Türkiye`nin en büyük siyasi kozu `su`dur

Türkiye’nin en büyük siyasi kozu ‘su’dur...
Prof. Dr. Ayşegül Kibaroğlu
14 Şubat 2013 Milliyet
Robert D. Kaplan yeni kitabında Fırat ve Dicle nehirlerini kontrol imkânının Türkiye’ye 21.
yüzyılda ‘müthiş’ bir güç kazandıracağını değindi. Türkiye bu sulardan içme suyu, enerji ve
sulama için faydalanıyor. Ancak, sınırları aşan bu suların kullanımında komşu ülkeler de
düşünülmüştür ve bu suların kullanımıyla ilgili komşularla anlaşmalar imzalamıştır. Ancak,
unutulmamalıdır ki toplumlar ancak paylaştıkları kaynakları akılcı, sürdürülebilir ve adil
kullandıkları sürece ‘güçlü’ olabileceklerdir.
Robert D. Kaplan yine yazdı: Bu kez Türkiye’nin bulunduğu coğrafyada “su ve güç” ile ilgili
yargılarda bulunmuş. Soğuk Savaş sona erdiğinde “yeni bir düşman” bulma kaygısını iş
edinen Kaplan gibi kimi ‘stratejistler’ doğal kaynakların kıtlaşmasının ve hızlı nüfus artışının
özellikle Afrikagibi sıcak çatışmaların yaşandığı bölgelerde ciddi siyasal istikrarsızlıklara yol
açacağıyla ilgili sansasyonel yazılar kaleme aldılar.
Bu durumun Amerikan dış politikasının bir meselesi haline gelmesini savundular. Nitekim,
çevresel kıtlıklar sonucunda Güney Amerika, Karayipler ve Afrika’dan gelebilecek ‘ekomülteciler’sadece Amerika için değil Avrupa ve NATO için de bir kaygı unsuru haline geldi
ve “çevresel güvenlik” konusu bu güç odaklarının karar-verme mekanizmalarında yer aldı.
Çevresel sorular
Zaten R. Kaplan’ı da esas tanınır hale getiren gelişme 1994’de yazdığı “Yaklaşan Anarşi”
yazısının ardından Clinton yönetiminin bu yaklaşımı epeyce ciddiye alarak ABD Dışişleri
Bakanlığı’nda çevresel güvenlikle ilgili bir alt birim kurması oldu. Gelgelelim, tüm bu
girişimlerin amacı, yoksullukla mücadele içindeki bu toplumların sömürge dönemlerinden
buyana yaşadıkları çevresel sorunları çözmek için teknolojik ve maddi yardım yapmak ya da
işbirliği projeleri geliştirmek değil, kendi refah toplumlarının güvenliğinin ve ekonomik ve
siyasi çıkarlarının bu istikrarsızlıklardan etkilenmesini önlemekti.
Kaplan yeni kitabında, Türkiye’nin içinde bulunduğu coğrafyada Fırat ve Dicle nehirlerini
kontrol imkânının Türkiye’ye 21. yüzyılda “müthiş” bir güç kazandıracağını da değinmiş. Bu
ilk bakışta bizleri ferahlatan ve hatta koltuklarımızı kabartan bir durum gibi gözüküyor. Ama
gelin meseleye nesnel ve insancıl bir bakışla bakalım. Evet, gerçekten Fırat’ın yüzde 90’nı
Dicle’nin ise yaklaşık yüzde 50’si Türkiye topraklarından kaynaklanır ve Türkiye bu
sulardan içme suyu, enerji ve sulama için faydalanır.
Ülkelerle anlaşmalar
Ancak bu sular sınırlarımızı aşan sulardır ve Türkiye bu suları kullanırken komşularının
ihtiyaçlarını da gözetmek durumundadır. Nitekim Türkiye bu suların kullanımıyla ilgili
komşularıyla anlaşmalar imzalamış ve Atatürk barajının yapımından sonra da Fırat
sularının Suriye’ye üzerinde anlaşılan oranda (saniyede 500 metreküp) akışını sağlamıştır.
Üstelik Türkiye yeni açılım ve işbirliği projelerine önderlik yapmıştır. 2009 yılında Suriye ile
varılan mutabakatlarda: Suriye’nin Dicle’den su pompalamasına, Asi nehri üzerinde ortak
bir baraj yapımına, su kaynaklarında kirliliğin önlenmesi, suların verimli kullanılması ve
kuraklıkla mücadele gibi önemli konularda anlaşmaya varılmıştır.
Aynı yıl Irak’la da su kaynaklarının verimli kullanılmasıyla ilgili bir mutabakat metni
imzalanmıştır. Mevcut durumda, Suriye’deki istikrarsızlık şartlarında, bunlar uygulanamaz
haldedir ama işbirliği duruşu korunmalıdır.
Türkiye sınıraşan sularını komşularıyla yaşadığı kriz dönemlerinde bile güç unsuru olarak
kullanmamıştır: 1991 Körfez Krizi esnasında yapılan tüm telkinlere rağmen Saddam
Hüseyin’in yönetimindeki Irak’ı cezalandırmak için sınıraşan su kaynakları bir araç olarak
kullanılmamıştır. Bundan böyle de her şartta kullanmaması tarafımızca kuvvetle tavsiye
edilir.
Kaynakların yönetimi
Esas olan, iklim değişikliğinin etkisiyle eskisinden daha sıklıkla ve daha uzun yaşanan
kuraklıklarla mücadelede bu havzada işbirliğinin sürmesidir. Bu nehirlerin sularından
içmesuyu, enerji ve gıda yoluyla faydalanabilecek tüm ülke halklarının bu imkânlara
erişiminin devamlılığı devletlerin başlıca kaygısı olmalıdır. Öte yandan insanların ekonomik
ve sosyal ihtiyaçları yanında nehirlerin de suya ihtiyaçları olduğu unutulmamalı, çevre
kaynakları önemle korunmalıdır.
Bölgedeki iç istikrarsızlıkların yarattığı olumsuz etkilere bağlı olarak sınıraşan su ilişkilerinin
karmaşıklaşması beklenebilir. Hükümet seviyesinde diyalog için uygun olmayan bu siyasi
atmosferde, gayri-resmi, bilim insanları seviyesindeki girişimler danışma mekanizması olarak
kullanılabilir. Nitekim, bölgede böyle bir bilimsel işbirliği: Fırat-Dicle için İşbirliği Girişimi
(ETIC) adı altında kıyıdaş ülkelerden (Türkiye, Suriye ve Irak) akademisyenlerin girişimiyle
oluşturuldu.
Su kaynakları yönetimin çeşitli alanlarında çalışan bilim insanları ve uzmanlardan oluşan bu
disiplinlerarası grup 2005 yılından buyana çeşitli faaliyetler düzenlemekte. Bunlardan en
yenisi: ETIC’in, 2-4 Mayıs 2012 tarihinde İstanbul’da Okan Üniversitesi ve Max Planck
Kamu Hukuku ve Uluslararası Hukuk Enstitüsü ile ortaklaşa düzenlediği “Fırat-Dicle
Bölgesinde İşbirliğini Geliştirme” başlıklı uluslararası konferans oldu.
Adil bir kullanım
Konferans, 2000’li yılların ilk on yılında siyasi kararlılıkla teşvik edilmiş olan işbirliğinin
korunması ve geliştirilmesi için çaba ve istek içinde olan Fırat-Dicle bölgesinden ve
uluslararası alandan akademisyenleri, uzmanları, su ve diplomasi bürokratlarını bir araya
getirmiştir. Konferans çerçevesinde bir araya gelen grup, suyu yaşamsal, teknik ve işbirliğinin
bir aracı olarak tanımlamışlar ve siyasi zorlukların olduğu bu dönemde ayrıştırıcı değil aksine
birleştirici bir unsur olarak kabul etmişlerdir.
Sınır aşan su işbirliği her dönemde gereklidir. Komşumuz Suriye’de sürmekte olan
iç çatışmaiçmesuyu, sulama ve enerji alt yapısına önemli zararlar vermeye devam etmektedir.
Bu durumda şimdiden düşünülmesi gereken çatışmaların ardından yeniden yapılanma
döneminde Suriye’ye su altyapısını onarmada nasıl yardım edilebileceği olmalıdır. Toplumlar
ancak paylaştıkları kaynakları akılcı, sürdürülebilir ve adil kullandıkları sürece “güçlü”
olabileceklerdir.
Prof. Dr. Ayşegül Kibaroğlu
Prof. Dr. Ayşegül Kibaroğlu lisans eğitimini Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi
Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde tamamladı. Sırasıyla, University of Reading’den master, Bilkent
Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden doktora derecelerini aldı. Türkiye Bilimler
Akademisinden aldığı bursla İskoçya, University of Dundee, International Water Law Research
Institute bünyesinde doktora sonrası çalışmalarda bulundu.
Fırat-Dicle havzasında su politikaları, uluslararası su hukuku ve çevre politikaları üzerine
yayınlanmış birçok eseri bulunmaktadır. Dr. Kibaroğlu 2001-2003 yılları
arasında BaşbakanlıkGüneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Bölge Kalkınma İdaresi’nde danışman
ve uluslararası ilişkiler birimi koordinatörü olarak görev yapmıştır. Dr. Kibaroğlu, Ortadoğu Teknik
Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde 2003-2011 yılları arasında görev yapmıştır. 2011
Eylül ayından buyana Okan Universitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde görev yapmaktadır. Dr.
Kibaroğlu, Fırat-Dicle için İşbirliği Girişimi-ETIC’in kurucu üyesidir.
Kaynak: Milliyet http://gundem.milliyet.com.tr/turkiye-nin-en-buyuk-siyasi-kozu-su-dur/gundem/gundemyazardetay/14.02.2013/1668715/default.htm