VakıfBank Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar

 VakıfBank Haftalık Uluslararası Ekonomi Raporu 13‐20 Aralık 2010
11 Finansal İstikrarın Önemi‐ İrlanda Örneği ABD kaynaklı 2008 konut krizinin etkileri Batı Avrupa'da ilk başta finansal kriz şeklinde görülmüştür. İngiltere'de yaşanan krizin konut finansman şirketleri ile bankaları sıkıntıya sokarken, diğer Avrupa ülkeleri ise toksik Amerikan ipotek kredilerinden zarar görmüştür. Ukrayna bankacılık sektörü bilançolarının bozulmasıyla krize girerken, Yunanistan ve İspanya gibi ülkelerde borç sorunları ortaya çıkmıştır. Son günlerde ise Avrupa borç krizi ile ilgili olarak İrlanda ile ilgili haberler piyasalarda takip edilmektedir. 1995‐
2007 yılları arasında ekonomisinde yaşanan hızlı büyüme nedeniyle “Kelt Kaplanı” olarak adlandırılan İrlanda, 2008 yılında global piyasalarda başlayan krizle birlikte sert bir şekilde küçülmüş, 2010 yılı ortalamasında işsizlik oranı %13.6 seviyelerine yükselmiştir. Bu süreçte kamu açıkları ciddi boyutlara ulaşan ülkeye AB ülkeleri ve IMF tarafından hazırlanan kredi paketi kapsamında toplam 85 milyar Euro yardım aktarılmış ve Kasım ayı sonunda kamu maliyesi sorunlarına çözüm getirmek üzere bir önlem paketi açıklanmıştır. Bu haftaki raporumuzda kriz öncesinde güçlü büyümesiyle dikkat çeken İrlanda’nın neden krizden bu kadar derin bir şekilde etkilendiği incelenerek finansal istikrarın önemi üzerinde durulacaktır. Ayrıca yaşanan kriz sonucunda alınan önlemlerin ne çerçevede olduğu ve bu önlemlerin ülkeyi krizden kurtarmaya yetip yetmeyeceği tartışılarak, İrlanda dışındaki diğer ülkelere yönelik risklere de değinilecektir. Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar Uluslararası Ekonomide Geçtiğimiz Haftanın Önemli Gelişmeleri ABD 






Tüketici kredileri Ekim ayında yine beklenmedik şekilde yükselerek, mevsimsel etkilerden arındırılmış verilerle tüketici kredileri yıllık bazda %1.7 artarak 2.4 trilyon dolar olarak gerçekleşti. Öğrenim kredilerindeki artış, kredi kartı kullanımındaki gerilemeyi dengeledi. Temsilciler Meclisi, federal hükümetin 2011 mali yılından geriye kalan 9.5 aylık dönemdeki faaliyetlerinin finansmanı için 1.2 trilyon dolar sağlanmasına yönelik tasarıyı onayladı. ABD'de işsizlik maaş başvuruları 4 Aralık'ta sona eren haftada 421,000 ile beklentilerin altında açıklandı. Amerikalıların net varlıkları 2010 3. çeyrekte, hisse senedi piyasalarındaki yükselişin etkisi ile arttı. Ancak tüketiciler yeni borç almaktan kaçınmaya devam ediyorlar. Michigan Üniversitesi tüketici güven endeksi Aralık'ta 74.2 değerini alarak 71.5 olan beklentilerin üzerinde açıklandı. Dış ticaret açığı Ekim ayında 38.71 milyar dolar ile beklentilerin (43.6 milyar dolar) altında açıklandı. Federal Mevduat Sigorta Kurumu’nun (FDIC) iki bankaya daha el koymasıyla yılbaşından beri el konulan banka sayısı 151'e ulaştı. AVRUPA 







Euro Bölgesi liderleri, sorunlu Euro Bölgesi hükümetlerinin kurtarılması için oluşturulan Avrupa Finansal İstikrar Kolaylığı’nın artırılmasına gerek olmadığına karar verdiler. Avrupa Birliği ülkeleri maliye bakanları, İrlanda'ya 85 milyar euroluk mali yardım paketini resmen onayladı. Avrupa Birliği diplomatı "İrlanda'ya mali yardım kararı, yardım için gerekli şartlar konusundaki tavsiyelerle birlikte onaylandı" dedi. Almanya'da sanayi üretimi Ekim ayında %2.9 ile beklentilerin üzerinde arttı. Böylece, sanayi üretimi Mayıs ayından bu yana görülen en güçlü aylık artışa işaret etti. Almanya'da Ekim ayında ihracat beklentilerin altında gelerek %1.1, ithalat ise %0.3 arttı. İzlanda Merkez Bankası (Sedlabanki) gösterge faiz oranını %1 oranında indirerek %4.5'e indirdi. İngiltere Merkez Bankası(BOE), faiz oranlarında bir değişikliğe gitmedi. İrlanda parlamentosunun alt kanadı Dail'de milletvekilleri, hükümetin 2011 yılı için planladığı 6 milyar euro tutarındaki bütçe kısıntısının önemli bir parçası olan Sosyal Yardım Tasarısı'nın tüm maddelerini geçirdiler. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, İrlanda'nın uzun vadeli yerel ve yabancı para cinsinden notlarını A+'dan BBB+'ya çekti. Notların görünüm durağan olarak belirlendi. Ülkenin kısa vadeli notu da F1'den F2'ye düşürüldü. DİĞER ÜLKELER 



ekonomik.arastirmalar@vakifbank.com.tr Ankara, TÜRKİYE Japonya’da Ekim ayında öncü göstergeler endeksi beklentilere yakın 97.2 oldu. Japonya ekonomisi Temmuz‐Eylül döneminde büyüme oranı beklentilerin üzerinde %1.1’e revize edildi. Kasım'da Çin'in ithalatı ve ihracatı beklenenden çok güçlü oldu. Güçlü rakamlar faiz artırımı için yolu açabilir. İthalat bir yol öncesine göre %37.7 arttı ve %24.2 beklentisini aştı. Brezilya Merkez Bankası(BCB), faiz oranlarını değiştirmeyerek gösterge konumundaki Selic faiz oranını %10.75 olarak açıkladı. Finansal İstikrarın Önemi‐ İrlanda Örneği ABD kaynaklı 2008 konut krizinin etkileri Batı Avrupa'da ilk başta finansal kriz şeklinde görülmüştür. İngiltere'de yaşanan krizin konut finansman şirketleri ile bankaları sıkıntıya sokarken, diğer Avrupa ülkeleri ise toksik Amerikan ipotek kredilerinden zarar görmüştür. Ukrayna bankacılık sektörü bilançolarının bozulmasıyla krize girerken, Yunanistan ve İspanya gibi ülkelerde borç sorunları ortaya çıkmıştır. Son günlerde ise Avrupa borç krizi ile ilgili olarak İrlanda ile ilgili haberler piyasalarda takip edilmektedir. 1995‐2007 yılları arasında ekonomisinde yaşanan hızlı büyüme nedeniyle “Kelt Kaplanı” olarak adlandırılan İrlanda, 2008 yılında global piyasalarda başlayan krizle birlikte sert bir şekilde küçülmüş, 2010 yılı ortalamasında işsizlik oranı %13.6 seviyelerine yükselmiştir. Bu süreçte kamu açıkları ciddi boyutlara ulaşan ülkeye AB ülkeleri ve IMF tarafından hazırlanan kredi paketi kapsamında toplam 85 milyar Euro yardım aktarılmış ve Kasım ayı sonunda kamu maliyesi sorunlarına çözüm getirmek üzere bir önlem paketi açıklanmıştır. Bu haftaki raporumuzda kriz öncesinde güçlü büyümesiyle dikkat çeken İrlanda’nın neden krizden bu kadar derin bir şekilde etkilendiği incelenerek finansal istikrarın önemi üzerinde durulacaktır. Ayrıca yaşanan kriz sonucunda alınan önlemlerin ne çerçevede olduğu ve bu önlemlerin ülkeyi krizden kurtarmaya yetip yetmeyeceği tartışılarak, İrlanda dışındaki diğer ülkelere yönelik risklere de değinilecektir. Grafik‐1 İrlanda ekonomisi 1995–2007 yılları arasında yaşadığı hızlı büyüme temposuyla Avrupa’nın fakir 15
bir ülkesi iken, kısa bir sürede en zengin ülkeleri arasına girmeyi başarmıştır. İrlanda’da yaşanan 10
güçlü büyüme performansında düşük kurumlar 5
vergisi (1990 yılına kadar %10‐12.5 oranları arasında değişiyordu), düşük ECB faiz oranları ile 0
Avrupa Birliği’ne dahil olan Almanya ve Fransa gibi ‐5
ülkelerden gelen transfer ödemeleri, subvansiyonlar ve yabancı yatırımlar etkili ‐10
olmuştur. Özellikle 1990 yıllarında Avrupa Birliği’ne ‐15
üye olan bir ülke olarak nispeten düşük işgücü 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
maliyetleri ve vergi oranları ile büyük bilişim İrlanda Euro Bölgesi
şirketlerinin merkezi haline gelen İrlanda bu Kaynak:Bloomberg
şirketlerin sağladığı finansal, teknik ve sosyal yardımlardan bu dönemde oldukça yararlanmış ve söz konusu süreçte izlenen güçlü büyüme performansını yakalayabilmiştir. Küresel piyasalarda 2007 yılının ikinci yarısında başlayan finansal krizle birlikte Avrupa Birliği’nde ilk resesyona giren ülke olarak dikkat çeken İrlanda’da sert daralmalar izlenirken, işsizlik oranlarında rekor seviyeler görülmüş, bütçe açıklarındaki hızlı genişleme ile ülkeye AB ülkeleri ve IMF tarafından yapılacak olan yardımlar açıklanmıştır. Hızlı büyümesi ile dikkat çeken İrlanda’da son dönemde ise izlenen bu olumsuz gelişmeler tüm global piyasalarda takip edilirken, ülkede hem ekonomik alanda hem de bankacılık sektöründe yaşanan krizin nedenlerini araştırmanın önemli olduğu ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda raporumuzun bundan sonraki bölümünde İrlanda’da yaşanan krizin nedenleri detaylı bir şekilde incelenerek, finansal istikrarın büyümenin sürdürülebilmesi üzerindeki etkilerine değinilecektir. 20
GSYİH Büyüme Oranı (%, y‐y)
2 İrlanda’d
da yaşanan kriizin nedenlerii: 1) Bankacılık sek
B
ktöründeki isttikrarsızlıklarr
Grafik‐2 “Keltt Kaplanı” olarak anılan vve Avrupa ülkeleri arasınd
da hızlı sivrilen İrland
da ekonomisi
nin son aylard
da büyümesi ile 10
erin arkasınd
da bankkacılık sektöründe oluşaan problemle
8
birço
ok neden b
ulunmaktadır
r. Bunlardan ilki, özellik
kle 6
Almaanya, İngilterre ve Fransaa gibi diğer Avrupa Birliiği 4
ülkelerinden alınaan sendikasyyon veya ban
nka kredilerinin 2
hesaapsız olarak genişlemessi olarak nitelendirilebilir. 0
Yurtdışı kaynaklarrdan alınan bu kredilerin gelişmekte g
olaan 20
005
2006
2007
2008
2009
2010
ep edilmesi isse yurtiiçi gayrimenkkul sektörü taarafından tale
Yunaanistan İrlanda
a Portekiz İsspanya Macariistan
istikrrarsızlığı desttekleyen bir diğer etken olarak dikkat Kaynak: IM
MF
çekm
mektedir. Baanka bilançolarının problemli ve geeri *Haziran 2010 itibariyle
bağlı olması isse 2008 konutt krizi sonrasında banka bilançolarının b
büyük miktard
da bozulmasın
na dönmeyeen kredilere b
neden olmuştur (Bkz. Grafik 2). Ban
nka bilançolarrındaki bozulm
malarla birliktte bankaların fonlama yani kaynak bulm
ma e göre, İrlanda bankalarının
n Avrupa Merrkez Bankası’n
na sorunu baş göstermişttir. İrlanda Meerkez Bankası’nın verilerine
e
olan top
plam ödenmeemiş kredi bo
orçlarının 29 Ekim itibariyle 130 milyarr euroya çıktıığı Eylül’de 119 milyar euro n ise bankaları desteklediğği ve bu yıl gaayri safi yurtiççi hasılasının %32'sine çıkaan görülmekktedir. İrlandaa hükümetinin
bütçe açığını azaltma m
mücadelesi veerdiği görülmeektedir. 12
Geri Dönmeyen Krediler/ Toplam Krediler *(%)
Tablo‐1 2009
9 (milyar euro)
Tablo 1’e bakıld
dığında, 200
09 yılında İrlanda’daa bankalarrın GSYH Aktifler K
Krediler Aktiffler/GSYH (%)
Krediler/GSYH (%)
ne aktiflerrinin ülkenin GSYH’sin
İrlanda 163.54 1306.69 590.86 799
361
oranının diğer ülkelere ü
göre 799 seviyesind
de oldukçça yüksek, %7
Fransa 1907.15 7656.70 2
2127.80 401
112
u, krediler taraafında ise %36
61 olduğu
Belçika 339.16 133
1217.80 450.60 359
oranı ile yine en yüksek oran
na sahip olduğu görü
ülmektedir. Bu B
Almanya 2397.10 7436.10 3
3161.18 310
132
oranlar GSYH’si oldu
ukça küçük olaan İrlandaa için bankacılık sektörünü
ün 175
3238.24 1
1837.04 308
İspanya 1051.15 ve bu ssektördeki bozulmaların ülkke Portekiz 167.63 491.72 294.19 293
175
ekonom
misi üzerind
deki önemini gösterm
mesi açısın
ndan önem
mli 418.65 227.39 176
Yunanistan 237.49 96
Kaynak: EBFF (European Bankingg Federation) görünm
mektedir. İrland
da b
n GSYH’sinin yaklaşık y
olaraak 8 katı oldu
uğu dikkate alındığında, bo
orç yükünü zo
or bankalarıının bilanço büyüklüğünün
taşıyan yüksek kaldıraççlı bankaların borçlarını ödeyemez hale gelmesinin ülke ekonomisinde yaşanan sert daralmad
da uğu söylenebiilir. etkili oldu
Grafik‐3 Toplam Borçlar/ Sermaye
B
e ve Rezervler
İrlanda
İspanyaa
Belçikka
35
30
25
20
15
10
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
dıraç oranını temsil edebilecek olan “toplam borçlaar/ Kald
sermaye ve rezervler” oranları ülkkeler bazınd
da değğerlendirildiğin
nde, İrlanda’nın kaldıraç oranının 200
01 yılın
ndan itibaren
n yükseldiği vve diğer ülkellere göre dah
ha ivm
meli bir harekete sahip o
olduğu dikkatt çekmektedir. 200
05’ten itibaren düşüş trendine girse de
e, krizle birliktte yen
niden yükselen Belçika’n
nın kaldıraç oranları ülkke eko
onomisine yön
nelik risklere işaret etmekktedir. Nitekim
m, Belçika ve İspan
nya’nın da baankacılık sektöründe yükseek Kaynakk: OECD
3 kaldıraçlarla çalıştığı değerlendirildiğinde bu ülkelerin ileride Avrupa Birliği’nin sorunlu ülkeleri olarak öne çıkabilecekleri söylenebilir. Grafik‐4 milyar dolar
%
İrlanda Bankacılık Sektörü Borçları
700
60
600
50
500
40
400
30
300
20
200
10
100
0
0
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
İhraç Edilen Tahviller Diğer Borçlar
(İhraç Edilen Tahviller+Diğer Borçlar)/Toplam Borçlar (sağ eksen)
İrlanda’nın bankacılık sektörü borçları incelendiğinde, 2000 yılından itibaren bankalara olan borçları da içeren diğer borçların ve ihraç edilen tahvillerin miktarındaki artış dikkat çekmektedir (Bkz. Grafik 4). Özellikle yurtdışına olan borçları göstermesi açısından önemli görülen bu kalemlerin toplam borçlara oranının %20’lerden %50’lere yükseldiği görülmektedir. İrlanda’nın yurtdışı bankaları arasında en çok Alman, İngiliz ve Fransız bankalara borçlu olduğu göz önüne alındığında, İrlanda’yı kurtarma paketinin Avrupa Birliği’ne üye olan bu ülkeler açısından önemi anlaşılmaktadır. Kaynak: OECD
2) Bütçe dengesinin bozulması Grafik‐5 İrlanda’nın 2000 yılının başından itibaren, ekonomik büyümesini dış ticaret fazlası, iç talep canlılığı ve 10.0
yabancı sermaye girişi (özellikle FDI) ile desteklediği 5.0
görülmektedir. Ancak ekonomik büyümeyi 0.0
sürdürmek amacıyla kamu harcamalarını artırdığı ve ‐5.0
bununla beraber ülkede vergi oranlarının özellikle ‐10.0
kurumlar vergisinin diğer ülkelere göre oldukça ‐15.0
düşük olduğu görülmektedir. Bu durum bütçe ‐20.0
dengesini bozan bir etken olarak görülmektedir. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Diğer yandan, devlete maliyeti 35 milyar euroya Almanya
İrlanda
Yunanistan
kadar çıkması beklenen Anglo Irish Bank'ın İspanya
Portekiz
kurtarılmasının da bütçe üzerinde olumsuz etkisinin Kaynak: Eurostat
olduğu dikkat çekmektedir. İrlanda'nın bütçe açığının büyük bir bölümü beş bankaya verilen 45 milyar dolarlık destekten kaynaklanmaktadır. Bu bankalardan üçü kamulaştırılırken, Allied Irish Bank'ın haftalar içinde kamulaştırılmasına kesin gözüyle bakılmakla birlikte İrlanda’da sadece Bank of Ireland’ın, piyasadan para borçlanmaya devam edebildiği öngörülmektedir. Bütçe Dengesi /GSYH
Global piyasalarda yaşanan finansal krizden önce fazlada olan İrlanda bütçe dengesinin 2008 yılında Maastricht kriterlerinin çok üstüne çıkarak GSYH’nin %11’ine kadar ulaştığı görülmektedir. Cari denge tarafına bakıldığında ise yapılan kamu harcamaları ve kapasite kullanım oranlarının artması ile birlikte işgücü piyasalarında maliyetin artması uluslararası rekabeti etkileyerek cari açık verilmesine neden olmuştur. Kamu net borcu/GSYH oranına bakıldığında ise 2006‐2009 arasındaki 3 yılda %12’den %36’ya kadar yükseldiği görülmektedir. IMF tahminlerine bakıldığında, mevcut dengelerin devamı durumunda önümüzdeki birkaç senede kamu borcu/GSYH oranı %71’e çıkabilir. 4 3) Varlık balonunun oluşması Grafik‐6 Grafik‐7 Geri Ödenen Konut Kredisi Sayısı
Dublin Ortalama Konut Fiyatları (milyar euro)
Dublin Dışı Ortalama Konut Fiyatları (milyar euro)
35000
450
30000
400
25000
350
20000
15000
300
10000
250
5000
200
0
150
1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
100
Kaynak: CEIC
Kaynak: Bloomberg
İrlanda’da varlık fiyatlarındaki özellikle konut piyasasındaki şişme trendi de olumsuz gidişatın göz ardı edilmesine ve krizde bankacılığın büyük açıklarla karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. 1995‐2007 yılları arasında ev fiyatları 4.5 katına yükselmiştir. İnşaat sektöründeki hızlı büyüme, bankacılık sektörünün de araştırmadan (asimetrik bilgi problemine neden olabilecek şekilde) kredi vermesine ve büyük riskler almasına neden olmuştur. Krizle birlikte ev fiyatlarında ve konut piyasasında yaşanan çöküş konut kredilerinin ödenmemesine neden olurken (Bkz. Grafik‐7), bu durum bankaların büyük zararlara maruz kalmasına ve kamunun servet üzerinden aldığı vergilerin daralmasına neden olmuştur. 2009’da dünyada kriz etkileri yavaş yavaş aşılarak GSYH’lerin kısmen de olsa büyümeye geçtiği bir ortamda İrlanda’nın %7.6 küçülmesi krizin neden bu kadar sert hissedildiğini açıklamakta ve bankacılık sektöründeki stabilitenin sürdürülebilir ekonomik büyüme açısından önemini yansıtmaktadır. İrlanda’daki bankacılık sektöründe yaşanan krize karşı alınan önlemler İrlanda borç sorunlarının ortaya çıkması ve bütçe açığının oldukça yüksek olduğunun tartışılmaya başlanmasıyla beraber bu soruna çözüm bulmak için 4 yıllık bir mali plan ortaya koymuştur. İlk taslağı 5 Kasım’da İrlanda Maliye Bakanı tarafından kamuoyuna duyurulan plan, 25 Kasım’da ayrıntılarıyla açıklanmış ve 7 Aralık tarihinde İrlanda parlamentosunun onayına sunulmuştur. İrlanda mali planı 2014 yılı sonuna kadar yani 4 yıllık bir dönem içinde 15 milyar euroluk tasarrufla şu anda GSYH’nin %14.4’ü kadar olan bütçe açığını %3’e indirmeyi amaçlamaktadır. 15 milyar euroluk tasarrufun 10 milyar euroluk kısmı harcama kesintileri yoluyla sağlanacaktır. Harcama kesintileri asgari ücrette ve kamu çalışanlarının maaşlarında kesinti yapılmasını içermektedir. Tasarruf planının geriye kalan 5 milyar euroluk kısmı ise gelirlerde artış yaşanması yoluyla sağlanacaktır. Gelir artışı ise vergi oranlarındaki artışı içermektedir. Tablo‐2 Bütçe Projeksiyonları 2010 2011
2012
2013
2014
GSYİH Büyüme Oranı (%) 0.3 1.7
3.2
3.0
2.8
Bütçe Açığı/GSYİH (%) 31.9 9.4
7.3
5.8
2.8
Borç Stoku/ GSYİH (%) 94.2 98.6
102.0
102.5
100
Kaynak: İrlanda Finans Kurumu İrlanda’da düşük olduğu için tartışılan kurumlar vergisi oranı değiştirilmeyerek %12.5 oranında bırakılacak olup KDV oranları 2013 yılında %21’den %22’ye, 2014 yılında ise %23’e yükseltilecektir. Ayrıca 15 milyar euroluk tasarrufun 6 milyar euroluk önemli bir kısmı 2011 yılında yani planın uygulamaya 5 konacağı ilk yıl içinde gerçekleştirilecektir. Plan dahilinde İrlanda hükümeti, 2012‐2014 yılları arasında ortalama %2.75 büyüme ve 2013 yılında %102 ile 2014 yılında %100 borçluluk oranı gerçekleşeceğini tahmin etmektedir. İrlanda, dış yardım alması gerektiğine dair gelen yorumlara karşın herhangi bir yardıma ihtiyacı olmadığı konusunda ısrar etse de Kasım ayı sonuna doğru dış yardım almayı kabul etmiştir. Hükümetin bütçe planı sıkı tasarruf önlemleri nedeniyle ülke içinde protestolarla karşılaşmasına rağmen, piyasalarda olumlu karşılanmış, bütçe paketinin detaylarının açıklanmasının ardından 29 Kasım tarihinde İrlanda için oluşturulan AB‐IMF yardım paketi onaylanmıştır. AB‐IMF tarafından açıklanan 85 milyar euroluk yardım paketinin 22.5 milyar eurosu IMF, 45 milyar eurosu Avrupa tarafından, 17.5 milyar eurosu ise İrlanda’nın kendi iç kaynaklarından karşılanacaktır. Paketin 10 milyar eurosu acil yeniden yapılandırma önlemleri için kullanılmak üzere 35 milyar euroluk kısmı bankacılık sistemi için, 50 milyar euroluk kısmı ise bütçe finansmanı için kullanılacaktır. PIIGS kısaltmasında Yunanistan’dan sonra İrlanda da yardım paketinden yararlanma konusunda sırasını tamamlamıştır. Euroyu kullanmaya başladıklarından beri bağımsız ve ayakları üzerinde durabilen bir para politikası yaratamayan beş ülkenin baş harflerinden oluşan PIIGS (Portekiz, İtalya, İrlanda, Yunanistan, İspanya), 10 Mayıs 2010 tarihinde Avrupa Birliği liderlerinin anlaştıkları 750 milyar euroluk stabilizasyon paketinden paylarına düşeni sırasıyla almaya devam etse de İrlanda’nın bütçe açığı sorununun aslında bir büyüme sorunu olması kurtarma paketinin İrlanda ekonomisi için kalıcı bir çözüm olması olasılığını azaltmaktadır. Özellikle İrlanda’da yaşanan sorunların İspanya, Portekiz hatta son günlerde Belçika’nın da isminin geçtiği Avrupa ülkelerine yansıması ihtimali Avrupa Birliği’ne yönelik risklere işaret etmektedir. Sonuç olarak, raporumuzda İrlanda’da ortaya çıkan krizin bankacılık sektöründeki problemlerden kaynaklandığı ve Yunanistan’da gerçekleşen borç krizinden çok daha farklı bir yapıda olduğu öne çıkmaktadır. İrlanda örneği, finansal istikrarın ülke ekonomisi üzerinde ne kadar etkili olduğunu, ülkede yatırımlar ve büyüme oldukça yüksek seviyelerde olsa da varlık balonlarının oluşmasının ve bu durumun finansal istikrarsızlık ile desteklenmesinin ekonomi üzerinde çok olumsuz sonuçlara yol açabileceğini göstermek açısından önemli bir yere sahiptir. 6 Açıklanacak Veriler (13‐20 Aralık 2010) Ekonomi Gündemi Önceki Beklenti
‐%4.0 %2.0
Sanayi Üretimi (Ekim, aylık) %0.4 %0.3
Japonya Cari İşlemler Dengesi (Ekim) %24.3 ‐‐
ABD Haftalık Mortgage Verileri 608.8 ‐‐
Almanya Sanayi Üretimi (Ekim, aylık) ‐%0.8 %1.0
Dış Ticaret Dengesi (Ekim) 15.6 mlyr € 14.2 mlyr €
‐4.683 mlyr ‐‐
‐%10.3 ‐%1.0
‐0.6 ‐‐
436 bin 428 bin
07.12.2010 Almanya Sanayi Siparişleri (Ekim, aylık) İngiltere 08.12.2010 Fransa Dış Ticaret Dengesi (Ekim) Japonya Makine Siparişleri (Ekim, aylık) 09.12.2010 Öncül Göstergeler Endeksi (Ekim) ABD Haftalık İşsizlik Başvuruları Almanya TÜFE (Kasım, aylık) %0.1 %0.1
İngiltere BOE toplantısı ve faiz kararı (Aralık) %0.5 %0.5
Japonya Büyüme (Revize,3. çeyrek) %0.9 %1.0
ABD Dış Ticaret Dengesi (Ekim) ‐44 mlyr ‐43.9 mlyr
71.6 72.5
‐140.4 mlyr ‐130 mlyr
‐%0.3 ‐‐
10.12.2010 Michigan Üniversitesi Tüketici Güven Endeksi (Aralık) Bütçe Dengesi (Kasım) Almanya ÜFE (Kasım, aylık) Fransa Sanayi Üretimi (Ekim, aylık) %0.1 %0.3
İtalya Büyüme 3.çeyrek %0.2 %0.2
Sanayi Üretimi (Ekim, yıllık) %4.1 %4.5
Güven Endeksi (Kasım) 40.9 ‐‐
Japonya 7 ABD EKONOMİK GÖSTERGELERİ EKONOMİK AKTİVİTE GÖSTERGELERİ ABD Büyüme ABD Büyüme Beklentisi
10
3,5
8
3
6
2,5
4
2
2
0
1,5
‐2
1
‐4
06.2010
06.2009
06.2008
06.2007
06.2006
06.2005
06.2004
06.2003
06.2002
06.2001
06.2000
06.1999
06.1998
06.1997
06.1996
06.1995
06.1994
06.1993
06.1992
0
06.1991
0,5
‐8
06.1990
‐6
2010‐4Ç
2011‐1Ç
2011‐2Ç
2011‐3Ç
2011‐4Ç
ABD Büyüme Beklentisi (%, ç/ç)
Series1
ISM İmalat ve Büyüme
ISM Hizmetler ve Büyüme
65
8
60
6
4
55
6
4
2
50
0
45
8
60
55
2
50
65
0
‐2
45
‐4
40
35
‐6
35
‐6
30
‐8
30
‐8
ISM İmalat Endeksi
‐2
GSYİH (%, ç/ç, Sağ Eksen)
ISM Hizmetler Endeksi
07.2010
09.2009
11.2008
01.2008
03.2007
05.2006
07.2005
09.2004
11.2003
01.2003
‐4
03.2002
09.2010
03.2010
09.2009
03.2009
09.2008
03.2008
09.2007
03.2007
09.2006
03.2006
09.2005
03.2005
09.2004
03.2004
09.2003
03.2003
09.2002
03.2002
40
GSYİH (%, ç/ç, sağ eksen)
Öncül Göstergeler Endeksi
‐30
‐40
08.2010
03.2010
10.2009
05.2009
12.2008
07.2008
02.2008
09.2007
04.2007
11.2006
06.2006
01.2006
08.2005
03.2005
Empire State İmalat Endeksi
03.2006
‐50
11.2010
‐20
04.2010
09.2009
0
‐10
02.2009
10
07.2008
20
12.2007
6
5
4
3
2
1
0
‐1
‐2
‐3
‐4
30
05.2007
40
10.2006
Bölgesel Aktivite Endeksleri
Öncül Göstergeler Endeksi (6 aylık % Değ.)
Philly FED İmalat Endeksi
8 ENFLASYON GÖSTERGELERİ ÜFE %)
ÜFE (yıllık ‐
TÜFE ve Çekirdek Enflasyon
3,5
3
2,5
6
5
5
4,5
4
4
3
3,5
2
2
3
1,5
1
2,5
2
0
1
1,5
‐1
Çekirdek Enflasyon (Gıda ve Enerji Dışı) (%, y/y)
4,5
160
7
4
140
6
3,5
120
5
20
‐1
0
‐2
10.2006
08.2010
01.2010
0
06.2010
11.2010
0
0,5
04.2010
40
09.2009
1
1
06.2009
11.2009
2
02.2009
60
1,5
3
07.2008
80
2
4
12.2007
100
2,5
05.2007
3
11.2008
04.2009
Gıda Enflasyonu
Petrol ve Petrol Ürünleri Enflasyonu
04.2008
09.2008
ÜFE (yıllık ‐ %)
TÜFE (%, y/y)
09.2007
02.2008
07.2007
12.2006
10.2005
05.2006
0
06.2010
11.2009
04.2009
09.2008
02.2008
07.2007
0,5
12.2006
1
‐3
05.2006
‐2
0
10.2005
0,5
Gıda Fiyatları (%, y/y)
Benzin Fiyatları (Dolar)
Ham Petrol Fiyatları (Dolar, Sağ Eksen)
Michigan Enflasyon Beklentisi
Piyasa Enflasyon Beklentisi
2
3,1
1,5
0
2,7
0
2,6
‐0,5
Michigan 1 yıllık Enf. Endeksi
10.2010
03.2010
08.2009
01.2009
06.2008
11.2007
04.2007
09.2006
2,5
‐1
10.2010
2,8
1
1
0,5
03.2010
2,9
2
08.2009
3
01.2009
3
3,2
06.2008
4
11.2007
3,3
3
2,5
04.2007
3,4
5
09.2006
3,5
6
5 Yıllık Başabaş (Breakeven) Enflasyon Beklentisi
Michigan 5 yıllık Enf. Endeksi (Sağ Eksen)
9 DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ ABD Menkul Kıymetlerine Net Yabancı Yatırımı
ABD Dış Ticaret Dengesi
200
0
‐10
150
‐20
100
‐30
‐40
50
‐50
‐60
0
‐70
‐50
‐80
‐90
Dış Ticaret Dengesi
Dış Ticaret Dengesi (Petrol Hariç)
09.2010
04.2010
11.2009
06.2009
01.2009
08.2008
03.2008
10.2007
05.2007
12.2006
07.2006
10.2010
03.2010
08.2009
01.2009
06.2008
11.2007
04.2007
09.2006
‐100
ABD Net Menkul Kıymet Yatırımı (Milyar $)
TÜKETİM GÖSTERGELERİ Perakende Satışlar
Haftalık Perakende Satış Verileri
10
6
5
5
4
3
0
2
‐5
1
‐10
‐1
0
‐2
10.2010
07.2010
04.2010
01.2010
10.2009
07.2009
04.2009
10.2008
01.2009
‐3
11.2010
04.2010
09.2009
02.2009
07.2008
12.2007
05.2007
10.2006
‐15
Perakende Satışlar (%, y/y)
ICSC Mağaza Zinciri Satışları (%, y/y)
Perakende Satışlar (Oto Hariç, %, y/y)
Perakende Satışlar (Gaz Hariç, %, y/y)
Michigan Tüketici Güven Endeksi
Tüketim Harcamaları
5
100
95
90
85
80
75
70
65
60
55
50
4
3
2
1
0
‐1
‐2
Michigan Ünv. Tüketici Güven Endeksi
04.2010
06.2009
08.2008
10.2007
12.2006
02.2006
04.2005
06.2004
08.2003
10.2002
12.2001
11.2010
06.2010
01.2010
08.2009
03.2009
10.2008
05.2008
12.2007
07.2007
02.2007
09.2006
‐3
Reel Tüketim Harcamaları (%, y/y)
10 KONUT PİYASASI GÖSTERGELERİ Yeni Konut Arzı
Yeni Konut Arzı (mlyn adet)
Konut Satışları
115
7
13
110
6,5
12
105
6
11
100
5,5
10
5
9
90
4,5
8
85
4
80
3,5
75
3
70
2,5
7
6
5
4
Bekleyen Konut Satışları Endeksi
11.2010
06.2010
01.2010
08.2009
03.2009
10.2008
05.2008
12.2007
07.2007
09.2006
02.2007
3
07.2010
01.2010
07.2009
01.2009
07.2008
01.2008
07.2007
01.2007
07.2006
95
Yeni Konut Arzı (mlyn adet)
İkinci El Konut Satışları (Milyon, Sağ Eksen)
İpotekli Konut Kredisi Faizleri
Konut Fiyatları
Case Shiller Konut Fiyat Endeksi
20
7
7,5
15
7
6,5
10
5
6,5
6
6
0
‐5
5,5
5
5,5
4,5
‐10
‐15
5
4
4,5
3
3,5
09.2010
03.2010
09.2009
03.2009
09.2008
03.2008
09.2007
09.2006
06.2010
11.2009
04.2009
09.2008
02.2008
07.2007
12.2006
05.2006
10.2005
‐25
03.2007
‐20
Mortgage Faiz (Sabit Faizli)
Case Shiller Konut Fiyat Endeksi
Mortgage Faiz (Değişken Faizli, Sağ Eksen)
11 İŞGÜCÜ PİYASASI GÖSTERGELERİ Tarim Disi Istihdam
İşsizlik Başvuruları
700
500
650
300
600
550
100
500
‐100
450
‐300
400
350
‐500
300
‐700
‐900
08.2010
03.2010
10.2009
05.2009
12.2008
07.2008
02.2008
250
07.2006 02.2007 09.2007 04.2008 11.2008 06.2009 01.2010 08.2010
Haftalık İşsizlik Başvuruları (Bin)
Tarim Disi Istihdam Aylik Degisim (Bin Kisi)
Haftalık İşsizlik Başvuruları (4 Haf. H.O.)
Ortalama Saatlik Ücret
Issizlik Orani
4,5
11
10
4
9
8
3,5
7
3
6
5
2,5
4
2
3
09.2006 04.2007 11.2007 06.2008 01.2009 08.2009 03.2010 10.2010
07.200601.200707.200701.200807.200801.200907.200901.201007.2010
Ortalama Saatlik Ücret (%, y/y)
Issizlik Orani (%)
12 EURO BÖLGESİ AKTİVİTE GÖSTERGELERİ Büyüme (Çeyreklik)
Büyüme Tahminleri
%
3
4
2
3,5
3
1
2,5
0
2
‐1
1,5
‐2
1
‐3
0,5
0
12.10
09.10
06.10
03.10
12.09
09.09
06.09
03.09
12.08
09.08
06.08
03.08
12.07
09.07
06.07
03.07
12.06
09.06
‐4
2010‐4Ç
2011‐1Ç
Euro Bölgesi
Euro Bölgesi(ç/ç)
Almanya(ç/ç)
2011‐2Ç
Almanya
2011‐3Ç
İngiltere
Fransa(ç/ç)
Sanayi Üretimi ve Güven Endeksi
Hizmetler PMI
10
10
65
5
60
5
0
‐5
0
55
‐10
‐5
‐15
50
‐20
‐10
‐25
‐30
45
‐15
40
‐35
‐20
‐40
35
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
2003
Euro Bölgesi Sanayi Güveni (2 ay ileri)
Sanayi Üretim Endeksi (% ‐ 3ay Ort/3 ay Ort, sağ eksen)
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Euro Bölgesi İngiltere Fransa
Almanya 2010
İmalat Sanayi PMI
65
60
55
50
45
40
35
30
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Euro Bölgesi
İngiltere
Almanya
Fransa
2010
13 DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ Dış Ticaret Dengesi
İthalat‐İhracat
20
2
1
30
15
0
20
10
‐1
10
‐2
5
‐3
0
‐4
‐10
0
‐5
‐5
‐6
‐20
‐7
‐30
‐10
2002
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Fransa Dış Ticaret Dengesi (milyar euro,sol eksen)
Euro Bölgesi İthalat (%‐y/y)
Euro Bölgesi Dış Ticaret Dengesi (milyar euro)
Euro Bölgesi İhracat (%‐y/y,Sağ Eksen)
Almanya Dış Ticaret Dengesi (milyar euro)
ENFLASYON GÖSTERGELERİ TÜFE ve Çekirdek Enflasyonu
4,5
3
ÜFE ve Çekirdek Enflasyonu
10
3,5
2,5
3
8
2,5
6
2,5
2
4
1,5
2
2
1,5
0
0,5
1
‐0,5
‐1,5
1,5
‐2
1
‐4
‐6
0,5
0,5
‐8
‐10
0
Euro Bölgesi TÜFE (% ‐ y/y)
Çekirdek Enflasyon (% ‐ y/y, sağ eksen)
Euro Bölgesi ÜFE (y/y)
Çekirdek Enflasyon (y/y, Sağ Eksen)
Ülkeler Bazında TÜFE
6
5
4
3
2
1
0
‐1
İspanya TÜFE(y/y)
İtalya TÜFE(y/y)
Almanya TÜFE(y/y)
Fransa TÜFE(y/y)
01.08.2010
01.03.2010
01.10.2009
01.05.2009
01.12.2008
01.07.2008
01.02.2008
01.09.2007
01.04.2007
01.11.2006
01.06.2006
01.01.2006
01.08.2005
01.03.2005
01.10.2004
01.05.2004
01.12.2003
01.07.2003
‐2
14 İŞGÜCÜ GÖSTERGELERİ İşsizlik Oranı
İstihdam ve PMI
65
2,5
10,5
2
10
60
1,5
9,5
1
9
0,5
8,5
‐0,5
8
‐1
45
‐1,5
40
55
50
0
7,5
‐2
7
35
‐2,5
2006
2008
2009
2010
Bileşik PMI (sol eksen)
Euro Bölgesi İstihdam (% ‐ y/y)
İşsizlik Oranı (%)
TÜKETİM GÖSTERGELERİ Özel Tüketim
2
Krediler
1,5
1
10
15
0,5
12
20
8
0
10
6
5
4
‐0,5
‐1
‐1,5
‐2
2
0
2010Ç2
2010Ç1
2009Ç4
2009Ç3
2009Ç2
2009Ç1
2008Ç4
2008Ç3
2008Ç2
2008Ç1
2007Ç4
2007Ç3
2007Ç2
2007Ç1
2006Ç4
2006Ç3
2006Ç2
‐2,5
Euro Bölgesi Özel Tüketim Almanya Özel Tüketim
Fransa Özel Tüketim
0
‐5
‐2
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Reel Sektör Kredileri (% ‐ y/y)
Hanehalkı Kredileri (% ‐ y/y, Sağ Eksen)
Perakende Satışlar ve Özel Tüketim
Tüketici Kredileri
2
10
1,5
8
1
0,5
6
0
‐0,5
4
‐1
2
‐1,5
‐2
05Ç1
05Ç2
05Ç3
05Ç4
06Ç1
06Ç2
06Ç3
06Ç4
07Ç1
07Ç2
07Ç3
07Ç4
08Ç1
08Ç2
08Ç3
08Ç4
09Ç1
09Ç2
09Ç3
09Ç4
10Ç1
10Ç2
0
‐2
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Euro Bölgesi Perakende Satışlar (% ‐ ç/ç)
2010
Özel Tüketim (% ‐ ç/ç)
Tüketici Kredileri ( % ‐ y/y)
15 Perakende Satışlar
Tüketici Güven Endeksi ve Özel Tüketim
Perakende Satışlar
4
2,5
3
2
2
‐5 1
1
Tüketici Güveni
Özel Tüketim (% ‐ y/y, Sağ Eksen) Fransa Perakende Satışları (%, ç/ç)
2010Ç2
2010Ç1
2009Ç4
2009Ç3
2009Ç2
2009Ç1
2008Ç4
2010
2008Ç3
Almanya Perakende Satışları (%, ç/ç)
2008
2008Ç2
2006
2008Ç1
2004
2007Ç4
2002
2007Ç3
2000
2007Ç2
1998
‐4
2007Ç1
1996
2010Ç2
2010Ç1
2009Ç3
2009Ç2
2009Ç1
2008Ç4
2008Ç3
2008Ç2
2008Ç1
2007Ç4
2007Ç3
2007Ç2
2007Ç1
2006Ç4
2009Ç4
‐1,5
Euro Bölgesi Perakende Satışları (%, ç/ç)
1994
‐1
2006Ç4
‐40
2006Ç3
‐35
2006Ç2
‐3
2006Ç1
‐2
‐0,5
2005Ç4
0
‐4
2005Ç3
‐3
2005Ç2
‐30
0
‐1
2006Ç3
0,5
‐20 ‐2
2006Ç2
1
2006Ç1
0
‐15 ‐1
‐25
2
2005Ç4
‐10
1,5
3
2005Ç3
0
2005Ç2
5
4
Euro Bölgesi Perakende Satışları (%, ç/ç)
Almanya Perakende Satışları (%, ç/ç)
Fransa Perakende Satışları (%, ç/ç)
16 LİKİDİTE GÖSTERGELERİ ABD Kısa Vadeli Faiz Oranları
LIBOR ve OIS Spreadleri
400
bps
7
350
%
6
300
5
250
4
200
150
3
100
2
50
1
0
USD Spread
GBP Spread
FED Faiz Oranı
3 ay USD Libor
Euro Spread
AUD Spread
3 ay Haz. Bon. Getirisi
3 ay ABCP Getirisi
30.11.2010
30.07.2010
30.03.2010
30.11.2009
30.07.2009
30.03.2009
30.11.2008
30.07.2008
30.03.2008
30.11.2007
30.07.2007
30.11.2010
30.07.2010
30.03.2010
30.11.2009
30.07.2009
30.03.2009
30.11.2008
30.07.2008
30.03.2008
30.11.2007
30.07.2007
30.03.2007
30.03.2007
0
‐50
3 ay USD OIS
İngiltere Kısa Vadeli Faiz Oranları
Euro Bölgesi Kısa Vadeli Faiz Oranları
%
%
8
6
7
5
6
4
5
4
3
3
2
2
1
1
3 ay Euro Libor
3 ay Göst. Haz. Bon. Getirisi
3 ay Euro OIS
BoE Faiz Oranı
3 ay Göst. Haz. Bon. Getirisi
11.09.2010
11.05.2010
11.01.2010
11.09.2009
11.05.2009
11.01.2009
11.09.2008
11.05.2008
11.01.2008
11.09.2007
06.12.2010
06.08.2010
06.04.2010
06.12.2009
06.08.2009
06.04.2009
06.12.2008
06.08.2008
06.04.2008
06.12.2007
06.04.2007
06.08.2007
ECB Faiz Oranı
11.05.2007
0
0
3 ay GBP Libor
3 ay GBP OIS
17 Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar ekonomik.arastirmalar@vakifbank.com.tr
0312‐455 70 87 Serkan Özcan Baş Ekonomist serkan.ozcan@vakifbank.com.tr Cem Eroğlu Kıdemli Ekonomist cem.eroglu@vakifbank.com.tr
Nazan Kılıç Ekonomist nazan.kilic@vakifbank.com.tr
Bilge Özalp Türkarslan Ekonomist bilge.ozalpturkarslan@vakifbank.com.tr
0312‐455 84 88 Zeynep Burcu Çevik Ekonomist zeynepburcu.cevik@vakifbank.com.tr
0312‐455 84 93 Seda Meyveci Ekonomist seda.meyveci@vakifbank.com.tr
Emine Özgü Özen Araştırmacı emineozgu.ozen@vakifbank.com.tr 0312‐455 84 87 Selin Düz Araştırmacı selin.duz@vakifbank.com.tr 0312‐455 84 93 Naime Doğan Araştırmacı naime.dogan@vakifbank.com.tr 0312‐455 84 86 Fatma Özlem Kanbur Araştırmacı fatmaozlem.kanbur@vakifbank.com.tr
Elif Artman Araştırmacı elif.artman@vakifbank.com.tr 0312‐455 84 90 Senem Güder Araştırmacı Senem.guder@vakifbank.com.tr
0312‐455 84 76 Halide Pelin Kaptan Araştırmacı halidepelin.kaptan@vakifbank.com.tr
0312‐455 84 80 0312‐455 84 89 0312‐455 84 85 0312‐455 84 82 0312‐455 84 83 Bu rapor Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. tarafından güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan sağlanan bilgiler kullanılarak hazırlanmıştır. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. bu bilgi ve verilerin doğruluğu hakkında herhangi bir garanti vermemekte ve bu rapor ve içindeki bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak oluşacak zararlardan dolayı sorumluluk kabul etmemektedir. Bu rapor sadece bilgi vermek amacıyla hazırlanmış olup, hiçbir konuda yatırım önerisi olarak yorumlanmamalıdır. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. bu raporda yer alan bilgilerde daha önceden bilgilendirme yapmaksızın kısmen veya tamamen değişiklik yapma hakkına sahiptir. Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar