OSMANLI`DA MODA`NIN BAŞLANGICI
advertisement
Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun OSMANLI’DA MODA’NIN BAŞLANGICI Osmanlı’da moda alışkanlığının başlamasına ilişkin Osmanlı Arşivde bulduğum birkaç belgeyi inceleyerek konuyu analiz etmeye çalışacağım. Üstte kullandığım fotoğraf 1881 tarihine ait olup Paris’de oluşturulan moda algısının ürünü olarak çizilmiş bir resimdir. Üstelik temsili mankenler üzerinde görülen bu elbiseler Osmanlı sarayında tertib edilen Paris modası adı altında tanıtılmıştır. Öncelikle buna ilişkin yedi adet elbise modelini ve üzerine osmanlıca olarak düşülen notları okuyalım ve konuya kaldığımız yerden devam edelim. Arşiv Fon Kodu: TS.MA.d, Gömlek No: 10739, Tarihi: 29 (Z) Zilhicce 1874, Konusu: XIX. asır Osmanlı sarayında takip edilen Paris modasına ait yedi model elbise. (Resimler üzerindeki eski tercümeler bırakılmıştır.) a.g.tt 1 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun İşbu numune parçasının renginin güzel ağır düz kumaşdan bu kuğranın kıyafet ve kutusunun bir kat elbise tanzim olunub kendi elişi nizâm olunsun ve bu kuğranın (veya tuğranın-uzun çarşafvari etek) eteğinde olan rumi elişiler gibi dikilecek entarinin yaka kol ve etklerine dahi işlenilsin ve bu dahi arka eteği uzun önü eteksiz olacak yani sırma işlenecek elbiseden başkası elbiselerin cümlesi arka etekleri uzun önün etekleri olmayacak malum olsun canım. Kuğraların (Tuğraların) biçim ve nizamlarına dikkat olunub tanzim olunacak entarileri güzel diksun (diksin). 2 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun 3 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun İş bu numune laciverdi parçanın renginde düz güzel kumaşdan bu kuğranın kıyafet ve ve kutusunda olarak dikişi nizamlı bir kat elbise dikilecek nizamlı kendisinin elişi olacak bunun dahi arka atkı uzun önün eteği kısa yani önü eteksiz olsun. 4 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Sağ taraf: Açkarnare kumaş burokomde biçilüb dikilecektir. Arka etek arşun-i beş on etek arşun-i ve dört. Sol taraf: Laciverdi kadife bu resim aynı biçsün. Arka etek arşun-i beş on etek arşun-i ve dört. 5 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun 6 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun İşbu sarı parçanın renginde olarak güzel sarı atlas ile bu kuğranın (tuğraların) kutusu ve kıyafetinde bir kat elbise dikilecek nizamı dahi kendisinden olacak numune entari iki eteklidir. Bunun arka ateği olsun da önü etek istemez. Yani yalnız arka etekli önünü kısa olsun nizamı harici çirkin olmayub güzel olsun. 7 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Hû Bu numune penbe parçanın renginde güzel atlas ile bu kuğranın (tuğranın) kutu ve kapağında olarak bir kat elbise dahi tanzim olunsun. Bununda yalnız arka eteği uzun olduğu halde ön eteksiz olacaktır. Nizamı dahi kensisinin elişi olsun. Sarayın “modayı takibe alması” “Lale Devri” olarak bilinen dönemin sonrasında başlamıştır denilebir. Zira Lale Devri olarak bilinen dönem zevk ve eğlence dönemi olarak tarihe geçmiştir. Lehv ü lub’iyyat da denilen boş işlerle uğraşma hep bu dönemin eseridir. Halkın büyük çoğunluğu zor durumdayken bazı saray erkânının debdebeli yaşamı halk arasında da huzurluğu neden olmuştur. Buna rağmen günümüzün tabiriyle bir burjuva kesimi oluşmaya başlamıştır. Zamanla Türk gibi değil batılı gibi giyinmenin adı moda olmuştur. 8 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Saray modayı takip eder de halk geri kalır mı moda denilen kültür asimilasyonun etkisiyle oluşan sosyete topluluğu da Paris modasını takip etmeye orada moda diye çıkan ürünleri almaya başlamıştır. Her ne kadar başlangıçda bunların gayr-i müslim teba hanımlarından oluştuğu görülse de zamanla etkileşim sonucu yayılma eğilimi göstermiştir. Bu durum cemiyetin geçmişten gelen tüm ananevi alışkanlıklarını ters yüz edercesine bütün yaşamı etkilemiştir. 1909’dan sonra İstanbul’da moda diye bazı ailelerin çocuklarına şapka giydirdikleritaktırdıkları belirtilerek o zaman bu durum dinen sakıncalı bulunmuştur. Cumhuriyet döneminde bu husus çok şiddetli tartışmalar yaşanmasına da sebep olmuştur.1 Der-saadet’de ekser kimseler çocuklarına modadır deyu şabka giydirdikleri rey-ül-ayn müşâhâde olmakda ve bu ise katiyyen (kesinlikle) ve katıbeten (bütünüyle) ahkâm-ı şer’ ve diyânete muhalif ve ahlak ve adab ve adat-ı İslâmiyyeye mugayir (aykırı) görünmesine mebni seniyye-i taklidinin kerehati (dine uymaması) edille-i şer’iye (şer’i deliller) ile sabit bulunmuş olmağla ahval-i ma’ruza-i mekruha-i memnu’anın önü alınması ma’ruzdur.2 Bunun öncesinde halkın kendine göre bir ananevi giyim şekli olduğu malum olmakla birlikte resmi görevlilerin kendilerine özgü bir giyim şekli bulunmaktaydı. Mesela bunlardan rütbe sahibi olanların diğerlerinden ayrılması için onların pantalonlarına simli şeritler yapıştırılırdı. Bazen de askerlere benzemek için onların giyim şekillerini taklit etmeye çalışanlarda çıkmaktaydı. Elbette bu durumda olanlar tesbit edilerek olumsuz durumun önüne geçilmeye çalışılmıştır. İstanbul’un diğer yerelere göre kalabalık olan Galata Köprüsü, Galata ve Beyoğlu gibi yerlerinde üst-başları pejmurde bir şekilde dilencilik yapanlarda durumları incelenerek zaruri halleri dışında insanları zorlayarak dilenenler bundan men edilmeye çalışılmıştır. İşte genel olarak durum böyle iken moda denilen tüketim akımı veya alışkanlığı mimariden, ev eşyalarına, mutfak eşyalarına, yemek yeme tarzına kadar batılı kültürün etkisi altına girilmesinin önünü açmıştır. 1911 yılında merkezi İzmir olmak üzere 15bin altın sermaye ile her türlü manifatura ve moda ürününün satılması için bir şirket kurulmuştur. Şirketin sözleşmesi Ticaret ve Nafia Nazırı ile Sadr-ı Azam tarafından imzalanmıştır. Şirketin ismi “Büyük Şark Manifatura Moda ve Tuhafiye Mağazaları Anonim Şirketi” olarak belirlenmiş olmasına karşın şirket kurucuların ismine yer verilmemiştir. Ana şirket olarak yabancı bir işletme (Menvenis Şirketi) görülmektedir. Dava 1 https://muratdursuntosun.wordpress.com/2016/04/07/turkiyede-sapka-kullanimiyla-ilgili-tarihisurecin-arsiv-belgeleriyle-analizi/ 2 https://muratdursuntosun.wordpress.com/2016/03/31/cami-mescid-ve-kutuphanelerde-bulunankuran-i-kerimler-rahlelerin-durumu-yabancilarin-camileri-ziyaretinde-karsilasilan-sorunlar-ile-digerbazi-hususlar-hakkinda-1902-tarihinde-yapilan-bir-d/ 9 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun vekili olarak şirketin kuruluşunu takip eden kişi de (İzmir’de mukim dava vekili Errahbano ) gayr-i müslim bir teba’dır. Bu moda furyası toplumun tüketim alışkanlıklarını da etkilemiştir hiç şüphesiz. Aradan beş-altı sene geçince dünyadaki moda defilelerini takip edenler çoğalmıştır. Viyana’daki moda sergisi için özel izinle yurtdışına moda fuarına giden bayanların durumu buna örnektir. Üstelik tarih de çok manidardır. 1917 yılı bizim açımızdan daha Birinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği bir yıldır. 11 cephede yapılan savaşlar neticesi kaybedilen topraklar ve bu uğurda şehit olan onbinlerce can, yoksulluk başımızda iken İstanbul’da yaşayan gayr-i müslim bayanlar moda sevdasına düşmüşlerdir. Ama çok daha önceleri saray hanımları için sipariş edilen modelleri görünce aslında çok önce işin boyut kazanmış olduğu anlaşılmaktadır. Belgelerin okunmasındaki yardımlarından dolayı Osmanlıca Tarih Edebiyat Grubu üyelerinden Hüseyin Dağ, Zafer Şık, Mehmet Kahramanoğlu, Abdülkerin Satuk Buğra Karahan, Süleyman Köse, Mustafa Dönmez, Ersin Üçdemir, Mahire Yazar Kiremitçi, Şule İyigönül Atasagun, Tuba Uyar ve Rümeysa Odabaş’a çok teşekkür ederim. Saygılarımla, Murat Dursun Tosun muratdursuntosun@wordpress.com Arşiv Fon Kodu: İ..DH.. Dosya No: 5, Gömlek No: 204, Tarihi: 21 (N) Ramazan 1255 (28 Kasım 1839), Konusu: Rütbe sahiplerinin pantalon şeridleri için nümunelerin takdimi. Seniyyü’l-himemâ kerimü’ş-şiyemâ devletlü, inayetlü, atufetlü oğlum efendim hazretleri 10 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Ma’lum-ı samileri buyurulduğu üzere rütbe-i seniyye ashabının resmi pantalonları yanlarına sırmalı şerid yapışdırılması hususuna irade-i isabet ifade-i hazret-i şehr-i yâri müteallik buyrulmuş olduğundan keyfiyetin iktiza edenlere bildirilmesi râhe zîb-i izâz olan bir kıt’a tezkire-i behiyyelerinde iş’ar ve ihtar buyurulduğuna ve rütbe-i merkûme elbise-i mahsusasına ve ashabının derece ve raddesine göre nümunelerinin tanzimi izzetlü teşrifati beğ bendelerine tenbih ve sipariş olunduğuna binaen vükelâ-yı feham ve vüzerâ-yı a’zam hazretlerinden maada ashab-ı rütbe pantalonları şeritlerinin birer kıt’a numuneleri mir-i muma-ileyh bendeleri marifetiyle tanzim olunmuş olduğundan manzur-ı meal-i mevfur cenâbı cihanbani buyrulmak ve rehin-i tensib-i ali buyurulur ise ol-vechile tanzim ettirilmek üzere leffen irsali irsal-i su-yi valaları kılındığı ve müşarün-ileyhim hazerâtı pantalonları şeritleri dahi derdest imal bulunduğundan anlar dahi ba’dehu arz ve takdim olunacağı beyanıyla tezkire-i senâveri terkimine ibtidar olundu, efendim. Ma’ruz-i çaker-i kemineleridir ki, Reside-i dest-i tekrim olan işbu tezkire-i seniyye-i asâfâneleriyle zikr olunan numuneler mübarek ve mes’ud hâk-i pây-i hümâyûn hazret-i mülükâneye arz ve takdim birle meşmul-i nazar şevket-eser-i cenâb-ı cihanbâni buyrulmuştur. Zikr olunan numuneler eğerci güzel resimde yapdırılmış ise de biraz hafifce düşmüş olduğundan bunlardan daha biraz farklıca ve gösterişlice olmak üzere tekrar nümunelerinin tanzim ve takdim olunması hususuna emr ü irade-i seniyye-i hazret-i mülükâne şeref-rîz-i sudur buyrulmuş ve mezkûr numuneler yine iade kılınmış olmakla ol-babda emr ü ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Arşiv Fon Kodu: A.}MKT.MHM. Dosya No: 188, Gömlek No: 15, Tarihi: 27 (Z) Zilhicce 1276 (16 Temmuz 1860), Konusu: Şapkalarına asker alameti takanlar veya elbiselerini asker elbisesine bentezip kılıç kuşananların yakalanıp cezalandırılmaları. 11 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Serasker Paşa Hazretlerine Asakir-i şâhânenin fesleri üzerinde bulunan tepeliği bazı kesan takmakda ve elbise-i askeriye iktisa ile (askeri elbise giyerek) şurada burada uygunsuz hareket etmekde olduklarından askerlikle alakası olmayanlardan feslerine alemet-i askeriye vaz’ eyleyenler (takanlar) veyahud elbiselerini zabitan elbiselerine tatbik (benzeterek) ederek bellerine kılıç kuşananlar her kim olur ise olsun tutulub icabı icra olunması hakkında olan tezkire-i âlîye sipehdârilerine arz ve takdimini mutazammın tezkire-i senâveri hamişine muharrer irade-i seniyye-i cenâb-ı padişâhi manzur-ı devletleri buyrulmak üzere leffen irsal kılınmış olmağla ber-mantuk irade-i seniyye iktiza idenlere taraf-ı devletlerinden icra-yı tenbihat ile tezkire-i mezkûrenin iade buyrulması babında irade efendimindir. Zabtiye müşirine bildirilmesi lazım değil mi Arşiv Fon Kodu: A.}MKT.NZD. Dosya No: 379, Gömlek No: 85, Tarihi: 17 (Ca) Cemaziye’l-evvel 1278 (20 Kasım 1861), Konusu: Yeniköprü üzerinde Beyoğlu ve Galata'da İslam milletine yakışmayacak kılık ve kıyafette dilenenlerin menedilmesi. Zabtiyeye tezkire-i samiye Cisr-i cedid üzerinde millet-i İslâmiyenin şeref ve şanına nakıse getürecek kıyafet ve suretde bir takım sâile (dilenci) tecemmu iderek (toplanarak) ahşamlara kadar gelüb geçenleri iz’ac (rahatsız) ve bi-huzur (huzursuz) etmekde oldukları misillü yine bu takımdan bazı kesanın dahi Galata ve Beyoğlu’nda gezüb dolaşarak envai iz’âcâne tasaddi (rahatsızlık ve baskı) etmekde bulundukları meşhud ve mesmu’ (görülmüş ve işitilmiş) olub malum-ı vâlâları olduğu üzere gerek sailenin (dilencilerin) bir nev’i var ki sahihen fakir ve muhtaçdır onlar hakkında bir şey denilmek istenilmez ise de mebhus-ün anh (bahsedilmiş) olan sâilenin (dilencilerin) ekseri kanaatsız ve sabırsız adamlar olarak geçinecekleri olsa bile züll-i su’âli kendilerine sermaye itmiş olduklarına ve bunların şu hal ile öyle güzergâh-ı nas olan yerlerde gezüb durmaları münasib şey olmadığına mebni o makulelerin ba’de-ezin (bundan sonra) cisr-i mezkûrede durdurulmaması ve Galata ve Beyoğlu tarafında dahi mehma emken (olabildiğince) gezdirilmemesi zımnında iktiza idenlere tenbihat-ı mezkûre icrası menut-ı himmet-i behiyyeleridir. 12 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Arşiv Fon Kodu: A.}DVN.MKL. Dosya No: 51, Gömlek No: 23, Konusu: 18 (R) Rebiü’lahir 1329 (18 Nisan 1911), Konusu: Merkezi İzmir olmak ve hariçde de şubeler açabilmek üzere kurulan Büyük Şark Manifatura, Moda ve Tuhafiye Mağazaları Anonim Şirketi'nin dahili nizamnamesi ile konu hakkındaki Ticaret ve Nafia Nezareti tezkiresi. Hû “Büyük Şark Manifatura Moda ve Tuhafiye Mağazaları Anonim Şirketi” nizamname-i dahilisidir. Birinci Fasıl Şirketin teşkili ve maksadı ve ismi ve merkezi beyanındadır. Birinci madde: Şirket namına hareket eden zirde muharrerü’l-imza ile tertib ve ihracı zirde kararlaştırılan hisseler ashabı beyninde bir Osmanlı Anonim Şirketi teşkil olunmuştur. İkinci madde: Şirketin ünvanı “Büyük Şark Manifatura Moda ve Tuhafiye Mağazaları Anonim Şirketi” olacak ve tabiiyeti sıfatıyla Devlet-i Âlîyyenin kavânin ve tanzimat-ı haliye ve müstakbelesine tabi bulunacaktır. Üçüncü madde: Şirketin merkezi İzmir olacak ve memâlik-i Osmanîyenin sair bir mahallinde veya memâlik-i ecnebiyede (İzmir’in haricinde) dahi şu’beleri bulunabilecektir. 13 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Dördüncü madde: Şirketin müddeti bazı esbabdan dolayı fesh veya müddet-i temdid kılınmak gibi bir hal vuku’a gelmedikçe kırk seneden ibaret olacaktır. Beşinci madde: Şirketin maksadı her nevi’ manifatura mallarıyla eşya-yı nefise ve modaya tabi eşyanın ve meclis-i idarenin, şirketin ticaretgahına idhaline karar verdiği eşya ve emtianın ahz ve i’tasıyla sair umur-ı ticariyeden ibarettir. İkinci Fasıl Semaye-i Şirket – Hisse Senedatı- Hisse Senedatı Bedelinin Tesviyesi Altıncı madde: Şirketin sermayesi on beş bin liradan ibaret olub beheri beşer altun kıymetinde üç bin hisseye münkasımdır (bölünmüştür). Hey’et-i umumiyenin işbu sermayeyi misli derecesine kadar tezyid etmeğe selahiyeti olacaktır. Yedinci madde: Şirketin sermayesinin tamamı imza ve yüzde onu istihsal olundukdan sonra suret-i katiyede teşekkül etmiş add olunacak ve hissedar yazılanlara te’diye ittikleri takasidi mübeyyin muvakkat senedat virilecek ve sermayenin nısfının te’diyesinde ashabı yedinde bulunan senedat-ı muvakkata senedat-ı asliyeye tahvil edilecektir. Şirketin hisse senedatının bir tarafı Türkçe ve diğer tarafı Fransızca veya sair lisanlarla tanzim olunacaktır. Sermayenin baki kalan yüzde doksanı şirketin ihtiyacatına göre meclis-i idarenin kararıyla İzmir ve saire lazım gelen mahallerde elsine-i muhtelifede (değişik lisanlarda) çıkan resmi ve gayr-i resmi gazetelerle la-akıl otuz bir gün evvel ilan-ı keyfiyet olunarak mutalebe olunacaktır. Kable’lihraç hisse senedatından iki adedi li-ecli’t-tasdik ticaret ve nafia nezaretine takdim olunacaktır. Sekizinci madde: Hisselerinin nısfı te’diye olununcaya (ödeninceye) değin senedat ashabının ismine muharrer (nama yazılı) olacak ve bedelinin yüzde onu te’diye olunmadıkça kabil-i havale ve füruht olamayacaktır. Ve bunların havale ve füruhtu şirketin defterine kayd edilerek ziri bayi ile müşteri müdiranından biri tarafından imza olunmakla icra olunacak ve keyfiyet-i havale ve füruhtu senedde dahi zikr ve işaret kılınacaktır. Bedelin nısfı te’diye olunduktan sonra senedat hamiline aid olmak üzere muharrer (yazılı) bulunacaktır. Dokuzuncu madde: Hisse senetleri şirket nazarında kabil-i inkınizam değildir ve şirket her hisse içün bir sahib tanur ve hissedarın varis veya dâ’inleri (borçluları) hiç bir vesile ile şirketin emval ve emlakının taht-ı hacze vaz’ını taleb edemez ve şirketin umur-ı idaresine hiçbir vechile müdahale idaremiz ve istifa-yı hukuk içün şirketin sene-i muhasebe defatiri ile hey’et-i umumiyenin kararını kabule mecburdurlar. Onuncu madde: Evkat-ı mu’ayyenede takasiti te’diye olunmayan hisse senedatının sahiblerinden te’hirât-ı vakı’adan dolayı ihtar-ı keyfiyete hacet kalmaksızın taksitin hululü gününden i’tibaren senevi yüzde altı hesabıyla faiz ahz olunacaktır. Onbirinci madde: Şirketin taksitleri vaktiyle te’diye edilmeyen senedat ashabı aleyhine ikamei deavi etmeğe ve hisseleri satmağa selahiyeti olacaktır. Ve bu makule satımı lazım gelen hisse senedatının numeroları gazeteler ma’rifetiye neşr ve ilan olunacak tarih-i ilanından onbeş gün… Belgelerin geri kalanını yazmadan göz gezdirdim ve tamamen şirketin işleyişiyle ilgili maddeler olduğunu gördüm. Bu nedenle ana konumuzla çok ilgisi olmadığından diğer bölümlerini yazmadım. 14 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun 15 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Fi 11 Rebiü’l-ahir Sene (1)329 ve fi 28 Mart Sene (1)327 (11 Nisan 1911) Menvenis Şirketi İzmir’de mukim dava vekili Errahbano Kırkdört maddeden ibaret bulunan işbu Osmanlı Anonim Şirketi nizamname-i dahilisi aynen defter-i mahsusata kayd ve tescil olunmakla tasdik kılındı. Sadr-ı Azam ve Nafia ve Ticaret Nazırı Vekili 16 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Hû Ticaret ve Nafia Nezareti Ticaret İdare-i Umumiyesi Huzur-ı Sami-i Cenâb-ı Sadâret-penâhiye Hülasa: Büyük Şark Manifatura Moda ve Tuhafiye Mağazaları Anonim Şirketi namıyla teşkil edilen şirket nizamname-i dahilisinden bir nüsha-i müseccelesinin takdim kılındığına dair. Ma’ruz-i çaker-i kemineleridir, Fi 27 Mart Sene (1)327 tarih ve kırk numerolu tezkire-i samiye-i cenâb-ı sadâretpenâhileri cevabıdır. Merkezi İzmir’de olarak her nevi manifatura ve eşya-yı nefîse (beğenilen eşya) ve müsveddeye tabi emtia füruht etmek (satmak) üzere kırk sene müddet ve onbeşbin Osmanlı Altunu sermaye ile “Büyük Şark Manifatura Moda ve Tuhafiye” Mağazaları Anonim Şirketi namıyla teşkil edilen şirket nizamname-i dahilisinden iki nüsha Der-saadet mukavelat muharrerat kalemine tescil ettirilerek birisi müesseselere tesyir ve diğeri de ale’l-usul divan-ı hümayun kaleminde hıfz olunmak üzere leffen takdim kılınmış olmakla ol-babda emr ü ferman hazret-i veliyyül emrindir. Fi 18 Rebiü’l-ahir Sene 1329 ve fi 5 Nisan Sene (1)327 (18 Nisan 1911) Ticaret ve Nafia Nazırı Vekili Namına Ticaret Müdir-i Umimiyyesi Bende Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 3878, Gömlek No: 290791, Tarihi: 09 (R) Rebiü’l-ahir 1329 (9 Nisan 1911), Konusu: Merkezi İzmir'de olarak her çeşit manifatura, eşya-yı nefise ve modaya tabi emtia füruht etmek üzere Büyük Şark Manifatura Moda ve Tuhafiye Mağazaları Anonim Şirketi namıyla ve kırk sene müddet ve on beşbin Osmanlı altını sermaye ile bir şirket teşkili. (Nafia) 17 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Hû Daire-i Sadaret Tahrirat Kalemi Ticaret ve Nafia Nezareti Vekâlet-i Celilesi Canib-i Âlîsine Fi 8 Rebiü’l-ahir Sene (1)329 ve fi 26 Mart Sene (1)326 (8 Nisan 1911) Merkezi İzmir’de olarak her nevi manifatura ve eşya-yı nefise ve modaya tabi emtia füruht etmek (satmak) üzere ve Büyük Şark Manifatura Moda ve Tuhafiye Mağazaları Anonim Şirketi namıyla ve kırk sene müdddet ve onbeşbin Osmanlu Altunu sermaye ile bir şirket teşkili hususuna 25 Kanun-i-sâni Sene (1)326 tarihli ve 217 numerolu tezkire-i aliyye-i asafâneleri üzerine Şûrâ-yı Devlet ve Meclis-i Vükela kararıyla bi’l-istizan irade-i seniyye-i cenâb-ı padişâhi şeref müteallik buyurularak mezkûr şirket nizamnamesinin divan-ı hümâyûn dairesi müdiriyetinden musaddak sureti leffen savb-ı âlî-i fehimelerine tesyar kılınmakla ifa-yı muktezası babında. Arşiv Fon Kodu: DH.EUM.SSM. Dosya No: 15, Gömlek No: 36, Tarihi: 01 Ra 1336 (15 Aralık 1917), Konusu: Moda sergisi için Dersaadet'den Viyana'ya gidecek olan on ecnebi kadın için gerekli muamelenin yapılabilmesi maksadıyla beyanname verildiği. (fotoğrafların bazıları çıkmış ve kaybolmuştur) 18 Osmanlı’da Moda’nın Maşlangıcı Murat Dursun Tosun Hû Avusturya ve Macaristan Devletinin Der-saadet Sefareti Askere Pasaport Merkez Müdiriyet-i Âlîyesine Bâlâya (yukarıya) fotoğrafı mevzu’ Avusturya Macaristan Devleti teba’sından ve moda sergisi müesseselerinden Madam Verel Krismi Hanım ve Roza Tosinger ve Raşel Kofr ve Karolina Şimatos ve Sofi Konrat ve Mari Layteni ve Harimleya Kemr ve Madam Mari Herçifa ve Tereza Retekad ve Emacirnan Balkala Terenya Viyana’ya avdet edeceklerinden iktizayı muamelenin ifası zımnında işbu beyanname i’ta kılındı. Fi 15 Kanun-i-evvel Sene (1)333 (15 Aralık 1917) (İsimler yanlış okunmuş olabilir ama burada isimlerden ziyade olgu önemlidir) 19
