İstanbul Üniversitesi, Veteriner Fakültesi

Arap Kısrak ve Aygırlarında M-mod Ekokardiografi Tekniği Kullanılarak Kalp Çapları ve
Miyokardial Kalınlıkların Saptanması
*Tarık BİLAL
*Yücel MERAL
Özet: Bu çalışmada M-mod ekokardiografi tekniği kullanılarak 30 adet arap ırkı yarış atında
kalp yapıları muayene edildi. Halen yarışan arap kısrak (n:15) ve aygırları (n:15) çalışmaya alındı.
M-mod ekokardiografik muayeneler B-mod rehberliğinde 4 standart pozisyonda yapıldı. Sol
ventrikül end-diastolik ve end-sistolik iç çap ile, sol ventrikül arka duvarı miyokardial kalınlık
ölçümleri transduser l, 2, 3 pozisyonlarında; sol atrium, sağ ventrikül ve sol atrium diastolik
açıklığın aort kökü diastolik açıklığına oranı transduser 4 pozisyonunda ölçüldü.
Çalışma sonucunda; arap kısrak ve aygırlarında interventriküler septum ve sol ventrikül arka
duvar miyokardial kalınlıklarında, sol ventrikül internal dimensiyonlarında, sol atrium diastolik çap,
sağ ventrikül diastolik çap ve aort kökü diastolik açıklığı ile sol ventrikül end-diastolik açıklığın
aort kökü diastolik açıklığına oranında istatistiki düzeyde anlamlı bir farklılık saptanamadı. Bu
veriler aynı ırktan canlı ağırlıkları birbirine yakın Arap ırkı yarış atları arasında cinsiyetin kalp
çaplarında ve miyokardial kalınlıklarda farklılığa neden olmadığını göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Arap atı, M-mod ekokardiografi, end-diastolik ve end-sistolik kalp
çapları, miyokardial kalınlık.
Determination of Heart Dimentions and Myocardial Thickness of Arabian Horses
Using the M-Mode Echocardiographic Techniques
Abstract: In this study, the heart structures ( cardiac structures) of 30 arabian racing horses
( 15 male, 15 female) were examined by M mode echocardiography.The M-mode
echocardiographic examinations were performed in 4 standart positions by the guidence of B mode.
Left ventricle enddiastolic and endsystolic inner diameters and left ventricle posterior wall
myocardial thickness were measured in transducer 1, 2, 3 positions. While left atrial diastolic
diameter, right ventricle diastolic diameter and the aortic root diastolic and left atrial diastolic
distance of aort root diastolic distance ration were measured in transducer 4 positions.
The results of this study revealed that in arabian horses no statistical differences were found
interventricular septum, the thickness of the left ventricle posterior wall, left ventricle internal
________________________________________________________________________________
*Ýstanbul Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Ýç Hastalýklar Anabilim Dalý, 34851 Avcýlar Ýstanbul
dimensions, and the ratio of left atrial and right ventricle enddiastolic distance to diastolic aort root
distance.
In conclusion the heart diameters and myocardial thickness of the arabian racing horses
were not different in sex.
Key Words: Arabian horse, M-mode-echocardiography, end-diastolic and end-systolic
diameters, myocardial thicness.
Giriş
Bu güne değin atların kalp hastalıkları tanısında M-mod, 2-D ve Doppler ekokardiografi
teknikleri üzerinde değişik araştırmacılar tarafından çalışmalar yapılmıştır (6, 9, 10, 12, 13).
Atlarda ilk ekokardiografik muayeneler Pipers ve Hamlin (8) tarafından yapılmış, daha
sonraları Lescure ve Olivier (6), mitral kapak ölçümleri üzerinde çalışmıştır. Lescure ve Tamzalı
(7), 140 sağlıklı at kalbi üzerinde ortalama değerleri ortaya koyarak, kullanılabilecek metodlar ile
dinamik ve statik bilgileri yayınlamışlardır. Özellikle dilate kardiomiyopatilerin saptanmasında sol
ventriküler ve atrial dilatasyon ile sol ventrikül hipokinezisinin araştırılması, bu amaçla iç çapların
ve miyokardial kalınlıkların saptanması önerilmektedir (2).
Hipertrofik kardiomiyopatilerde ise sol ventrikül arka duvarı ve interventriküler septum
miyokardial kalınlığının diastolik ve sistolik artışı, asimetrik septal hipertrofide; ön mitral kapak
anormal hareketi, konsentrik miyokardial hipertrofide; sol ventrikül lumeninde daralma, dolayısıyla
iç çapların ölçülmesi gerektiği bildirilmektedir (l, 3, 9).
Bu çalışmada; yarış sezonundaki arap kısrak ve aygırlarında M- mod ekokardiografi tekniği
kullanılarak sol ventrikül internal dimensiyonları, interventriküler septum ve sol ventrikül arka
duvar miyokardial kalınlıkları, sol atrium, sağ ventrikül diastolik dimensiyonları, sol atrium
diastolik açıklığının, aort kökü diastolik açıklığına oranı saptanarak, cinsiyete göre farklılık
araştırıldı.
2
Materyal ve Metot
Bursa - Orhangazi hipodromunda l997-l998 yarış sezonunda yarışa katılan 30 adet arap atı
üzerinde ekokardiografik muayeneler yapılmış olup, materyalin özellikleri Tablo 1' de verilmiştir.
Canlı ağırlık at ve poniler için üretilen ölçü şeriti ( Horse and Pony weighing tape-Dalton supplies
PTY.LTD-Australia) kullanılarak; vucut yüzeyi ise aynı bantla saptanan cidago yüksekliği ve göğüs
çevresine denk gelen kilogram canlı ağırlığın alet kompitürüne entegre edilen formülle
hesaplanması esasına dayanmaktadır.
Tablo 1. Çalışmaya Alınan Arap Atlarının Yaş, Canlı Ağırlık ve Vucud Yüzeyi
Ortalama Değeri (X) İle Standart Sapmaları (Sx)
Yaş (yıl)
Canlı ağırlık (kg)
Vucud yüzeyi (m2)
Grup I
(n:15)
X±Sx
Grup II
(n:15)
X± Sx
5.1±1.7
350±27.7
3.9±0.2
4.3 ± 1.2
356.6±28.4
4.0±0.2
Şekil l. At kalbi için M-mod ekokardiografide kullanılan standart transduser pozisyonlarını
gösterir. Stadler (12)' den alınmıştır.
LV: Sol ventrikül
AO:Aort kökü
LA: Sol atrium
TP l-2-3-4: Transduser pozisyonları
T: Transduser
GD:Göğüs duvarı
2
I.grupta (n:l5) halen yarışan arap kısraklar, II.grupta (n:15) halen yarışan arap aygırları yer
almış olup, her iki grupta normal sabah-akşam antremanlarını yapan ve yarışlara katılan atlardan
yararlanıldı.
Atlarda M-mod ekokardiografik muayeneler "Schimadzu 350-A" model eko yapabilir
ultrasonografi cihazında Vörös ve arkadaşları (13)' nın önerdiği şekilde 3.5 MHz' lik mikrokonveks
transduser kullanılarak yapılmıştır. Kullanılan 3.5 MHz' lik transduserin maksimum açılandırma
derecesi 88, derinlik kapasitesi 24 cm.'dir.
Transduser pozisyonlarının saptanmasında Stadler ve arkadaşları (12)' nın belirttiği
metotlardan yararlanılmış olup, bu pozisyonlar şematize olarak Şekil-1' de ve teorik olarak aşağıda
verilmiştir:
TP-I: M.Papillaris Seviyesi: Transduser ekokardiografik muayene için hazırlanmış sağ 4.
interkostal aralığa ( olecranonun bir el ayası dorsali-rechts kaudal in der langen Achse) yerleştirildi
ve hafifce kaudo-dorsal yönlendirilerek, 350- 10 dereceler arasında orientasyon yapıldı. Bu şekilde
ses dalgaları B-mod görüntüde sol ventrikül her iki M.papillaris' i seviyesinde chordae tendinae' ler
başlangıçının 1 cm. apikaline yönlendirildi.
TP-2: C.Tendinei Seviyesi (mitral kapaklar altı seviyesi): Transduser birinci pozisyonda
tutulurken ses dalgaların B- mod görüntüde interventriküler septuma dik olarak mitral kapaklar
altına yönlendirildi. Bu pozisyonda diastolde chordae tendinei' ler saptandı.
TP-3:Mitral Kapaklar Seviyesi: Ses dalgaları her iki mitral kapak üzerine yönlendirilerek
kapakcıkların yüzüşü, diastolik ve sistolik hareketleri izlenerek alındı.
TP-4:Aort Kökü ve Kapakları Seviyesi: 3. pozisyondaki transduser mümkün olduğu kadar
kraniale yönlendirilip, 10 ile 40 derece arasında açılandırılarak orientasyon sağlandı. Bu şekilde ses
dalgaları aort köküne ve kapakcıklarına (V.semilunaris) yönlendirildi.
Her bir transduser pozisyonunda sol ventrikül internal dimensiyonları ve interventriküler
septum sistolik-diastolik miyokardial kalınlıkları, sol ventrikül arka duvar miyokardial kalınlığının
sistolik ve diastolik ölçümleri uzun eksen TP-1, TP-2 ve TP-3 pozisyonlarında ayrı ayrı alındı. Sol
atrium ve sağ ventrikül diastolik ile aort kökü diastolik çap ölçümleri kısa eksen transduser 4
pozisyonunda yapıldı. Bu pozisyonda sol atrium diastolik (LAd) ve aort kökü diastolik (AOd)
açıklığı ile her iki parametre yüzde oranını (LAd/AOd) saptamak mümkün oldu.
Çalışmada kullanılan 30 adet Arap atının M-mod ölçümleri metod bölümünde belirtilen 4
seviye üzerinden ard arda ikişer kez alınarak her iki ölçümün ortalaması hesaplandı. Gruplar arası
farkların önem kontrolleri Evrim ve arkadaşları ( 4 )' nın bildirdiği şekilde "t" testine göre yapıldı.
2
Bulgular
Bütün atlarda ekokardiografik muayeneler ayakta pozisyonda ve travayda sedasyona gerek
kalmaksızın yapılmış olup, elde edilen ortalama değerler ve standart sapmaları Tablo- 2' de
verilmiştir.
Tablo 2. İnterventriküler Septum (IVS) ve Sol Ventrikül Arka Duvar Miyokardial
Kalınlıkları (LVPW) ile, Sol Ventrikül Diastolik-Sistolik İnternal Dimensiyon (LVID) , Sol
Atrium (LA), Sağ Ventrikül (RV), Aort Kökü Açıklığı Diastolik İç Çapları (AOd), Sol
Atrium Diastolik Açıklığın, Aort Kökü Diastolik Açıklığına Oranı (LAd/AOd).
Kalınlık
Çap
(mm)
IVS-mp
IVS-ct
IVS-mv
LVID-mp
LVID-ct
"
LVID-mv
LVPW-mp
LVPW-ct
LVPW-mv
LAd
RVd
AOd
LAd/AOd (%)
Açıklama:
D: Diastolik
S: Sistolik
Grup I
(n:15)
X±Sx
Grup II
(n:15)
X±Sx
D
S
D
S
D
S
D
26.0±4.88
39.l±4.77
28.4±5.42
42.0±4.78
30.9±4.63
40.2±6.81
71.5±6.47
30.7±3.30
46.2±5.7l
32.4±6.77
45.2±6.41
36.4±3.13
43.2±6.11
71.5±18.09
S
D
S
D
S
D
S
D
S
D
S
28.6±6.52
79.6±12.89
36.9±12.56
115.1±10.38
87.2±9.34
21.5±6.04
29.5±4.14
25.6±5.99
30.3±6.60
14.9±2.23
21.3±4.32
37.6±5.3
64.5±9.9
64.2±6.4
0.6l±0.3
mp: M.papillaris
ct : Chordea tendinei
mv: Mitral valvul
33.6±17.14
77.6±11.12
41.7±14.14
117.9±8.56
91.6±12.73
22.6±8.41
30.2±11.16
22.9±11.47
29.0±12.66
17.1±4.23
21.7±6.85
39.2±6.4
68.5±8.4
66.6±4.2
0.56±0.2
2
İnterventriküler septum sistolik ve diastolik miyokardial kalınlığı aygırlarda kısraklardan her
üç seviyede de daha fazla olup, bu artış istatistiki olarak önemsiz (P>0.05) bulundu.
Sol ventrikül diastolik internal dimensiyon kısrak ve aygırlarda değişmezken, sistolik
dimensiyonun her üç seviyede de aygırlarda kısraklardan fazla olduğu ortaya kondu (P>0.05).
Sol ventrikül arka duvarı miyokardial kalınlığının kısrak ve aygırlarda birbirine yakın
olduğu, istatistiksel olarak önem arz etmediği (P>0.05) saptandı.
Sol atrium ve sağ ventrikül diastolik açıklığının aygırlarda kısraklardan farklı olduğu, ancak
,bu farklılığın istatistiksel düzeyde anlamlı olmadığı (P>0.05) ortaya kondu..
Aort kökü açıklığının aygırlarda kısraklardan farklı olduğu, bu farklılığın istatistiksel önem
arz etmediği ortaya kondu.
Sol atrium diastolik açıklığın, aort kökü diastolik açıklığına yüzde oranı (LAd/AOd-%)
ölçümlerinde; kısraklarda % 0.6l±0.3, aygırlarda % 0.56±0.2 sonuçları elde edilmiş olup, cinsiyete
göre farklılığın istatistiki yönden önem arz etmediği ortaya konmuştur..
Tartışma ve Sonuç
M-mod ekokardiografi tekniği kalbin formu ve boşlukları hakkında bilgi edinme konusunda
güvenli bir kesit tekniği olarak kabul edilmektedir (1,2,3,5,10,11,13). Aynı zamanda, M-mod teknik
ile aksial çapları ve her bir kalp yapısı hakkında bilgi edinmeninde mümkün olduğu, bu teknikle
aksial değerlendirmenin B-mod tekniğe oranla daha güvenli yapılabileceği bildirilmektedir (5).
Bunlardan başka, bir kalp siklusu esnasında hareketli kalp yapılarını incelemeninde mümkün
olduğu saptanmıştır. Transduser 1, 2, 3 pozisyonlarında sol ventrikül iç çapları ve duvar kalınlıkları
yanında, transduser 3 pozisyonunda mitral kapak hareketleri ve sol ventrikül fonksiyonları
değerlendirilmiş, kardiomiyopatilerin klinik tanısında iç çapların ölçülmesi, miyokardial duvar
kalınlıklarının saptanması, amplitüdlerin hesaplanması gibi yönlerden bu tekniğin önemi ortaya
konmuştur (6,7,10,12,13). Transduser 4 pozisyonunda ise.sol atrium diastolik, sağ ventrikül
diastolik, aort kökü diastolik çaplar ile sol atrium diastolik çapın, aort kökü diastolik açıklığına
oranını ölçmek mümkün olmuştur (8,9,ll).
Bu çalışmada; B- mod rehberliğinde yapılan M- mod ekokardiografik muayenelerin kalbin
formu, boşlukları hakkında bilgi temini, dilate ve hipertrofik kardiomiyopatilerin saptanmasında,
anormal mitral kapak hareketleri ve amplitüdleri ile kalp kinetiği hakkında bilgi edinilmesi
yönünden ideal bir teknik olduğu saptandı.
Bu güne değin ingiliz ırkı atlarda sol ventrikül diastolik ve sistolik iç çapları ölçümü
üzerinde değişik araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda farklı değerler saptanmış olup,
farklılığın nedeni olarak ırk, canlı ağırlık ile hizmet gösterilmektedir (2,7,8,9,13). Buna karşın,
2
miyokardial kalınlık ile canlı ağırlık arasında korrelasyon olduğu, ancak, cinsiyete göre bu
değerlerin değişmediği bildirilmektedir (12). Diğer taraftan, bu değerlerin her bir transduser
pozisyonunda farklı olabileceği, hizmetlerine göre sınıflandırılan belli canlı ağırlıkdaki atlarda bu
parametrelerin kıyaslanabileceği bildirilmektedir (1,6,8). Nitekim Rewel (9), kardiyo vaskuler
bozukluğu olmayan bir grup ingiliz atını, yarış ve konkur olarak kullanılan ingiliz atlarıyla
kıyaslayarak kalp çaplarının ve hareketli yapılarının mukayesesini yapmış, aralarındaki farklılıkları
yayınlamıştır. Bu değerler canlı ağırlık yönünden arap ile ingiliz ırkı atlar arasındaki farklılık
nedeniyle burada tartışılmadığı gibi, canlı ağırlık ve ırk yönünden çalışmamız materyaline uygun
atlara ait veriler sağlanamadığından mukayeseleri yapılamamıştır.
Genel olarak atlarda sol atrium diastolünün, aort kökü diastolik açıklığına oranın birden
küçük olması gerektiği bildirilmektedir (1,2,13). .Bu değerin l' den büyük olması sol atrium
diastolik çapının arttığını, pulmoner arter stenozuna belge olacağı, 0.4' den küçük olmasının ise,
aort kökü stenosisine belge olduğu kabul edilmektedir (1). Lescure ve Tamzali (7), ortalama 445
kg. canlı ağırlıktaki ingiliz ırkı atlar üzerinde yaptıkları çalışmalarda bu oranı 0.8, Vorös ve arkadaş
(13)' ları, ortalama 482.3 kg. canlı ağırlıktaki atlar üzerinde yaptıkları çalışmalarda ortalama l.4
olarak saptamışlardır. Bu değer sağlıklı at M-mod traselerinde genellikle 1.0' den daha az olarak
saptanmış, artışının sol atrial genişlemenin (left atrial enlargement) değerlendirilmesinde faydalı bir
parametre olacağı bildirilmiştir (1,2). Yapılan çalışmada bu değeri arap kısraklarda 0.61±0.3,
aygırlarda 0.56±0.2 olarak, yani ingiliz ırkı atlar için verilen normal sınırlar içinde olduğunu
saptandı.
Yarış sezonundaki arap kısrak ve aygırları üzerinde yapılan bu çalışma sonucunda; sol
ventrikül internal dimensiyon, interventriküler septum ve sol ventrikül arka duvar miyokardial
kalınlığının cinsiyete göre değişmediği, canlı ağırlıkları birbirine yakın olduğunda ( Tablo l ) böyle
bir farklılığın ortaya konamayacağı, yarış sezonundaki bu atlarda dilate veya hipertrofik herhangi
bir kardiyomiyopatinin şekillenmediği sonucuna varılmış, ekokardiografi çalışacak araştırmacılara
kaynak oluşturması için bu verileri yayınlama gereği doğmuştur.
Literatür
1 .Bonagura,J.D.,Herring,D.S.(l985): Echocardiography.Prenciples of interpretation.
Small An. Prac. 15, 6,1209-1217
2. Bonagura,J.D., Herring,D.S., Welker,F.(l985): Echocardiography.Veterinary clinics of
North America. Equine Practice l, 311-333
3. Bright,J.M.(l998): Conventional echocardiographic imaging. (Internal medicine and
cardiology). http; www.vet.utk.edu/doppler.html.
4. Evrim,M., Güneş,H. (l994): Biometri Ders Notları. İ.Ü.Vet.Fak.Yay. 31, pp: 13-33.
2
5. Fiegenbaum,H. (l98l): Echocardiography.3.Ed.Philadelphia,Lea Febiger, pp. 43-44
6. Lescure,F.,Olivier,J.L.(l980): L'echocardiograhie chez le cheval:Prac.Vet.Equine, XII,5,
207-212
7. Lescure,F.,Tamzali,J. (l983): L'echocardiographie TM chez le cheval: La technique. Le
Point Vet.,15, 37-45
8. Pippers,F.S.,Hamlin,R.L. (l977): Echocardiography in the Horse. J. Am. Vet. Med.
Assoc. 170, 8l5-8l9
9. Rewel,A. (l99l): Vergleichende Messungen von Herzdimensionen und
Bewegungsmustern bei Warmblut-Sportpferden mit Hilfe der M-Mode Echocardiographie.
Inaugural Diss.Tierarztl.Hochschule.Hannover.116-118, 122-123
l0.Robine,F.(l990): Morphologische und funktionelle Messungen am Herzen von
Warmblutpferden mit Hilfe der Schnittbildechokardiographie.Innaugural Diss. Tierarztl.
Hochschule. Hannover, 65-83
1l.Stadler,P.,
D'Agostino,
U.,Deegen,
E.
(l988):
Methodik
der
Schnittbildechocardiographie beim Pferd. Pferdeheilkunde 4, 161-174
12.Stadler,P., Rewel,A., Deegen,E. (l993): Die M-mode-Echocardiographie bei SDressure-, S-Springpferden und bei untrainierten Pferden. J.Vet.Med.A. 40, 292-306
13.Vörös,K.,Holmes,J.R., Gibbs,C.(l99l): Measurement of cardiac dimensions with two dimensional echocardiography in the living horse. Equine Vet. J. 23, 461-465
2