarına Yapılan Zamlardan Elde Edilen Hâsılatın T.C. Merkez Bankasında Açılacak Bir Deprem Fonu Hesabında Toplanmasına Dair Kanunun Yürürlükten Kaldırılması Hakkında Kanun) Kanun No: 4568 Yayın: 26.5.2000 tarih ve 24060 sayılı RG Bazı Fonların Tasfiyesi Hakkında Kanun Kanun No: 4629 Yayın: 3.3.2001 tarih ve 24335 sayılı RG Kamu Bankaları ile Bazı Fonların Tasfiyesi ve Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılmasına İlişkin Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun No: 4684 Yayın: 3.7.2001 tarih ve 24451 sayılı RG Türkiye İstatistik Kurumu Kanunu Kanun No. 5429 Yayın: 18.11.2005 tarih ve 25997 sayılı RG Dernekler Kanunu Kanun No: 5253 Yayın: 23.11.2004 tarih ve 25649 sayılı RG Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Kanun No: 4982 Yayın: 24.10. 2003 tarih ve 25269 sayılı RG (Yürürlük: 24 Nisan 2004, resmi tarih: 26 Nisan 2004) Bilgi Edinme Hakkı Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Kanun No: 5432 Yayın: 22.11.2005 tarih ve 26001 sayılı RG YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 65 E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R Ek 4-B: Türk Mevzuatında Çevre Yönetimi İle İlgili Yönetmelikler (Ocak 2006 itibariyle) Çevre ve Orman Bakanlığının Taşra Teşkilatının Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Yayın:8.8.2004 tarih ve 25547 sayılı RG Çevre ve Orman Bakanlığı Mahalli Çevre Kurulları Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği Yayın: 15.4.2004 tarih ve 25434 sayılı RG Çevre ve Orman Bakanlığı Mahalli Çevre Kurulları Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 16.2.2005 tarih ve 25729 sayılı RG Çevre ve Orman Bakanlığı Mahalli Çevre Kurulları Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliğinin Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 22.2.2005 tarih ve 25735 sayılı RG Çevre ve Orman Bakanlığı Döner Sermayeli İşletmeler Yönetmeliği Yayın: 15.4. 2004 tarih ve 25434 sayılı RG Çevre ve Orman Bakanlığı Döner Sermayeli İşletmeler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 30.12.2004 tarih ve 25686 sayılı RG Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Yayın: 16.12.2003 tarih ve 25318 sayılı RG Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik Yayın: 16.12.2004 tarih ve 25672 sayılı RG Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde ve Turizm Merkezlerinde İmar Planlarının Hazırlanması ve Onaylanmasına İlişkin Yönetmeliği Yayın: 3/11/2003 tarih ve 25278 sayılı RG Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde ve Turizm Merkezlerinde İmar Planlarının Hazırlanması ve Onaylanmasına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 12.1.2005 tarih ve 25698 sayılı RG Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Koruma Bölge Kurulları Çalışmaları ile Koruma Yüksek Kuruluna Yapılacak İtirazlara Dair Yönetmelik Yayın: 12.1.2005 tarih ve 25698 sayılı RG 66 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R Koruma Amaçlı İmar Planları ve Çevre Düzenleme Projelerinin Hazırlanması, Gösterimi, Uygulanması, Denetimi ve Müelliflerine İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik Yayın: 26.7.2005 tarih ve 25887 sayılı RG Gayrisıhhi Müesseseler Yönetmeliği Yayın: 23.8. 2003 tarih ve 25208 sayılı RG (Değişik: 26.9.1995 tarih ve 22416 sayılı RG) Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliği Yayın: 3.2.2005 tarih ve 25716 sayılı RG Madencilik Faaliyetleri İzin Yönetmeliği Yayın: 21.6.2005 tarih ve 25852 sayılı RG Maden Kanununun I (a) Grubu Madenleri ile İlgili Uygulama Yönetmeliği Yayın: 3.2.2005 tarih ve 25716 sayılı RG Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontolü Yönetmeliği (76/464/AB) Yayın: 26.11.2005 tarih ve 26005 sayılı RG Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 17.2.2005 tarih ve 25730 sayılı RG Tarım Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 25.3.2005 tarih ve 25766 sayılı RG Yerli ve Yabancı Avcıların Av Turizmi Kapsamında Avlanmalarına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Yayın: 8.1.2005 tarih ve 25694 sayılı RG Avcı Eğitimi ve Avcılık Belgesi Verilmesi Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Yayın: 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı RG Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği Yayın: 17.5.2005 tarih ve 25818 sayılı RG Mera Fonu Yönetmeliği Yayın: 31.7.1998 tarih ve 23419 sayılı RG Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği Yayın: 18.2.2004 tarih ve 25377 sayılı RG Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 31.5.2005 tarih ve 25831 sayılı RG YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 67 E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R Ağaçlandırma Yönetmeliği Yayın: 9.10.2003 tarih ve 25254 sayılı RG Ağaçlandırma Yönetmeliği (Revize) Yayın: 7.72004 tarih ve 25515 sayılı RG Orman Köylüleri Kalkınma Hizmetlerine İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik Yayın: 6.5.2004 tarih ve 25454 sayılı RG Orman Köylüleri Kalkınma Hizmetlerine İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin 15. Maddesinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik Yayın: 14.5.2004 tarih ve 25462 sayılı RG 6831 Sayılı Orman Kanununa Göre Orman Kadastrosunun Uygulanması Hakkında Yönetmelik Yayın: 15.7.2004 tarih ve 25523 sayılı RG Avlakların Kuruluşu Yönetim ve Denetim Esas ve Usulleri İle İlgili Yönetmelik Yayın: 16.5.2004 tarih ve 25464 sayılı RG Merkez Av Komisyonunun Oluşumu, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği Yayın: 18.5.2004 tarih ve 25466 sayılı RG Orman Ürünlerine Verilecek Nakliye Tezkeresi Hakkında Yönetmelik Yayın: 4.6.2004 tarih ve 25482 sayılı RG Fahri Av Müfettişliği Görev ve Çalışma esas ve Usullerine Dair Yönetmelik Yayın: 3.7.2004 tarih ve 25511 sayılı RG Fahri Av Müfettişliği Görev ve Çalışma esas ve Usullerine Dair Yönetmelik Yayın: 27.12.2001 tarih ve 24623 sayılı RG Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşmenin uygulanmasına Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 6.8.2004 tarih ve 25545 sayılı RG Av ve Yaban Hayvanı Üretme Yeri ve İstasyonları ile Kurtarma Merkezlerinin Kuruluşu, Yönetimi ve Denetimi Hakkında Yönetmelik Yayın: 30.11.2004 tarih ve 25656 sayılı RG Doğal Minaralli Sular Hakkında Yönetmelik Yayın: 1.12.2004 tarih ve 25656 Doğal Çiçek Soğanlarının Sökümü, Üretimi ve Ticaretine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 9.12.2004 tarih ve 25665 sayılı RG Bitki Çeşitlerinin Tescil Edilmesine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair 68 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R Yönetmelik Yayın: 11.11.2004 tarih ve 25640 sayılı RG Orman Kanununun 84. Maddesinin Uygulanması Hakkındaki Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 23.11.2004 tarih ve 25649 sayılı RG Orman Sayılmayan Yerlerdeki Ağaç ve Ağaççıklardan Faydalanma Şekil ve esasları Hakkında Yönetmeliğin 13. Maddesine 1 Fıkra Eklenmesine Dair Yönetmelik 15.4. 2004 tarih ve 25434 sayılı RG Bitki Sağlığı Önlemlerine Yönelik Ahşap Ambalaj Malzemelerinin İşaretlenmesi Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 30.12.2004 tarih ve 25686 sayılı RG Zirai Karantina, Numune Alma ve Analiz Yönetmeliği Yayın: 14.10.2004 tarih ve 25613 sayılı RG Bombus Arısı Yönetmeliği Yayın: 1.10.2004 tarih ve 25600 sayılı RG Dağ Mihmandarlığı Yönetmeliği Yayın: 20.10.2004 tarih ve 25619 sayılı RG Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları Yönetmeliği Yayın: 8.11.2004 tarih ve 25637 sayılı RG Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 18.3.2004 tarih ve 25406 RG Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkındaki Yapıların Denetimi ve Yıkılması ile İzin ve İrtifak Hakkı Uygulamaları Yönetmeliği Yayın: 21.11.2002 tarih ve 24943 sayılı RG Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı Özel Hesap Yönetmeliği Yayın: 5.3.2004 tarih ve 25393 sayılı RG Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı Özel Hesap Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 2.9.2004 tarih ve 25571 sayılı RG Köyceğiz Gölü ve Dalyan Kanallarında Çalışacak Taşıma Araçları Yönetmeliği Yayın: 8.11.1992 tarih ve 21399 sayılı RG Köyceğiz Gölü ve Dalyan Kanallarında Çalışacak Taşıma Araçları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik Yayın: 21.4.2004 tarih ve 25440 sayılı RG YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 69 E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik Yayın: 3.8.1990 tarih ve 20594 sayılı RG Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakındaki Yönetmelik Yayın: 13.10.1992 tarih ve 21374 sayılı RG Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakındaki Yönetmelik Yayın: 30.03.1994 tarih ve 21890 sayılı RG Su Ürünleri Yönetmeliği Yayın: 10.03.1995 tarih ve 22223 sayılı RG Su Ürünleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik Yayın: 23.08.1995 tarih ve 22383 sayılı RG Su Ürünleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 26.06.1998 tarih ve 23384 sayılı RG Su Ürünleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik Yayın: 24.10.1999 tarih ve 23856 sayılı RG Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı RG Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 14.3.1991 20814 sayılı RG Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 19.10.2005 tarih ve 25791 sayılı RG Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 31.8.2004 tarih ve 25569 sayılı RG Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 3.3.2005 tarih ve 25744 sayılı RG Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 21.1.2004 tarih ve 25353 sayılı RG Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 30.07.2004 tarih ve 25538 sayılı RG Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 26.12.2004 tarih ve 25682 sayılı RG 70 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R Gemi ve Deniz Araçlarına Verilecek Cezalarda Suçun Tespiti ve Cezanın Kesilmesi Usulleri ile Kullanılacak Makbuzlara Dair Yönetmelik 3.11.1987 tarih ve 19623 sayılı RG (1999 ve 2000 de iki kez değişti.) Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği Yayın: 7.10.2004 tarih ve 25606 sayılı RG (Değişik: 2.11.1986 tarih ve 19269 sayılı RG) Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Yayın: 13.1.2005 tarih ve 25699 sayılı RG Araç Muayene İstasyonlarının Açılması, İşletilmesi ve Araç Muayenesi Hakkında Yönetmelik Yayın: 23.9.2004 tarih ve 25592 sayılı RG Benzin ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği Yayın:11.6.2004 tarih ve 25489 sayılı RG Trafikte Seyreden Motorlu Kara Taşıtlarından kaynaklanan Eksoz Gazı Emisyonlarının Kontrolüne Dair Yönetmelik Yayın: 8.7.2005 tarih ve 25869 sayılı RG Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği Yayın: 1.04.2002 tarih ve 24713 sayılı RG Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 8.01.2003 tarih ve 24987 sayılı RG Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 5.10.2004 tarih ve 25604 sayılı RG Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliği Yönetmeliği Yayın: 7.10.2004 tarih ve 25606 sayılı RG Endüstri Bölgeleri Yönetmeliği Yayın 16.12.2004 tarih ve 25672 sayılı RG Sanayi, Ticaret, Tarım ve Orman İşlerinden Sayılan İşlere İlişkin Yönetmelik 28.2.2004 tarih ve 25387 sayılı RG Yayın: Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Yayın: 6.9.1991 tarih ve 20993 sayılı RG Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 29.9 2004 tarih ve 25598 sayılı RG YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI 71 E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Azaltılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 25.7.1999 tarih ve 23766 sayılı R G Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Yayın: 1.7.2005 tarih ve 25862 sayılı RG (2002/49/EC) Dernekler Yönetmeliği Yayın: 31.3.2005 tarih ve 25772 sayılı RG Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına ilişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik Yayın: 27.4.2004 tarih ve 25445 sayılı RG Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına ilişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yayın: 10.11.2005 tarih ve 25989 sayılı RG 72 YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
