Libya

Libya
Doğal Taş
Sektörü
ÜLKE RAPORU
Ahmet Barış ÜNEL
LİBYA GENEL BİLGİLER
Libya; Akdeniz kıyısında, doğusunda Mısır, batısında Cezayir ve Tunus, güneyinde Nijer ve
Çad, güneydoğusunda Sudan ile komşu olan bir Kuzey Afrika ülkesidir.
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Ülkenin adı olan 'Libya', eski Mısırlıların Nil'in batısında yaşayan Berberiler için kullandıkları
Lebu sözcüğünden gelmektedir. Sözcük eski Yunanca'ya 'Libya' olarak geçmiştir. Eski resmi
adı Libya Sosyalist Halk Cumhuriyeti olan ülke 2011 yılında yaşanan iç savaşla Kaddafi'nin
öldürülerek iktidardan düşürülmesinden sonra önce adını sadece Libya olarak kullanmış, 2013
Ocak ayında ise Libya Devleti adını almıştır.
1
Tablo 1. Libya Genel Bilgiler
Resmi Adı
Başkenti
Resmi dil(ler)
Din
Konuşulan diller
Milliyet
Yönetim biçimi
Genel Ulusal Kongre Başkanı
Başbakan
Yüzölçümü
Nüfus
GSYİH (SAGP)
Enflasyon
Para birimi
Zaman dilimi
Trafik akışı
İnternet TLD
Telefon kodu
Kaynak: EIU Country Report, 2014
Libya Devleti
Trablus
Arapça
Sünni-Müslüman %97, diğer %3
Arapça ve Berberice
Libyalı
Üniter geçici parlamenter cumhuriyet
Nuri Ebusehmen
Abdullah el-Sani
1.759.541 km2 (17.)
6.244.174 (2014 tahmini)
Toplam: 73,6 milyar $ (2013)
Kişi başına düşen gelir: 11.300 $ (2013)
Büyüme hızı: % -5,1 (2013)
% 3,2 (2013)
Libya dinarı (LYD) 1$ = 1,263 LYD
EET (UTC +2)
Sağ
.ly
218
LİBYA GENEL EKONOMİK DURUM
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Libya ekonomisini bir hidrokarbon ekonomisi olarak adlandırmak mümkündür. Libya
ekonomisi enerji sektörü temeline dayanmakta, bu sektör ihracat gelirlerinin tamamına
yakınını, gayrisafi yurtiçi hasılanın (GSYH) yaklaşık üçte ikisini ve hükümet gelirlerinin
yaklaşık beşte dördünü oluşturmaktadır. Düşük nüfus ve yüksek enerji sektörü geliri
sayesinde Libya, kişi başına gelir temelli Dünya Bankası sınıflandırmasında yüksek orta
gelirli ülkeler gurubunda yer almaktadır.
Libya’da tarım sektörünün GSMH içindeki payı %3’ü geçmemektedir. Tarım Akdeniz
kıyısında ve geleneksel yöntemlerle yapılmaktadır. Ülke genelinde görülen çölleşme tarımsal
üretimi olumsuz etkilemekte ve üretim maliyetlerini arttırmaktadır. Petrol dışında oldukça
sınırlı seviyede olan sanayi üretimi petrol ürünleri, demir ve çelik, gıda, çimento ve inşaat
malzemeleri alanlarında yoğunlaşmıştır.
Libya’nın ihracatı %98 oranında petrol, doğalgaz ve türevlerinden oluşmaktadır. Libya
petrolü, sülfür oranının düşüklüğü nedeniyle sahip olduğu yüksek kalite (brent) ve ülkenin
Batı pazarlarına coğrafi yakınlığı sayesinde Avrupa ülkelerine çok cazip gelmiş, bu sayede en
yüksek fiyattan alıcı bulabilmiştir. İthalattaki en önemli kalemler ise makine-teçhizat, yarı
mamuller, gıda ürünleri, ulaşım araç-gereçleri ve çeşitli tüketim mallarıdır.
Tüm hizmetlerin devlet tarafından yürütüldüğü Libya’da, 2007’den itibaren az sayıda da olsa
özelleştirmeler gerçekleştirilmiştir. Özellikle bankacılık sektöründe yabancı yatırım
çekilmeye çalışılmış, bu politika neticesinde 2007 ve 2008’de 5 kamu bankasının ikisi
yabancı yatırımcılarca satın alınmıştır. Kalan üç bankanın ikisi ilerde özelleştirilmek üzere tek
2
çatıda birleştirilmiştir. 2010 yılından itibaren yabancı bankaların ülkede faaliyet göstermesine
izin verilmiştir.
Ayrıca, ekonomik çeşitliliğin yaratılamaması, beraberinde işsizlik oranının da yüksek
düzeylerde seyretmeye devam etmesine yol açmıştır. Hidrokarbon sektörünün gelirlerin çok
büyük bir kısmını oluşturmasına karşın, işgücünün yalnızca % 3’lük bir bölümünü istihdam
ettiği ülkede, gizli işsizlik de dikkate alındığında işsizlik oranının % 30 civarında olması
halkın memnuniyetsizliğini arttıran unsurlardan olmuştur.
Kendi öz kaynaklarıyla altyapı oluşturmak için bir kalkınma hamlesi programı yürürlüğe
koyan, altyapı kalkınma programı kapsamında önümüzdeki birkaç yıl için 150 milyar dolarlık
bütçe ayıran, yoğun konut inşası, demiryolu projesi, yeni Trablus havalimanı, Bingazi
havalimanı, Trablus üçüncü çevreyolu, petrol ve gaz projeleri, limanların geliştirilmesi planı,
üniversitelerin fiziki olarak yeniden yapılandırılması gibi önemli projelere, ülkede siyasi ve
ekonomik istikrarın sağlanamaması nedeniyle henüz başlanamamıştır.
Tablo 2. GSYH’nin Sektörlere Göre Dağılımı
2010a
2011a
2012b
2009a
Tarım
2,9
2,6
2,1
1,8
Sanayi
71,2
74,2
50,6
48,1
Hizmetler
27,5
24,6
49,3
50,2
Kaynak: EIU Country Forecast Report, 2014
2013b
2,3
58,9
38,8
2014c
2,4
56,3
41,4
2015c
2,0
49,7
48,2
2016c
1,8
46,5
51,6
Libya Ekonomisinin Temel Yapısa l Özellikleri
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Vandewalle ve Castel (2011) tarafından vurgulandığı gibi, Libya’da ekonomik, sosyal ve
siyasal kurumların tahrip edilmiş olması, ekonomisini yeniden yapılandırması önündeki en
önemli engeli oluşturmaktadır. Ekonomik yapıdaki dönüşüm her şeyden önce ekonominin
devletçi yapısının dönüştürülmesi ile başlayacaktır. Bu adım ekonominin işleyişindeki
etkinlik ve verimliliğin sağlanmasının ön koşulunu oluşturmaktadır. Ekonominin
çeşitlendirilmesi, enerji sektörü dışında kalan sektörlerin yenilenmesini ve/veya yeniden
yaratılmasını gerektirmektedir. Bu süreç yüksek oranlı ulusal ve yabancı yatırımları ve bu
yatırımların finansmanı için yüksek yurtiçi ve yabancı tasarruflara ihtiyaç doğuracaktır. Libya
ekonominsin en önemli sorunlarından birisi genç nüfusuna istihdam yaratmaktır. Ekonomik
yapıdaki dönüşüm, istihdam yaratacak bir ekonomik yapının oluşturulması yönünde
olmalıdır. Tüm bu dönüşüm ise, istikrarlı bir politik sistemin ve yasal ve kurumsal yapının
hızla oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır. İç savaşın yarattığı sosyal bölünmüşlük, aslında
temelinde ekonomik bölünmüşlüğü de barındırmaktadır. Bu ise, sözü edilen ve toplumsal
dönüşüm
şemsiye
altında
toplayabileceğimiz
reformların
gerçekleştirilmesini
zorlaştırmaktadır.
Libya ekonomisi ile ilgili sağlıklı ve zamanlı veri elde etmek olanağı oldukça sınırlıdır.
Birçok veri tahmin niteliğindedir. Buradaki analiz Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu ve
Amerika Birleşik Devletleri Merkezi Haber Alma Teşkilatı verilerine dayanmaktadır. Ama bu
veri kaynaklarının verileri de çoğu kez birbirleriyle örtüşmemektedir. Bu durumda Dünya
Bankası verileri esas alınmıştır. Analiz dönemi olarak 2005 yılı başlangıç alındı ve veri elde
edilebilen yıla kadar yakın zaman kapsandı. Tablo 3, 2005 - 2009 dönemi için Libya
GSYH’sine ilişkin çeşitli büyüklükleri yansıtmaktadır. Küresel ekonomideki konjonktürel
dalgalanmalar enerji fiyatları yoluyla Libya GSYİH’sine yansımakta ve Libya GSYH’sinin
3
büyük istikrarsızlık göstermesine neden olmaktadır. Bu ise kişi başına gelirde ve böylece
Libyalıların ekonomik refahlarında dalgalanmalara yol açmaktadır.
Tablo 3. GSYH’ye İlişkin Büyüklükler
GSYH (Cari ABD $)
GSYH Büyüme Hızı (Yıllık %)
Kişi Başına GSYH (Cari ABD $)
2005
44
9,9
7.626
2006
56,5
5,9
9.584
2007
71,8
6
11.921
2008
93,2
3,8
15.120
2009
62,4
2,1
9.995
Kaynak: http://databank.worldbank.org
Tablo 4. Temel Ekonomik Göstergeler
2010a
2011a
2012b
2013b
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
GSYİH (milyon $)
68.948
32.310
70.160
54.382
(nominal)
Reel GSYİH Büyüme
4,3
-61,4
92,1
-2,3
(%)
Kişi başına GSYİH ($)
(Satın alma gücü
20.390b 7.950b
15.420
15.160
paritesine göre – PPP)
Tüketici Fiyat
2,5
15,9
6,1
3,2
Enflasyonu (ort, %)
İhracat (milyon $) fob
49.102* 18.713* 57.753* 41.901*
İthalat (milyon $) fob
19.923* 7.067* 18.754* 23.780*
Döviz kuru (ortalama,
1,27
1,22
1,26
1,28
LD:ABD $)
(*): ITC-Trademap, a: Gerçekleşen, b: Tahmin, c: Projeksiyon
Kaynak: EIU Country Report, 2014
2014c
2015c
2016c
53.206
63.106
72.059
-2,7
6,2
6,4
14.790
15.735
16.790
3,9
5,1
5,8
31.681
27.878
47.333
39.029
47.333
39.029
1,30
1,31
1,31
LİBYA DIŞ TİCARET
Libya’nın dış ticaretine bakıldığında, geçmiş yıllardan 2008 yılına kadar düzenli bir artış
göstererek 81 milyar dolar ile zirve yapan Libya’nın dış ticaret hacmi, küresel finansal krizin
etkisinin en fazla hissedildiği yıl olan 2009 yılında 57 milyar dolara gerilemiş, 2010 yılında
69 milyar dolar ile toparlanmaya başlarken 2011 yılında ülkede yaşanan iç savaş nedeniyle
25,6 milyar dolara düşmüştür. 2012 yılında ise dış ticaret hacmi yeniden olaylar öncesi
dönemine yaklaşmıştır. 2013 yılında iç karışıklıkların yeniden başlaması petrol üretimine de
yansımış ve petrol ihracatında da gerilemeye neden olmuştur.
Yıllar itibarıyla giderek artan bir şekilde dış ticaret fazlası veren Libya, en çok dış ticaret
fazlası verdiği 2008 yılında bu değer 44,6 milyar dolar iken, 2011 yılında iç savaş nedeniyle
dış ticaret fazlası 12,1 milyar dolara gerilemiştir. 2012 yılında ise 38,9 milyar dolara
yükselmiştir. 2013 yılında dış ticaret dengesi bir önceki yıla göre %47 oranında gerileyerek
18 milyar dolar olmuştur.
4
Tablo 5. Libya’nın Dış Ticaretinde Başlıca Ürün ve Ülkeler (2012)
Başlıca Pazarlar (%)
Başlıca Tedarikçiler (%)
Başlıca İhraç Ürünleri (%)
Başlıca İthal Ürünleri (%)
İtalya (28,7), Fransa (12,2), Çin (11,0), Fransa (9,6),
İspanya (7,4), Türkiye (0,7) - 18. sırada
İtalya (16,5), Çin (12,7), Türkiye (11,4) - 3. sırada, Mısır
(7,7), G. Kore (5,7), Yunanistan (5,4)
Mineral yakıtlar (99,4), demir çelik (0,2), değerli
madenler (0,1),
Mineral yakıtlar (16,6), kara ulaşım araçları (10,1)
makine ve ekipmanlar (8,5), elektrikli cihazlar (6,9),
hububat (4,3)
Tablo 6. Libya Dış Ticaret Göstergeleri
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Yıllar
İhracat
2001
12.383
2002
10.763
2003
14.796
2004
20.663
2005
30.441
2006
40.596
2007
46.018
2008
62.836
2009
37.956
2010
49.146
2011
18.515
2012
58.417
2013
41.901
Kaynak: ITC Trademap
İthalat
3.942
4.969
5.513
7.156
8.139
9.278
12.190
18.160
19.374
20.058
7.047
19.642
23.780
Hacim
16.326
15.732
20.310
27.790
38.760
49.874
58.208
80.996
57.331
69.204
25.589
78.060
65.681
Denge
8.440
5.794
9.282
13.476
22.122
31.318
33.827
44.676
18.582
29.087
11.441
38.774
18.120
İhracatında Başlıca Ürünler
Petrol ülkesi olan Libya’da 2012 yılında iç savaşın sona ermesinin ardından petrol üretiminin
büyük bir hızla artmasıyla ihracat 58,4 milyar dolara yükselmiştir. 2013 yılında iç
karışıklıkların yeniden alevlenmesi, petrol üretimini düşürmüş ve neredeyse tamamını petrol
ürünleri olan ihracatın gerilemesine neden olmuştur. 2013 yılında bir önceki yıla göre %28
oranında gerileyerek 41,9 milyar dolar olarak gerçekleşen ihracatın % 98,4’ünü ham ve
işlenmiş hidrokarbon ihracatı (petrol, gaz ve rafine ürünler) oluşturmaktadır. Bu yapı, ihracat
gelirlerini petrol fiyatlarındaki değişikliklere bağımlı kılmaktadır. Hükümet ticaret
dengesindeki belirsizliği önlemek için doğal gaz sektörünü geliştirmeye çalışmaktadır.
Hidrokarbon ihracatını % 0,28 pay ile gübre, % 0,26 pay ile organik kimya ürünleri ve % 0,25
pay ile demir çelik ürünleri ve % 0,1 pay ile ham altın takip etmektedir.
5
Tablo 7. İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)
Ürünler
Ham petrol (petrol yağları ve
2709
bitümenli minerallerden elde edilen
yağlar)
Petrol yağları ve bitümenli
2710
minerallerden elde edilen yağlar
Petrol gazları ve diğer gazlı
2711
hidrokarbonlar
Azotlu mineral veya kimyasal
3102
gübreler
Asiklik alkoller ve bunların
halojenlenmiş, sülfolanmış,
2905
nitrolanmış veya nitrozalanmış
türevleri
Demir cevherinin doğrudan
indirgenmesi ile elde edilen demirli
7203
ürünler (parça, pellet) (demir oranı
>= %99.94)
Saf amonyak veya amonyağın sulu
2814
çözeltileri
Altın (platin kaplamalı altın dahil)
7108
(işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya
da pudra halinde)
7404
Bakır döküntü ve hurdaları
7602
Alüminyum döküntü ve hurdaları
DİĞER
TOPLAM
Kaynak: ITC Trademap
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
GTİP
2011
2012
2013
15.638.391
51.774.285
34.520.412
1.047.403
2.601.834
3.945.874
1.302.630
3.662.152
2.798.158
64.365
12.925
117.903
40.918
20.971
113.075
35.223
75.596
88.867
2.599
32.955
53.798
5.741
54.854
46.270
251
124
377.916
18.515.561
10.989
5.493
165.238
58.417.292
32.265
19.777
164.866
41.901.265
İthalatında Başlıca Ürünler
Libya’nın 2013 yılında ithal ettiği başlıca ürün grupları ve toplamdan aldıkları paylar
şöyledir:
 Mineral yağlar %12,6
 Makineler %11,7 (Gaz türbinleri, klima, pompalar, musluklar, klimalar ve iş ve maden
makineleri),
 Taşıt araçları %9,1 (Otomobil, kamyon, otomotiv aksam ve parçaları ve traktör),
 Elektrik, elektronik donanım %7,4 (Kablo, elektrik paneli, transformatör, su ısıtıcıları,
jeneratör, telli telefon aksesuarları, TV alıcıları, elektrik malzemeleri),
 20 / 54
 Hububat %4,3 (Buğday, arpa, mısır, pirinç)
 Plastik ve plastikten eşya %2,7
 Uçak, helikopter %2,7
 Mobilya, aydınlatma gereçleri, prefabrik yapılar %2,5
 Demir-çelik ürünleri %2,5 (İnşaat demiri, yassı mamuller, profiller)
 Demir-çelikten eşya ürünleri %2,4 (İnşaat aksamı, ev eşyası, depolar)
6
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Tablo 8. İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)
GTİP
Ürünler
2011
Petrol
yağları
ve
bitümenli
2710
796.708
minerallerden elde edilen yağlar
Binek otomobilleri ve esas itibarıyla
8703
insan taşımak üzere imal edilmiş diğer
197.948
motorlu taşıtlar
Turbojetler, turbopropellerler ve diğer
8411
82.936
gaz türbinleri
Helikopterler, uçaklar vb; uzay araçları
8802
(uydular dahil), uzay araçlarını fırlatıcı
32.288
araçlar ve yörünge-altı araçları
1001
Buğday ve mahlût
249.525
8704
Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar
47.004
Tedavide veya korunmada kullanılmak
3004
150.334
üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış)
Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve
9403
68.315
parçaları
İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer
8544
elektrik iletkenler; tek tek kaplanmış
102.207
liflerden oluşan fiber optik kablolar
2523
Çimento
50.674
Cilalı veya sırlı seramikten döşeme
veya kaplama karoları ve kaldırım
6908
29.510
taşları; cilalı veya sırlı mozaik küpler
vb.
Klima
cihazları
(motorlu
bir
8415
vantilatörler ile nem ve ısıyı
20.061
değiştirmeye mahsus tertibatı olanlar)
2601
Demir cevherleri ve konsantreleri
11.565
Karayolu taşıtları için aksam, parça ve
8708
43.449
aksesuarlar
Demir veya alaşımsız çelikten çubuklar
(dövülmüş,
sıcak
haddelenmiş,
7214
40.774
haddeleme işleminden sonra burulmuş
olanlar dahil)
Yontulmaya veya inşaata elverişli
işlenmiş taşlar (kayağan taşı hariç),
6802
23.984
mozaik için küp şeklinde taşlar,
granüller
DİĞER
5.126.859
TOPLAM
7.074.141
Kaynak: ITC Trademap
7
2012
2013
2.999.500
2.895.792
1.232.327
1.142.578
142.048
655.052
202.073
626.872
467.046
290.440
551.923
466.862
413.210
390.416
339.265
370.225
313.621
349.543
235.229
335.044
240.846
329.311
203.348
293.814
120.768
262.283
227.213
251.550
253.126
245.337
144.028
233.253
11.818.824
19.642.912
14.380.413
23.780.268
Tablo 9. Başlıca Ülkeler İtibarıyla İhracat (1.000 Dolar)
2011
2012
2013
1. İtalya
5.385.125 16.546.075 10.681.845
2. Almanya
2.769.199
7.045.304 6.182.660
3. Fransa
2.779.306
5.520.734 4.262.902
4. ABD
666.399
2.554.198 2.622.122
5. İspanya
1.024.027
4.299.223 2.556.537
6. Hollanda
497.133
2.018.612 2.116.331
7. Çin
2.063.575
6.375.902 2.019.914
8. Birleşik Krallık
668.516
2.707.679 1.928.739
9. Yunanistan
440.399
2.173.302 1.529.976
10. İsviçre
153.221
1.418.142 1.436.957
19. Türkiye
139.763
416.158
303.957
TOPLAM
18.515.561 58.417.292 41.901.265
Kaynak: ITC Trademap
Tablo 10. Başlıca Ülkeler İtibarıyla İthalat (1.000 Dolar)
İtalya
Çin
Türkiye
Almanya
Mısır
Fransa
Güney Kore
Yunanistan
Tunus
ABD
TOPLAM
Kaynak: ITC Trademap
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
2011
823.856
720.379
747.671
458.604
556.746
313.031
180.912
221.397
784.732
287.069
7.047.141
2012
2013
3.058.977 3.783.256
2.834.239 2.822.361
2.140.071 2.753.876
914.461 1.389.957
1.439.304 1.277.117
694.343 1.065.433
1.076.690 1.061.587
1.010.619
990.498
828.478
868.975
547.606
812.355
19.642.912 23.780.268
LİBYA-TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ
Libya, Ekonomi Bakanlığı tarafından 2014 - 2015 döneminde hedef ülkelerden birisi olarak
belirlenmiştir. Türkiye ile Libya arasındaki ticari ilişkiyi 2000 yılından bu yana
incelediğimizde; Libya’dan çok miktarda petrol ithal ettiği 2000 - 2006 döneminde
Türkiye’nin, Libya ile ticareti sürekli olarak açık vermiştir. Türkiye’nin petrol ithalatında,
2007 yılından sonra Libya yerine Rusya ve İran’ı tercih etmesi nedeniyle Türkiye’nin Libya
ile ticareti fazla vermeye başlamıştır. Türk müteahhitlerinin Libya’da üstlendikleri projelerin,
2006 yılından itibaren her yıl artması da Türkiye’nin Libya’ya ihracatına olumlu yönde
yansımıştır.
İthalat
2011 yılında ülkede yaşanan iç karışıklıklar nedeniyle, 139 milyon ABD Dolarına gerileyen
Türkiye’nin Libya’dan ithalatı, 2012 yılında 416,1 milyon ABD Dolarına ve 2013 yılında ise
bir önceki yıla göre %27 oranında gerileyerek 303,9 milyon ABD Doları olarak
8
gerçekleşmiştir. Libya’dan olan ithalatımızda önem arz eden ürünler ham petrol, petrol
yağları, petrol gazları, ham altın, kimyasal gübre, demirli ürünler, koyun ve kuzu derileridir.
Tablo 11. Türkiye’nin Libya’dan İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)
Ürünler
2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar
2711 Petrol
Altın (platin kaplamalı altın dahil) (işlenmemiş veya yarı
7108
işlenmiş ya da pudra halinde)
3102 Azotlu mineral veya kimyasal gübreler
Asiklik alkoller ve bunların halojelenmiş, sülfolanmış,
2905
nitrolanmış veya nitrozalanmış türevleri
7203
4102
0301
7601
4101
Demir cevherlerinin doğrudan indirgenmesi ile elde edilen
demirli ürünler (parça, pellet)
Koyun ve kuzuların ham derileri
Canlı balıklar
İşlenmemiş alüminyum
Sığır (bufalo dahil) ve at cinsi hayvanların ham post ve
derileri
DİĞER
2011
2012
2013
55.298 218.368 139.159
0
72.676
47.323
5.124
50.103
39.354
2.331
17.300
27.759
268
18.492
61.644
11.789
2.753
2.184
1.957
494
4.179
4.123
3.099
1.108
1.224
2.289
55.848
7.231
6.389
139.762 416.149 303.955
Kaynak: ITC Trademap
İhracat
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Son yıllarda Türk müteahhitlerinin üstlendikleri projelerin de etkisiyle, Türkiye’nin Libya’ya
ihracatı sürekli artış göstermiştir. Ancak, 2011 yılında ülkede yaşanan iç karışıklıklar
nedeniyle, Türkiye’nin Libya’ya ihracatı bir önceki yıla göre % 61 oranında gerileyerek 747
milyon ABD Dolara gerilemiştir. 2012 yılında Libya’daki rejim değişikliğinin ardından
ekonominin toparlanmaya başlaması, Türkiye’nin Libya’ya ihracatını da olumlu yönde
etkilemiş ve ihracatımız 2012 yılında 2,1 milyar dolara ve 2013 yılında ise %28,7 oranında
artarak 2,75 milyar dolara ulaşmıştır. Ayrıca, Libya’ya dış ticaret istatistiklerinde yer almayan
40 - 60 milyon dolar civarında bavul ticareti de yapıldığı bilinmektedir.
2013 yılında Libya’ya ihraç edilen belli başlı ürünler;








9
İnşaat malzemeleri (inşaat demiri, çimento, PVC kapı, pencere profili, kablo, demir-çelik
inşaat aksamı, plastik borular, doğal taşlar, demir-çelik sac ve levhalar, seramik karolar)
Halılar,
Mobilya,
Mücevher,
Fındık,
Buzdolabı ve dondurucular,
Bisküvi,
Çikolata ve kakaolu gıdalar,







Makarna,
Elektrik transformatörleri,
Klimalar,
Plastik ambalaj malzemeleri,
Kanatlı etleri,
Maden, taş ve toprak işleme makineleri,
Tarım alet ve makineleri
Türkiye ile Libya Arasındaki Anlaşmalar











Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması
İktisadi İşbirliği ve Ticaret Anlaşması
Vizelerin Karşılıklı Olarak Kaldırılmasına Dair Mutabakat Zaptı
Taşıma Alanında Mutabakat Zaptı
Tarım Alanında Mutabakat Zaptı
Ortak Yatırımların Güçlendirilmesi Mutabakat Zaptı
Dış Ticaret ve Müteahhitlik Hizmetlerine Yönelik Teminat Mektuplarına İlişkin
Mutabakat Zaptı
Afrika’da Ortak Yatırımlarla İlgili Mutabakat Zaptı
Özelleştirme ve Yatırım Genel Kurulu Arasında Mutabakat Zaptı
Serbest Ticaret Anlaşması (STA)-Ekonomik Ortaklık Anlaşması (Müzakere Aşamasında)
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (Müzakere Aşamasında)
Tablo 12. Türkiye’nin Libya’ya İhracatında Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)
Ürünler
2011
2012
2013
Demir veya alaşımsız çelikten çubuklar (dövülmüş, sıcak
7214
38.544 224.026 237.630
haddelenmş, haddeleme işleminden sonra boru)
Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden
5702
26.662 122.715 199.990
diğer yer kaplamaları
9403 Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları
13.045 126.876 178.837
Mücevherci eşyası ve aksamı (kıymetli metallerden veya
7113
7.101
75.012 124.028
kıymetli metallerle kaplama metallerden)
2523 Çimento
11.222
54.539 123.263
Demir veya alaşımsız çelikten filmaşin( sıcak
7213
9.073
54.064
76.099
haddelenmiş, kangal halinde)
Plastikten ve monofiller, ince ve kalın çubuklar ve
3916
3.850
28.341
60.004
profiller (enine kesitinin en geniş yeri > 1mm)
Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu
0802
7.389
26.148
57.114
çıkarılmış/soyulmuş)
Buzdolapları, dondurucular ve diğer soğutucu ve
8418
4.681
57.800
49.044
dondurucu cihazlar ve ısı pompaları
Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve
9401
3.742
33.337
48.803
parçaları
DİĞER
622.320 1.336.507 1.599.064
TOPLAM
747.629 2.139.365 2.753.876
Kaynak: TÜİK
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
GTİP
10
DÜNYA DOĞAL TAŞ TİCARETİ
2013 yılında dünya doğal taş ithalatı 19,5 milyar dolar olup, başlıca ithalatçı ülkeler; %
16,6’lık payıyla ABD; %15,1’lik payıyla Çin, % 5’lik payıyla Japonya, % 3,7’lik payıyla
Kore, %3,7’lik payıyla Almanya ve % 3,7’lik payıyla S. Arabistan'dır. Bu ülkeleri Birleşik
Krallık, Fransa ve İtalya izler. 2011 ve 2012 yıllarında dünya doğal taş ithalatı 17 milyar dolar
seviyelerindeyken 2013 yılında 19,5 milyar dolar seviyelerine yükselmiştir.
Dünya doğal taş ihracatı ise; 2013 yılında toplam 20,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Çin %32,1’lik payıyla birinci sırada yer alırken; İtalya %12,2'lik payıyla ikinci sırada,
Türkiye %10,8’lik payıyla üçüncü sırada yer alır. Bu ülkeleri Hindistan, Brezilya, İspanya,
Portekiz, Mısır ve Yunanistan izlemiştir. ABD, dünya doğal taş ihracatında 2011 verilerine
göre, %0,8’lik payıyla 13. sırada yer alır.
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ
Tablo 13. Libya’nın Doğal Taş İthalatı - Ürün Gruplarına Göre (2013)
ÜRÜN GRUBU ADI
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Blok Granit
Blok Mermer Traverten
Kayağan taşı Blok
TOPLAM (BLOK)
İşlenmiş Granit
İşlenmiş Mermer Traverten
İşlenmiş Diğer Taşlar
İşlenmiş Kayağan taşı
Tabii Taşlardan Karo; Tuğla Kiremit
Tabii Taşlardan Kaldırım ve Döşeme Taşları
TOPLAM (İŞLENMİŞ)
GENEL TOPLAM
DEĞER
(1.000 $)
488
34.116
23
34.627
55.266
170.803
8.854
2.843
17.653
1.739
257.158
291.785
MİKTAR
(TON)
2.550
181.502
54
184.106
112.003
463.282
53.651
3.529
228.212
37.370
898.047
1.082.153
Kaynak: Trademap
Tablo 14. Libya’nın Doğal Taş İthalatı - Ülkeler Bazında
ÜLKE
Türkiye
Hindistan
Brezilya
Mısır
İtalya
İspanya
Tunus
11
2011
2012
2013
MİKTAR DEĞER MİKTAR DEĞER MİKTAR DEĞER
(ton)
(1000 $)
(ton)
(1000 $)
(ton)
(1000 $)
21.231
7.379
51.565
19.211
100.097
35.610
2.506
1.402
36.127
20.048
89.176
43.433
634
343
2.740
1.755
5.927
3.256
40.284
22.070
152.249
99.291
381.498
124.780
37.930
6.619
15.891
138.671
32.798
1.423
858
11.918
5.631
17.448
10.784
356
182
23.820
1.582
38.867
3.554
Çin
Yunanistan
Umman
Pakistan
Fas
Portekiz
Ürdün
Bosna Hersek
Fransa
Polonya
Birleşik Krallık
Macaristan
Diğer
TOPLAM
7.262
3.087
974
734
237
-
2.884
384
117
164
0
327
0
7.840
30.438
5.128
2.592
1.845
943
499
4.855
3.660
1.957
530
242
332
487
18.169
10.234
8.429
3.354
2.983
1.422
162
9.266
4.353
2.941
635
341
432
45
-
0
264
484
52
101
209
116.867
0
0
0
0
302
43.031
48
328.016
0
0
24
0
9
175.989
25
23
22
5
7
816.571
55
15
6
6
52
272.463
Kaynak: www.trademap.org
Tablo 15. Libya’nın Doğal Taş İhracatı - Ülkeler Bazında
ÜLKE
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Tunus
Malta
İtalya
Katar
Türkiye
Makedonya
TOPLAM
2011
2012
2013
MİKTAR DEĞER MİKTAR DEĞER MİKTAR DEĞER
(ton)
(1000 $)
(ton)
(1000 $)
(ton)
(1000 $)
0
0
0
29
2
11
5
0
26
7
4.017
538
0
17
2
0
0
0
417
380
0
0
0
1
0
0
4.445
924
0
0
72
11
Kaynak: www.trademap.org
LİBYA’NIN BLOK MERMER VE TRAVERTEN TİCARETİ
Şekil 1– Libya’nın Blok Mermer ve Traverten İthalatı – Ülke Bazında (2013)
12
Şekil 1’de de görüleceği üzere Türkiye’nin, Libya’nın Blok Mermer ve Traverten
İthalatındaki ülke payı %6’dır. İtalya %50 oranla ilk sırada olup, İtalya’yı %18 oranla Mısır
ve %13 payla İspanya takip etmektedir.
Şekil 2– Libya’nın Blok Mermer ve Traverten İthalatı – Ülkeler Bazında Alış Fiyatları
Tablo 16– Libya’nın Blok Mermer ve Traverten İthalatı – Ülkeler Bazında
ÜLKE
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
İtalya
Mısır
2012
MİKTAR
DEĞER
(ton)
(1000 $)
94.138
10.772
2013
MİKTAR
DEĞER
(ton)
(1000 $)
114.072
17.046
33.318
12.039
26.551
10.863
26.551
6.113
220
180
5.662
2.679
5.662
4.451
Yunanistan
3.087
384
24.265
2.129
7.792
2.414
Türkiye
7.732
1.099
6.620
689
16.796
2.166
Tunus
-
0
278
646
1.554
1.031
Fas
-
0
1.797
231
2.935
330
Pakistan
484
125
2.016
371
2.075
292
Portekiz
-
0
348
94
685
111
Bosna Hersek
-
0
-
0
47
78
Fransa
-
0
-
0
25
54
Çin
-
0
-
53
17
Hindistan
50
29
556
156
81
7
Birleşik Krallık
Almanya
Ürdün
99
-
0
229
0
255
0
0
40
22
-
6
0
0
-
-
-
-
3.152
-
78.991
18.300
162.486
28.670
181.502
34.116
İspanya
Diğer
TOPLAM
Kaynak: www.trademap.org
13
2011
MİKTAR
DEĞER
(ton)
(1000 $)
34.001
4.215
Tablo 17– Libya’nın Blok Mermer ve Traverten İhracatı – Ülkeler Bazında
2011
ÜLKE
MİKTAR
(ton)
2012
DEĞER
(1000 $)
MİKTAR
(ton)
2013
DEĞER
(1000 $)
MİKTAR
(ton)
DEĞER
(1000 $)
Tunus
-
0
0
0
29
2
Malta
-
0
-
0
26
7
İtalya
4.003
523
-
0
17
2
21
5
-
0
-
0
-
-
-
0
-
-
4.024
528
0
0
72
11
Türkiye
Diğer
TOPLAM
LİBYA – TÜRKİYE DOĞAL TAŞ TİCARETİ
Tablo 18– Türkiye’nin Libya’ya Doğal Taş İhracatı – Ürün Gruplarına Göre
BLOK
MERMER
TRAVERTEN
İŞLENMİŞ
MERMER
TRAVERTEN
4.331
32.075
40.617
31.924
80.813
118.174
DEĞER (1000 $)
1.099
5.791
7.379
MİKTAR (Ton)
7.732
13.205
21.230
689
17.256
19.210
MİKTAR (Ton)
6.620
43.850
51.566
DEĞER (1000 $)
2.166
32.270
35.606
16.796
81.043
100.000
970
19.132
20.614
16.495
45.940
63.073
DEĞER (1000 $)
DOĞAL TAŞ
TOPLAM
2010
MİKTAR (Ton)
2011
DEĞER (1000 $)
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
2012
2013
MİKTAR (Ton)
DEĞER (1000 $)
2014
MİKTAR (Ton)
LİBYA İNŞAAT SEKTÖRÜ
İnşaat sektörünün önde gelen yayınlarından “Global Construction 2020” dergisinin Libya ile
ilgili değerlendirmesine göre; Libya Konut ve Altyapı Kurumu (HIB), 20 milyar dolarlık
konut ve altyapı harcaması Bingazi’de olmak üzere 50 milyar dolarlık altyapı projesine onay
vermiştir. Bu kapsama atık ve su projeleri dahil olup ilaveten 12 milyar dolarlık bina ve 15
milyar doların üzerinde diğer altyapı projeleri yer almaktadır.
Toplam 700 km uzunluğunda yüksek hızlı tren hattı China Railway Company tarafından
tamamlanacak olup Russian Railways de 2,2 milyar Euro maliyetli 550 km uzunluğunda
yüksek hızlı tren hattı inşa edecektir.
14
Devam eden ticari gelişmeler Trablus’ta 750 milyon dolarlık Al Waha ticari gelişimini ve
yine Trablus’ta inşa edilecek yeni Medya Şehri’ni de içermektedir.
Trablus Al Fateh Üniversitesi’nin genişletilmesinin 3,2 milyar dolar maliyetli olması
beklenmektedir.
2013 Afrika Uluslar Kupası’nın başlangıçta Libya’nın ev sahipliğinde düzenleneceği
açıklansa da CAF (Afrika Futbol Konfederasyonu) daha sonra turnuvanın Güney Afrika’ya
alındığını açıkladı.
Trablus ayrıca 2017 Akdeniz Oyunları için de aday şehirlerden birisidir.
Libya’da yeni hastane ve sağlık tesisleri yatırımlarının 8,7 milyar dolar değerinde olması
beklenmektedir. (Libyalıların %17’sinin diyabet hastası olduğu tahmin edilmektedir)
20 milyar dolarlık Great Man Made River’da devam eden yatırımların NSAS (Nubian
Sandstone Aquifer System) akiferden her yıl Trablus, Bingazi ve Sirte’ye 3 km3 su
sağlanması planlanmaktadır.
1800 km uzunluğunda Akdeniz sahil şeridiyle Libya Serbest Bölgeleri de içeren çok sayıda
limana sahiptir.
Sabratha kasabasının yanında, 5 milyar dolarlık Enerji Şehri inşası devam etmektedir.
Libya’da diğer altyapı projelerine, Mısır ve Tunus’a doğru sahil boyunca uzanan yol projeleri
ile Çad ve Nijer’i bağlayan yol projesi de dahildir.
İtalya ve Libya arasındaki bir anlaşmayla, 1200 km uzunluğunda otoyolun İtalya tarafından
finanse edilerek İtalyan şirketlerine yaptırılması beklenmektedir.
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Trablus’ta 104 km uzunluğunda yeni bir metro hattı tasarlanmaktadır.
Trablus Uluslararası Havalimanı’nın yıllık 20 milyon yolcu ağırlayabilmesi için genişleme
çalışmaları yürütülmektedir.
2012’de yıllık elektrik tüketiminin %6 - 8 artması beklenmekte olup devlete ait elektrik şirketi
2020 itibariyle 13000 MW’lik yeni kapasiteye ihtiyaç duyulacağını açıklamıştır. 1,5 milyar
dolarlık Al Khaleej projesi ile Bingazi’de 750 MW’lik elektrik santrali ve Trablus’ta 1400
MW’lik elektrik santrali dahil 5000 MW’lik kapasitenin yapımı devam etmektedir.
Libya’da Bağımsız Enerji Sağlayıcıları ile ilgili yasal düzenleme mevcut değildir.
Libya’daki Yenilenebilir Enerji Otoritesi, 2020 itibariyle Libya’nın enerji ihtiyacının
%10’unun yenilenebilir enerjiyle sağlanmasını ve rüzgâr enerjisi olarak 2015 itibariyle 500
MW, 2020 itibariyle 1000 MW enerji üretmesi öngörülmektedir.
Dernah ve Al Maqrun’daki rüzgâr santralleri 360 MW enerji üretirken, Al Fetaih’te planlanan
yeni tesisin 61,75 MW üretmesi planlanmaktadır.
Libya Ulusal Petrol Şirketi beş yerel petrol rafinerisine sahiptir. BP’nin yatırım isteğiyle yeni
LNG tesisleri planlanmaktadır.
15
LİBYA’DAKİ ÖNEMLİ FUARLAR
Tablo 19 – 2014 yılında Libya’da düzenlenen fuarlar
FUAR ADI
Tripoli International Motor Show
Libya Healthcare Exhibition
LIF 2014 Libya Uluslararası Mobilya
Fuarı
Tripoli Machinery Food & Pack &
Plastic 2014
Libya Build Expo
Oil & Gas Libya
MOBTEX 2014
Libya Rebuild Exhibition 2014
DÜZENLEYEN KURUM
Senexpo Uluslararası Fuarcılık
Waha Expo
TARİH
Kasım 2014
09 – 11 Eylül 2014
Pyramids Grup Fuarcılık A.Ş.
16 – 19 Haziran 2014
Senexpo Uluslararası Fuarcılık
02 – 05 Haziran 2014
ATEX International Exhibition
Montgomery Libya Ltd.
Senexpo Uluslararası Fuarcılık
L.S. Events
19 – 22 Mayıs 2014
12 – 15 Mayıs
21 – 24 Nisan 2014
03 – 06 Şubat 2014
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Tablo 20 – 2013 yılında Libya’da düzenlenen fuarlar
16
FUAR ADI
Libyan Household Expo
Tripoli International Motor Show
TOG-2013 Technology of Oil and
Gas Exhibition & Forum
Big 4 Show – Rebuild Libya
AGRO – International Exhibition of
Agriculture and Food Industry
LIF 2013
Libya Healthcare Exhibiton
Tripoli Machinery Food & Pack &
Plastic 2013
Libya Rebuild Exhibition 2014
Tripoli Machinery Food & Pack &
Plastic 2013
DÜZENLEYEN KURUM
Waha Expo
Senexpo Uluslararası Fuarcılık
TARİH
12 – 14 Kasım 2013
28 – 01 Kasım 2013
Waha Expo
08 – 10 Ekim 2013
Senexpo Uluslararası Fuarcılık
23- 26 Eylül 2013
Waha Expo
10 – 12 Eylül 2013
Pyramids Grup Fuarcılık A.Ş.
Arı Fuarcılık
17 – 20 Haziran 2013
10 – 12 Eylül 2013
Senexpo Uluslararası Fuarcılık
03 – 06 Haziran 2013
L.S. Events
03 – 06 Şubat 2014
Senexpo Uluslararası Fuarcılık
03 – 06 Haziran 2013
Libya Build Expo
ATEX International Exhibition
19 – 23 Mayıs 2013
MOBTEX Libya
Senexpo Uluslararası Fuarcılık
22 – 25 Nisan 2013
Infrastructure Libya
Montgomery International Ltd.
22 – 25 Nisan 2013
Oil & Gas Libya
Montgomery Libya Ltd.
22 – 25 Nisan 2013
Trablus Uluslararası Fuarı
Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri
02 – 12 Nisan 2013
LİBYA’NIN DOĞALTAŞ ÜRÜNLERİNDE UYGULADIĞI
GÜMRÜK VE TARİFELER
Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere işlenmiş ürünler ile ham haldeki ürünlere uygulanan
vergi oranları aynıdır.
GTİP
VERGİ
ORANI %
25140010
25151100
25151200
25152000
25161100
25161200
25162000
25169000
68010000
68021000
68022110
LİBYA DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU KASIM 2014
Kaynak: Market Access Database
17
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
GTİP
68022120
68022130
68022300
68022910
68022990
68029100
68029200
68029300
68029900
68030010
68030090
VERGİ
ORANI %
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5