kitap tanıtımı

bilimname XV, 2008/2, 241-243
KİTAP TANITIMI
A. Vehbi ECER
Yrd. Doç. Dr. , Erciyes Ü. Emekli Öğr. Üyesi
avehbiecer@hotmail.com
Doç. Dr. Abdülhamit Sinanoğlu, Kelam Tarihinde Tanrı Tasavvurları, Ankara 2005,
İslamiyat Yayınları, 300 sayfa.
Kelam Tarihinde Tanrı Tasavvurları adını taşıyan kitap Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyelerinden Doç. Dr. Abdülhamit Sinanoğlu’nun
eseridir. Sinanoğlu Hatay doğumlu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (1993)
mezunu, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde yüksek lisansını
tamamladı (1994). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Kelam Bilim
Dalında doktorasını tamamladı, 2001 yılından beri Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğretim üyeliğine başladı. Halen aynı Fakültede Kelam Bilim
Dalında doçent (2008) olarak çalışmaktadır. Sinanoğlu birçok hakemli dergilerde
makaleleri yayınlanan, birçok sempozyumlarda bildiriler sunan donanımlı ve
gayretli bir bilim adamı. O’nun Kelam Tarihinde Tanrı Tasavvurları adlı kitabını
tanıtmaya çalışacağım.
Kelam Tarihinde Tanrı Tasavvurları, Önsöz, Kaynaklar ve Yöntem Hakkında
Bilgiler, Giriş, dört bölüm, Sonuç ve Değerlendirme ile Kaynaklardan oluşmaktadır.
Yazar Önsöz’de kitabın adında kullanılan Tanrı kelimesine yapılacak itirazlara açıklık
getirmek üzere ilmî, aklî olan şu cümleleri takdire şayan cesaretle yazmaktadır:
“Türkçemizdeki Tanrı kavramının karşılığı olabilecek (en üstün güç) kavramı
değişik toplumlarda değişik kelimelerle ifade edilmeye devam etmektedir. İnsanların
tasavvur ettikleri ya da inandıkları bu kavramın karşılığı Arap dilinde ve bu dille
gönderilmiş olan Kur’an’da Allah kelimesiyle ifade edilmiştir… Türkler Müslüman
olmadan önce de İslâmın getirdiği tek Tanrı inancına benzer bir inanca sahipti, bu
nedenle Müslüman olduktan sonra da bu Tanrı kavramı ile Kur’an’ın Allah kavramını yan yana ve aynı varlığı göstermek üzere kullanmaya devam etmişlerdir…
242
Kitap Tanıtımı
Her kavim bu kavramın (yani Allah’ın) dindeki anlamına uygun olarak, kendi
dillerindeki karşılıklarını kullanmaktadırlar… (sa: 9-10)”
Yöntem ve Kaynaklar Hakkında ve Giriş başlıkları (sa: 11-31) altında Sinanoğlu, araştırmasında kullandığı tekniklerle ve Tanrı kavramının Kur’an’da, İslâm
öncesi Araplarda ve İslâm öncesi Tek Tanrı inanışına sahip Hanif’lerde kullanılışını
açıklar.
İslâm Düşüncesinde Tanrı’nın Varlığı ve Birliğinin Anlam Alanı başlığını taşıyan
Birinci Bölüm’de (sa: 33-83) konu “Kur’an’da ve Hz. Muhammed’in Düşüncesinde
Allah’”, “Kelâm Tarihinde Allah Anlayışları”, “Tanrı’nın Mahiyeti ve Bilinmesi”,
“Tanrı’yı Tanımaya Götüren Deliller”, “Tanrı’nın Birliğinin Anlamı” alt başlıklarını
taşımakta.
İslâm Düşüncesinin Erken Döneminde Tenzihçi ve Teşbihçi Tanrı Tasavvurları
başlığını taşıyan İkinci Bölüm (sa: 85-120) “Tenzihçi ve Teşbihçi Grupların Tanrı
Tasavvurları”, “Benzetmeci Tanrı Anlayışlarının Doğuşu ve Tanrı Tasavvurları” alt
başlıkları ve bölümleri hakkında bilgiler verilmektedir.
Kelâm Tarihinde Tanrı’nın Nitelikleri Hakkında Tartışmalar başlığı altındaki
Üçüncü Bölüm’de (sa: 121-218) Allah’ın zât’ı, sıfatları, vücudu, ne olduğu, nerede
olduğu, eşyaya benzerliği, yaratması, görünmesi… gibi konularda değişik mezheplerin görüşleri ele alınmaktadır.
Kelâmın Gelişme Döneminde Tanrı Tasavvurları Ve Akideleri başlığı altındaki
Dördüncü Bölüm’de (sa: 219-285) Eş’ariye, Matüridiye, Selefiye” mezheplerinde
Tanrı anlayışları ile aralarındaki tartışmalarla ilgili bilgiler verilmektedir.
Eser Sonuç ve Değerlendirme (sa: 287-290) ve Kaynaklar (sa: 291-300) bölümleriyle son bulmaktadır.
Doç. Dr. Sinanoğlu bu eserinde İslâmın doğuş öncesinden başlayarak Müslümanların yaşadığı bütün bölgelerde ortaya çıkan kelâmî (teolojik) akımların
Tanrı’yı algılama, Tanrı’ya inanma, Tanrı’yı tasarlama konularındaki farklılıkları ve
bu farklılıkların dayanaklarını bilimsel yöntem ve tam bir ehliyetle ele almaktadır.
Eserin her bölümü ve her başlığı ayrı bir kitap olabilecek yoğunluğa sahiptir. Ve bu
bakımdan özetini çıkarmak bir makalenin sınırlarına sığmaz. Tarih boyunca Allah’ın
insanlara hulûl (Tanrı ruhunun insanlara girmesi) etmesi, insan şeklinde elli, ayaklı,
başlı… şekilde cisim olması gibi farklı anlayışlara işaret edilmekte, bu görüşleri tenkit
eden bilginlere de yer verilmektedir. Eş’ariye ve özellikle Müslüman Türklerin bağlı
bulundukları Matüridiye mezhebinin bu konulardaki görüşleri delillendirilerek,
aslî kaynaklarına dayalı olarak nakledilmektedir. Ayrıca Sinanoğlu’nun bu görüşleri sadece aktarmadığını ve “… İslâm düşünce tarihine baktığımız zaman Tanrı’yı
Kitap Tanıtımı
243
müşahhas (somut) ifadelerle tasavvur edenlerin, genellikle kültürel alt yapılarının
zayıf, değişik düşünce biçimlerine kapalı insanlar olduğunu, buna karşılık O’nun
mücerret (soyut) kavramlarla tasavvur edenlerin felsefî ve kültürel derinliği olan
kimseler olduklarını fark ederiz (sa: 204)” şeklinde gayet ilmî ve aklî yorumlar da
yaptığını görüyoruz. Son zamanlarda Anadolu insanına propagandası yapılan aklı
kullanmaktan kaçınan Selefîlerin görüşlerinin tutarsız ve geçersiz oluşu (sa:260)
şöyle çürütülür:
“Selefî anlayış uzun süre ağırlığını koruyamamıştır. Çünkü insan zihni Tanrı
hakkında sürekli olarak merak içindedir. Özellikle sonraki Müslümanlarla, İslâm’a
yeni girenlerin bu konudaki merak ve kuşkularını gidermek gerekiyordu. Ayrıca
diğer din teologlarının (ilahiyatçılarının) ve araştırıcılarının Tanrı hakkındaki kötü
itham ve kafa karıştıran sorularına karşı İslâm inanç ilkelerini aklî ve mantıkî yol ve
yöntemlerle cevaplandırmak zorunluluk haline gelince Kur’an’ın açık ve net ifadeleri
baz (temel, taban) alınarak te’viller yapılmaya başlandı.”
Kitabın içinde yer alan konularda Türk Dünyasında en çok inanılan Matüridiye
mezhebi ve bu mezhebin imamı Mehmet el-Matüridî’nin görüşleri ve açıklamalarına
oldukça ağırlıklı bir şekilde yer verildiği görülmektedir.
Kelâm Tarihinde Tanrı Tasavvurları başlıklı bu eserde Yüce Tanrı hakkında
geçmişte ve günümüzde yanlış tasavvurları ve tasavvur biçimlerini bulmakla birlikte,
bunların ehl-i sünnet bilginleri tarafından tenkitlerini ve Tanrı’nın dinimizin ana kaynaklarına göre nasıl tasavvur edilebileceğini ilmî açıklamalarla öğrenmekteyiz.
Eser, Kur’an, Kelâm Tarihi, İslâm Tarihi ve İslâm Mezhepleri tarihinin aslî
kaynaklarına ve günümüzde yapılan yeni araştırmalara dayalı olarak ilmî metotlara
göre hazırlanmış değerli bir kitaptır. Eseri hazırlayan değerli genç bilim adamı Sayın
Doç. Dr. Abdülhamit Sinanoğlu’nu ve eserin basımını sağlayan yayınevini tebrik ile
meraklılarına tavsiye ederim.