portföy oluşturmada kurumsal yatırımcı yaklaşımı
advertisement
T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI PORTFÖY OLUŞTURMADA KURUMSAL YATIRIMCI YAKLAŞIMI YÜKSEK LİSANS TEZİ TURAN KOCABIYIK Tez Danışmanı: YARD. DOÇ. DR. HAYRETTİN USUL ISPARTA, 2006 ii T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEZLİ YÜKSEK LİSANS TEZ SAVUNMASI VE SÖZLÜ SINAV TUTANAĞI İLGİ: Enstitü Yönetim Kurulu’nun ........./...…/2006 Tarih ve …...../…….. Sayılı Kararı. ……………………………………………. Anabilim Dalında ders dönemine ait Eğitim-Öğretim programını başarı ile tamamlayan …………………………… numaralı ………………………………………………………………..’ın hazırladığı …………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. başlıklı TEZLİ YÜKSEK LİSANS TEZİ ile ilgili TEZ SAVUNMASI ve SÖZLÜ SINAVI Lisansüstü Öğretim Yönetmeliği’nin .….…md. si uyarınca ……/……/2006 ……………………… günü saat …………’da yapılmış; sorulan sorular ve alınan cevaplar sonunda adayın tez savunmasının KABULÜNE DÜZELTME SÜRESİ VERİLMESİNE, OYBİRLİĞİYLE / karar verilmiştir. / REDDİNE / OYÇOKLULUĞLA iii ÖZET PORTFÖY OLUŞTURMADA KURUMSAL YATIRIMCI YAKLAŞIMI Turan KOCABIYIK Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 89 sayfa, Kasım 2006 Danışman: Yard. Doç. Dr. Hayrettin USUL Bu tezin amacı, kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanların portföy oluştururken nasıl davrandıklarını araştırmaktır. Çalışmanın temel çıkış noktası, menkul kıymet piyasalarında gün geçtikçe önemi artan kurumsal yatırımcıların, yatırım kararı alırken hangi yöntemleri kullandıklarını ve yatırım araçlarını seçerken hangi kriterleri göz önünde bulundurduklarını incelemektir. Çalışmanın genel kavramlar bölümünde kurumsal portföy yöneticiliği alanında temel oluşturacak tanımlara ve geçmişten günümüze portföy oluşturmada kullanılan yöntemlere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde kurumsal yatırımcı kavramı üzerinde durulmuş ve kurumsal yatırımcı türleri araştırılmıştır. Yatırım fonları, yatırım ortaklıkları, portföy yönetim şirketleri, sosyal güvenlik kurumları, emeklilik fonları ve özel sigorta şirketleri yapı olarak ve çalışma esasları bakımından analiz edilmeye çalışılmıştır. OECD istatistikleri ve Sermaye Piyasası Kurumu verileri kullanılarak Dünya’da ve Türkiye’de kurumsal yatırımların gelişimi anlatılmıştır. Bireysel yatırımcıların kurumsal yatırımcılardan farkları belirtilmiş ve kurumsal yatırımların piyasalara etkileri araştırılmıştır. Son bölümde Türkiye’de faaliyet gösteren kurumsal yatırımcıların yatırım aracı tercihi yaparken hangi kriterlere önem verdiği ve hangi modelleri kullandığı, kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanlara bir anket yardımıyla sorulmuştur. Anketlerin büyük bölümü elektronik ortamda derlenmiş ve analiz edilmiştir. Bu çalışmayla amaçlanan, daha önce bireysel yatırımcı merkezli yapılan araştırmalara, kurumsal yatırımcı davranışlarını analiz eden bir çalışmayla katılmaktır. Anahtar Kelimeler: Kurumsal Yatırımcı, Portföy Oluşturma, Türkiye’de Kurumsal Yatırımcılar, Kurumsal Yatırım Araçları, Modern Portföy Yaklaşımı, Yatırım Yaparken Gözönünde Bulundurulan Kriterler, Kurumsal Yatırımcı Davranışı. iv ABSTRACT INSTUTIONAL INVESTERS’ APPROACH ON PORTFOLIO FORMING Turan KOCABIYIK Süleyman Demirel University, Institute of Social Sciences, Business Administration Department, Master Thesis, 89 pages, November 2006 Adviser: Asst. Prof. Dr. Hayrettin USUL The aim of this study is understanding the institutional investors’ behaviors on portfolio forming. This study’s starting point is to examine the methods of institutional investors and their priorities for choosing investment instruments where the institutional investors importance in security markets increase day by day. In the main concepts part, definitions about institutional portfolio management and methods used for portfolio forming since past to now are stated. In part III, is examined the institutional investor concept and investor types. Mutual funds, investment trusts, portfolio management companies, social security organizations, retirement funds, and private insurance firms are analyzed in terms of structure and working principles. OECD statistics and Capital Markets Board of Turkey data are used for explaining the institutional investments development. The differences between individual investors and institutional investors are stated and the effects of institutional investments to the markets are explored. In the last part, a questionnaire is asked to institutional investors. The aim of the questionnaire is to understand the investors’ preferences for portfolio management and models they use. Most of the questionnaires collected by e-mails and analyzed by SPSS. With this study, I would like to analyze the institutional investors’ behaviors which were done for individual investors before. Key Words: Institutional Investor, Portfolio Forming, Institutional Investors in Turkey, Institutional Investment Instruments, Modern Portfolio Approach, Priorities for Portfolio Management, Institutional Investor Behavior. v İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER..........................................................................................................iii KISALTMALAR DİZİNİ..........................................................................................vi ŞEKİLLER.................................................................................................................vii ÇİZELGELER DİZİNİ..............................................................................................viii BİRİNCİ BÖLÜM 1. GİRİŞ ...................................................................................................................1 1.1. 1.2. 1.3. Çalışmanın Konusu ....................................................................................1 Çalışmanın Amacı ......................................................................................1 Çalışmanın Önemi......................................................................................1 İKİNCİ BÖLÜM 2. PORTFÖY OLUŞTURULMASI İLE İLGİLİ GENEL KAVRAMLAR................2 2.1. Portföy Kavramı.........................................................................................2 2.2. Portföy Yönetimi........................................................................................2 2.3. Portföy Yöneticiliği....................................................................................3 2.4. Portföy Oluşturma Yöntemleri....................................................................4 2.4.1. Geleneksel Portföy Yaklaşımı................................................................4 2.4.2. Modern Portföy Yaklaşımı ....................................................................7 2.4.2.1. Modern Portföy Kuramının Temelleri ............................................8 2.4.2.2. Portföy Getirilerinin Belirsizliği.....................................................9 2.4.2.3. Menkul Kıymet Getirileri Arasındaki İlişki ..................................10 2.4.2.4. Portföy Analizinin Temelleri........................................................11 2.4.2.5. Modern Portföy Kuramının Varsayımları.....................................11 2.5. Bulanık Mantık Modeli ............................................................................12 2.6. Temel Analiz............................................................................................13 2.6.1 Tinbergen Modeli ................................................................................14 2.6.2 Williams Modeli..................................................................................14 2.6.3 Graham-Dodd Modeli..........................................................................14 2.6.4 Kâr Payı Değerleme Modelleri ............................................................15 2.7. Teknik Yaklaşım ......................................................................................15 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. KURUMSAL YATIRIMLAR ve YATIRIMCILAR ...........................................16 3.1. Kurumsal Yatırımlar.................................................................................16 3.2. Kurumsal Yatırımcılar..............................................................................17 3.2.1 Yatırım Fonları....................................................................................20 3.2.2 Portföy Yönetim Şirketleri...................................................................22 3.2.3 Yatırım Ortaklıkları .............................................................................24 vi 3.2.3.1 Yatırım Ortaklıklarının Yatırım Yapabileceği Alanlar..................25 3.2.3.2 Yatırım Ortaklıklarının Yapamayacakları İşler.............................25 3.2.3.3 Yatırım Ortaklığı Pay Sahiplerinin Hakları ..................................25 3.2.4 Sosyal Güvenlik Kurumları .................................................................26 3.2.5 Emeklilik Fonları.................................................................................28 3.2.6 Özel Sigorta Şirketleri .........................................................................29 3.3. Kurumsal Yatırımı Oluşturan Kıymetler...................................................32 3.4. Dünyada ve Türkiye’de Kurumsal Yatırımların Gelişimi..........................34 3.4.1 Dünya’da Kurumsal Yatırımların Gelişimi ..........................................34 3.4.2 Türkiye’de Kurumsal Yatırımların Gelişimi.........................................39 3.5. Kurumsal Yatırımların Piyasalara Etkileri ................................................43 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. KURUMSAL YATIRIM ŞİRKETLERİNDE ÇALIŞAN UZMANLARIN PORTFÖY OLUŞTURURKEN GÖSTERDİKLERİ DAVRANIŞ ŞEKİLLERİNE İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA ..................................................................................48 4.1. Araştırmanın Metodolojisi........................................................................48 4.1.1 Araştırma Yöntemi ve Veri Kaynakları................................................48 4.1.2 Araştırmanın Hipotezleri .....................................................................48 4.1.3 Hipotez Sonuçlarının Değerlendirilmesi ..............................................51 4.1.4 Araştırmaya Katılan Uzmanların Demografik Yapısı ...........................56 4.2. Kurumsal Yatırım Şirketlerinde Çalışan Uzmanların Hisse Senedi Seçimi Ekseninde Göstermiş Oldukları Davranış Şekilleri ...................................58 4.2.1 Katılımcıların Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ...59 4.2.2 Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri...................................62 4.2.3 Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ..................63 4.2.4 Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ......................65 4.3. Kurumsal Yatırım Şirketlerinde Çalışan Uzmanların Tahvil ve Bono Seçimi Ekseninde Göstermiş Oldukları Davranış Şekilleri ...................................67 4.3.1 Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri..........................68 4.3.2 Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri...................................69 4.3.3 Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ..................70 4.3.4 Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ......................71 4.4. Kurumsal Yatırım Şirketlerinde Çalışan Uzmanların Döviz, Altın ve Kıymetli Madenler Seçimi Ekseninde Göstermiş Oldukları Davranış Şekilleri....................................................................................................72 4.4.1 Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri..........................73 4.4.2 Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri...................................74 4.4.3 Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ..................75 4.4.4 Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ......................76 4.5. Kurumsal Yatırım Şirketlerinde Çalışan Uzmanların Portföy Oluşturmada Kullanmış Olduğu Modeller .....................................................................77 4.5.1 Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri..........................78 4.5.2 Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri...................................79 4.5.3 Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ..................80 4.5.4 Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ......................81 vii SONUÇ……...............................................................................................................82 KAYNAKÇA..............................................................................................................84 EKLER........................................................................................................................87 ÖZGEÇMİŞ................................................................................................................89 viii KISALTMALAR SVFM Sermaye Varlıklarını Fiyatlama Modeli AFK Arbitraj Fiyatlama Kuramı s. Sayfa a.g.e. Adı geçen eser İMKB İstanbul Menkul Kıymetler Borsası SSK Sosyal Sigortalar Kurumu OYAK Ordu Yardımlaşma Kurumu A.Ş. Anonim Şirket OECD Ekonomik İşbirliği Ve Kalkınma Teşkilatı Organisation for Economic Co-operation and Development ABD Amerika Birleşik Devletleri GSMH Gayri Safi Milli Hâsıla SMK Sigorta Murakabe Kanunu SDK Sigorta Denetleme Kurulu GSYİH Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla SPK Sermaye Piyasası Kurulu YTL Yeni Türk Lirası Bl. Bölüm ix ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil 2.1 Geleneksel Portföy Yaklaşımının Aşamaları………………………....6 Şekil 3.1 Kurumsal Yatırımcıların Gruplandırılması………………………….19 Şekil 3.2 OECD Ülkelerindeki Kurumsal Yatırımcıların Portföy Dağılımı……………………………………………………………...39 Şekil 3.3 Menkul Kıymet Yatırım Fonlarının Tarihsel Konsolide Portföy Bilgileri (1997–2006)……………………………………….41 x ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa No Çizelge 3.1. Kurumsal Yatırımcıların Finansal Varlıkları ( % GSYİH)…….........34 Çizelge 3.2. Kurumsal Yatırımcıların Finansal Varlıkları (Milyon $)…………....36 Çizelge 3.3 Menkul Kıymet Yatırım Fonu Kurucularının Piyasa Payları………..41 Çizelge 3.4 Emeklilik Yatırım Fonu Kurucularının Piyasa Payları……….……..42 Çizelge 4.1. Hisse Senetleri İle İlgili Hipotezler Tablosu………………………...52 Çizelge 4.2. Tahvil & Bono İle İlgili Hipotezler Tablosu………………………...54 Çizelge 4.3. Döviz, Altın ve Kıymetli Madenler İle İlgili Hipotezler Tablosu…...55 Çizelge 4.4. Araştırmaya Katılan Kurumsal Yatırımcıların Yaş Dağılımı……….56 Çizelge 4.5. Araştırmaya Katılan Kurumsal Yatırımcıların Cinsiyete Göre Dağılımı……………………………………………………………..56 Çizelge 4.6. Araştırmaya Katılan Kurumsal Yatırımcıların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı……………………………………………………….57 Çizelge 4.7. Araştırmaya Katılan Kurumsal Yatırımcıların Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı…………………………………………………….....57 Çizelge 4.8. Hisse Senetlerine Yatırım Yaparken Gözönünde Bulundurulan Kriterlerin Önem Dereceleri Sıralaması…………………………….58 Çizelge 4.9. Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri……………...60 Çizelge 4.10. Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri…………………….62 Çizelge 4.11. Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri………...63 Çizelge 4.12. Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri…………...65 Çizelge 4.13. Tahvil ve Bonoya Yatırım Yaparken Gözönünde Bulundurulan Kriterlerin Önem Dereceleri Sıralaması…………………………….67 Çizelge 4.14. Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri……………...68 Çizelge 4.15. Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri…………………….69 xi Çizelge 4.16. Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri………...70 Çizelge 4.17. Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri…………...71 Çizelge 4.18. Döviz, Altın ve Kıymetli Madenlere Yatırım Yaparken Gözönünde Bulundurulan Kriterlerin Önem Dereceleri Sıralaması…………………………………………………………....72 Çizelge 4.19. Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri……………...73 Çizelge 4.20. Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri…………………….74 Çizelge 4.21. Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri………...75 Çizelge 4.22. Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri…………...76 Çizelge 4.23. Portföy Oluşturulurken Kullanılan Modellerin Kullanım Sıklıkları Sıralaması…………………………………………………77 Çizelge 4.24. Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri……………...78 Çizelge 4.25. Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri………………….....79 Çizelge 4.26. Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri………...80 Çizelge 4.27. Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri…………...81 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. GİRİŞ 1.1. Çalışmanın Konusu Portföy oluştururken kurumsal yatırımcıların kullandıkları yöntemler ve göz önünde bulundurdukları kriterler nelerdir? 1.2. Çalışmanın Amacı Kurumsal yatırımcı kavramı ve kurumsal yatırımcıların portföy oluştururken hangi modelleri kullandıkları ve portföy oluşturmada göz önünde bulundurdukları kriterler araştırılmıştır. 1.3. Çalışmanın Önemi Türkiye’de menkul kıymet borsasının yaklaşık otuz yıllık bir geçmişi vardır. Bu süre içerisinde bireysel yatırımcıların ve kurumsal yatırımcıların sayılarında ve borsa işlem hacminde sürekli artış gözlenmiştir. Menkul kıymet borsalarında kurumsal yatırımcıların çok önemli bir fonksiyonu olduğu gerçeği, kurumsal yatırımcıların gelişimi ve portföy oluşturmadaki davranışlarını incelememizdeki en önemli sebeptir. Menkul kıymet borsalarının ekonomik işlevlerini yerine getirebilmesi; sermayenin tabana yayılması, uzun vadeli fon arz ve taleplerinin karşılanması, küçük yatırımcıların risklere karşı korunması için yatırımların kurumsallaşması gerçeği göz ardı edilemez. Türkiye’de gün geçtikçe daha fazla öneme sahip olacak kurumsal yatırımcıların portföy oluştururken kullandıkları modeller ve yatırım aracı tercihi yaparken göz oluşturmuştur. önünde bulundurdukları kriterler bu çalışmanın konusunu 2 İKİNCİ BÖLÜM 2. PORTFÖY OLUŞTURULMASI İLE İLGİLİ GENEL KAVRAMLAR 2.1. Portföy Kavramı Kelime anlamı olarak cüzdan olarak ifade edilen portföy menkul kıymetler açısından ise menkul kıymetlerden oluşan bir topluluğu ifade etmektedir.1 Diğer bir ifadeyle portföy, çeşitli menkul kıymetlerden meydana gelen, ağırlıklı olarak hisse senedi, tahviller gibi menkul kıymetlerden ve türev ürünlerden oluşan, belirli bir kişi veya grubun elinde olan finansal nitelikteki kıymetler olarak tanımlanabilir.2 Menkul kıymetlere yatırım, belirli amaçları gerçekleştirmek için yapılmaktadır. Her ne kadar portföy belirli menkul kıymetlerden oluşsa da bu kıymetler arasında bir ilişki olduğundan, portföy, kendine öz, ölçülebilir nitelikleri olan bir varlıktır. Bu nedenle portföy, içerdiği menkul kıymetlerin basit bir toplamı değildir.3 Bütün bu açıklamalardan sonra, geniş anlamda portföy tanımı şu şekilde yapılabilir: Portföy, belirli amaçları gerçekleştirmek isteyen yatırımcıların, sahip olduğu, birbirleriyle ilişkisi olan ve kendine öz ölçülebilir nitelikleri olan yeni bir varlıktır.4 2.2. Portföy Yönetimi Teorik olarak portföy yönetimi, yatırım analizinden hareketle gerçekleştirilir. Makro düzeyden mikro düzeye doğru ilerleyen bir yaklaşımla sırasıyla uluslar arası ve ulusal ekonomi analizi, sektör analizi, menkul kıymetler arasında seçim ve geleceğe yönelik bekleyişler ele alınır. Bir sonraki aşamada portföy seçimi ve bu seçimin sağlıklı yapılabilmesi için gerekli teorik altyapı yer almaktadır. Riskli varlıkların bir arada incelenmesi, karşılıklı etkileşimlerin dikkate alınmasına olanak sağlar. Portföy oluşturmanın temel amacı, yatırılabilir fonları değişik menkul kıymetlere tahsis ederek çeşitlendirme yoluyla sistematik olmayan riski minimize 1 CEYLAN, Ali, KORKMAZ Turhan, Borsada Uygulamalı Portföy Yönetimi, Ekin Kitabevi Yayınları, 1995, s.7. 2 MEMMERS, Erwin Esser, Dictionary of Economics and Business, Littlefields, Adams Co., New Jersey, 1976, s.336. 3 CHRISTY, A. George-CLENDENIN, C. John, Introduction to Investments, Sixth Edition, McGraw-Hill Book Company, New York, 1974, s.645. 4 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e.: s.8. 3 etmek ya da azaltmaktır. Portföy yönetiminde ve yatırım kararının alınmasında beklenen getiri ve risk göz önünde bulundurulur. Beklenen getiri ve risk arasında doğru orantının olması, yüksek düzeyde getiri bekleyen bir yatırımcının yüksek riski göze almasını gerektirir. Portföy yönetiminde ve yatırım yapmakta amaç belirlenen bir risk düzeyi için en yüksek beklenen getiriyi sağlamak ya da belirlenen bir beklenen getiri için mümkün olan en az riski sağlamaktır. Profesyonel portföy yöneticiliği iyi bir tahlil gücü, hızlı ve doğru karar alabilme yeteneği, bilgi birikimi ve teknik donanım gerektirmektedir. Fon fazlası olan küçük bireysel yatırımcıların kendi portföylerini oluşturma yoluna gitmeyerek tasarruflarını yatırım fonları aracılığı ile değerlendirmelerinin en önemli nedenlerinden birisi bireysel yatırımcıların fonlarının iyi çeşitlendirilmiş bir portföy oluşturmak için yetersiz olmasıdır. Böyle bir portföy oluşturmaya yeterli miktarda fon bulunsa dahi, oluşturulan portföyün nasıl yönetileceği sorunu ortaya çıkmaktadır. Bunların dışında yatırımcı likiditeyi göz önünde bulundurmak zorundadır. Örneğin, fon fazlasını vadeli mevduat olarak tutan bir yatırımcının alternatif getirilerden faydalanma imkânı son derece azalacaktır.5 Genel anlamda portföy yönetimi; portföyün yatırımcılara göre planlanması, yatırımların seçimi, yatırım analizi, portföye dahil edilecek kıymetlerin seçimi, portföyün performansının değerlendirilmesi, portföyün belirli aralıklarla gözden geçirilmesi olarak tanımlanabilir. Portföy yöneticileri, risk - getiri ilişkileri çerçevesinde sürekli olarak piyasalarda aşırı değerlenmiş kıymetleri satarak, düşük değerlenmiş kıymetleri satın alarak portföylerinin performansını yükseltmeye çalışırlar. Kurumsal yatırımcıların risk dağılımı yapılmış portföy oluşturmaları, küçük tasarruflar açısından önem kazanmaktadır.6 2.3. Portföy Yöneticiliği Portföy yöneticiliği; kıymetli madenlere dayalı olanlar dahil olmak üzere sermaye piyasası araçlarından oluşturulan portföylerin müşteriler hesabına vekil sıfatıyla yönetilmesidir. Bu faaliyetler Sermaye Piyasası Kurulu’ndan yetki belgesi 5 ERDOĞAN, Oral, ÖZER, Levent, Sermaye Piyasasında Kurumsal Yatırımcılar, İMKB Yayınları, İst. 1998, s.37-38. 6 ÜNAL, Targan, Gelişen Borsalarda Kurumsal Yatırımcılar, İMKB Araştırma Yayınları, No.7, İst. 1995, s.2. 4 almış portföy yönetim şirketleri ve aracı kuruluşlarca yürütülür.7 Amacın kâr etme olduğu her yatırımda, üstlenilmesi gereken riskler olduğu ve bu risklerin portföy (portfolio) oluşturularak bir ölçüde azaltılabileceği, yatırım dünyasında iyi bilinen bir gerçektir. Yatırım, maddi veya manevi çıkar, kâr, kazanç sağlamak için önceden yapılan harcama olarak tanımlanabilir. Yatırım bir kere yapılabileceği gibi, çeşitli zamanlara da yayılabilir. Aynı durum, yatırım getirisinin tahsil edilmesinde söz konusudur. Yatırım, sahip olunan paranın değerini kaybetmesi tehlikesinden korunma veya ödünç para ile yatırım yaptıktan sonra borcu faizi ile birlikte geri ödeyip kâr etme gibi çeşitli amaçlarla yapılabilir.8 2.4. Portföy Oluşturma Yöntemleri 2.4.1. Geleneksel Portföy Yaklaşımı Geleneksel portföy yaklaşımına göre, portföy yönetimi bir bilim değil, bir sanattır. Bu sanatın kendine özgü kuralları ve ilkeleri vardır. Bunlar yatırımcı açısından önemlidir ve dikkatli bir çalışmayı gerektirir. Ancak, bu teorik araçları etkin bir biçimde kullanabilme yeteneği, sınırsız olarak kişiden kişiye değişen bilgi ve deneyime bağlıdır.9 Bu nedenle, geleneksel portföy analizinin sezgi, içe doğuş gibi sübjektif yaklaşımlar içerdiği söylenebilir. Geleneksel yaklaşımın amacı, yatırımcının sağlayacağı faydayı maksimize etmektir. Yani, herhangi bir tüketicinin nasıl en yüksek faydayı sağlayacak mal ve hizmetleri seçtiği varsayılırsa, yatırımcının da aynı şekilde risk ve getiriye ilişkin fayda tercihlerini maksimize edecek bir portföyü seçtiği kabul edilmektedir. Başka bir deyişle, ortaya çıkan risk düzeyine göre, yatırımcı belirlemiş olduğu faydayı maksimize etmeye 10 çalışmaktadır. Geleneksel portföy yaklaşımında, portföy getirisi, portföyü oluşturan menkul kıymetlerin temettü ve belirli bir dönemdeki değer artışıdır. Bu nedenle, yatırımcıların gelecekteki menkul kıymet getirilerini tahmin etmeleri gerekmektedir. 7 RODOPLU, Gültekin, Türkiye’de Sermaye Piyasası ve İşlemleri, Marmara Üniversitesi Yayınları, İst. 1993, s.107. 8 Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu, İMKB Yayınları, İst. 2003, s. 507. 9 CHRISTY, CLENDENIN, a.g.e. s.645. 10 BEKÇİOĞLU, Selim, Portföy Yaklaşımları ve Markowitz Portföy Yaklaşımının Türk Hisse Senedi Piyasasına Uygulanması, Ankara, 1984, s.10. 5 Öte yandan, çeşitli portföy getirilerine göre ortaya çıkabilecek riskler de hesaplanmalıdır. Portföy oluşturmanın esas amacı, riskin dağıtılmasıdır. Portföyü oluşturan menkul kıymetlerin getirileri aynı yönde hareket etmeyeceğinden, portföyün riski tek bir menkul kıymetin riskinden küçük olacaktır. İşte, geleneksel portföy teorisi, bu prensipten hareketle, portföy içindeki menkul kıymet sayısının arttırılması ilkesine dayanır. Bu yaklaşımı, “Bütün yumurtaları aynı sepete koymamak” şeklinde tanımlamak da mümkündür.11 Menkul kıymet portföylerinin yönetiminde geleneksel yaklaşım; yatırımcının amacının belirlenmesi, portföye alınacak menkul kıymetlerin seçimi ve portföyü yönetmek aşamalarını kapsar.12 Genel olarak yatırımcıların amaçları, sabit ve istikrarlı gelir elde etmek, sermayenin korunması veya sermaye kazancı elde etmek gibi ifade edilebilir. Geleneksel portföy yaklaşımında ilk aşama, yatırımcıya ilişkin bilgilerin elde edilmesidir. Bu bilgiler, portföy üzerindeki ölçütlerin hesaplanmasında portföy yöneticisine yardımcı olur. Bu şekilde, en uygun portföy amacı ortaya çıkarılabilir. Geleneksel portföy yaklaşımında aşamalar aşağıdaki gibidir.13 Yatırımcıya ait bilgilerin toplanması, Portföy amacının saptanması, Yatırım politikaları, Portföye dâhil edilecek menkul kıymetlerin seçilmesidir. 11 FISHER, Donald E. – JORDAN, Ronald J., Security Analysis and Portfolio Management, Second Edition, Prentice-Hall Inc. Englewood Cliffs, New Jersey, 1979, s.496. 12 KARAŞİN, Gültekin, Sermaye Piyasası Analizleri, Sermaye Piyasası Kurulu Yayın No:4, 1986, s. 134. 13 JONES, P. Charles – TUTTLE, L. Donald – HEATON, P. Cherill, Essentials of Modern Investments, The Ronald Press Company, New York, 1977, s.237-238. 6 YATIRIMCIYA AİT BİLGİLER AMAÇLARIN SAPTANMASI TAHVİL VE HİSSE SENEDİ PORTFÖYÜ TAMAMI TAHVİL PORTFÖYÜ TAMAMI HİSSE SENEDİ PORTFÖYÜ EĞER TAMAMI HİSSE SENEDİ PORTFÖYÜ İSE ÇEŞİTLENDİRMENİN SAĞLANMASINA İLİŞKİN KURAL HER BİR İŞLETMEYE AİT HİSSE SENEDİNİN KATILMASINA İLİŞKİN KURAL Şekil 2.1. Geleneksel Portföy Yaklaşımının Aşamaları Kaynak: Ceylan, Korkmaz, 1995: 125. 7 2.4.2. Modern Portföy Yaklaşımı Sermaye piyasasının gelişmiş olduğu ülkelerde, 1950’li yıllara gelinceye kadar, yatırımcılar, portföyde yer alan menkul kıymetlerin getirileri arasındaki ilişkileri göz önünde bulundurmadan, sadece portföydeki menkul kıymetlerin sayılarını arttırarak riski azaltabileceklerini düşünmüşlerdir.14 Oysa modern portföy yaklaşımında, sadece portföy çeşitlendirmesine gidilerek riskin azaltılamayacağı, çünkü portföyde yer alan menkul kıymetlerin ya da menkul kıymet gruplarının, aynı ya da ters yönde hareket ettikleri ileri sürülmektedir. Modern portföy teorisinin babası olarak bilinen Harry Markowitz, 1952 yılında yayınladığı “portföy seçimi” başlıklı makalesinde, portföyde yer alan menkul kıymetlerin belirli risk seviyelerinde mümkün olan maksimum getiri oranının nasıl sağlanabileceğini araştırmıştır. Markowitz, geleneksel portföy yönetimine üç önemli noktada katkıda bulunmuştur. Bunlardan birincisi ve en önemlisi, portföy yönetiminde, kısımların veya parçaların toplamının, bütüne eşit olmadığının ispatlanmasıdır. Markowitz, burada portföy riskinin portföyü oluşturan varlıkların riskinden daha az olabileceğini ve belirli koşullarda portföyün sistematik olmayan riskinin sıfır yapılabileceğini göstermiştir. İkincisi, yatırımcıların bazı portföyleri aynı getiriyi sağlamakla birlikte, daha riskli oldukları için, bazı portföyleri de aynı risk düzeyinde olmakla birlikte daha az getiri sağladıkları için tercih etmeyeceklerini, dolayısıyla bazı portföylerin diğerlerine göre daha üstün olduklarını ve bu durumu üstünlük ilkesi olarak ileri sürmüştür. Markowitz’e göre, menkul kıymetlerin seçiminde etkin sınır söz konusudur. Üçüncü, önemli nokta, etkin sınırın kuadratik programlama yolu ile elde edilebileceğidir. Markowitz’in geliştirdiği yöntem, karmaşık bir takım hesaplamaları gerektirir.15 Bu nedenle, 1963 yılında Markowitz’in bir öğrencisi olan William Sharpe, bu yöntemi geliştirerek, basit bir şekilde ortaya koymuştur. Tekli indeks modeli, olarak bilinen bu yöntem, 1970’ler de paket program haline getirilerek, bilgisayar çözümlemelerinde kullanılmaya başlanmıştır. Tekli indeks modeli, daha çok alternatif hisse senetlerine yapılan yatırımların getirilerinin maksimizasyonu için kullanılırken, Markowitz’in geliştirdiği model, tahvil, hisse senedi, gayrimenkul ve menkullere yapılan yatırımların analizinde kullanılmaktadır. 14 AKMUT, Özdemir, Sermaye Piyasası Analizleri ve Portföy Yönetimi, Ankara, 1989, s.5. 15 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e. s.143-144. 8 Portföy yönetimi konusunda, daha sonraları, Sharpe (1964), Lintner (1965) ve Mossin (1966), bütün tasarruf sahiplerinin modern portföy kuramına uygun olarak, menkul kıymetlere özellikle hisse senetlerine yatırım yapmaları halinde, fiyatların ne yönde değişeceğini araştırmışlardır. Bu çalışmaların sonucunda, (SVFM) Sermaye Varlıklarını Fiyatlama Modeli geliştirilmiştir. SVFM, yirmi yıla yakın bir süre, batıda portföy yönetiminde aracı kuruluşlar tarafından kullanıldıktan sonra, 1977’de Richard Roll, modelin yetersizliğini ileri sürerek, portföy yönetiminde kullanılmamasını önermiştir. Hemen hemen, aynı yıllarda Steve Ross, SVFM’e alternatif olarak (AFK) Arbitraj Fiyatlama Kuramı olarak bilinen modeli ortaya atmıştır. Bu modelde Ross, risk ve getiri arasında, hiçbir yatırımcıya, arbitraj yolu ile sınırsız olarak servetini artırma imkânı vermeyecek bir ilişkiyi araştırmıştır. Günümüzde, Sermaye Varlıklarını Fiyatlandırma Modeli, uygulamada geniş ölçüde kullanılırken, AFK, henüz akademik çevrelerde tartışılmaktadır.16 Portföy kuramında çok sayıda menkul kıymete yatırım yapılması durumunda, portföy riskinin ne olacağı hususu araştırılmaktadır. Portföy riski, getirilerdeki değişme yönünden ölçülür. Getirilerdeki değişme veya sapma, varyans veya standart sapma ile ifade edilir. Portföye hangi menkul kıymetlerin alınacağı konusu önem taşır. Portföye bir menkul eklendiğinde veya çıkarıldığında, portföy getirisi üzerindeki etkisi ne olur? Portföy riski artacak veya azalacak mıdır? Gelecek yıl portföy getirileri beklenen oranda gerçekleşecek mi? Bu ve benzeri soruların cevapları yatırımcıların bilmek istedikleri konulardır. Kısaca, yatırımcı bir grup, nasıl bir portföy oluşturmalıdır ki, portföy getirisi en çok ve portföy riski en az olsun.17 Portföy yatırımcıları ile ilgili söz konusu endişeler, modern portföy kuramı yardımıyla en aza indirilmeye çalışılmıştır. 2.4.2.1. Modern Portföy Kuramının Temelleri Harry Markowitz’in modern portföy yaklaşımını, geleneksel portföy yaklaşımından ayıran özellikleri ile ilgili görüşlerini şu şekilde özetlemek 16 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e. s.144-145. 17 AKMUT, a.g.e., s.6-8. 9 mümkündür.18 Portföy seçimi, kavram olarak menkul kıymet seçimi kavramından daha geniş ve farklıdır. İyi bir portföyü, iyi hisse senetleri ve tahvillerden oluşan uzun bir liste olarak düşünmemek gerekir. Çünkü portföye belirli amaçlar ve tekniklerle alınan menkul kıymetlerin tek tek ele alınması, farklılıklarının ve özelliklerinin araştırılması gerekir. Öte yandan, portföy analizinin iki boyutu bulunmaktadır. Bunlardan ilki, menkul kıymetlere yatırım yapan yatırımcıdır. Diğeri ise, portföyü oluşturan finansal varlıklardır. Portföy analizi yapılırken, öncelikle, yatırımcının beklentileri göz önüne alınmalıdır. Portföy analizi, menkul kıymetler hakkında gerekli olan bilgilerin toplanması ile başlar. Portföy analizinin temel girdilerini menkul kıymetler ile ilgili çeşitli bilgi kaynakları oluşturur. Bu kaynakların başlıcaları; menkul kıymetin ait olduğu işletme ile ilgili bilgiler, her bir menkul kıymetin geçmiş yıllarda gösterdiği performansı, menkul kıymet veya kıymetlerin gelecekteki performansları konusundaki beklentilerdir. Eğer, portföy analizi girdisi olarak, menkul kıymetin geçmiş yıllardaki performansı kullanılıyorsa, ulaşılan sonuç, genellikle geçmişin iyileştirilmiş tekrarı niteliğinde olacaktır. Öte yandan, geleceğe ilişkin beklentiler, portföy analizine girdi oluşturuyorsa, ulaşılan sonuç, beklentilerin doğrultusuna bağlı olarak değişecektir. Modern portföy kuramının temellerini, portföy getirilerinin belirsizliği ve menkul kıymet getirileri arasındaki ilişki şeklinde ele almak mümkündür. 2.4.2.2. Portföy Getirilerinin Belirsizliği Belirsizlik sorunuyla karşı karşıya kalan bir yatırımcı, muhtemel sonuçların olasılıkları hakkında objektif bir bilgi sahibi değildir.19 Genellikle, belirsizlik, menkul kıymet yatırımlarının dikkati çeken başlıca unsurudur. Ekonomik konularda geleceğe ilişkin tahmin tekniklerinin karar alma sürecinde yeterince etkili olmamaları bir yana bırakılırsa, sistematik olmayan olaylardan kaynaklanan değişikliklerin, sermaye kazancını veya temettüyü, belli bir menkul kıymet açısından etkilemesi, belirsizliğin boyutunu vurgulamaktır. Örneğin, uluslararası ilişkilerde meydana gelen problemler, askeri harcamaların azalması veya artması, kurak geçen bir yaz, büyük 18 MARKOWITZ, M. Harry, Portfolio Selection;Efficient Diversification of Investments, New Haven and London, Yale University Press, 1959, s.3. 19 TEZİŞ, Füsun, “Hisse Senedi Yatırımlarında Risk Türleri”, Para ve Sermaye Piyasası Dergisi, Nisan 1987, Sayı:9, s.31. 10 bir keşif, portföy yöneticilerinin doğrudan hesaplara katmadığı belirsizliklerdir.20 Söz konusu olumsuz durumların meydana gelmesi, portföy yöneticilerinin veya yatımcıların beklentilerinde sapmalara neden olacaktır. 2.4.2.3. Menkul Kıymet Getirileri Arasındaki İlişki Menkul kıymet yatırımlarının ikinci önemli unsuru, getiriler arasındaki ilişkidir. Markowitz, finansal varlık getirileri arasındaki ilişkilerin dikkate alınması ve tam pozitif ilişki içinde bulunmayan varlıkların aynı portföyde birleştirilmesi ile beklenen getiriden feragat etmeden riskin azaltılabileceğini göstermiştir.21 Bilindiği gibi, menkul kıymet getirileri, birlikte yükselip, düşebilmektedir. Ancak, bu ilişki, mutlak anlamda tam değildir. Ekonomik koşullardaki değişikliklerin, menkul kıymetler üzerindeki etkisi, sektörel veya işletme bazında farklılık gösterebilmektedir. Eğer, menkul kıymet getirileri arasında bir ilişki olmasaydı, çeşitlendirme ile riskin sınırlandırılabilmesi mümkün olmazdı. Bu nedenle, menkul kıymet getirileri arasında ilişki söz konusudur. Fakat bu ilişki tam değildir. Bundan dolayı, çeşitlendirme ile risk azaltılabilmekte, ancak ortadan kaldırılamamaktadır. Menkul kıymet getirileri arasındaki ilişki, tüm menkul kıymetler için aynı değildir. Aynı endüstri kolunda faaliyet gösteren iki işletmenin menkul kıymet getirileri arasındaki ilişki, farklı endüstrilerde faaliyet gösteren işletmelere ait menkul kıymet getirileri arasındaki ilişkiden daha yüksektir. Portföy riskinin azaltılabilmesi için, menkul kıymet getirileri arasındaki ilişkinin yüksek olduğu menkul kıymetler, portföye dahil edilmemelidir. Getirileri aynı yönde hareket eden, örneğin, 100 adet menkul kıymet topluluğu, tek bir menkul kıymetten çok az bir farkla daha koruyucu olabilir.22 Buna paralel olarak, modern kuramına göre, portföye dahil edilecek menkul kıymet sayısının genelde 4–15 arasında olması gerektiği ileri sürülmektedir. 20 MARKOWITZ, a.g.e., s.4. 21 BOLAK, Mehmet, Sermaye Piyasası-Menkul Kıymetler ve Portföy Analizi, Beta Yayınları, İstanbul, 1991, s.162. 22 MARKOWITZ, a.g.e., s.5. 11 2.4.2.4. Portföy Analizinin Temelleri Portföy analizinde karar sürecinin işleyebilmesi için, yatırımcı tipinin iyi belirlenmesi gerekir. Her şeyden önce, yatırımcının risk tercihinin, hayat standardının, tasarruf hacminin, hukuki durumu gibi ölçütlerin ortaya konması gerekmektedir.23 Çünkü her bir yatırımcı tipi için, portföy analizinin ayrıntıları ayrı ayrı ortaya konmak durumundadır. Bununla beraber, iki temel yaklaşım tüm yatırımcılar için geçerlidir.24 Tüm yatırımcılar, aynı risk düzeyinde daha fazla getiriyi azına tercih ederler. Tüm yatırımcılar, aynı getiri düzeyinde daha az riski, daha fazla riske tercih ederler. 2.4.2.5. Modern Portföy Kuramının Varsayımları Modern portföy kuramının varsayımlarını beş ana başlık altında toplayabiliriz: Yatırımcının amacı fayda fonksiyonunu maksimize etmektir.25 Bütün yatırımcılar rasyonel düşünürler. Yatırımcılar her dönemde beklenen faydayı en çoklamayı amaçlarlar ve refahları azalan marjinal faydaya sahiptir. Yani, yatırımcılar, her yatırımı, belli bir elde tutma dönemi sonunda refahlarına katkıda bulunacak, olasılık dağılımına sahip getirileriyle algılarlar. Yatırımcılar, yatırım kararlarını, yalnızca beklenen getiri ve riske göre alırlar. Getiri ölçütü olarak, portföyü oluşturan varlıkların beklenen getirilerinin ortalaması, riskin ölçütü olarak bu portföy getirilerinin varyansı kullanılır. Yatırımcıların, risk ve getiri hakkındaki beklentileri homojendir. Başka bir deyişle, tüm yatırımcılar, aynı risk düzeyinde daha fazla getiriyi azına tercih ederler. Yatırımcılar özdeş zaman ufkuna sahiptirler. Modern portföy teorisine göre, sermaye piyasası oldukça etkindir. Başka bir deyişle, bilgiler süratle, tamamen ve doğru olarak menkul kıymet fiyatlarına yansır. Piyasa her zaman dengededir. Bilgi akışına herhangi bir kısıtlama olmamıştır ve 23 AMLING, Frederick, Investments: An Introduction to Analysis and Management, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey, 1978, s.619. 24 MARKOWITZ, a.g.e.,s.6. 25 HARRINGTON, R. Diana, Modern Portfolio Theory and The Capital asset Pricing Model and Arbitrage Pricing Theory; a user’s guide Second Ed., Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey, 1987, s.26. 12 yatırımcılar için söz konusu bilgilere eş-zamanlı olarak ulaşmak mümkündür. 2.5. Bulanık Mantık Modeli İngilizce “fuzzy logic” kelimelerinin sözlük anlamı bulanık mantık, çok net olmayan mantığa dayalı önermelerin, mantık süzgecinden geçirilerek incelenmesinin yapıldığı bir metot olarak adlandırılabilinir. Bu metot ilk kez 1965 yılında Azeri asıllı akademisyen Lotfi A. Zadeh tarafından ortaya atılmış ve günümüze gelmiştir. Öncesine bakıldığında ise Polonyalı mantıkçı Jan Lukasiewicz’in 1930 yıllarında klasik mantıkta kullanılan ikili mantık sistemi “doğru” veya “yanlış” değerlerini üçlü mantık sistemine oturttuğunu görürüz. Bulanık mantığın aksine klasik mantık sistemleri belirsizlikle ilgilenmezler. Bir başka ifade ile bulanıklık, doğruluk ölçütünün keskin bir şekilde tanımlanmamasından kaynaklanan durumlardaki problemlerle uğraşmak için ideal bir yöntem tescil eder. Bulanık mantık ile modellenmiş sistemler öğrenebilir dinamik sistemlerdir. Matematiksel modelin ne olduğunu bilmeksizin çıktıların girdilere olan bağlılığını bulanık mantık ile tahmin etmek mümkündür. Bulanık mantık ile ilgili çalışmaların hız kazandığı günümüzde, bu metodun gerçek hayattaki uygulamalarını görmek mümkündür.26 Girdilerin veya çıktıların eksper tarafından kümelendirilmesi ile beraber bulanık mantık metodu temel olarak üç ana yapıdan oluşur.27 Girdilerin eksper varsayımları ile kümelendirilmesi. Bir başka ifade ile bu değişkenlere birer etiket verilerek dilsel nicelik kazandırılması. Dilsel nicelik kazandırılan girdilerin eksper tarafından kurallara bağlı olarak modellenmesi. Bulanık mantık methodu ile insan beyninin düşünüş şekline benzetilmesi. Modelin insan beynine benzetilerek çalışması ve sadece basit mantık kullanılarak modelin oluşturulması nedeniyle, eksperin veya kurallar dizinini oluşturan kişinin sebep sonuç ilişkileri dışında matematik bilmesine hiç gerek bulunmamaktadır. Modelin ileriki safhalarda genişletilmesi veya ilerletilmesi bu safhada yapıldığı için matematiksel zorlukları bulunmayıp sadece eksperin yeni tecrübelerinin kurallar dizinine dökülmesine ihtiyaç vardır. Sonuç olarak dilsel 26 AKSOY, Hakan, “Dinamik Sistemlerde Bulanık Mantık Metodu ve Örnek Olarak Hisse Senedi Piyasasının Modellenmesi”, http://www.kadirtuna.com/Bulanik%20%20Mantik(1).pdf (01.07.2006). 27 AKSOY, a.g.e., s.1. 13 nicelik kazandırılan girdiler ve eksperin tecrübesi kullanılarak dilsel nicelik kazandırılan çıktılar elde edilir.28 Son aşama olarak dilsel nicelik kazandırılan çıktıların ayrıştırılarak sayısal ifadelere dökülmesi ile gerçek sayılardan oluşan çıktılar elde edilir. Ayrıca modelin daha etkin çalışması için eksperin oluşturduğu kümelendirmelerin sınırları üzerinde optimizasyon yapılır ve modelin öğrenmesi ve daha verimli çalışması sağlanır.29 2.6. Temel Analiz Temel analiz, hisse senetlerinin belli piyasa şartlarına göre, gerçeğe en yakın değerlerinin bulunmasına yönelik bir araştırma yöntemidir. Bu yöntemle, hisse senetleriyle ilgili her türlü bilgi toplanarak, yorumlanır ve geleceğe yönelik tahminler yapılır. Temel analiz yapılırken, genel ekonomik faktörler, sektör sorunları, rekabet şartları, şirketlerin mali yapıları, dağıtım kanalları, yönetim becerileri, kâr payı dağıtım konuları incelenerek, hisse senetlerinin gerçek değerleri tespit edilmeye çalışılır. Temel yaklaşımda, hisse senetlerinin değerini etkileyen faktörler genel olarak üç ana başlık altında incelenmektedir. Bu gelişmelerden birincisi, ekonominin analizidir. Ekonomik gelişme veya daralmalar, işletmelerin stok, finansman, fiyatlandırma, yatırım politikası ve benzeri kararlarını etkilemektedir. Bu nedenle, portföye alınacak hisse senetleri seçilirken, ülke ekonomisi göz önünde bulundurulmalıdır. Temel analizde ikinci faktör, kısaca, endüstri analizi olarak ifade edilebilir. Başka bir deyişle, temel analizde ekonominin genel gidişiyle ilgili temel göstergeler incelendikten sonra, hisse senetleri portföye alınacak işletmenin içinde bulunduğu endüstrinin analizi yapılır. Üçüncü analiz, portföye alınacak işletme verilerinin incelenmesini kapsar. Bu inceleme, ilgili işletmenin varlıkları, gelir ve gider durumu, yönetimi, sermaye yapısı, temettü politikası, karşılıklar, amortisman ayırma yöntemleri, işletmenin piyasa payı ve piyasadaki rekabet gücü ile ilgili bilgilerin analizini içerir. 28 AKSOY, a.g.e., s.1. 29 AKSOY, a.g.e., s.2. 14 Temel analizden sağlıklı sonuçlar alınabilmesi için, işletmelerle ilgili finansal bilgilerin alınması gerekir. Bu bilgileri amaca uygun, doğru, objektif ve zamanlı olması, alınan kararların isabetli, etkin olmasına katkıda bulunur.30 Temel analizde bugüne kadar ortaya konmuş dört model bulunmaktadır.31 2.6.1 Tinbergen Modeli Tinbergen modeline göre, hisse senedi fiyatları temettü oranı ile doğru ve uzun dönem faiz oranlarıyla ters orantılı olarak değişmektedir. Bu modele göre, temettü oranları değişirse, yatırımcının gelecekle ilgili bekleyişleri değişeceğinden hisse senedinin fiyatı da değişecektir.32 2.6.2 Williams Modeli Tinbergenle aynı yıl Williams bir model geliştirmiştir. Williams modeline göre, hisse senetlerinin değeri, sonsuza kadar sözkonusu alınacak temettülerin iskonto edilmiş değerleri toplamıdır. İskonto oranı, temettülerin riskine göre belirlenmiş, istenen getiri oranıdır. Buradaki iskonto oranı, hem zamanı hem de gelecekteki nakit girişlerinin belirsizliğini içermektedir. Bu modelde, hisse senedinin değerinin bulunabilmesi için, iskonto oranının doğru tahmin edilmesi gerekir.33 2.6.3 Graham-Dodd Modeli Temel yaklaşım savunucularından en tanınmış olanları Benjamin GRAHAM ve D.L. DODD’dur. Bu modelde hisse senedi fiyatı dağıtılan kâr ile doğru orantılıdır. Temettü miktarı arttıkça hisse senedi fiyatı artacaktır. Temettü miktarı azaldıkça hisse senedi fiyatı düşecektir. Bu modele göre 1 YTL’lik dağıtılan kâr payının, hisse senedinin pazar değeri üzerindeki etkisine eşit bir etki yaratmak için 4 YTL’lik dağıtılmayan kâr gereklidir.34 30 ÇABUK, Adem, Finansal Tablolar Analizi, Bursa, 1989, s.13. 31 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e., s.239. 32 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e., s.239. 33 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e., s.239. 34 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e., s.240. 15 2.6.4 Kâr Payı Değerleme Modelleri Kâr payı değerleme modellerine göre, hisse senedinin değeri gelecekteki kâr payları tarafından belirlenir. Hisse senedinin fiyatını belirlemek için gelecekteki kâr paylarının belli bir iskonto oranı üzerinden indirgenmiş değerlerinin toplamını almak gerekir. Başka bir deyişle, hisse senedinin değeri, dağıtılması beklenen kâr paylarının bugünkü değerleri toplamına eşittir.35 2.7. Teknik Yaklaşım Teknik analizin temelleri 1800’lü yılların sonuyla, 1900’lü yılların başlarına rastlamaktadır.36 Teknik yaklaşım, geçmiş fiyat hareketlerine dayanarak menkul kıymetlerin fiyatlarını tespit etmeye çalışmaktadır. Teknik yaklaşıma göre, geçmiş fiyatlar, hisse senedinin yalnız kazanma bekleyişlerini değil, hisse senedi ile ilgili, ancak görülemeyen pazar psikolojisini de yansıtmaktadır. Teknik analizde temel varsayım, piyasadaki hisse senedi fiyatlarının kendi içlerinde önceden izlenebilecek bir eğilime sahip olduklarıdır. Bu temel varsayımdan hareketle, bir işletmenin pay senetlerinin geçmiş fiyat hareketlerini izleyen bir yatırımcı, bu fiyatların gelecekte ne yönde gelişeceğini doğru tahmin edebilir.37 Teknik analizcilere göre, temel analizle yapılan hisse senedi değerlendirmeleri, uzun vadeli yatırım kararlarında yararlı olabilir. Ancak, temel analiz, borsadaki fiyat dalgalanmalarının açıklanmasında yetersizdir.38 35 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e., s.241. 36 Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu, a.g.e., s.533. 37 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e., s.242. 38 CEYLAN, KORKMAZ, a.g.e., s.242. 16 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. KURUMSAL YATIRIMLAR ve YATIRIMCILAR 3.1. Kurumsal Yatırımlar Finansal sistemde; fon arz ve talep edenler arasındaki dengenin kurulması kaynakların ekonomik birimler arasında vade ve miktar açısından optimum dağılımını sağlamak için, sermaye piyasaları önemli bir işleve sahiptir. Menkul kıymetler borsaları ve sermaye piyasalarının ekonomide temel fonksiyonlarının başında, sermayenin tabana yayılması gelmektedir. Sermaye piyasasında hisse senetleri işlem gören şirketlere ortak olan tasarruf sahipleri, payları oranında temettü geliri elde etmekte ve hisse senetlerinin değer artışından yararlanmaktadır. Mülkiyetin tabana yayılmasına imkân veren sermaye piyasaları, bu yönleriyle küçük tasarruf sahiplerine büyük sermaye sahibi kesimle aynı risk-getiri düzeyini paylaşma imkânını sağlamaktadır.39 Ekonomik kalkınmanın gerçekleştirilmesinde tasarruf büyüklüğü artışı gerekli olmakla birlikte özellikle gelişen piyasalarda yeterli olmamaktadır. Sözkonusu ülkelerde gelir düzeyinin düşük olması tasarruf artışını sınırlayan başlıca faktör olduğu için, tasarrufların ekonomik gelişmeye katkı sağlayacak verimli yatırım alanlarına yönlendirilmesi zorunluluğu doğmaktadır. Tasarrufların etkin yatırımlara yönlendirilmesi alternatif yatırım alanlarına yönelik bilgilerin toplanarak profesyonelce analiz edilmesini gerektirir. İyi bir analizin gerçekleştirilmesi ise, bilgi birikimi, analiz ile çabuk ve doğru karar alma yeteneği ve teknik donanım gerektirdiğinden, bireysel yatırımcılar fonlarını giderek artan bir oranda kurumsal yatırımlar aracılığıyla değerlendirmektedir.40 En basit anlamıyla kurumsal yatırımlar; bireylerin gelir ve giderleri arasındaki pozitif farktan oluşan fon fazlalarının toplanması ve büyük miktarlara ulaşan bu fonların hukuki bir çerçeve içinde değerlendirilmesi ile oluşmaktadır. Fon oluşturma dar anlamda, tasarrufların yatırıma dönüştürülmesi ile açıklanabilir. Dolayısıyla, tasarrufların bireysel olarak değerlendirilmesi yerine, hukuki bir çerçeve içinde, 39 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.3. 40 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.3. 17 kollektif ve organize bir şekilde yatırımlara dönüştürülmesi, yatırımlarda kurumsallaşmayı ön plana çıkarmıştır.41 3.2. Kurumsal Yatırımcılar Tüm dünyada sermaye piyasasının gelişmesinde önemli bir paya sahip olan ve küçük tasarruf sahiplerinin sınırlı birikimlerini bir araya getirerek verimliliği yüksek yatırımlara yönelten organizasyonlara kurumsal yatırımcı denir.42 Kurumsal yatırımlar yoluyla gerçekleşen yatırımlardan elde edilen gelirden dolaylı olarak küçük tasarruf sahiplerinin kazanç elde etmesi, gelirin yeniden dağıtılmasına katkıda bulunur. Sermaye piyasasında kurumsal düzeyde elde edilen getiriler, genellikle küçük tasarruf sahiplerinin bireysel çabalarıyla birikimlerine kazandırabileceklerinin oldukça üzerinde olmaktadır. Doğrudan veya dolaylı olarak kurumsal fon oluşumu piyasalarda kurumsal yatırımcıları gerekli kılmaktadır. Örneğin, bankalarda açılan hesapların bir havuzda toplanmış olması suretiyle sermaye birikimi kurumsal kimlik kazanmaktadır. Öte yandan, sigorta şirketlerinde biriken prim tutarları sigorta şirketlerini de kurumsal yatırımcı haline getirmektedir. Tüm yatırımcılar için amaç, yatırımlarındaki getiriyi artırmaktır. Yatırımcı grupları açısından başlıca farklılaşma portföylerin oluşumunda ve vade yapılarında ortaya çıkmaktadır. Fon yöneticileri için ortalama 1-2 yılı geçmeyen sürelerdeki vade uzunluğu, emeklilik fonlarında 20-25 yıla uzanmaktadır.43 Yatırım ortaklıklarında yatırım vadesi kısıtı olmamakla birlikte optimum strateji açısından fon yönetimine benzer vade planlaması olmaktadır. Portföy oluşumunun kurumsallaşması daha çok yatırım fonları aracılığıyla gerçekleşmektedir. Yatırım fonları; bankalar, emekli sandıkları ve izin verilen diğer finans kurumları tarafından kurulabilmektedir. Yatırım fonu bireysel fonları, kaynağı önem kazanmaksızın kurumsallaştıran özelliğe sahiptir.44 Yatırım fonlarının bir yatırım şirketi tarafından yönetilmesi prensibinden farklı olarak, yatırım ortaklığı şirketi doğrudan portföy işletmek amacıyla kurulmakta 41 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.3-4. 42 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.4. 43 MacKINNON & NEAL, Economics: A Guide for The Financial Markets, 1992, s.3. 44 ÜNAL, a.g.e., s.38. 18 ve pasif varlık yönetimi söz konusu olmaktadır. Yatırım araçlarının portföy dahilinde yatırıma dönüştürülmesi ve yönetiminin gerçekleştirilmesi amacıyla kurulan yatırım ortaklıkları genel olarak sermaye piyasası araçları, altın ve diğer kıymetli madenlere yatırım yapabilmektedir.45 Yatırım şirketleri genel olarak açık uçlu ve kapalı uçlu olmak üzere de gruplandırılmaktadır. Açık uçlu olanlar teorik açıdan yatırım fonlarına karşılık gelirken, kapalı uçlu olanlar yatırım ortaklıkları şeklinde kabul edilebilir.46 Kapalı uçlu yatırım şirketi durumunda temel olarak sabit sayıda hisse senedi arzı yapılmakta ve hisseler açık piyasa ortamında serbestçe işlem görebilmektedir. Bu koşullarda bir menkul kıymet yatırım ortaklığı şirketine ait hisse senetleri birinci piyasada satıldıktan sonra halka açık anonim şirket olarak alınıp satılabilmektedir. Sermaye piyasaları gelişmiş ülkelerde kurumsal yatırımcılar içerisindeki en önemli grubu sosyal güvenlik kuruluşları oluşturmaktadır. Ancak, sosyal güvenlik sisteminin gelirlerinin giderlerini karşılamaya yetmediği ekonomilerde, bu kuruluşlar fon arzeden değil, fon talep eden bir yapıdadır. Özel sigorta şirketleri kapsamında başlıca fon birikimi sağlayan kuruluşlardan olan hayat sigortaları gelişmiş piyasaların etkinleşmesinde rol oynamaktadır. Ancak, gelişen piyasalarda sözkonusu şirketlerin sisteme entegrasyonu ise oldukça yenidir.47 Türkiye sermaye piyasasında faaliyet gösteren kurumsal yatırımcılardan başlıcaları, yatırım fonları, portföy yönetim şirketleri yatırım ortaklıkları, hayat sigorta şirketleri ve sosyal güvenlik kuruluşlarıdır. 45 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.6. 46 ROSE, P.S., FRASER, D.R., Financial Institutions, Third Ed., Business Pub., Texas, 1988, s.639. 47 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.6. 19 KURUMSAL YATIRIMCILAR EMEKLİLİK FONLARI YATIRIM ŞİRKETLERİ Yatırım Fonları Yatırım Ortaklıkları Özel ve Kamu Fon Planları SİGORTA ŞİRKETLERİ Hayat Sigorta Şirketleri Hayat Dışı Sigorta Şirketleri DİĞER KURUMSAL YATIRIMCILAR Vakıf ve Bağış Fonları Banka Portföyleri Özerk Emeklilik Fonları Özerk Olmayan Emeklilik Fonları Özel Yatırım Şirketleri Diğerleri Şekil 3.1 – Kurumsal Yatırımcıların Gruplandırılması Kaynak: Erdoğan, Özer, 1998: 5. 20 3.2.1 Yatırım Fonları Yatırım fonları, halktan toplanan parayı yatırımcı adına inançlı mülkiyet ve riskin dağıtılması ilkeleri doğrultusunda portföy yönetimi yaparak değerlendirilen finansal kurumlardır. Bireysel yatırımcılardan toplanan para karşılığında arz edilen paylara katılma belgesi adı verilmektedir. Katılma belgesi, kıymetli evrak niteliğinde bir senet olup, belge sahibinin fona kaç pay ile katıldığını göstermektedir. Kaydi değer olarak tutulan belgeler, belge sahibinin kurucuya karşı haklarını gösterir niteliktedir.48 Yatırım Fonlarının yatırım yaptığı alanlar aşağıdaki gibidir; Türkiye’de kurulmuş şirketlerin hisse senetleri, özel ve kamu borçlanma senetleri (tahvil, bono gibi), Yabancı özel ve kamu sektörü borçlanma senetleri ve hisse senetleri, Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bunlara dayalı olarak ihraç edilmiş ve borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları, Sermaye Piyasası Kurulu’nca uygun görülebilecek diğer sermaye piyasası araçları. Yatırım fonları A tipi ve B tipi olmak üzere iki şekilde kurulur. A tipi yatırım fonlarının portföylerinin en az aylık ortalama bazda, % 25’i Türk şirketlerinin hisse senetlerinden oluşurken B tipi yatırım fonlarının portföylerinde böyle bir sınırlama yoktur. Yatırım fonlarına tip sınıflaması dışında bir de tür kavramı getirilmiştir.49 Bu uygulamanın amacı ise farklı portföy yapılarına sahip fonlar oluşturmak yoluyla farklı yatırımcı tercihlerine hitap edebilmektir. Portföye alınacak menkul kıymetler göz önünde bulundurularak, 11 ayrı yatırım fonu türü tanımlanmıştır.50 Fon portföyünün % 51’ini devamlı olarak, 48 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.7. 49 Yatırım Fonları, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Tisamat Basım Sanayi, İstanbul, 2003, s.16. 50 Yatırım Fonları, a.g.e., s.17. 21 Tahvil ve Bono Fonu: Kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırım yapan fonlar, Hisse Senedi Fonu: Türkiye’de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırım yapan fonlar, Sektör Fonu: Belirli bir sektörü (Örneğin, çimento, tekstil gibi) oluşturan şirketlerin menkul kıymetlerine yatırım yapan fonlar, İştirak Fonu: Kurucunun iştiraklerince çıkarılmış menkul kıymetlere yatırım yapan fonlar, Grup Fonu: Belli bir topluluğun (Koç Topluluğu, Sabancı Topluluğu gibi) menkul kıymetlerine yatırım yapan fonlar, Yabancı Menkul Kıymetler Yatırım Fonu: Yabancı özel ve kamu sektörü menkul kıymetlerine yatırım yapan fonlar, Altın ve Diğer Kıymetli Madenler Fonu: Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırım yapan fonlardır.51 Portföyünün tamamı; Karma Fon: Hisse senetleri, borçlanma araçları, altın ve diğer kıymetli madenler ile bunlara dayalı sermaye piyasası araçlarından en az ikisinden oluşan ve her birinin değeri fon portföy değerinin %20’sinden az olmayan fonlar, Likit Fon: Vadesine 90 günden az kalmış sermaye piyasası araçlarından oluşan fonlar, Değişken Fon: Portföy sınırlamaları itibari ile yukarıdaki türlerden herhangi birine girmeyen fonlardır.52 Portföyün %80’i devamlı olarak; Endeks Fon: Baz alınan ve Kurul tarafından uygun görülen bir endeksin değeri ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısı (ilişki/paralellik) en az %90 olacak şekilde, endeks kapsamındaki menkul kıymetlerin tümünden ya 51 Yatırım Fonları, a.g.e., s.17. 52 Yatırım Fonları, a.g.e., s.18. 22 da örnekleme yoluyla seçilen bir kısmından oluşan fonlar olarak adlandırılır.53 Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenmiş esaslara uyan bankalar, aracı kurumlar, sigorta şirketleri ve kanunlarında engel bulunmayan emekli ve yardım sandıkları Kurul’dan izin almak koşuluyla fon kurup yönetebilirler. Buna göre ülkemizde bankalar, aracı kurumlar, sigorta şirketleri, SSK, Emekli Sandığı, OYAK ve özel emeklilik kuruluşları fon kurup yönetebilmektedirler.54 Kurucu, tüzel kişiliği olmayan fonun, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre belge sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde yönetiminden, temsilinde ve yatırım yapılan araçların saklanmasından sorumludur. Portföyün kurucu tarafından yönetilmiyor olması, bu sorumluluğu ortadan kaldırmamaktadır. Kurucu mevzuat ve fon içtüzüğünde belirtilen sınırlar içinde kalmak üzere fon portföyünü dilediği gibi oluşturabilmekte ve daha sonra değiştirebilmektedir.55 3.2.2 Portföy Yönetim Şirketleri Portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunmak üzere Sermaye Piyasası Kanunu’nda ve Tebliğ’de belirlenen şartları yerine getirerek Sermaye Piyasası Kurulu’ndan yetki belgesi almış şirketler “Portföy Yönetim Şirketi” olarak tanımlanmaktadır.56 Aynı maddenin devamında portföy yöneticiliği; “sermaye piyasası araçlarından oluşan portföylerin müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde vekil sıfatıyla yönetilmesidir” şeklinde tanımlanmaktadır. Portföy yöneticiliğine ilişkin esaslar, Sermaye Piyasası Kurulu, Portföy Yöneticiliği Faaliyetine ve Bu Faaliyette Bulunacak Kurumlara İlişkin Esaslar Tebliği (Seri:V, No:59) (4.Bl. Madde 12) 12. maddesinde başlıklar halinde sıralanmaktadır. Portföy yönetim şirketleri özetle; Bir alım satım işleminden dolayı herhangi bir ihraççıdan veya aracı kurumdan lehlerine komisyon, iskonto ve benzeri menfaat sağlıyorlarsa, miktarı belirtmek zorunda olmaksızın durumu yatırımcılara açıklamak zorundadırlar. 53 Yatırım Fonları, a.g.e., s.18. 54 Yatırım Fonları, a.g.e., s.18. 55 Yatırım Fonları, a.g.e., s.19. 56 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e. s.13. 23 Yatırımcının yazılı bir emri olmaksızın portföye rayiç değerinin üzerinde sermaye piyasası aracı satın alamazlar ve portföyden bu değerin altında sermaye piyasası aracı satamazlar. Portföyü oluşturan sermaye piyasası araçları ve nakit üzerinde, kendileri veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir hukuki tasarrufta bulunamazlar. Yatırımcının yazılı bir talimatı olmadan portföye dahil sermaye piyasası araçlarını ve nakdi, portföy yönetimi amacı dışında bir başka şahsa devir veya teslim edemezler. Yatırımcı portföyünde bulunan sermaye piyasası araçlarının alım satımını kendilerine çıkar sağlamak amacıyla yapamazlar. Birden fazla portföy yönetenler objektif iyi niyet kurallarına aykırı olacak şekilde portföylerden bir veya birkaçı lehine, diğerlerinin aleyhine olacak işlemler yapamazlar. Portföyle ilgili yatırım kararlarını, gerekçe veya belgelere dayandırmak, yatırımcıların mali durumunu dikkate almak ve sözleşme hükümlerine uygun davranmakla yükümlüdürler. Portföyün önceden saptanmış belirli bir getiriyi sağlayacağına dair yazılı veya sözlü bir garanti veremezler, bu şekilde bir taahhüdü reklâm ve ilanlarda kullanamazlar. Yatırımcının ve kendilerinin menfaatlerinin çatışması durumunda yatırımcının menfaatine göre hareket etmeleri zorunludur. Portföy yönetimi için başvuruda bulunan yatırımcıların risk-getiri tercihlerini belirlemek, bu belirlemelere yönelik yazılı belge düzenlemek, söz konusu belgeleri sözleşmeyle birlikte sağlamak ve bireysel portföyleri bunlara uygun oluşturmak zorundadırlar. Bilindiği gibi yatırımcıların risk tercihleri birbirinden farklıdır, dolayısıyla farklı stratejiler izlenmesi gerekecektir. Yönetilen portföylere ilişkin olarak portföy yöneticiliği dışında kalan faaliyetleri çağrıştıracak isim ve ifadeler kullanılamaz, belirli bir yönetim dönemi ilan edilerek önceden toplanan paralarla ortak bir portföy oluşturulamaz ve yönetilemez veya tasarruf sahipleri oluşturulmuş bir portföye iştirak ettirilemez ve bu yönde ifadeler içeren ilan ve reklâm yapılamaz. Herhangi bir şekilde yanlarında çalıştırdıkları kişilerin, mutat yatırımcı-portföy yönetim şirketi 24 ilişkisi dışında kurumun imkânlarından yararlanmak suretiyle kendi nam ve hesaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamazlar. Portföy yönetim şirketlerinin yapamayacakları işler de aynı tebliğde belirtilmiştir. Buna göre; Portföy yönetim şirketleri; aracılık faaliyetinde bulunamazlar, Mevduat toplayamazlar, ödünç para verme işlemleri yapamazlar ve kredi alamazlar, Doğrudan veya dolaylı olarak kendi nam ve hesaplarına portföy oluşturamazlar, Portföy yönetim şirketi dışındaki bir şirkete iştirakte bulunamazlar, Portföy yöneticiliği faaliyeti dışında hiçbir ticari, sınaî ve zirai faaliyette bulunamaz, kendilerine gerekli olanın üzerinde taşınmaz mal edinemezler. Portföy yönetim şirketleri işlemlerini yatırımcıyla imzalayacakları yazılı bir sözleşme çerçevesinde gerçekleştireceklerdir. Bu sayede yatırımcının bilgilendirilmesi kolaylaşmaktadır. Portföy yönetim şirketleri, Takas ve Saklama Bankası AŞ’de bir saklama hesabı açarak portföy yönetimine konu olan sermaye piyasası araçlarını ve maddi yatırımcılar itibariyle ayrı ayrı izlenecek şekilde saklamak ve yatırımcılar itibariyle ayrı ayrı izlemek zorundadır. 3.2.3 Yatırım Ortaklıkları Yatırım ortaklıkları, sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören, altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır.57 Yatırım ortaklıklarının kimler tarafından kurulabileceği konusunda özel bir düzenleme yapılmamıştır. Bu nedenle herhangi bir anonim şirkette kurucu olabilecek gerçek ve tüzel kişiler yatırım ortaklığı kurup işletebileceklerdir. Ancak Tebliğ’de58 kurucular için bazı koşullar aranmaktadır. Bunlar; kurucuların rüşvet, sahtecilik, 57 Yatırım Ortaklıkları, SPK Yayınları, Tisamat Basım Sanayi, İstanbul, 2003, s.3. 58 Sermaye Piyasası Kurulu, Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği (Seri:VI, No:4) ,31.7.1992 tarih ve 21301 sayılı Mükerrer Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. 25 kaçakçılık gibi yüz kızartıcı suçlardan dolayı hüküm giymiş olmamaları ve ayrıca sermaye piyasası mevzuatına aykırı işlemlerde bulunmamış olmaları gibi esas itibari ile sicile yönelik şartlardır.59 3.2.3.1 Yatırım Ortaklıklarının Yatırım Yapabileceği Alanlar Düzenlemelere göre alım satımı yapılabilen yabancı özel ve kamu sektörü borçlanma senetleri ve hisse senetleri (sermaye ve yedek akçeleri toplamının %25’ine kadar), Türkiye’de kurulan ortaklıklara ait hisse senetleri, özel ve kamu borçlanma araçları, Portföydeki varlıkları riskten korumak amacıyla yabancı vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyonlar, Altın ve diğer kıymetli madenler, 3.2.3.2 Yatırım Ortaklıklarının Yapamayacakları İşler Ödünç para verme işleri ile uğraşamazlar, bir başka ifade ile herhangi birisine kredi verme veya ödünç alma işleminde bulunamazlar, Bankalar gibi mevduat toplayamazlar ve mevduat toplama sonucunu verebilecek işlemler yapamazlar, Ticari, sınaî ve zirai faaliyetlerde bulunamazlar, Üçüncü kişiler adına menkul kıymet alım satımına aracılık edemezler. 3.2.3.3 Yatırım Ortaklığı Pay Sahiplerinin Hakları Ortaklığın elde ettiği dönem kârından payına düşen kâr payı hakkı, Ortaklığın tasfiyesi halinde tasfiye payı hakkı, Ortaklığın sermaye artırımında yeni payları edinmede öncelik (rüçhan) hakkı, Şirketin iç kaynaklarından yapacağı sermaye artırımı nedeniyle çıkaracağı hisse senetlerini bedelsiz olarak alma hakkı, Genel kurul toplantılarına katılma, konuşma ve öneride bulunma hakkı, Genel kurul toplantılarında oy kullanma hakkı, 59 Yatırım Ortaklıkları, a.g.e., s.8. 26 Ortaklığın faaliyetleri ve finansal tabloları hakkında bilgi alma ve inceleme yapma hakkı. Yatırım ortaklıkları, aylık dönemler itibari ile portföylerindeki varlıklara ilişkin olarak, Sermaye Piyasası Kurulu standartlarına uygun şekilde aylık portföy tabloları düzenlemek ve ay sonunu takip eden altı işgünü içerisinde SPK’ya ve ortaklık hisse senetlerinin işlem gördüğü Borsa’ya göndermek zorundadırlar. Yatırımcılar, bu tablolar aracılığı ile yatırım yaptıkları yatırım ortaklıklarının portföy yapısı ve portföydeki varlıkların değeri hakkında bilgi edinebilirler. 3.2.4 Sosyal Güvenlik Kurumları Türkiye’de sosyal güvenlik kurumları genel olarak; Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), Emekli Sandığı ve Bağ-Kur’u kapsamaktadır. Sosyal Sigortalar Kurumu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı olmak üzere 4792 sayılı Kanun ile özel hukuk hükümlerine tabi, mali ve idari bakımdan özerk, tüzel kişiliği olan ve Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurumunun denetimine tabi devlet kurumudur.60 SSK’nın amacı, kuruluş kanunun 1. maddesinde belirtildiği üzere: “İş hayatında türlü hallere karşı ilgili sigorta kanunu hükümlerini uygulamaktır”. Aynı kanunun 1. maddesinde SSK’nın güvence altına aldığı riskler; iş kazası, meslek hastalıkları, analık, malullük, yaşlılık ve ölüm olarak sıralanmaktadır. SSK’nın finansman kaynakları ise temelde iştirakçilerinden alınan primler, mal varlığından elde edilen gelirler (faiz, kira, vs.) ve genel bütçeden ayrılan ödeneklerdir. Sosyal güvenlik kurumlarından bir diğeri olan Emekli Sandığı, kamuda kadrolu olarak çalışanları kapsamakta ve Maliye Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyette bulunmaktadır. Daha çok emekli ve malullük aylığını düzenleyen 5434 sayılı TC Emekli Sandığı Kanunu ile kurulan Sandık, kamu kesimi çalışanlarının sosyal güvenliğini sağlamaya yöneliktir. Emekli Sandığı’nın dört temel finans kaynağı şunlardır: İştirakçiden kesilen kesenekler, Keseneklere karşılık kurumlardan alınan karşılıklar, 60 GÜZEL, A., OKUR, R., Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara, 1994. 27 Hazine katkısı, Diğer finansman kaynağı Sandık, mal varlığının belirli bir bölümünü ihtiyaçlar ve ihtiyatlar için hazır bulundurmak zorundadır. Bunlar çıkarıldıktan sonra kalan kısmın nasıl değerlendirilebileceği 22. maddede belirtilmektedir. Buna göre; Değişik gelirli kıymetlerin en fazla % 40’ı gayrimenkule yatırılabilir. Gayrimenkul yatırımlarında gelişmeye açık en fazla gelir getirecek yerlerin seçilmesi gerekir. Kıymetlerin en fazla %40’ı sermayesinin tamamı ya da yarısından fazlası devlete ait olan kurumlara veya bunların katılacağı teşebbüslere yatırılabilir. Özel şirketlerin hisse senetleri Bakanlar Kurulu Kararı ile alınabilir. Bu kuruluşların ülke ekonomisinin gelişimine dönük, güvenli şirketler olması zorunludur. Sabit gelirli kıymetler ise hazine bonosu, devlet tahvili, gelir ortaklığı senetleri, kamu veya özel kuruluşların veya milli bankaların tahvillerine, milli bankalara vadeli ya da vadesiz mevduat olarak yatırılabilir. Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu Bağ-Kur’un hukuki çerçevesini düzenlemektedir. Bağ-Kur’un finansman kaynakları 1479 sayılı Kanun’un 15. maddesinde sıralanmaktadır: Sigortalıların ödeyeceği primler, Hükmedilecek para cezaları, Bağışlar, Kurumun taşınır ve taşınmaz mallarının geliri, Genel bütçe yardımları, Kurum iştirak ve kuruluşlarının gelirleri ve diğer gelirlerdir. Kanunen, bu gelirlerden ilgili yıl içinde ödenen aylıklar, yönetim ve sigorta giderleri, diğer karşılıklar ayrıldıktan sonra kalanın, ödenmiş primler ve olağanüstü karşılık olarak ayrılması gerekir. Bağ-Kur temel olarak sağlık, yaşlılık, malullük 28 aylığı olarak ödeme yapmaktadır.61 Aktüeryal dengenin ön plana alınmasıyla, sosyal sigortacılıkta fon yönetiminin önemi ortaya çıkmaktadır. Kuralları sistematiğe bağlanmış bir fon yönetimi, primlerin verimsiz alanlar yerine kârlı ve verimli alanlarda değerlendirilmesini sağlayacaktır. Sermaye piyasalarının uzun, orta ve kısa vadede sunduğu imkânların sosyal güvenlik kuruluşlarınca gerektiği şekilde kullanılması halinde, çalışan kesimin emeklilik tasarrufları daha etkin alanlara yönlendirilebilir.62 3.2.5 Emeklilik Fonları Emeklilik fonları, genel olarak finansal olmayan kurumların sponsorluk yaptığı, fon toplayarak yatırıma dönüştüren ve katılımcılarına emekli olduklarında geri ödemede bulunan finansal aracılar olarak tanımlanmaktadır. Emeklilik fonları birçok ülkede hızla gelişmekte mali piyasaların önemli kurumları haline gelmektedir. Örneğin, 1991 yılında ABD’de emeklilik fonları hisse senetlerinin %26’sını ellerinde bulundurmaktaydı. İsviçre de ise emeklilik fonlarının varlıkları GSMH’nin %70’ine ulaşmıştır.63 Son yıllarda dünyada sosyal güvenlik sistemlerinin özelleştirilmesi yönünde bir gelişme görülmektedir. Birçok ülkede sosyal güvenlik sistemlerinin etkinliğini yitirmesi ve iflas etme noktasına gelmesi bu trendin başlıca sebebidir. Emeklilik fonlarının önemi giderek artmakta ve emeklilik fonları finansal piyasaların gelişiminde daha büyük rol oynamaktadır. Emeklilik fonlarının getiri hesaplaması ve tahminlemelerine ilişkin çeşitli modeller kullanılmaktadır. Amaç, belirli bir modele bağlı olarak, emeklilik durumunda fon maliyeti ile getiri arasında rasyonel ilişkinin oluşturulmasıdır.64 Emeklilik fonları aşağıda sayılan başlıca özellikleri nedeniyle gelişmekte olan ülke hükümetlerine de çekici gelmektedir: 61 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.20. 62 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.20. 63 DAVIS, P., Pension Funds, Retirement-Income Security and Capital Market, An International Perpective, 1995, s.337. 64 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.24. 29 Uzun dönem sermaye stoklarında artış sağlaması, tasarruf artışı, Finansal yenilik, Menkul kıymet piyasalarının alt yapısının modernizasyonu Yukarıda sayılanlar ekonominin gelişmesine de katkıda bulunmaktadır. Örnek olarak, emeklilik fonları ucuz mali kaynak bulunmasına imkân sağlayarak ya da sermaye piyasası fonlarının artmasına olanak vererek endüstriyel gelişimin hızlanmasına yardımcı olmaktadır. Emeklilik fonları, özellikle gelişen ülkelerde verimliliği düşük emek yoğun gayri-resmi üretimden, verimliliğin yüksek olduğu sermaye yoğun reel sektöre geçişi sağlayarak işgücü verimliliğini arttıran sermaye yatırımlarının artmasına olanak sağlamaktadır.65 3.2.6 Özel Sigorta Şirketleri Özel sigorta, toplumun belirli bir kesimini kapsayan ve genellikle zorunlu bir nitelik taşıyan sosyal sigorta genel tanımı içinde yer almakla beraber ayrı bir kategoride incelenmektedir. Sigorta, belirli bir prim karşılığında, öngörülmüş bir rizikonun gerçekleşmesine bağlı zarar ya da hasarın karşılanmasını sağlamak amacını taşır. Kişileri can, mal ve sorumlulukla ilgili rizikolardan korumaya yönelik dar anlamdaki özel sigortada temel ilke, aynı ya da benzer rizikolarla karşı karşıya bulunan çok sayıda kişiyle sözleşme yapılması ve bunlardan toplanan primlerle tazminatları karşılayabilecek bir fon yaratılmasıdır. Oluşturulan bu fondan zarara uğrayan sigortalılara ödeme yapılır. Bu sayede sigorta yaptıran kişi kendi başına karşılayamayacağı zararını sigortadan almaktadır. Dolayısıyla sistem, sigortalanan kişi için güven unsuru olmaktadır. Sistemin bir diğer özelliği tasarruf ve kredi aracı olmasıdır. Dolaylı olarak kredi işlemlerini geliştiren sigorta kuruluşları aynı zamanda sermaye birikimi sağlayan toplu tasarruf kuruluşları olmaktadır.66 Sigorta sektöründe toplanan primlerin değerlendirilme dönemi hayat dışı branşlarda bir yıl ile sınırlı iken, hayat sigortası dalında genellikle 10-30 yıl arasında değişen uzun vadeli bir fonlama yapılabilmektedir. Gelirin periyodik tahsili ve vade sonuna kadar muhtemel rizikonun ortaya 65 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.24. 66 ÜNAL, a.g.e., s.118. 30 çıkmaması durumunda sigortalıya nemalandırılmış toplu ödeme yapılacak olması, hayat sigortalarının bütün dünyada ayrı bir kurumsal çerçevede değerlendirilmesine yol açmıştır.67 Türkiye’de sigorta sektöründe oluşacak fonların ekonomik kalkınmaya katkısını sağlamak ve sigorta sözleşmelerinden doğan hak ve alacakları teminat altına almak üzere sigorta ve reasürans şirketlerinin kuruluşu, yönetimi, çalışma esasları, tasfiyeleri, sigortacılık ile eksperlik, aktüerlik, acentelik, brokerlik ve prodüktörlük faaliyetleri ve özel sigortacılık ile ilgili diğer hususlar “Sigorta Murakabe Kanunu” (SMK) ile düzenlenmiştir. Bu kanunun amacı, ülke sigortacılığının geliştirilmesi, güven içinde yürütülmesi, bu sektörde faaliyet gösteren kişi ve kuruluşların mesleki kurallar içinde faaliyet göstermelerini sağlamaktır.68 Küçük tasarruf sahiplerinin mağdur olmamaları için sigorta ve reasürans şirketleri kuruluşlarında sonra da sürekli denetim altında tutulmaktadır. Sigorta ve reasürans şirketleri ile sigortacılık işlemi yapan veya bu alanda faaliyette bulunan gerçek ve tüzel kişiler, SMK ve diğer kanunların sigortacılıkla ilgili hükümleri yönünden Sigorta Denetleme Kurulu’nun (SDK) denetimine tabidir. Kurul, sigortacılık alanındaki şirketlerin faaliyetleri, varlıkları, iştirakleri, alacakları, özkaynakları, borçları ve mali bünyeleri ile ilgili tüm denetimleri yapmaktadır.69 Sigorta şirketlerinin mali yapılarının güçlü olması, sigortalıların mağdur olmaması ve sektöre duyulan güven açısından önemlidir. Oldukça sıkı bir denetim altında faaliyette bulunan bu şirketlerden çeşitli teminatlar istenmektedir. Teminat, sigortalıların alacaklarına karşılık oluşturmaktadır. Ayrıca, şirketin iflası veya tasfiyesi durumunda, tesis edildiği sigorta branşındaki sigortalıların alacaklarının ödenmesinde kullanılmaktadır. Bu ödeme yapıldıktan sonra eğer artan kısım varsa diğer branşlara ait bulunan teminata eklenmektedir.70 Sigorta şirketlerinin tesis edeceği teminatlar ödenmiş sermayelerinin %20’sinden az olamaz. Sigortalılar açısından bir güvence unsuru olan teminatlar için 67 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.25. 68 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.26. 69 Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Kurulu Yönetmeliği, <http://www.hazine.gov.tr/sdkyon.htm>, (15.08.2006). 70 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.27. 31 aşağıda sayılı kıymetler kullanılabilir: Türk Lirası olarak nakden tevdiat ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca alım satım konusu yapılan dövizler, Devlet iç ve dış borçlanma tahvilleri, hazine bonoları, gelir ortaklığı senetleri ile devletçe ihraç edilen diğer menkul değerler, Sermayesinin en az %51’i devlete ait şirketlerin hisse senetleri, Hazine Müsteşarlığı’nca kabul edilen diğer sermaye piyasası araçları, Sigorta şirketlerinin Türkiye’de sahip olduğu gayrimenkuller. Hayat sigortası alanında faaliyet gösteren şirketler açısından matematik karşılıkların yatırılabileceği varlıklar aşağıda verilmektedir. (Hayat Sigortaları Yönetmeliği Madde 24):71 Türk Lirası, T.C. Merkez Bankası tarafından alım satımı yapılan dövizler, Vadesiz Türk Lirası mevduat, Vadeli Türk Lirası mevduat, Döviz tevdiat hesapları, Poliçe üzerine verilen krediler, Yatırım fonu katılma belgeleri, Kar-zarar ortaklığı belgesi, Hazine bonosu, Devlet tahvili, Dövize endeksli tahvil, Gelir ortaklığı senedi, Özel sektör tahvili, Banka ve finansman bonoları, Varlığa dayalı menkul kıymetler, Hisse senetleri, Gayrimenkuller ve gayrimenkul sertifikası, Repo, Gerçek kişilere ipotek karşılığı verilen uzun vadeli krediler, 71 Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, Hayat Sigortaları Yönetmeliği, <http://www.tsrsb.org.tr/tsrsb/Mevzuat/Y%C3%B6netmelikler/HAYAT+S%C4%B0GORTALARI+ Y%C3%96NETMEL%C4%B0%C4%9E%C4%B0.htm>, (15.08.2006). 32 Hazine Müsteşarlığı’nca belirlenen diğer para ve sermaye piyasası araçları Sigorta şirketlerinde mali yapının güçlü olması ve korunması için yapılan bir düzenleme ile sigorta şirketlerine aktif azaltıcı işlem yasağı getirilmiştir. Buna göre: Sigorta şirketleri bizzat faaliyet alanları ile ilgisi olmayan taahhüt ve işlemlerde bulunamaz, Sigorta şirketlerinin ortakları ve çalışanları şirket statüsü veya genel kurul veya yönetim kurulu kararıyla belirlenen hükümler dahilinde personele yapılan ödemeler yardım veya verilen avanslar hariç şirket kaynaklarını dolaylı veya dolaysız olarak kullanamaz, aktifin değerini düşüren işlemlerde bulunamaz, Sigorta şirketleri kendi borçları veya sigorta işlemlerinden doğanlar hariç olmak üzere personeli, ortakları, iştirakleri veya diğer kişi ve kurumlar lehine malvarlığını teminat olarak gösteremez, kefil olamaz ve kredi sağlayamazlar.72 3.3. Kurumsal Yatırımı Oluşturan Kıymetler Kuruluş şartları istisna edilmeksizin bakıldığında, herhangi bir kıymetin yatırım portföyünde değerlendirilmesi mümkündür. Portföylere dahil edilen kıymetler; kurumsal yatırımın, yatırımcının, piyasanın ve yatırımcıların türüne ve yapısına değişmekte ve aynı zaman da hukuki çerçeveye bağımlı olabilmektedir. Kurumsal yatırımcılar için geniş anlamda finansal araçların tümü potansiyel yatırım araçlarıdır. Bir fonu oluşturabilecek menkul kıymetler aşağıdaki gibi sıralanabilir:73 Hisse Senedi: Anonim ortaklıklar ya da sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıklar tarafından çıkarılan, belirli ortaklık sermayesine katılma payını temsil eden, yasal şekil şartlarına uygun olarak düzenlenmiş kıymetli evraktır. Tahviller: Devletin ya da özel sektör şirketlerinin borçlanarak orta ve uzun vadeli fon sağlamak üzere çıkarttıkları borç senetleridir. Kamu borçlanma aracı dışındaki tahvillerin ihraç ve halka arzı için Sermaye Piyasası Kurulu’na kaydettirilmesi gerekir. Tahviller sahiplerine herhangi bir ortaklık hakkı vermez, sadece ihraççıya karşı alacaklılık hakkı sağlar. Devletin yanı sıra 72 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.30. 73 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.34. 33 finansman ihtiyacında olan anonim ortaklıklar tahvil çıkartabilirler. Finansman Bonosu: İhraççının borçlu sıfatıyla düzenleyip, sattıkları emre veya hamiline yazılı menkul kıymetlerdir. Kısa vadeli borçlanma aracı olup, vadesi 60 günden az 720 günden fazla olamaz. İskonto esasına göre satılır. Gayrimenkul Sertifikası: İhraççıların bedellerini inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri, hamiline yazılı menkul kıymettir. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler: Bankaların tüketici kredileri, konut kredileri, ihracata kredileri; finansman şirketlerinin kendi mevzuatları uyarınca açmış oldukları krediler; finansal kiralamaya yetkili kuruluşların finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar; gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satış veya satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan senetli alacakları karşılığında doğrudan, bankaların ve genel finans ortaklıklarının ise kendine mal edecekleri alacaklar karşılığında ihraç edecekleri kıymetli evraktır. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler iskonto esasına göre satılabileceği gibi dönemsel ve değişken faiz ödemeli olarak da ihraç edilebilir. Kâra İştirakli Tahvil: Kâra iştirak hakkı sağlayan tahvildir. Kâra iştirakli tahvilin getirisi, faiz ve kâr payı, kâr payı faizden düşük ise faizin aksi takdirde kâr payının ödenmesi, sadece kâr payı ödenmesi şeklinde olabilir. Hisse Senedi İle Değiştirilebilir Tahvil: İhraç edildiği anda tahvil gibi alacaklılık hakkı vermesine karşın, sahiplerine belli bir süre içinde tahvilleri aynı şirketin çıkardığı hisse senetleriyle belli fiyat üzerinden değiştirme hakkı veren tahvillerdir. Oydan Yoksun Hisse Senedi: Ortaklıkların esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri oy hakkı hariç, sahibine kâr payından ve istediğinde tasfiye bakiyesinden imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını sağlayan hisse senetleridir. Katılma İntifa Senedi: Sahiplerine ortaklık haklarına sahip olmaksızın kârdan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve belli bazı olanaklarda yararlanma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgesi: En az 3 ay en çok 7 yıl vadeli olarak ihraç 34 edilebilen araçlardır. Kâr garantisi olamayan bu araçlarda, belli hesaplama kriterleri çerçevesinde yatırımcı kâr ve zarara katılmaktadır. 3.4. Dünyada ve Türkiye’de Kurumsal Yatırımların Gelişimi 3.4.1 Dünya’da Kurumsal Yatırımların Gelişimi Ülke kalkınmasında ve sermaye piyasalarının gelişiminde önemli yer tutan kurumsal yatırımlar, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, özellikle, son 20 yılda hızla gelişmeye başlamıştır. Kurumsal yatırımcıların toplam varlıkları 1970–1980 arasında üç kat artarken, 1980–1990 arasında üç kattan fazla artmıştır. ABD’de 1980’den sonra kurumsal yatırımların yıllık ortalama büyüme hızı %10–15 arasında değişmiştir.74 Çizelge 3.1. Kurumsal Yatırımcıların Finansal Varlıkları ( % GSYİH) 1991 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 111,9 125,8 2000 Avustralya 56,2 69 82 78 85,9 92,3 104,6 Avusturya 23,4 24,7 28,5 30,4 35 40,3 47,1 54,4 68,2 72,5 Belçika 44,6 47,4 57,3 55,5 57,9 64,3 73 88,1 101 106,1 Kanada 64,2 69,6 79,4 81,7 84,2 93,2 101,4 110,1 111,5 113,7 - - 23,2 17,2 17,3 20 17,6 14,8 16,9 15,4 Danimarka 57,5 58 66,2 64,8 69,4 74,4 82,9 89,4 101,6 104,9 Finlandiya 37,2 41,1 43,8 49,4 51 62,9 66,5 74,1 Fransa 56,4 61,9 73,9 71,7 77,7 86,6 97 Almanya 33,9 34 38,9 41,3 45,3 50,6 58,8 66,3 76,9 79,8 Yunanistan 2,6 3 6,7 8,4 12,8 16,9 26,5 29,7 39,8 33 Macaristan 2,5 2,7 3,4 3,9 4,4 6,1 7,5 8,9 10,8 12,7 47,4 56,5 63,6 68,1 73,2 81,1 88,5 97,9 114,4 111,8 Çek Cum. İzlanda 74 1992 129,6 93,5 87,5 106,9 124,2 131,8 BRANCATO, C.K., Institutional Investers and Corporate Governance, Irwin Professianal Pub, 1997. 35 İtalya 20,6 21,8 28,2 32,2 32 39 53,9 79,6 99,5 97,8 Japonya 73,3 77,7 83 81,5 88,6 88,4 86,7 89,6 98,9 97,7 Güney Kore 49,5 51,8 55,1 53,7 54,7 57,3 63,3 88,1 88,5 72,2 Lüksemburg 1036,6 1574,4 2120,7 1945,6 2023,8 2041,4 2590,3 2963,2 4095 4366,9 Meksika 9,5 5,6 7,3 5,4 4,5 4,6 4,9 126,2 131,9 149,5 145,7 154,5 167,5 181,9 Norveç 35 36,4 42 41,4 42,4 43,5 46,6 47,3 53,5 55,2 Polonya .. - 0,6 1,9 1,5 2 2,6 3,2 4,6 7 Portekiz 13,5 18,3 27,6 29,9 34,4 38 48 52,7 55,2 52,8 İspanya .. .. .. 33,2 35,3 46,1 57,7 68,2 67,7 63,8 İsveç 82,8 88,3 102,4 94,8 99,5 115,8 132,4 142,2 169,7 167,9 İsviçre 57,7 122,5 70 141,3 75,3 164,2 93,1 200,9 116,9 222,4 İngiltere 116,3 130,7 162,2 143 162,8 172 194,1 202 227,7 212,8 Amerika 124,2 127,2 136,3 135,9 151,8 162,9 178,4 192 207,8 198,7 0,6 0,6 1,2 1,3 1 1,7 1,6 Hollanda Türkiye 6,1 8,3 8,2 193,2 212,7 206,2 1,9 3,4 3,1 Kaynak: OECD Statistics on Institutional Investors <http://cs4hq.oecd.org/oecd/eng/TableViewer/Wdsview/dispviewp.asp?ReportId=1879&bReportOnly =True>, (24.07.2006). Yukarıdaki çizelgede ülkelerin kurumsal yatırımcılarının finansal varlıklarının gayri safi yurtiçi hasıla ile oranları verilmiştir. Bu verilen ülkeler arasında 2000 yılı itibariyle en küçük oran Türkiye’nindir. Verilen ülkeler arasında en yüksek oran ise % 4366,9 ile Lüksemburg’dur. Ülkeler bazında kurumsal yatırımcıların finansal varlıklarına oran olarak değil de rakam olarak bakarsak da aşağıdaki gibi bir tablo görürüz. 36 Çizelge 3.2. Kurumsal Yatırımcıların Finansal Varlıkları (Milyon $) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Avustralya 143.851 170.981 197.483 242.099 279.203 311.193 381.066 372.409 396.367 498.901 467.922 Avusturya 38.819 42.335 44.440 50.753 62.342 82.233 90.145 93.587 121.538 135.180 139.721 Belçika 87.312 98.472 103.494 118.509 137.101 160.672 167.761 173.284 231.495 239.130 244.409 Kanada 337.921 381.026 383.460 435.872 448.726 499.824 569.642 626.355 658.095 757.255 807.524 .. - - 7.908 7.250 9.004 11.473 8.538 9.130 8.951 8.092 Danimarka 77.771 83.425 82.410 87.954 102.954 126.304 132.684 135.617 161.783 165.914 167.435 Finlandiya 44.712 44.989 38.131 37.343 54.337 66.282 79.487 78.177 100.627 112.743 105.999 Fransa 655.653 749.489 800.578 906.329 1.006.160 1.229.964 1.314.885 1.329.612 1.629.196 1.691.140 1.737.114 Almanya 599.008 656.938 665.200 729.773 904.822 1.113.205 1.167.899 1.200.569 1.496.316 1.529.049 1.506.934 Yunanistan 901 2.435 2.618 5.734 8.487 14.691 20.463 31.097 37.897 46.632 37.505 Macaristan - 839 881 989 1.559 1.774 2.552 3.161 4.082 4.881 5.869 2.844 3.356 3.457 3.520 4.274 4.951 5.743 6.313 8.005 9.584 8.680 146.637 257.748 225.270 258.747 326.571 360.711 484.357 608.723 1.000.766 1.107.617 1.060.253 2.708.420 2.749.649 3.003.210 3.610.727 4.018.502 4.297.203 3.903.338 3.490.774 4.004.513 4.928.227 4.367.464 Çek Cum. İzlanda İtalya Japonya 37 Güney Kore 122.361 140.324 161.582 189.741 220.545 266.187 282.892 169.223 325.052 375.899 297.763 Lüksemburg 94.061 132.944 203.576 276.011 313.515 366.725 359.080 441.987 587.104 758.714 836.044 Meksika 23.081 29.613 20.221 29.658 14.544 10.769 14.867 19.371 23.746 40.221 46.891 Hollanda 378.304 416.844 427.446 465.171 532.493 641.185 667.239 663.147 798.248 799.328 772.299 41.522 44.740 41.210 45.965 53.136 62.273 68.587 69.832 69.374 79.760 76.882 Polonya .. .. 1 427 1.749 1.900 2.685 3.512 5.094 6.787 11.522 Portekiz 6.204 11.705 16.309 21.524 28.155 37.326 42.013 48.798 62.163 59.858 56.699 İspanya .. .. .. .. 170.451 211.558 271.461 312.569 419.924 384.276 361.764 İsveç 196.803 224.393 187.286 190.631 209.413 264.907 306.142 317.751 348.069 413.632 386.895 İsviçre 271.725 142.077 288.079 165.552 385.062 237.809 446.112 237.556 554.479 283.831 551.168 İngiltere 1.116.781 1.275.260 1.207.169 1.543.559 1.522.088 1.814.875 2.225.514 2.604.174 2.893.057 3.321.275 3.017.933 Amerika 6.572.200 7.435.400 8.035.300 9.051.700 9.584.900 11.237.000 12.728.800 14.843.400 16.856.200 19.274.000 19.522.500 893 727 810 1.689 1.294 1.304 2.323 2.270 3.129 4.804 5.793 Norveç Türkiye Kaynak: OECD Statistics on Institutional Investors <http://cs4hq.oecd.org/oecd/eng/TableViewer/Wdsview/dispviewp.asp?ReportId=1880&bReportOnly=True>,(24.07.2006). 38 2000 yılı itibariyle, Avrupa Birliği içinde, kurumsal yatırımcıların toplam finansal varlıkları açısından 3,01 trilyon dolarla İngiltere birinci sırada yer almaktadır. İngiltere’den sonra 1,7 trilyon dolarla İtalya Fransa, 1,5 trilyon dolarla Almanya, 1,06 trilyon dolarla İtalya gelmektedir. Genele bakıldığında en yüksek finansal varlık 19,52 trilyon dolarla Amerika’da bulunmaktadır. Amerika’dan sonra Japonya’nın kurumsal yatırımcılarının finansal varlıkları 4,3 trilyon dolardır. Türkiye’de ise bu rakam 5,7 milyar dolardır. Verilen çizelgedeki en küçük rakam budur. Kurumsal yatırımcıların finansal varlıklarının GSYİH’ye oranına bakıldığında Türkiye’nin oranı %3,1’dir. Bu rakamlar Türkiye’de kurumsal yatırımların istenen düzeyin çok gerisinde olduğunu açıkça göstermektedir. 1990–2000 yılları arasında kurumsal yatırımcıların portföy dağılımında, sabit getirili menkul kıymetlerin ağırlığı ülkeden ülkeye değişmekle birlikte hisse senetlerinin payından daha fazladır. 27 OECD ülkesinin 1990–2000 yılları arası kurumsal yatırımcıların portföylerinin dağılımına göre, hisse senetlerinin portföydeki payı ortalama olarak %24’tür. Kurumsal yatırımcıların sabit getirili menkul kıymetlere yatırımı yine aynı yıllar arasında ortalama %47 gerçekleşmiştir. Ayrıca, ülkeler bazında inceleme yapıldığında yatırımcıların ülke politik ve ekonomik yönelimlere uygun olarak portföy oluşturdukları anlaşılmaktadır. Genel olarak, sermaye piyasalarının gelişmiş olduğu ülkelerde hisse senetlerinin portföy içindeki payı daha yüksek olmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde ise gerek devlet iç borçlanma faizlerinin yüksek olması gerekse hisse senetleri piyasalarında volatilitenin yüksek olması, kurumsal yatırımcıları daha çok sabit getirili enstrümanlara yöneltmektedir. 39 OECD ÜLKELERİNDEKİ KURUMSAL YATIRIMCILARIN PORTFÖY DAĞILIMI (1990-2000) Diğerleri 17% Tahvil & Bono 47% Hisseler 24% Krediler 12% Tahvil & Bono Krediler Hisseler Diğerleri Şekil 3.2 OECD Ülkelerindeki Kurumsal Yatırımcıların Portföy Dağılımı Kaynak: OECD Statistics on Institutional Investors, <http://cs4hq.oecd.org/oecd/eng/TableViewer/Wdsview/dispviewp.asp?ReportId=1878&bReportOnly =True>, (15.10.2006). 3.4.2 Türkiye’de Kurumsal Yatırımların Gelişimi Küçük tasarruf sahiplerinin İMKB’de işlem gören hisse senetlerinin değer artışları ve kâr payı dağıtımlarından istifade etmeleri, ilk yıllarda bireysel işlemlerle sınırlıyken, 1991 yılından itibaren kurumsal yatırımların piyasadaki payları artmaya başlamıştır.75 Kurumsal yatırımcıların sermaye piyasasındaki ağırlığının artmasına paralel olarak, sermaye piyasasında ve özellikle İMKB Hisse Senetleri Piyasası’ndaki aşırı dalgalanmaların giderek azalması beklenmektedir. İMKB’nin endeks bazında fiyat hareketliliğinin azalması ise, piyasa riskinin azalması suretiyle kurumsal yatırımcılar açısından önem taşıyan beklenen getirilerin daha sağlıklı hesaplanmasına ve kurumsal yatırımların daha kazançlı olmasına yol açacaktır. Bu gelişimin doğal sonucu, küçük tasarruf sahiplerinin sermaye piyasalarına yönelttikleri birikimlerine kurumsal yatırımlardaki payları oranında, düşük riskle, yüksek kazanç imkânı sunarak gelir dağılımı dengesizliğini giderici bir kaynak 75 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.56. 40 aktarımı sağlanmasıdır. Türk sermaye piyasasına 1987 yılında giren yatırım fonları vadesiz, dolayısıyla çok likit olmaları sebebiyle geçen ondokuz yıllık sürede hızlı bir gelişim göstermiştir. Yatırımcıları, hisse senetleri piyasasındaki belirsizlikten ve fiyatlardaki yüksek oranlı oynamalardan koruyan yatırım fonları, istikrarlı kazanç imkânı sağlayarak küçük tasarruf sahibinin birikimlerinin sermaye piyasasına kazandırılmasında önemli rol üstlenmektedir. 1987 yılında ilk olarak 3 adet B Tipi fon kurulmuş, sonraki yıl bunlara 5 adet B tipi fonun yanı sıra 2 adet de A Tipi fonun eklenmesiyle kurulan fon sayısı 1988 yılı sonunda 10’a yükselmiştir. 1989 yılında 27 olan fon sayısı 1996 sonunda 124’e, 1997 sonunda ise 144’e yükselmiştir. Vergi avantajı sağlayan A Tipi fonlarından 1996 yılında 16 adet bulunurken, 1997 yılı Aralık sonu itibariyle 60’a çıkarken diğer tip fon sayısı 84’tür. Bugüne gelindiğinde; 30 Haziran 2006 tarihi itibari ile 69 farklı şirketin toplam 279 adet fonu finans sektöründe yatırımcılara sunulmuştur. Bu fonların 124 adedi A Tipi fon, 155 adedi ise B Tipi fondur. Bu fonlara yatırım yapan toplam 3.047.694 yatırımcı bulunmaktadır.76 Görüldüğü gibi yatırım fonları hızlı bir gelişim sürecindedir. Aşağıdaki grafikte 1997 yılından başlayarak Haziran 2006’ya kadar, menkul kıymet yatırım fonlarının finansal varlıklarının toplam değerleri gösterilmiştir. 1997 yılının Ocak ayında toplam değer 188.056 YTL iken Haziran 2006’ya gelindiğinde bu rakam 25.350.279 YTL’ye yükselmiştir. Ulusal fonlara ilave olarak Türkiye’de halka arz edilen yabancı yatırım fonları da bulunmaktadır. 14 yabancı şirket Haziran 2006 tarihi itibari ile 54 adet fon kurmuştur. Bu fonların toplam değeri ise 75.466.345 YTL’dir. 76 Sermaye Piyasası Kurumu Aylık Bülteni, Haziran 2006, <http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/aylikbulten/2006/Haziran/default_tr.html>, (22.07.2006). 41 Tüm Fonların Toplam Değeri 35.000.000 30.000.000 Bin YTL 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 Toplam Değeri ( BinYTL) O ca .0 6 O ca .0 5 O ca .0 4 O ca .0 3 O ca .0 2 O ca .0 1 O ca .0 0 O ca .9 9 O ca .9 8 O ca .9 7 0 Tarih Şekil 3.3 Menkul Kıymet Yatırım Fonlarının Tarihsel Konsolide Portföy Bilgileri (1997–2006) Kaynak: Sermaye Piyasası Kurumu Aylık Bülteni, Haziran 2006, <http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/aylikbulten/2006/Haziran/default_tr.html>, (22.07.2006). Çizelge 3.3 Menkul Kıymet Yatırım Fonu Kurucularının Piyasa Payları NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 KURUCU T.İŞ BANKASI A.Ş. AKBANK T.A.Ş. T.GARANTİ BANKASI A.Ş. YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. KOÇBANK A.Ş. T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş. TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. HSBC BANK A.Ş. OYAKBANK A.Ş. TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş. FON TOPLAM DEĞERİ YTL 5.251.304.665 3.388.318.867 3.087.439.210 2.708.194.017 2.071.874.383 1.656.451.888 1.246.313.416 1.011.539.266 841.656.760 646.007.908 Kaynak: Sermaye Piyasası Kurumu Aylık Bülteni, Haziran 2006, <http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/aylikbulten/2006/Haziran/default_tr.html>, (22.07.2006). PİYASA PAYI (%) 20,71 13,37 12,18 10,68 8,17 6,53 4,92 3,99 3,32 2,55 42 Yukarıdaki çizelgede Türkiye’deki yatırım fonu kurucularının piyasa payları verilmiştir. Kurucular listesinde 69 kurum olmasına karşın ilk on kurum listede sıralanmıştır. Çizelgede verilen on kurumun piyasa payları toplamı %86’dır. Yani piyasaya bu on kurum hakimdir diyebiliriz. Bu listenin en başında %20,71 ile İş Bankası A.Ş. yer almaktadır. İş Bankasını %13,37 ile Akbank, %12,18 ile Garanti Bankası takip etmektedir. Yatırım ortaklıklarını incelediğimizde; şu an faaliyet gösteren 30 adet yatırım ortaklığı şirketi vardır. Bu şirketlerin toplam piyasa değeri 353.653.760 YTL’dir. 1998 yılının Ocak ayında ortaklık sayısı 16 ve toplam piyasa değerleri 13.609.300 YTL’dir.77 Yatırım ortaklıklarının portföyleri incelendiğinde ise ortalama olarak portföylerinin %55,10’u hisse senetlerinden, %23,49’u kamu borçlanma araçlarından, %19,22’si repodan ve %2,19’u para piyasası araçlarından oluşmaktadır. Çizelge 3.4 Emeklilik Yatırım Fonu Kurucularının Piyasa Payları No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Kurucu YAPI KREDİ EMEKLİLİK A.Ş. ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK A.Ş. AK EMEKLİLİK A.Ş. AVIVA HAYAT VE EMEKLİLİK A.Ş. GARANTİ EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. VAKIF EMEKLİLİK A.Ş. BAŞAK EMEKLİLİK A.Ş. OYAK EMEKLİLİK A.Ş. KOÇ ALLİANZ EMEK. VE HAYAT A.Ş. FORTIS EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. ANKARA EMEKLİLİK A.Ş. TOPLAM FON TOPLAM DEĞERİ YTL 314.045.448 309.206.510 292.280.226 205.271.564 197.916.614 126.737.806 121.025.648 118.883.214 106.270.415 59.835.864 31.594.931 1.883.068.240 PİYASA PAYI (%) 16,68 16,42 15,52 10,90 10,51 6,73 6,43 6,31 5,64 3,18 1,68 100,00 Kaynak: Sermaye Piyasası Kurumu Aylık Bülteni, Haziran 2006 Emeklilik yatırım fonlarının sayısı 2003 yılının Ekim ayında 53 adet iken, 2004 Ocakta 72’ye yükselmiştir. Bu tarihteki toplam aktif değeri 35.451.687 YTL ve 77 Sermaye Piyasası Kurumu Aylık Bülteni, Haziran 2006, <http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/aylikbulten/2006/Haziran/default_tr.html>, (22.07.2006). 43 emeklilik fonlarına yatırım yapan yatırımcı sayısı da 89.753’tür. 2006 Haziran ayına gelindiğinde yatırımcı sayısı 2.584.647’ye, toplam aktif değerleri de 1.883.068.240 YTL’ye yükselmiştir.Bugün 11 özel emeklilik şirketinin kurmuş olduğu toplam 101 yatırım fonu bulunmaktadır. Bu fonların portföy oluşumlarına baktığımızda ortalama olarak hisse senetlerinin %16, kamu borçlanma araçlarının %56, repodaki paylarının %20, yabancı menkul kıymet paylarının %7, para piyasası araçlarına yatırım paylarının %1 ve diğer yatırımların %1 olduğunu görürüz.78 3.5. Kurumsal Yatırımların Piyasalara Etkileri Kurumsal yatırımcılar gelişmiş ekonomilerde sermaye piyasasının en önemli aktörlerinden biridir. Kurumsal yatırımcılar geniş kitlelerin küçük tasarruflarını büyük yatırım havuzlarına dönüştürmekte, profesyonel yönetim hizmetleri ile tasarrufların en verimli şekilde ve uzun vadeli olarak değerlendirilmesine olanak sağlamaktadır. Kurumsal yatırımcı tabanı, mevcut kurumların portföy büyüklüğünü artırmanın yanı sıra, alternatif kurumsal yatırımcı türlerinin kuruluşuna ilişkin düzenlemelerle de geliştirilebilir.79 Bireysel Yatırımcılar ile Kurumsal Yatırımcılar arasında çeşitli açılardan farklılıklar bulunur. Bu farklılıklar karşılaştırıldığında; Bireysel yatırımcılar küçük tasarruflarıyla sermaye piyasalarında faaliyette bulunurken kurumsal yatırımcılar çok daha büyük sermayelere sahiptir. Bireysel yatırımcılarda uzman yönetim eksikliği vardır ve her bir yatırım aracı ile yeterince ilgilenememe söz konusudur. Kurumsal yatırımcılarda durum daha farklıdır. Portföyleri, konusunda uzman profesyoneller yönetir. Portföye konulmak istenen enstrümanların türünü arttırdıkça bireysel yatırımcıların portföy üzerindeki etkinlikleri azalacaktır. Kurumsal yatırımcıların portföylerinde benzer durum sözkonusu değildir. Portföy yönetiminde söz sahibi herkes konusunda uzman, konunun inceliklerini kavramış 78 Sermaye Piyasası Kurumu Aylık Bülteni, Haziran 2006, <http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/aylikbulten/2006/Haziran/default_tr.html>, (22.07.2006). 79 EMRE, Zeynep, FIKIRKOCA, Ekin, Türk Sermaye Piyasası; Gelişme, Strateji, Hedefler, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, Yayın No.16, İstanbul, 2004, s.26. 44 profesyonellerdir. Bireysel yatırımcıların yatırım yaptığı enstrüman sayısı kurumsal yatırımcıların portföylerindeki enstrüman sayısından daha azdır. Bu durum bireysel yatırımcıların portföy değerlerini daha hareketli hale getirmiştir. Yani kurumsal yatırımcıların portföyleri daha az riskli iken bireysel yatırımcılarda risk seviyesi daha yüksektir. Bireysel yatırımcılarda yönetilen para araştırma ve komisyon giderlerini karşılamak için yeterli büyüklükte olmayabilir. Kurumsal yatırımcıların piyasaya ilişkin araştırmalar yapmak amacıyla kurulmuş özel birimleri vardır. Bu alanda faaliyet göstermeleri amacıyla istihdam edilen insan kaynakları hazırladıkları rapor ve araştırmalarla portföy yöneticilerinin işini kolaylaştırmakta ve daha verimli sonuçlar alınmasına katkıda bulunmaktadır. Portföy büyüklükleri düşünüldüğünde bireysel yatırımcıların araştırma yapma ve satın alma maliyetinin yüksek iken kurumsal yatırımcılarda bu durum tersidir. Komisyonlar ve araştırma maliyetleri düşük orandadır. Kurumsal yatırım şirketlerinde menkul kıymet değerlemesi ve kontrolü ile kupon, faiz ve temettü tahsili şirket tarafından yapılır, bireysel yatırımcılar ise vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak kullanımını gerektiren işlemlerle uğraşmaktadır. Kurumsal yatırımcılar, küçük tasarruflarla ulaşılamayacak, kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapabilirken bireysel yatırımcıların böyle bir olanağı yoktur. Kurumsal yatırımların ve kurumsal yatırımcı sayısının artması menkul kıymet piyasalarında işlem hacimlerinin artmasına, ürün yelpazesinin zenginleşmesine, dolayısıyla piyasanın derinleşmesine olanak sağlayacaktır. Bu şekilde İstanbul Menkul Kıymetler Borsası hisse senetleri ile tahvil ve bono piyasalarında volatilite azalacaktır. Kurumsal yatırımların artması ve sermaye piyasalarının gelişiminin ülke kalkınmasına katkıları;80 80 EMRE, FIKIRKOCA, a.g.e., s.49 45 Ekonomik büyümenin hızlandırılması: Borsalar kurumsal tasarruflara hareket ve canlılık kazandırmaktadır. Piyasa ekonomisinin hakim olduğu bir ortamda ekonomideki tasarruf seviyesinin yükseltilmesi ve tasarrufların en verimli yatırım alanlarına kaydırılması şeklinde ortaya konulabilen kaynak sorununun çözümlenebilmesi için etkin bir piyasanın olması gereklidir. Böyle bir piyasada, bütçe açığını borçlanmak suretiyle karşılamak isteyen veya elinde bulunan ticari işletmeleri şirket haline getirerek, bunların hisse senetlerini halka satmak isteyen devletin, kısa ve uzun vadeli borç senedi çıkararak borçlanmak isteyen özel sektörün ve hisse senedi çıkararak sermayesine ortak olacak yeni kişi ve kurumlar arayan sınaî şirketlerinin karşılaşacakları yer, menkul kıymetler borsalarıdır. Tasarrufçuların birikimlerini şeffaf ve güvenli bir ortamda değerlendirmelerine olanak sağlaması: Kurumsal yatırımcılar portföylerinde meydana gelen değişiklikleri düzenli olarak açıkladıkları raporlarla müşterilerine duyurmaktadır. Bu da şeffaf ve güvenilir bir pazar oluşmasını sağlamaktadır. Sermayenin tabana yayılması: Kurumsal yatırım şirketleri, küçük tasarruf sahiplerine, yeterince bilgi sahibi olmadıkları, piyasalar konusunda aracılık yaparlar. Çok küçük yatırımlarla bile bu sisteme girilebildiği için menkul kıymetlerin tabana yayılması sağlanır. Kayıtdışı ekonominin azaltılması: Kurumsal yatırımcıların sayı olarak artması ve portföy büyüklüklerini arttırmaları menkul kıymet borsalarındaki enstrümanlara olan talebin artması anlamına gelir. Fon sağlama amacındaki işletmeler menkul kıymet borsalarına gelecektir. Borsalar, yatırımcının korunmasını sağlar. Menkul kıymetlerinin, borsa kotuna alınması ve borsada işlem görebilmesi için şirketler belirli koşulları sağlamak zorundadır. Bir anlamda, bu şirketler sürekli olarak denetim ve gözetim altındadır ve bu şirketlerle ilgili bilgiler yatırımcıların korunması amacıyla en kısa sürede kamuya açıklanır.81 Uzun vadeli yatırım ve fonlama imkânlarının artırılması: Kurumsal yatırımcıların varlığı şirketler açısından, borç doğurucu araçların ihracında söz konusu olan “vade” kısıtının etkisini azaltır. Şirketler pazarlama güçlüğünden 81 Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu, a.g.e., s.10. 46 dolayı uzun vadeli araçlar ihraç etmekte zorluk çekerler. Bu durum uzun vadeli borçlanmanın maliyetinin olması gerekenden daha yüksek olmasına yok açmaktadır. İkinci el piyasa etkin çalışıyorsa bu kısıt ve ek maliyetler ortadan kalkar. Ekonominin risklerinin ve kırılganlığının azalması: Kurumsal yatırımcılar sermaye piyasalarına bireysel yatırımcılara oranla daha uzun vadeli bakmaktadır. Bu durum menkul kıymet borsalarında volatilitenin azalmasını sağlamaktadır. Volatilitenin azalması da piyasaları kırılganlıktan kurtarır, fiyat hareketlerinin düzene girmesini sağlar. Bu şekilde geleceğe ilişkin tahmin ve öngörülerin daha tutarlı hale gelmesi sağlanacaktır. Kurumsal yatırımcı tabanının genişletilmesinde en etkin araç, vergilendirme sistemi olarak ortaya çıkmaktadır. Vergi dışında, kurumsal yönetim ilkelerinin geliştirilmesi, sermaye piyasası araçlarının çeşitlendirilmesi, kurumsal yatırımcı çeşitliliğinin artırılmasına yönelik düzenlemeler yapılması, ülkemizdeki kurumsal yatırımcı boyutunun gelişmiş ülkeler seviyesine ulaşması için gerekli adımlar olacaktır.82 İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Başkanı Osman Birsen kurumsal yatırımcılarla ilgili yaklaşımını şöyle açıklamaktadır: Borsamızın hızla gelişiminde en büyük rol, kuşkusuz, yatırımcıların olmaktadır. Yatırımcıların bilinçlenmesi, diğer piyasa katılımcılarını da rasyonel davranmaya zorlamakta ve etkin piyasa oluşumuna katkı sağlamaktadır. Aracı maliyetlerinin hızla indirilmesine karşılık, diğer taraftan uzmanlaşmış yatırım yönetimlerine gereksinim duyulması, piyasa yatırımlarında kurumsallaşmayı kaçınılmaz hale getirmektedir. Kurumsal yatırım sistemlerinin geliştirilmesi temelde fon birikimini ve etkin yönetimi gerekli kılmaktadır. Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de, her iki noktada henüz ciddi gelişme potansiyelleri görülmektedir. Türkiye’nin etkin sermaye piyasası koşullarından yararlanması yönünde gerek fon birikiminde ve gerekse fon yönetiminde rasyonelliği sağlaması öngörülmektedir.83 82 EMRE, FIKIRKOCA, a.g.e., s.50. 83 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.i. 47 Türkiye’de kurumsal yatırımcılar gerek sayısal gerekse finansal varlıkları açısından yeterli düzeyde değildir. Önemli kurumsal yatırımcılardan olan sosyal güvenlik kurumları finansman sıkıntısı içindedir. Özel sigortalar hızla gelişmekle birlikte, çeşitli göstergeler açısından OECD ülkeleri arasında en geri durumdadır. Bununla birlikte bu alanda önemli bir gelişme potansiyeli bulunmaktadır. Yatırım fonları en hızlı gelişen kurumsal yatırımcılardan biridir. Sayıları giderek artan yatırım fonları, son düzenlemelerle yatırımcılara çeşitli risk-getiri imkânları sunmaktadır. Yatırım ortaklıkları sayı olarak az olmakla birlikte hisse senedi işlem hacminde göreceli olarak daha önemli bir yer tutmaktadır. Gelişime açık olan yatırım ortaklıklarının, zamanla sayıları ve finansal varlıklarının artmasıyla, hisse senedi piyasasında daha önemli konuma gelmeleri beklenmektedir.84 84 ERDOĞAN, ÖZER, a.g.e., s.113. 48 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. KURUMSAL YATIRIM ŞİRKETLERİNDE ÇALIŞAN UZMANLARIN PORTFÖY OLUŞTURURKEN GÖSTERDİKLERİ DAVRANIŞ ŞEKİLLERİNE İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA 4.1. Araştırmanın Metodolojisi 4.1.1 Araştırma Yöntemi ve Veri Kaynakları Kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan profesyonellerin yatırım yaparken nelere dikkat ettiklerini ölçmek amacıyla yapılan bu ankete, toplam 107 kişi katılmıştır. Katılımcılar kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanlardır. Ankette beş grup soru bulunmaktadır. Birinci grupta katılımcılara demografik yapı ile ilgili sorular sorulmuştur. Anketin ikinci bölümünde çalışanların hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurdukları kriterlerin önem derecelerini belirlemek amacıyla 17 kriter sunulmuştur. Katılımcılardan her bir kriter için düşündükleri önem derecesini kendilerine sunulan beşli ölçeğe göre belirlemesi istenmiştir. Bu ölçek çok önemliden başlayarak, sırasıyla önemli, orta, az önemli ve önemsiz şeklinde oluşturulmuştur. Hisse senetlerinden sonra benzer uygulama tahvil ve bono piyasası için ve döviz, altın ve kıymetli madenler için de uygulanmıştır. Son bölümde de portföy oluşturulurken kullanılan yöntemlerin kullanım sıklıkları araştırılmıştır. Burada da değerlendirme beşli ölçekte yapılmıştır. Anketlerin büyük bir bölümü elektronik ortamda, kurumsal portföy yöneticilerine ulaştırılmış ve cevapları yine elektronik ortamda alınmıştır. Gelen anketler SPSS programında analiz edilmiştir. 4.1.2 Araştırmanın Hipotezleri Bu çalışmada belirtilen alternatif hipotezler aşağıdaki gibidir. H1: Şirketin üretim teknolojisi, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H2: Pazar payı, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 49 H3: Esas faaliyet kârı, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H4: Dönem net kârı, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H5: Tanınmışlık, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H6: Temettü ödemeleri, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H7: İşlem hacmi, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H8: Teknik analiz, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H9: Halka açıklık oranı, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H10: Hisse başına kazanç, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H11: Yönetim kadrosu, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H12: Büyüme potansiyeli, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H13: Tüyolar, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 50 H14: Şirketin içinde bulunduğu sektör, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H15: Şirket hakkında çıkmış haberler, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H16: Uzmanların yorumu, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H17: İşlem hacmindeki ani yükseliş ve azalışlar, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H18: Vade, tahvil ve bonoya yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H19: Faiz oranları, tahvil ve bonoya yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H20: Kamu veya özel kesim kağıdı olması, tahvil ve bonoya yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H21: İşlem hacmi, tahvil ve bonoya yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H22: Uluslararası ekonomik göstergeler, döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H23: Piyasadaki dövizin ve altının fiyatı, döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H24: Uluslararası siyasi gelişmeler, döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 51 H25: Alternatif yatırım araçlarının getirileri, döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 4.1.3 Hipotez Sonuçlarının Değerlendirilmesi Daha önce oluşturulmuş olan alternatif hipotezlerin anlamlı olup olmadıkları bu bölümde incelenmiştir. Hipotezler hisse senetleri ile ilgili hipotezler, tahvil ve bono ile ilgili hipotezler, döviz altın ve kıymetli madenler ile ilgili hipotezler şeklinde gruplara ayrılarak incelenmiştir. Hipotezlerin değerlendirilmesi aşağıda verilen çizelgelerde gösterilmiştir. 52 Çizelge 4.1. Hisse Senetleri İle İlgili Hipotezler Tablosu Mutlak Ortalama Std. Sapma t p SONUÇ* (Signif.=0,05) (Kabul/Red) H1: Şirketin üretim teknolojisi, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,32 1,26 2,617 0,010 KABUL H2: Pazar payı, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 37,74 1,05 7,280 0,000 KABUL H3: Esas faaliyet kârı, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 4,18 1,04 11,765 0,000 KABUL H4: Dönem net kârı, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 4,45 0,70 21,298 0,000 KABUL H5: Tanınmışlık, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,67 1,00 6,975 0,000 KABUL H6: Temettü ödemeleri, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,87 1,00 8,984 0,000 KABUL H7: İşlem hacmi, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 4,01 1,00 10,491 0,000 KABUL H8: Teknik analiz, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,61 1,21 5,188 0,000 KABUL H9: Halka açıklık oranı, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,48 1,08 4,583 0,000 KABUL 53 H10: Hisse başına kazanç, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 4,07 0,85 13,010 0,000 KABUL H11: Yönetim kadrosu, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,39 1,12 3,618 0,000 KABUL H12: Büyüme potansiyeli, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 4,36 0,83 17,033 0,000 KABUL H13: Tüyolar, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 2,73 1,40 -2,006 0,047 KABUL H14: Şirketin içinde bulunduğu sektör, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,96 0,85 11,771 0,000 KABUL H15: Şirket hakkında çıkmış haberler, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,99 0,96 10,713 0,000 KABUL H16: Uzmanların yorumu, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,38 1,06 3,736 0,000 KABUL H17: İşlem hacmindeki ani yükseliş ve azalışlar, hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,59 1,15 5,301 0,000 KABUL * Hipotezler kabul edilirken Signif. değerine bakılmıştır ve 0.05’ten küçük olan hipotezler anlamlı bulunmuş ve kabul edilmiştir. 54 Çizelge 4.2. Tahvil & Bono İle İlgili Hipotezler Tablosu Mutlak Ortalama Std. Sapma t p SONUÇ* (Signif.=0,05) (Kabul/Red) H18: Vade, tahvil ve bonoya yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 4,54 0,60 26,447 0,000 KABUL H19: Faiz oranları, tahvil ve bonoya yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 4,72 0,47 37,707 0,000 KABUL H20: Kamu veya özel kesim kağıdı olması, tahvil ve bonoya yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 4,02 1,18 8,919 0,000 KABUL H21: İşlem hacmi, tahvil ve bonoya yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. 107 3,70 1,37 5,299 0,000 KABUL * Hipotezler Kabul edilirken Signif. değerine bakılmıştır ve 0.05’ten küçük olan hipotezler anlamlı bulunmuş ve kabul edilmiştir. 55 Çizelge 4.3. Döviz, Altın ve Kıymetli Madenler İle İlgili Hipotezler Tablosu Mutlak Ortalama H22: Uluslararası ekonomik göstergeler, döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H23: Piyasadaki dövizin ve altının fiyatı, döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H24: Uluslararası siyasi gelişmeler, döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. H25: Alternatif yatırım araçlarının getirileri, döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken göz önünde bulundurulan önemli bir etkendir. Std. Sapma t p SONUÇ* (Signif.=0,05) (Kabul/Red) 107 4,33 0,98 14,025 0,000 KABUL 107 3,80 0,89 9,291 0,000 KABUL 107 4,56 0,77 21,049 0,000 KABUL 107 4,30 0,88 15,238 0,000 KABUL * Hipotezler Kabul edilirken Signif. değerine bakılmıştır ve 0.05’ten küçük olan hipotezler anlamlı bulunmuş ve kabul edilmiştir. 56 4.1.4 Araştırmaya Katılan Uzmanların Demografik Yapısı Ankete katılanların % 8,4’ü 20–25 yaş arasında, %26,2’si 26–30 yaş arasında, % 39,3’ü 31–35 yaş arasında, % 21,5’i 36–40 yaş arasında ve % 4,7’si 41–45 yaş arasındadır. Bu yüzdeler dikkate alındığında katılımcıların %87’si 26–40 yaş arasındaki çalışanlardır. Çizelge 4.4. Araştırmaya Katılan Uzmanların Yaş Dağılımı Frekans Yüzde Toplam Yüzde 20-25 9 8,4% 8,4% 26-30 28 26,2% 34,6% 31-35 42 39,3% 73,8% 36-40 23 21,5% 95,3% 41-45 5 4,7% 100,0% Toplam 107 100,0% Toplam 107 katılımcının 26’sı yani %24,3’ü bayan, 81 kişisi yani % 75,7’si erkektir. Çizelge 4.5. Araştırmaya Katılan Uzmanların Cinsiyete Göre Dağılımı Frekans Yüzde Toplam Yüzde Bayan 26 24,3% 24,3% Erkek 81 75,7% 100,0% Toplam 107 100,0% 57 Katılımcıların eğitim durumu incelendiğinde, doktora mezunlarının oranı %2,8, yüksek lisans mezunlarının payı % 23,4, lisans mezunları % 71 ve önlisans mezunlarının payı %2,8’dir. Lise mezunu bulunmamaktadır. Çizelge 4.6. Araştırmaya Katılan Kurumsal Yatırım Şirketi Çalışanlarının Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı Frekans Yüzde Toplam Yüzde Önlisans 3 2,8% 2,8% Lisans Yüksek Lisans 76 71,0% 73,8% 25 23,4% 97,2% Doktora 3 2,8% 100,0% Toplam 107 100,0% Çoğunluğunu lisans ve yüksek lisans mezunlarının oluşturduğu katılımcıların % 52,3’ü 6–10 yıl tecrübeye, % 26,2’si 1–5 yıl tecrübeye, % 8,4’ü 11–15 yıl tecrübeye, % 9,3’ü 16–20 yıl ve % 3,7’si 21–25 yıl tecrübeye sahiptir. Çalışanların % 78,5’inin 1–10 yıl arasında tecrübeye sahip olmasını, Türkiye’de kurumsal portföy yönetimi ve kurumsal yatırımcılığın öneminin son yıllarda artmasına bağlayabiliriz. Çizelge 4.7. Araştırmaya Katılan Kurumsal Yatırım Şirketi Çalışanlarının Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı Frekans Yüzde Toplam Yüzde 1-5 28 26,2% 26,2% 6-10 56 52,3% 78,5% 11-15 9 8,4% 86,9% 16-20 10 9,3% 96,3% 21-25 4 3,7% 100,0% Toplam 107 100,0% 58 4.2. Kurumsal Yatırım Şirketlerinde Çalışan Uzmanların Hisse Senedi Seçimi Ekseninde Göstermiş Oldukları Davranış Şekilleri Birinci bölümde katılımcılara hisse senedi seçiminde etkili olabileceği düşünülen 17 faktör sunulmuştur. Bu faktörlerin katılımcılar açısından önem derecesi sorulmuştur. Bu faktörler; şirketin üretim teknolojisi, pazar payı, esas faaliyet kârı, dönem net kârı, tanınmışlık, temettü (kâr payı) ödemeleri, işlem hacmi, teknik analiz, halka açıklık oranı, hisse başına kazanç, yönetim kadrosu, büyüme potansiyeli, tüyolar, şirketin içinde bulunduğu sektör, şirket hakkında çıkmış haberler, uzmanların yorumu ve işlem hacimlerindeki ani yükseliş ve azalışlardır. Çizelge 4.8. Hisse Senetlerine Yatırım Yaparken Gözönünde Bulundurulan Kriterlerin Önem Dereceleri Sıralaması Mutlak Ortalama* Std. Sapma Dönem Net Kârı 107 4,45 0,70 Büyüme Potansiyeli 107 4,36 0,83 Esas Faaliyet Kârı 107 4,18 1,04 Hisse Başına Kazanç 107 4,07 0,85 İşlem Hacmi 107 4,01 1,00 Şirket Hakkında Çıkmış Haberler 107 3,99 0,96 Şirketin İçinde Bulunduğu Sektör 107 3,96 0,85 Temettü (Kâr Payı) Ödemeleri 107 3,87 1,00 Pazar Payı 107 3,74 1,05 Tanınmışlık 107 3,67 1,00 Teknik Analiz 107 3,61 1,21 İşlem Hacimlerindeki Ani Yükseliş ve Azalışlar 107 3,59 1,15 Halka Açıklık Oranı 107 3,48 1,08 Yönetim Kadrosu 107 3,39 1,12 Uzmanların Yorumu 107 3,38 1,06 Şirketin Üretim Teknolojisi 107 3,32 1,26 Tüyolar 107 2,73 1,40 * Ortalamalar 5 üzerinden değerlendirilmiştir. (En Önemli=5, Önemli=4, Orta=3, Az Önemli=2, Önemsiz=1) 59 Kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanların hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurdukları kriterlere ilişkin değerlendirmelerinde en yüksek ortalama dönem net kârınındır. Dönem net kârının değeri 5 üzerinden 4,45’tir. Dönem net kârını sırasıyla büyüme potansiyeli, esas faaliyet kârı ve hisse başına kazanç takip etmektedir. En düşük ortalama 2,73 ile tüyolardır. Uzmanların diğer kriterlere göre daha az önemli gördüğü kriterler; şirketin üretim teknolojisi, uzmanların yorumu ve yönetim kadrosudur. 4.2.1 Katılımcıların Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Katılımcıların yaş gruplarına göre gösterdikleri davranış şekilleri Çizelge 4.9’da verilmiştir. 60 Çizelge 4.9. Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Şirketin Üretim Teknolojisi Pazar Payı Esas Faaliyet Kârı Dönem Net Kârı Halka Açıklık Oranı Büyüme Potansiyeli Tüyolar Yaş 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam ÖNEMSİZ AZ ÖNEMLİ % % % % % 66,7 21,4 0,0 13,0 0,0 14,0 0,0 10,7 0,0 13,0 0,0 5,6 0,0 0,0 0,0 13,0 0,0 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 10,7 0,0 0,0 0,0 2,8 0,0 10,7 0,0 0,0 0,0 2,8 0,0 53,6 23,8 13,0 60,0 29,0 0,0 10,7 0,0 30,4 0,0 9,3 66,7 0,0 0,0 0,0 20,0 6,5 0,0 10,7 0,0 13,0 0,0 5,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 66,7 32,1 7,1 0,0 0,0 16,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 7,1 43,5 0,0 12,1 0,0 14,3 31,0 30,4 20,0 23,4 33,3 0,0 23,8 26,1 0,0 17,8 0,0 21,4 7,1 13,0 20,0 12,1 0,0 10,7 7,1 30,4 0,0 12,1 33,3 46,4 21,4 26,1 20,0 29,9 0,0 3,6 11,9 0,0 0,0 5,6 0,0 32,1 31,0 46,5 20,0 30,8 33,3 53,6 45,2 13,0 0,0 37,4 0,0 57,1 59,5 47,8 0,0 48,6 0,0 10,7 52,4 30,4 0,0 29,9 0,0 32,1 47,6 13,0 20,0 30,8 0,0 0,0 50,0 47,8 20,0 30,8 33,3 53,6 31,0 52,2 20,0 41,1 100,0 14,3 2,4 0,0 0,0 13,1 0,0 0,0 23,8 13,0 80,0 15,9 0,0 32,1 16,7 13,0 80,0 21,5 100,0 57,1 40,5 30,4 80,0 49,5 100,0 57,1 45,2 56,5 80,0 57 0,0 10,7 21,4 26,1 60,0 19,6 66,7 32,1 57,1 47,8 80,0 50,5 0,0 0,0 35,7 0,0 20,0 15 ORTA ÖNEMLİ ÇOK TOPLAM ÖNEMLİ % 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 99,9 100 100 100 100 100 100 100 100 100 103 100 100 61 20-25 yaşları arasındaki katılımcıların % 66,7’si şirketin üretim teknolojisini önemsiz bulurken, 26-30 yaş arasındakilerin % 53,6’sı ve 31-35 yaş arasındakilerin % 45,2’si önemli bulmuştur. 41-45 yaş arasındakilerin ise % 80’i çok önemli bulmuştur. Ankete katılanların % 48,6’sı pazar payını önemli bulmuştur. Pazar payına en çok önemi 31-35 yaş arasındakiler vermiştir. Bu yaş aralığındakilerin % 59,5’i pazar payı için önemli demiştir. Esas faaliyet kârını çok önemli bulanların oranı % 49,5’tir.Bu katılımcılar içinde 20-25 yaş arasındakilerin % 100’ü, 41-45 yaş arasındakilerin % 80’i ve 26-30 yaş arasındakilerin % 57,1’i bu şekilde düşünmektedir. Esas faaliyet kârındaki dağılıma benzer bir dağılım dönem net kârında da bulunmaktadır. 20-25 yaş arasındakilerin % 100’ü, 41-45 yaş arasındakilerin % 80’i 26-30 yaş grubundakilerin % 57,1’i, 36-40 yaş grubundakilerin % 56,5’i ve 31-35 yaş arasındakilerin % 45,2’si dönem kârını çok önemli bulmuştur. Bu soruya önemsiz ya da az önemli diyen yoktur. Halka açıklık oranını incelediğimizde, 41-45 yaş arasındakilerin % 60’ı çok önemli, 20-25 yaş grubundakilerin ise % 66,7’si az önemli ve % 33,3’ü orta derecede önemli bulmuştur. Yaş ilerledikçe halka açıklık oranına verilen önem artmıştır. 41-45, 20-25 ve 31-35 yaşları arasındakilerin büyüme potansiyeline verdikleri cevaplarda çok önemli en fazla yüzdeye sahiptir. 36-40 yaş arasındakilerin % 52,2’si önemli, % 47,8’i çok önemli derken; 26-30 yaşları arasındakilerin % 53,6’sı buna önemli, % 32,1’i çok önemli diyerek büyüme potansiyelini daha az önemsediklerini ifade etmişlerdir. Tüyolar incelendiğinde 20-25 yaşları arasındakilerin % 100’ü tüyoları önemli bulurken 26-30 yaş grubundakilerin % 53,6’sı ve 41-45 yaş grubundakilerin % 60’ı önemsiz bulmuştur. Genel önem derecesi ise % 30,8 ile orta olmuştur. Hisse senedi seçiminde etkili olabilecek diğer kriterlerin sonuçları incelendiğinde yaş gruplarına göre büyük ölçüde farklılıklar görülmemiştir. 62 4.2.2 Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanların hisse senetlerine yatırım yaparken, cinsiyete göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Çizelge 4.10. Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ÖNEMSİZ AZ ÇOK ORTA ÖNEMLİ TOPLAM ÖNEMLİ ÖNEMLİ Cinsiyet % % % % % BAYAN 0,0 0,0 11,5 15,4 73,1 100 ERKEK 0,0 0,0 12,3 35,8 51,9 100 Toplam 0,0 0,0 12,1 30,8 57,0 100 BAYAN 0,0 3,8 0,0 69,2 26,9 100 ERKEK 1,2 13,6 23,5 30,9 30,9 100 Toplam 0,9 11,2 17,8 40,2 29,9 100 Şirketin İçinde BAYAN Bulunduğu ERKEK Sektör Toplam 0,0 0,0 11,5 76,9 11,5 100 1,2 3,7 27,2 34,6 33,3 100 0,9 2,8 23,4 44,9 28,0 100 Dönem Net Kârı Temettü Ödemeleri Anketimize katılan bayanlar dönem net kârına % 11,5 oranında orta, % 15,4 oranında önemli, % 73,1 oranında ise çok önemli cevaplarını vermişlerdir. Erkekler ise % 51,9 oranında çok önemli, % 35,8 oranında önemli ve % 12,3 oranında orta cevabını vermişlerdir. Dolayısıyla, bayanlar erkeklere göre dönem net kârını daha önemli bulmaktadırlar. Temettü ödemeleri bayanlar açısından erkeklere oranla daha önemlidir. Şirketin içinde bulunduğu sektöre verilen cevaplarda bayanların önemli ve çok önemli cevaplarının toplamı % 88,4’tür. Erkekler için ise aynı oran % 67,9’dur. Bayanlar faaliyet gösterilen sektörü daha fazla önemsemektedirler. Hisse senedi seçiminde etkili olabilecek diğer kriterlerin sonuçları incelendiğinde cinsiyete göre davranış şekillerinde büyük ölçüde farklılıklar görülmemiştir. 63 4.2.3 Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların hisse senetlerine yatırım yaparken, eğitim durumlarına göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Çizelge 4.11. Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Eğitim Durumu Önlisans Lisans Dönem Net Yüksek Lisans Kârı Doktora Toplam Önlisans Lisans Temettü Ödemeleri Yüksek Lisans Doktora Toplam Önlisans Lisans Teknik Yüksek Lisans Analiz Doktora Toplam Önlisans Lisans Halka Açıklık Yüksek Lisans Oranı Doktora Toplam Önlisans Lisans Büyüme Potansiyeli Yüksek Lisans Doktora Toplam Önlisans Lisans Tüyolar Yüksek Lisans Doktora Toplam Önlisans Lisans Uzmanların Yüksek Lisans Yorumu Doktora Toplam ÖNEMSİZ AZ ÖNEMLİ ORTA ÖNEMLİ ÇOK TOPLAM ÖNEMLİ % % % % % 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4,0 0,0 0,9 0,0 7,9 12,0 0,0 8,4 0,0 3,9 0,0 0,0 2,8 0,0 0,0 12,0 0,0 2,8 0,0 27,6 36,0 33,3 29,0 0,0 7,9 0,0 33,3 6,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0 66,7 11,8 0,0 33,3 11,2 0,0 7,9 0,0 33,3 6,5 0,0 11,8 36,0 0,0 16,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 11,8 12,0 33,3 12,1 0,0 11,8 16,0 33,3 13,1 0,0 7,9 24,0 33,3 12,1 0,0 19,7 12,0 33,3 17,8 33,3 35,5 12,0 33,3 29,9 33,3 32,9 24,0 0,0 29,9 33,3 5,3 4,0 0,0 5,6 33,3 31,6 28,0 33,3 30,8 33,3 27,6 24,0 33,3 27,1 66,7 31,6 28,0 0,0 30,8 0,0 44,7 36,0 0,0 40,2 0,0 21,1 48,0 0,0 26,2 33,3 31,6 24,0 66,7 30,8 33,3 47,4 24,0 33,3 41,1 33,3 9,2 24,0 0,0 13,1 66,7 36,8 60,0 0,0 42,1 33,3 60,5 48,0 66,7 57 33,3 23,7 48,0 33,3 29,9 66,7 27,6 28,0 33,3 29 33,3 19,7 16,0 33,3 19,6 33,3 47,4 60,0 66,7 50,5 33,3 19,7 0,0 0,0 15 0,0 15,8 0,0 0,0 11,2 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 64 Önlisans İşlem Lisans Hacmindeki Ani Yükseliş Yüksek Lisans ve Azalışlar Doktora Toplam 0,0 0,0 12,0 0,0 2,8 33,3 15,8 28,0 0,0 18,7 33,3 19,7 24,0 33,3 21,5 33,3 35,5 12,0 66,7 30,8 0,0 28,9 24,0 0,0 26,2 100 100 100 100 100 Buradaki sonuçlar değerlendirilirken genel eğilimlerle önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora mezunlarının eğilimleri arasında bir farkın olup olmadığı ve mezunların kendi aralarında farklılık gösteren tercihlerinin olup olmadığı araştırılmıştır. Lisans, yüksek lisans ve doktora mezunlarının büyük çoğunluğu için dönem net kârı çok önemlidir. Önlisans mezunlarının % 66,7’si dönem net kârını önemli, % 33,3’ü ise çok önemli bulmaktadır. Önlisans mezunlarının % 66,7’si temettüyü az önemli bulurken, yüksek lisans mezunlarının büyük çoğunluğu olan % 48’i çok önemli bulmuştur. Teknik analiz konusunda lisans mezunlarının %35,5’i orta önemde cevabını verirken, yüksek lisans mezunlarının % 48’i önemli bulduğunu belirtmiştir. Halka açıklık oranının hisse senetlerinin seçimindeki rolüne yüksek lisans mezunları % 36 ile az önemli derken, doktora mezunları % 66,7 ile önemli demiştir. Büyüme potansiyeli değerlendirmesine yüksek lisans mezunlarının %12’si önemsiz derken, % 60’ı çok önemli demiştir. Diğer gruplarda önemsiz ya da az önemli diyen yoktur. Ve de büyük çoğunlukla büyüme potansiyeli çok önemli görülmüştür. Tüyolar konusunda önlisans ve doktora mezunları arasında farklı yönde bir görüş ortaya çıkmıştır. Doktora mezunları tüyoları çok az önemserken, önlisans mezunları tüyolara önem vermektedir. Doktora mezunları uzmanların yorumunu diğer gruplara göre daha az önemsemektedir. İşlem hacmindeki ani yükseliş ve azalışlar konusunda lisans ve doktora mezunlarının çoğunluğu önemlidir derken yüksek lisans mezunları az önemlidir demiştir. 65 4.2.4 Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların hisse senetlerine yatırım yaparken, çalışma yıllarına göre gösterdikleri davranış şekilleri çizelge 4.12’de verilmiştir. Çizelge 4.12. Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ÖNEMSİZ Şirketin Üretim Teknolojisi Dönem Net kârı Temettü Ödemeleri Teknik Analiz Halka Açıklık Oranı Hisse Başına Kazanç Tecrübe 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam % 21,4 10,7 0,0 30,0 0,0 14,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,8 0,0 0,0 0,0 0,9 0,0 10,7 33,3 0,0 0,0 8,4 10,7 0,0 0,0 0,0 0,0 2,8 0,0 1,8 0,0 0,0 0,0 0,9 AZ ÖNEMLİ % 0,0 10,7 44,4 0,0 0,0 9,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 12,5 11,1 40,0 0,0 11,2 10,7 5,4 11,1 0,0 0,0 6,5 21,4 21,4 0,0 0,0 0,0 16,8 3,6 0,0 11,1 0,0 0,0 1,9 ORTA ÖNEMLİ % 14,3 23,2 44,4 10,0 75,0 23,4 0,0 16,1 11,1 30,0 0,0 12,1 21,4 21,4 11,1 0,0 0,0 17,8 21,4 26,8 44,4 70,0 0,0 29,9 46,4 21,4 33,3 10,0 75,0 29,9 32,1 16,1 44,4 10,0 0,0 21,5 % 64,3 39,3 0,0 0,0 0,0 37,4 32,1 33,9 44,4 10,0 0,0 30,8 25,0 48,2 66,7 30,0 0,0 40,2 25,0 32,1 0,0 0,0 75,0 26,2 21,4 32,1 22,2 60,0 25,0 30,8 21,4 58,9 11,1 30,0 0,0 40,2 ÇOK TOPLAM ÖNEMLİ % 0,0 100 16,1 100 11,1 100 60,0 100 25,0 100 15,9 100 67,9 100 50,0 100 44,4 100 60,0 100 100,0 100 57 100 53,6 100 16,1 100 11,1 100 30,0 100 100,0 100 29,9 100 42,9 100 25,0 100 11,1 100 30,0 100 25,0 100 29 100 0,0 100 25,0 100 44,4 100 30,0 100 0,0 100 19,6 100 42,9 100 23,2 100 33,3 100 60,0 100 100,0 100 35,5 100 66 Tüyolar Uzmanların Yorumu İşlem Hacmindeki Ani Yükseliş ve Azalışlar 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 32,1 28,6 33,3 30,0 0,0 29,0 0,0 12,5 0,0 0,0 0,0 6,5 0,0 5,4 0,0 0,0 0,0 2,8 0,0 16,1 44,4 0,0 0,0 12,1 10,7 1,8 77,8 0,0 75,0 13,1 10,7 17,9 44,4 0,0 75,0 18,7 32,1 23,2 11,1 70,0 75,0 30,8 32,1 26,8 22,2 30,0 0,0 27,1 10,7 26,8 11,1 40,0 0,0 21,5 35,7 5,4 11,1 0,0 0,0 13,1 57,1 37,5 0,0 70,0 25,0 42,1 32,1 23,2 44,4 60,0 25,0 30,8 0,0 26,8 0,0 0,0 25,0 15 0,0 21,4 0,0 0,0 0,0 11,2 46,4 26,8 0,0 0,0 0,0 26,2 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Şirketin üretim teknolojisini 16-20 yıllık tecrübeye sahip olanlar diğerlerine göre daha önemli görmektedir. Dönem net kârı tüm çalışanlar tarafından çok önemli görülmüştür. 21-25 yıllık tecrübeye sahip olanların % 100’ü kâr payı ödemelerini çok önemli bulmaktadır. 1-5 yıllık tecrübeye sahip olanların da % 53,6’sı çok önemli bulurken, toplamda en fazla yüzdeye sahip cevap % 40,2 ile Önemli’dir. Tecrübeye göre teknik analiz incelemesinde, teknik analizi en önemli bulan grup 1-5 yıl tecrübeye sahip olanlardır. 16-20 yıllık tecrübeye sahip olanların % 70’i teknik analizi orta derecede önemli bulmuştur. Halka açıklık oranının incelenmesinde; 1-5 yıl tecrübeye sahip olanlar ile 21-25 yıl tecrübeye sahip olanlar çoğunluk olarak orta derecede önemli görürken, 16-20 yıl tecrübeliler ile 6-10 yıl tecrübeliler önemli görmektedir. 11-15 yıl arasında tecrübeye sahip olanlar ise % 44,4 oranında çok önemli görmektedir. 21-25 yıl tecrübeye sahip olanların % 100’ü hisse başına kazancı çok önemli görmüştür. 21-25 yıllık tecrübeye sahip olanlar tüyoları diğer gruplardakilere göre daha fazla önemsemektedir. Uzmanların yorumunu 1-5 yıl, 6-10 yıl ve 16-20 yıl arasında tecrübeye sahip 67 olanlar büyük oranda önemli bulurken; 11-15 yıl, 21-25 yıl çalışanlar az önemli demişlerdir. İşlem hacmindeki ani yükseliş ve azalışlar 1-5 yıl tecrübeliler için % 46,4 ile çok önemli iken 21-25 yıl tecrübeye sahip olanlar için % 75 oranında az öneme sahiptir. 4.3. Kurumsal Yatırım Şirketlerinde Çalışan Uzmanların Tahvil ve Bono Seçimi Ekseninde Göstermiş Oldukları Davranış Şekilleri İkinci bölümde; uzmanların tahvil ve bono seçerken nelere önem verdikleri ölçülmüştür. Tahvil ve bono yatırımları ile ilgili dört kriter sunulmuştur: Vade, faiz oranları, kamu veya özel sektör kağıdı olması ve menkul kıymetin işlem hacmi. Yatırımcılardan bu faktörler için uygun gördükleri önem derecesini belirtmeleri istenmiştir. Araştırma sonunda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Çizelge 4.13. Tahvil ve Bonoya Yatırım Yaparken Gözönünde Bulundurulan Kriterlerin Önem Dereceleri Sıralaması Mutlak Ortalama Std. Sapma Faiz Oranları 107 4,72 0,47 Vade 107 4,54 0,60 Kamu veya Özel Sektör Kağıdı Olması 107 4,02 1,18 İşlem Hacmi 107 3,70 1,37 Birinci sırada 4,72 ile faiz oranları gelmektedir. Faiz oranlarından sonra sırasıyla kurumsal yatırımcılar en çok vadeyi, yatırım yapılacak enstrümanın kamu veya özel sektör kağıdı olmasını ve işlem hacmini önemsediklerini ifade etmişlerdir. 68 4.3.1 Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların tahvil ve bonoya yatırım yaparken , yaşa göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.14. Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Vade Faiz Oranları Kamu veya Özel Sektör Kağıdı Olması Menkul Kıymet İşlem Hacmi Yaş 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam ÖNEMSİZ AZ ÖNEMLİ % % % % % 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 7,1 13,0 0,0 5,6 0,0 25,0 0,0 13,0 0,0 9,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 66,7 0,0 7,1 0,0 0,0 8,4 66,7 10,7 9,5 17,4 0,0 15,9 0,0 10,7 7,1 0,0 0,0 5,6 0,0 0,0 2,4 0,0 0,0 0,9 0,0 10,7 16,7 0,0 0,0 9,3 0,0 0,0 21,4 0,0 0,0 8,4 0,0 53,6 23,8 47,8 20,0 34,6 0,0 35,7 9,5 56,5 20,0 26,2 33,3 35,7 23,8 39,1 40,0 31,8 0,0 42,9 31,0 17,4 20,0 28 100,0 35,7 69,0 52,2 80,0 59,8 100,0 64,3 88,1 43,5 80,0 72,9 0,0 53,6 45,2 47,8 60,0 44,9 33,3 21,4 38,1 52,2 80,0 38,3 ORTA ÖNEMLİ ÇOK TOPLAM ÖNEMLİ % 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Menkul kıymetin kamu veya özel sektör kâğıdı olması 20-25 yaş grubundakiler tarafından % 66,7 oranında az önemli görürken diğer gruplarda çoğunlukla çok önemli görülmüştür. Menkul kıymetin işlem hacmini 20-25 yaş grubundakiler % 66,7 oranında az önemli şeklinde değerlendirirken diğer yaş gruplarının hepsi de çoğunlukla önemli ya da çok önemli görmektedir. 69 4.3.2 Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların tahvil ve bonoya yatırım yaparken , cinsiyete göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.15. Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ÖNEMSİZ Vade Faiz Oranları Kamu veya Özel Sektör Kağıdı Olması Menkul Kıymet İşlem Hacmi AZ ÇOK ORTA ÖNEMLİ TOPLAM ÖNEMLİ ÖNEMLİ Cinsiyet % % % % % BAYAN 0,0 0,0 0,0 73,1 26,9 100 ERKEK 0,0 0,0 7,4 22,2 70,4 100 Toplam 0,0 0,0 5,6 34,6 59,8 100 BAYAN 0,0 0,0 0,0 26,9 73,1 100 ERKEK 0,0 0,0 1,2 25,9 72,8 100 Toplam 0,0 0,0 0,9 26,2 72,9 100 BAYAN 11,5 0,0 0,0 53,8 34,6 100 ERKEK 3,7 11,1 12,3 24,7 48,1 100 Toplam 5,6 8,4 9,3 31,8 44,9 100 BAYAN 11,5 0,0 23,1 38,5 26,9 100 ERKEK 8,6 21,0 3,7 24,7 42,0 100 Toplam 9,3 15,9 8,4 28,0 38,3 100 Tahvil ve bono seçiminde bayanlar ve erkekler arasında farklılıklar vardır fakat bunlar, genel eğilim anlamında, çok önemli farklar değildir. 70 4.3.3 Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların tahvil ve bonoya yatırım yaparken, eğitim durumlarına göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.16. Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ÖNEMSİZ Eğitim Durumu Önlisans Lisans Yüksek Vade Lisans Doktora Toplam Önlisans Lisans Faiz Yüksek Oranları Lisans Doktora Toplam Önlisans Kamu veya Lisans Özel Sektör Yüksek Kağıdı Lisans Olması Doktora Toplam Önlisans Lisans Menkul Yüksek Kıymet Lisans İşlem Hacmi Doktora Toplam AZ ÇOK ORTA ÖNEMLİ TOPLAM ÖNEMLİ ÖNEMLİ % % % % % 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 7,9 33,3 35,5 66,7 56,6 100 100 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0,0 0,0 5,6 33,3 0,0 28,0 66,7 34,6 33,3 32,9 72,0 33,3 59,8 33,3 67,1 100 100 100 100 100 0,0 0,0 0,0 0,0 3,9 0,0 0,0 0 0,0 7,9 0,0 0,0 0,9 33,3 11,8 4,0 33,3 26,2 66,7 25,0 96,0 66,7 72,9 0,0 51,3 100 100 100 100 100 12,0 0,0 5,6 0,0 5,3 12,0 0,0 8,4 0,0 15,8 0,0 0,0 9,3 0,0 7,9 52,0 0,0 31,8 33,3 31,6 24,0 100,0 44,9 66,7 39,5 100 100 100 100 100 24,0 0,0 9,3 16,0 33,3 15,9 12,0 0,0 8,4 12,0 66,7 28 36,0 0,0 38,3 100 100 100 Uzmanların eğitim durumlarına göre, tahvil ve bono seçiminde gösterdikleri davranışlara ilişkin veriler yukarıdaki çizelgede verilmiştir. Yüksek lisans mezunları menkul kıymet işlem hacmini diğer gruplardan farklı biçimde % 24 oranında önemsiz gördüklerini ifade etmişlerdir. 71 4.3.4 Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların tahvil ve bonoya yatırım yaparken, çalışma yıllarına göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.17. Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Vade Faiz Oranları Kamu veya Özel Sektör Kağıdı Olması Menkul Kıymet İşlem Hacmi Tecrübe 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam ÖNEMSİZ AZ ÖNEMLİ ORTA ÖNEMLİ ÇOK TOPLAM ÖNEMLİ % % % % % 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5,4 33,3 0,0 0,0 5,6 3,6 10,7 0,0 0,0 75,0 9,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 32,1 0,0 0,0 0,0 0,0 8,4 32,1 12,5 11,1 0,0 0,0 15,9 10,7 5,4 0,0 0,0 0,0 5,6 0,0 0,0 11,1 0,0 0,0 0,9 0,0 16,1 11,1 0,0 0,0 9,3 0,0 16,1 0,0 0,0 0,0 8,4 21,4 33,9 55,6 70,0 0,0 34,6 35,7 12,5 44,4 70,0 0,0 26,2 25,0 28,6 33,3 40,0 100,0 31,8 42,9 23,2 44,4 0,0 25,0 28 67,9 60,7 44,4 30,0 100,0 59,8 64,3 87,5 44,4 30,0 100,0 72,9 42,9 50,0 22,2 60,0 0,0 44,9 21,4 37,5 44,4 100,0 0,0 38,3 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 21-25 yıl çalışma süresine sahip olanlar için vade % 100 çok önemlidir. Diğer gruplardan gelen cevaplarda az önemli ve önemsiz bulunmamaktadır. Faiz oranlarında da benzer sonuçlar ortaya çıkmıştır. Tahvil ve bono seçiminde, menkul kıymetin işlem hacmine 16-20 yıl arasında tecrübeye sahip olanlar, %100 oranında çok önemli derken, 21-25 yıl tecrübeliler % 75 oranında önemsiz cevabını vermişlerdir. 72 4.4. Kurumsal Yatırım Şirketlerinde Çalışan Uzmanların Döviz, Altın ve Kıymetli Madenler Seçimi Ekseninde Göstermiş Oldukları Davranış Şekilleri Uzmanların portföylerinde hisse senetleri, tahvil ve bonolardan başka enstrümanları da bulundurabilecekleri düşünülerek üçüncü bölümde yatırımcıların döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken uluslararası ekonomik göstergelere, piyasadaki dövizin ve altının fiyatına, uluslararası siyasi gelişmelere ve alternatif yatırım araçlarının getirilerine ne derecede önem verdikleri sorulmuştur. Çizelge 4.18. Döviz, Altın ve Kıymetli Madenlere Yatırım Yaparken Gözönünde Bulundurulan Kriterlerin Önem Dereceleri Sıralaması Mutlak Ortalama Std. Sapma Uluslararası Siyasi Gelişmeler 107 4,56 0,77 Uluslararası Ekonomik Göstergeler 107 4,33 0,98 Alternatif Yatırım Araçlarının Getirileri 107 4,30 0,88 Piyasadaki Dövizin ve Altının Fiyatı 107 3,80 0,89 Katılımcılar bu grupta uluslararası siyasi gelişmeleri birinci sırada önemli görmüştür. Her dört kriter için de ortalamalar 3’ün üzerindedir. Standart sapmalar da oldukça düşüktür. Siyasi gelişmelerin ardından uluslararası ekonomik göstergeler, alternatif yatırım araçlarının getirileri ve piyasadaki dövizin, altının fiyatı gelmektedir. 73 4.4.1 Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken, yaşa göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.19. Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uluslararası Ekonomik Göstergeler Piyasadaki Döviz ve Altın Fiyatı Uluslararası Siyasi Gelişmeler Alternatif Yatırım Araçlarının Getirileri Yaş 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 Toplam ÖNEMSİZ AZ ÖNEMLİ % % % % % 0,0 0,0 7,1 0,0 0,0 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 13,0 0,0 2,8 0,0 10,7 0,0 0,0 0,0 2,8 0,0 10,7 0,0 13,0 0,0 5,6 0,0 0,0 7,1 0,0 0,0 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 21,4 0,0 26,1 0,0 11,2 0,0 35,7 45,2 30,4 20,0 34,6 0,0 21,4 0,0 13,0 0,0 8,4 0,0 0,0 21,4 13,0 0,0 11,2 33,3 42,9 26,2 0,0 20,0 25,2 0,0 42,9 28,6 52,2 0,0 33,6 0,0 21,4 14,3 26,1 40,0 18,7 33,3 35,7 38,1 43,5 0,0 36,4 66,7 25,0 66,7 73,9 80,0 57,9 100,0 10,7 26,2 4,3 80,0 26,2 100,0 57,1 78,6 60,9 60,0 70,1 66,7 64,3 40,5 30,4 100,0 49,5 ORTA ÖNEMLİ ÇOK TOPLAM ÖNEMLİ % 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Uzmanların döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken, yaş gruplarına göre, göstermiş oldukları davranışlara ilişkin çizelge yukarıda verilmiştir. Uluslararası ekonomik göstergeleri tüm yaş grupları büyük çoğunlukla çok önemli bulurken, 26-30 yaş aralığındakiler büyük oranda önemli bulmuştur. Tüm yaş grupları uluslararası siyasi gelişmeleri çok önemli görmektedir. 74 4.4.2 Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken, cinsiyete göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.20. Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ÖNEMSİZ AZ ÇOK ORTA ÖNEMLİ TOPLAM ÖNEMLİ ÖNEMLİ Cinsiyet % % % % % BAYAN 0,0 11,5 0,0 26,9 61,5 100 ERKEK 3,7 0,0 14,8 24,7 56,8 100 Toplam 2,8 2,8 11,2 25,2 57,9 100 BAYAN Piyasadaki Döviz ve Altın ERKEK Fiyatı Toplam 0,0 11,5 26,9 46,2 15,4 100 0,0 3,7 37,0 29,6 29,6 100 0,0 5,6 34,6 33,6 26,2 100 BAYAN 0,0 0,0 0,0 19,2 80,8 100 ERKEK 0,0 3,7 11,1 18,5 66,7 100 Toplam 0,0 2,8 8,4 18,7 70,1 100 BAYAN 0,0 0,0 0,0 23,1 76,9 100 ERKEK 3,7 0,0 14,8 40,7 40,7 100 Toplam 2,8 0,0 11,2 36,4 49,5 100 Uluslararası Ekonomik Göstergeler Uluslararası Siyasi Gelişmeler Alternatif Yatırım Araçlarının Getirileri Alternatif yatırım araçları kriterini bayanlar % 76,9 oranında çok önemli bulurken, erkekler % 40,7 oranında çok önemli bulmuşlardır. Bayanlar döviz altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken alternatif yatırım araçlarının getirilerini daha önemli bulmaktadırlar. 75 4.4.3 Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken, eğitim durumlarına göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.21. Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ÖNEMSİZ Eğitim Durumu Önlisans Lisans Uluslararası Yüksek Ekonomik Lisans Göstergeler Doktora Toplam Önlisans Lisans Piyasadaki Yüksek Döviz ve Altın Lisans Fiyatı Doktora Toplam Önlisans Lisans Uluslararası Yüksek Siyasi Lisans Gelişmeler Doktora Toplam Önlisans Lisans Alternatif Yatırım Yüksek Araçlarının Lisans Getirileri Doktora Toplam AZ ÇOK ORTA ÖNEMLİ TOPLAM ÖNEMLİ ÖNEMLİ % % % % % 0,0 3,9 0,0 3,9 0,0 7,9 66,7 31,6 33,3 52,6 100 100 0,0 0,0 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 2,8 0,0 7,9 24,0 0,0 11,2 33,3 32,9 4,0 0,0 25,2 0,0 39,5 72,0 100,0 57,9 66,7 19,7 100 100 100 100 100 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5,6 0,0 3,9 40,0 33,3 34,6 0,0 3,9 24,0 0,0 33,6 66,7 23,7 36,0 66,7 26,2 33,3 68,4 100 100 100 100 100 0,0 0,0 0,0 0,0 3,9 0,0 0,0 2,8 0,0 0,0 24,0 0,0 8,4 0,0 15,8 0,0 0,0 18,7 33,3 40,8 76,0 100,0 70,1 66,7 39,5 100 100 100 100 100 0,0 0,0 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 11,2 24,0 33,3 36,4 76,0 66,7 49,5 100 100 100 Döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken piyasadaki döviz ve altın miktarını önlisans ve doktora mezunları büyük oranda çok önemli bulurken, lisans mezunları % 39,5 oranında önemli ve yüksek lisans mezunları da % 40 oranında orta derecede önemli görmüştür. Tüm eğitim gruplarında kurumsal yatırımcılar döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken alternatif yatırım araçlarının getirilerini önemsemektedir. 76 4.4.4 Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken, çalışma yıllarına göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.22. Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri ÖNEMSİZ Uluslararası Ekonomik Göstergeler Piyasadaki Döviz ve Altın Fiyatı Uluslararası Siyasi Gelişmeler Alternatif Yatırım Araçlarının Getirileri Yıllar 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 Toplam AZ ÖNEMLİ ORTA ÖNEMLİ ÇOK ÖNEMLİ % % % % % 0,0 5,4 0,0 0,0 0,0 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 33,3 0,0 0,0 2,8 0,0 5,4 0,0 0,0 0,0 2,8 0,0 5,4 33,3 0,0 0,0 5,6 0,0 5,4 0,0 0,0 0,0 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 10,7 10,7 0,0 0,0 75,0 11,2 14,3 44,6 11,1 30,0 100,0 34,6 0,0 10,7 0,0 0,0 75,0 8,4 10,7 16,1 0,0 0,0 0,0 11,2 42,9 23,2 11,1 10,0 0,0 25,2 42,9 32,1 33,3 30,0 0,0 33,6 10,7 21,4 33,3 10,0 25,0 18,7 35,7 32,1 55,6 60,0 0,0 36,4 46,4 55,4 88,9 90,0 25,0 57,9 42,9 17,9 22,2 40,0 0,0 26,2 89,3 62,5 66,7 90,0 0,0 70,1 53,6 51,8 11,1 40,0 100,0 49,5 TOPLAM 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 21-25 yıl çalışanlar dışındaki tüm gruplar, uluslararası ekonomik göstergeleri büyük oranda çok önemli görmektedir. 21-25 yıl grubunda bulunanlar uluslararası siyasi gelişmelere %75 oranında orta derecede önem verirken, diğer grupların tamamı büyük oranda çok önemli değerlendirmesini yapmışlardır. 77 4.5. Kurumsal Yatırım Şirketlerinde Çalışan Uzmanların Portföy Oluşturmada Kullanmış Olduğu Modeller Araştırmanın birinci bölümünde portföy oluşturmada kullanılan modellere yer verilmişti. Anketin dördüncü bölümünde uzmanların bu modelleri kullanıp kullanmadıkları sorulmuştur. Markowitz Modeli, Temel Analiz, Teknik Analiz, Bulanık Mantık Modeli, İndeks Modeller, Tinbergen Modeli, Williams Modeli ve Graham-Dodd Modeli yatırımcılara değerlendirmeleri için sunulmuştur. Burada amaç; yatırımcıların bu modelleri kullanma sıklığını ölçmektir. Çizelge 4.23. Portföy Oluşturulurken Kullanılan Modellerin Kullanım Sıklıkları Sıralaması Mutlak Ortalama Std. Sapma Temel Analiz 107 3,95 1,44 Teknik Analiz 107 3,42 1,54 İndeks Modeller 107 2,00 1,43 Markowitz Modeli 107 1,75 1,24 Williams Modeli 107 1,26 0,80 Bulanık Mantık Modeli 107 1,22 0,59 Tinbergen Modeli 107 1,18 0,74 Graham-Dodd Modeli 107 1,15 0,68 Katılımcılar, 3,95 ile en sık temel analizi, ardından 3,42 ile teknik analizi kullandıklarını söylemişlerdir. Diğer modellerin kullanılma sıklığı, 5 üzerinden 2 ile 1,15 arasında değişmektedir. Graham-Dodd Modeli en az kullanılan modeldir. 78 4.5.1 Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların portföy oluşturmada kullanılan modellere ilişkin, yaş gruplarına göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.24. Yaş Gruplarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri HİÇBİR ZAMAN Yaşlar 20-25 26-30 Markowitz 31-35 Modeli 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 Temel 31-35 Analiz 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 Teknik 31-35 Analiz 36-40 41-45 Toplam 20-25 26-30 İndeks 31-35 Modeller 36-40 41-45 Toplam ARA SIRA ORTA SIK SIK HER TOPLAM ZAMAN % % % % % 66,7 96,4 69,0 52,2 40,0 71,0 0,0 21,4 14,3 0,0 0,0 11,2 0,0 32,1 14,3 17,4 0,0 17,8 0,0 67,9 61,9 65,2 100,0 60,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 21,4 7,1 0,0 0,0 8,4 0,0 0,0 28,6 26,1 0,0 16,8 0,0 10,7 9,5 0,0 0,0 6,5 0,0 0,0 28,6 26,1 0,0 16,8 33,3 10,7 16,7 0,0 0,0 12,1 33,3 0,0 9,5 0,0 0,0 6,5 33,3 21,4 14,3 13,0 0,0 16,8 0,0 0,0 0,0 21,7 60,0 7,5 0,0 0,0 2,4 26,1 80,0 10,3 0,0 32,1 9,5 30,4 100,0 23,4 0,0 0,0 7,1 4,3 0,0 3,8 33,3 3,6 2,4 0,0 0,0 4,7 66,7 46,4 59,5 73,9 20,0 58 66,7 35,7 38,1 26,1 0,0 35,5 66,7 0,0 7,1 17,4 0,0 12,2 % 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Katılımcılar portföy oluşturmada indeks modelleri kullanma sıklıklarını belirtirken 20-25 yaş grubunda bulunanların % 66,7’si yani yüksek öğrenimini yeni bitirenler indeks modelleri her zaman kullandıklarını, 41-45 yaş grubunda bulunanların % 100’ü hiçbir zaman kullanmadıklarını söylemişlerdir. Diğer yaş gruplarında da büyük çoğunluk hiçbir zaman seçmiştir. Katılımcılar temel analizi sıklıkla kullandıklarını ifade etmişlerdir. Katılımcılar tüm yaş gruplarında teknik analizi önemli ölçüde kullandıklarını ifade etmişlerdir. 79 4.5.2 Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanların cinsiyete göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki gibidir. Çizelge 4.25. Cinsiyete Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Markowitz Modeli HİÇBİR ZAMAN ARA SIRA ORTA SIK SIK HER TOPLAM ZAMAN Cinsiyet % % % % % BAYAN 88,5 0,0 11,5 0,0 0,0 100 ERKEK 65,4 0,0 18,5 9,9 6,2 100 Toplam 71,0 0,0 16,8 7,5 4,7 100 BAYAN 11,5 11,5 11,5 3,8 61,5 100 Temel Analiz ERKEK 11,1 7,4 12,3 12,3 56,8 100 Toplam 11,2 8,4 12,1 10,3 57,9 100 BAYAN 11,5 11,5 11,5 19,2 46,2 100 ERKEK 19,8 18,5 4,9 24,7 32,1 100 Toplam 17,8 16,8 6,5 23,4 35,5 100 BAYAN 53,8 11,5 34,6 0,0 0,0 100 ERKEK 63,0 4,9 11,1 4,9 16,0 100 Toplam 60,7 6,5 16,8 3,7 12,1 100 Teknik Analiz İndeks Modeller Uzmanların cinsiyete göre davranışları incelendiğinde erkekler ile kadınlar arasında önemli davranış farklılıklarına rastlanmamıştır. 80 4.5.3 Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Katılımcıların portföy oluşturmada kullanılan modellere ilişkin, eğitim durumlarına göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.26. Eğitim Durumlarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Eğitim Durumu Markowitz Modeli Temel Analiz Teknik Analiz İndeks Modeller Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Toplam Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Toplam Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Toplam Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Toplam HİÇBİR ZAMAN ARA SIRA ORTA SIK SIK % % % % % 100,0 71,1 0,0 0,0 0,0 19,7 0,0 3,9 0,0 5,3 100 100 76,0 0,0 71,0 0,0 15,8 0,0 0,0 0 0,0 7,9 12,0 0,0 16,8 33,3 11,8 12,0 66,7 7,5 33,3 7,9 0,0 33,3 4,7 33,3 56,6 100 100 100 100 100 0,0 0,0 11,2 0,0 23,7 12,0 0,0 8,4 0,0 15,8 12,0 0,0 12,1 33,3 3,9 16,0 0,0 10,3 66,7 15,8 60,0 100,0 57,9 0,0 40,8 100 100 100 100 100 0,0 33,3 17,8 100,0 64,5 24,0 0,0 16,8 0,0 3,9 12,0 0,0 6,5 0,0 19,7 36,0 66,7 23,4 0,0 0,0 28,0 0,0 35,5 0,0 11,8 100 100 100 100 100 52,0 0,0 60,7 12,0 33,3 6,5 12,0 0,0 16,8 12,0 33,3 3,7 12,0 33,3 12,1 100 100 100 HER TOPLAM ZAMAN Kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanlardan doktora mezunu olanlar Markowitz modelini % 66,7 oranında sık sık, % 33,3 oranında ise her zaman kullandıklarını ifade ederken; yüksek lisans mezunlarının % 76’sı, lisans mezunlarının % 71,1’i ve önlisans mezunlarının %100’ü bu modeli hiçbir zaman kullanmadıklarını belirtmişlerdir. 81 4.5.4 Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Uzmanların portföy oluşturmada kullanılan modellere ilişkin, çalışma yıllarına göre gösterdikleri davranış şekilleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Çizelge 4.27. Çalışma Yıllarına Göre Gösterdikleri Davranış Şekilleri Tecrübe 1-5 6-10 Markowitz 11-15 Modeli 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 11-15 Temel Analiz 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 Teknik 11-15 Analiz 16-20 21-25 Toplam 1-5 6-10 İndeks 11-15 Modeller 16-20 21-25 Toplam HİÇBİR ZAMAN ARA SIRA ORTA SIK SIK % % % % % 85,7 66,1 44,4 70,0 100,0 71,0 21,4 10,7 0,0 0,0 0,0 11,2 32,1 16,1 11,1 0,0 0,0 17,8 67,9 50,0 44,4 100,0 100,0 60,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,0 16,1 0,0 0,0 0,0 8,4 0,0 26,8 33,3 0,0 0,0 16,8 0,0 12,5 0,0 0,0 0,0 6,5 0,0 26,8 33,3 0,0 0,0 16,8 21,4 10,7 11,1 0,0 0,0 12,1 10,7 5,4 11,1 0,0 0,0 6,5 10,7 21,4 33,3 0,0 0,0 16,8 0,0 5,4 22,2 30,0 0,0 7,5 0,0 7,1 33,3 30,0 25,0 10,3 10,7 17,9 11,1 70,0 100,0 23,4 0,0 5,4 11,1 0,0 0,0 3,7 14,3 1,8 0,0 0,0 0,0 4,7 57,1 55,4 55,6 70,0 75,0 57,9 46,4 33,9 33,3 30,0 0,0 35,5 21,4 10,7 11,1 0,0 0,0 12,1 HER TOPLAM ZAMAN 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 16 yıldan daha uzun süredir çalışanlar teknik analizi sık sık ya da her zaman kullandıklarını ifade etmişlerdir. Diğer yaş gruplarında da teknik analiz büyük oranda kullanılmaktadır. çarpmamaktadır. Bunun dışında çok belirgin farklılıklar göze 82 SONUÇ Portföy oluşturmada etkili olabilecek birçok faktör ve model bulunmaktadır. Kurumsal yatırımcılardan istenen uzmanlık alanları doğrultusunda portföy oluşturmak ve bu oluşturulan portföyü en iyi şekilde yönetmektir. Bu noktadan hareketle portföy oluşturmada uzmanlar zaman zaman hangi kriteri veya kriterleri daha fazla önemsediklerini belirlemek zorundadırlar. Kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanların tercihlerini belirlemeye yönelik bu araştırmada aşağıdaki sonuçlar bulunmuştur: Kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanlar hisse senedi portföyü oluştururken en fazla dönem net kârına önem verdiklerini ifade etmişlerdir. Dönem net kârını sırsıyla büyüme potansiyeli, esas faaliyet kârı, hisse başına kazanç ve işlem hacmi takip etmektedir. Uzmanların hisse senedi portföyü oluştururken en az önemsedikleri faktör tüyolardır. Uzmanların tahvil ve bonoya yatırım yaparken en çok önemsedikleri kriter faiz oranlarıdır. Faiz oranlarını vade, yatırım aracının kamu veya özel kesim kâğıdı olması ve işlem hacmi takip etmektedir. Döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yapılırken en çok önemsenen kriter uluslararası ekonomik göstergelerdir. Bu kriteri sırasıyla, piyasadaki döviz ve altın fiyatları, uluslararası siyasi gelişmeler ve alternatif yatırım araçlarının getirileri takip etmektedir. Uzmanların portföy oluştururken en sık kullandıkları model Temel Analizdir. Teknik Analiz en sık kullanılan ikinci modeldir. İndeks Modeller, Markowitz modeli, Williams Modeli, Bulanık Mantık Modeli, Tinbergen Modeli ve Graham-Dodd Modeli uzmanlar tarafından çok sık kullanılmamaktadır. Kurumsal yatırım şirketlerinde çalışan uzmanların yaşları ilerledikçe halka açıklık oranına verdikleri önemin derecesi de artmaktadır. Uzmanlar yaş ilerledikçe tüyoları daha az önemli bulmaktadır. Bayanlar erkeklere göre dönem net kârını daha önemli görmektedir. Temettü ödemeleri bayanlar açısından erkeklere oranla daha önemlidir. Erkeklere oranla bayanlar faaliyet gösterilen sektörü daha fazla önemsemektedir. 83 Döviz, altın ve kıymetli madenlere yatırım yaparken bayanlar alternatif yatırım araçlarının getirilerini erkeklere oranla daha önemli görmektedir. Yüksek lisans mezunları, önlisans mezunlarına göre temettüyü daha fazla önemsemektedir. Doktora mezunları uzmanların yorumunu diğer gruplara göre daha az önemsemektedir. Tüyolar konusunda önlisans ve doktora mezunları arasında farklı bir görüş vardır. Doktora mezunları tüyoları çok az önemserken, önlisans mezunları tüyolara önem vermektedir Çalışma yıllarına göre tüm gruplarda katılımcılar dönem net kârını çok önemli görmektedir. Çalışma hayatına yeni başlayanlar diğerlerine göre teknik analizi daha fazla önemsemektedirler. Hisse senedi seçiminde, işlem hacmindeki ani yükseliş ve azalışlar çalışma hayatına yeni başlayanlar için önemli görülmektedir. Bulanık Mantık, Tinbergen Modelini, Williams ve Graham-Dodd Modellerini tüm gruplar büyük oranda hiçbir zaman kullanmadıklarını ifade etmişlerdir. 84 KAYNAKÇA Kitaplar: AKMUT, Ö., Sermaye Piyasası Analizleri ve Portföy Yönetimi, Ankara, s.5, 1989. AMLING, F., Investments: An Introduction to Analysis and Management, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey, s.619, 1978. BEKÇİOĞLU, S., Portföy Yaklaşımları ve Markowitz Portföy Yaklaşımının Türk Hisse Senedi Piyasasına Uygulanması, Ankara., s.10, 1984. BOLAK, M., Sermaye Piyasası-Menkul Kıymetler ve Portföy Analizi, Beta Yayınları, İstanbul, s.162, 1991. BRANCATO, C. K., Institutional Investers and Corporate Governance, Irwin Professianal Pub, 1997. CEYLAN, A. ve T. KORKMAZ, Borsada Uygulamalı Portföy Yönetimi, Ekin Kitabevi Yayınları, s.7, 1995. CHRISTY, A., G. CLENDENIN ve C. JOHN, Introduction to Investments, Sixth Edition, McGraw-Hill Book Company, New York, s.645, 1974. ÇABUK, A., Finansal Tablolar Analizi, Bursa, s.13, 1989. DAVIS, P., Pension Funds, Retirement-Income Security and Capital Market, An International Perpective, s.337, 1995. EMRE, Z. ve E. FIKIRKOCA, Türk Sermaye Piyasası; Gelişme, Strateji, Hedefler, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, Yayın No.16, İstanbul, s.26, 2004. ERDOĞAN, O. ve L. ÖZER, Sermaye Piyasasında Kurumsal Yatırımcılar, İMKB Yayınları, İst., s.37-38, 1998. FISHER, D. E. ve R. J. JORDAN, Security Analysis and Portfolio Management, Second Edition, Prentice-Hall Inc. Englewood Cliffs, New Jersey, s.496, 1979. GÜZEL, A. ve R. OKUR, Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara, 1994. HARRINGTON, R. D., Modern Portfolio Theory and The Capital asset Pricing Model and Arbitrage Pricing Theory; a user’s guide Second Ed., Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey, s.26, 1987. JONES, P. C., L. D. TUTTLE ve P. C. HEATON, Essentials of Modern Investments, The Ronald Press Company, New York, s.237-238, 1977. KARAŞİN, G., Sermaye Piyasası Analizleri, Sermaye Piyasası Kurulu Yayın No:4, s. 134, 1986. MacKINNON ve NEAL, Economics: A Guide for The Financial Markets, s.3, 1992. 85 MARKOWITZ, M. H., Portfolio Selection;Efficient Diversification Investments, New Haven and London, Yale University Press, s.3, 1959. of MEMMERS, E. E., Dictionary of Economics and Business, Littlefields, Adams Co., New Jersey, s.336, 1976. RODOPLU, G., Türkiye’de Sermaye Piyasası Üniversitesi Yayınları, İst., s.107, 1993. ve İşlemleri, Marmara ROSE, P.S. ve D. R. FRASER, Financial Institutions, Third Ed., Business Pub., Texas, s.639, 1988. ÜNAL, T., Gelişen Borsalarda Kurumsal Yatırımcılar, İMKB Araştırma Yayınları, No.7, İst., s.2, 1995. _______, Sermaye Piyasası Kurulu, Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği (Seri:VI, No:4) ,31.7.1992 tarih ve 21301 sayılı Mükerrer Resmi Gazete _______, Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu, İMKB Yayınları, İst., s. 507, 2003. _______, Yatırım Fonları, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Tisamat Basım Sanayi, İstanbul, s.16, 2003 _______, Yatırım Ortaklıkları, SPK Yayınları, Tisamat Basım Sanayi, İstanbul, s.3, 2003. Makaleler: AKSOY, H., “Dinamik Sistemlerde Bulanık Mantık Metodu ve Örnek Olarak Hisse Senedi Piyasasının Modellenmesi”, <http://www.kadirtuna.com/Bulanik%20%20Mantik(1).pdf> (01.07.2006) TEZİŞ, F., “Hisse Senedi Yatırımlarında Risk Türleri”, Para ve Sermaye Piyasası Dergisi, Sayı:9, s.31, Nisan 1987. Diğer: Internet Kaynakları: _______, Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Kurulu <http://www.hazine.gov.tr/sdkyon.htm>, (15.08.2006). Yönetmeliği, _______, OECD Statistics on Institutional Investors <http://cs4hq.oecd.org/oecd/eng/TableViewer/Wdsview/dispviewp.asp?Repo rtId=1879&bReportOnly=True>, (24.07.2006). _______, OECD Statistics on Institutional Investors <http://cs4hq.oecd.org/oecd/eng/TableViewer/Wdsview/dispviewp.asp?Repo rtId=1880&bReportOnly=True>, (24.07.2006) 86 _______, OECD Statistics on Institutional Investors, <http://cs4hq.oecd.org/oecd/eng/TableViewer/Wdsview/dispviewp.asp?Repo rtId=1878&bReportOnly=True>, (15.10.2006) _______, Sermaye Piyasası Kurumu Aylık Bülteni, Haziran 2006, <http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/aylikbulten/2006/Haziran/default_tr.ht ml>, (22.07.2006) _______, Sermaye Piyasası Kurumu Aylık Bülteni, Haziran 2006, <http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/aylikbulten/2006/Haziran/default_tr.ht ml>, (22.07.2006). _______, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, Hayat Sigortaları Yönetmeliği,<http://www.tsrsb.org.tr/tsrsb/Mevzuat/Y%C3%B6netmelikler/ HAYAT+S%C4%B0GORTALARI+Y%C3%96NETMEL%C4%B0%C4%9 E%C4%B0.ht m>, (15.08.2006). 87 EKLER EK-1:ANKET Adınız,Soyadınız:(isteğe bağlı) Yaşınız: Cinsiyetiniz: Eğitim Durumunuz: Çalıştığınız Kurum: (isteğe bağlı) Sektörde kaç yıldır çalışmaktasınız: 1-Hisse Senetleri Hisse senetlerine yatırım yaparken göz önünde bulundurduğunuz kriterlerin önem derecesini lütfen belirtiniz. Bu işlem için "X" kullanabilirsiniz. KRİTERLER Şirketin Üretim Teknolojisi Pazar Payı Esas Faaliyet Kârı Dönem Net Kârı Tanınmışlık Temettü (Kâr Payı) Ödemeleri İşlem Hacmi Teknik Analiz Halka Açıklık Oranı Hisse Başına Kazanç Yönetim Kadrosu Büyüme Potansiyeli Tüyolar Şirketin İçinde Bulunduğu Sektör Şirket Hakkında Çıkmış Haberler Uzmanların Yorumu İşlem Hacimlerindeki Ani Yükseliş ve Azalışlar ÇOK ÖNEMLİ ÖNEMLİ ORTA AZ ÖNEMSİZ ÖNEMLİ 88 2-Tahvil & Bono Tahvil & Bono'ya yatırım yaparken göz önünde bulundurduğunuz kriterlerin önem derecesini lütfen belirtiniz. Bu işlem için "X" kullanabilirsiniz. KRİTERLER ÇOK ÖNEMLİ ÖNEMLİ ORTA AZ ÖNEMSİZ ÖNEMLİ Vade Faiz Oranları Kamu veya Özel Sektör Kağıdı Olması İşlem Hacmi Diğer Enstrümanlara (Döviz, Altın, Kıymetli Madenler) yatırım yaparken göz önünde 3-Diğer bulundurduğunuz kriterlerin önem derecesini lütfen belirtiniz. Bu işlem için "X" Enstrümanlar kullanabilirsiniz. KRİTERLER ÇOK ÖNEMLİ ÖNEMLİ ORTA AZ ÖNEMSİZ ÖNEMLİ Uluslararası Ekonomik Göstergeler Piyasadaki Döviz, Altın Fiyatları Uluslararası Siyasi Gelişmeler Alternatif Yatırım Araçlarının Getirileri 4. BÖLÜM Portföy oluştururken aşağıdaki yöntemleri kullanma sıklığınızı lütfen belirtiniz. KRİTERLER Markowitz Modeli Temel Analiz Teknik Analiz Bulanık Mantık Modeli İndeks Modeller Tinbergen Modeli Williams Modeli Graham-Dodd Modeli HER ZAMAN SIK SIK ORTA ARA SIRA HİÇBİR ZAMAN 89 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler: Adı ve Soyadı : Turan KOCABIYIK Doğum Yeri : Yalvaç / Isparta Doğum Yılı : 17.09.1974 Medeni Hali : Evli Eğitim Durumu: Lise: 1990–1993 Isparta Anadolu Ticaret Lisesi Lisans: 1993–1995 Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme (İng.) Yabancı Dil ve Düzeyi: 1. İngilizce Çok İyi İş Deneyimi: 1997–2000 Reuters Enformasyon Ltd Şti. Müşteri Temsilcisi 2002–2002 Milli Eğitim Bakanlığı İngilizce Öğretmeni 2003– Süleyman Demirel Üniversitesi Öğretim Görevlisi Dazkırı Meslek Yüksekokulu
