Sistem Analiz ve Tasarımına Giriş

Sistem Analiz ve Tasarımına Giriş
Endüstri Mühendisliği
SİSTEM ANALİZİ VE TASARIMI
Prof. Dr. İbrahim Çil
1
Bu derste;
• Başta sistem kavramı olmak üzere, sistemle ilgili temel kavramların açıklamaları
yapılacak ve sistem terminolojisi gözden geçirilecektir.
• Öncelikle sistem düşüncesinin iş sistemlerini anlamada ve problem çözmede
sağladığı destek üzerinde durulacak, sistem bilimi alanında yapılan çalışmalar ve
uygulama alanlarıyla ilgili genel değerlendirme ve çalışmaların tasnifiyle ilgili
bilgi verilecektir.
• Bunlar ana konular olarak sistem teorisi, sistem analizi ve sistem mühendisliği
başlıkları altında ele alınacaktır. Takip eden kısımda ise sistem tanımı yapılarak
sistemim elemanları, elemanların özellikleri ve elemanlar arasındaki ilişkiler
açıklanacaktır.
• Sistemin amacı, sistemin işlevi, sistemin çevresi, sistemin sınırı, arayüz, alt sistem
ve sistem yönetim kavramları ele alınacaktır.
GİRİŞ
• İnsanoğlunun karmaşık olayları anlama çabaları, dünya var oluşundan beri
varolan bir gerçektir.
• Bu süreç günümüze kadar kimi zaman insanların sezgilerine, kimi zaman
inançlarına, kimi zaman da tecrübelerine dayalı olarak ilerleye gelmiştir.
• Ancak, bilimsel yöntemleri kullanarak, olayları anlama, inceleme ve problemleri
çözme yaklaşımı daha yenidir.
• Modern Yönetim düşünce yaklaşımlarından biri olan Sistem düşüncesi karmaşık
sorunları anlamada, analiz etmede ve çözmede başvurulan bir yaklaşım
biçimidir.
• Sistem düşüncesi sistemin parçalarını, parçalar arasındaki bağlantıları ve bu
bağlantılar arasındaki ilişkileri ve bu ilişkilerin zaman içinde değişmesi ile ortaya
çıkan sistem davranışını ele alır.
GİRİŞ
• Yaşadığımız dünyayı baştan sona kuşatan her şey bir sistemdir. Sistemler hem
doğal formlarda hem de insan yapısı formundadır.
• Geniş perspektiften bakıldığında sistemler evrenin kendisi kadar geniştirler.
• Dar bir perspektiften bakıldığında ise atom kadar son derece küçüktürler.
GİRİŞ
• Yaşantımızı kuşatan olaylar, olgular, nesneler ve kavramsal düşünceler gibi
hemen hemen bir çok şey sistem olarak düşünülür.
• Sistem, gerçek dünyanın daha iyi bir şekilde anlaşılmasına yardımcı olması
amacıyla kullanılan bir araçtır; diğer bir deyişle soyut zihinsel bir yapıdır. Gerçek
dünyadaki şeylerin algılanmasında modelleme işlevini görür (Hicks, 1991).
• Sistem düşüncesi karmaşıklığı anlamamızı sağlayan, daha etkin politikalar
geliştirmemize yardım eden bir araçtır.
• Sistem düşüncesi, ona yüklediğimiz özelliği ile, gerçek dünyayı anlamamızda bize
yardımcı olan, sistem kavramının kullanılmaya çalışıldığı süreci tanımlar
GİRİŞ
• Sistem düşüncesi dünyayı karmaşık bir sistem olarak ele alır. Bu sistem
içinde her şey diğerlerine bağlıdır.
• Öncelikle sistem düşüncesi karmaşıklığı basitleştirme sanatıdır.
• Sistem düşüncesi karmaşık ilişkileri görebilme, içsel bağlantıları ve
değişkenler arası bağımlılıkları yönetebilme ve seçimleri anlayabilmedir.
• Sistem metodolojisini öğrenme satranç oyununu öğrenmeye benzer.
Kuralları oldukça basit ama oynama yeteneği pratikle gelişmektedir.
GİRİŞ
• Teknolojide ve ekonomide önemli gelişmelerin yanında yaşama karşı tehdit
oluşturan sorunlarda eksik olmamaktadır.
• Ne kadar iyi niyet ve çaba ile hareket edilse de problemlerin çözülmesine yönelik
politikalar gecikmeli tepkilerle ve değişik direnç ve engellerle
karşılaşabilmektedir.
• Hatta çoğu zaman bir problemi ortadan kaldırmak için harcanan çaba onun
gelecekte daha da genişleyip derinleşmesine neden olabilmektedir.
• Bu bağlamda bugünkü sorunların birçoğunun dünün çözümlerinin sonucu
olduğu söylenebilir.
• Ele alınan bir sorun çözüldüğünden hemen sonra, baştaki sorundan daha büyük
yeni bir biçimde ve daha karmaşık bir yapıda yeni sorunlarla karşılaşıyoruz. Bu
haliyle sistemler ve çevreleri gittikçe karmaşıklaşan bir hal almaktadırlar.
• Sistem yaklaşımı, bütünüyle karmaşık olan problemlerin incelenmesi ve uygun
çözümlerin bulunmasında önemli katkı ve destek sağlayacak potansiyeldedir.
Sistem Düşüncesi ile ilgili Çalışma Alanları
• Sistem düşüncesi, kullandığı yaklaşımlarla karmaşık olayları açıklayıp, çözmeye
çalışmaktadır.
• Sistem düşüncesi üzerine üç ayrı alanda araştırma ve çalışmalar yürütüle
gelmektedir. Bunlar sistem teorisi, sistem analizi ve sistem mühendisliği
çalışmalarıdır.
• Sistem bilimlerinin teorik çalışmaları ve pratik kullanımlarının genişliği ve
karmaşıklığından dolayı değişik çalışma alanlarından söz etmek mümkündür.
Dersin Amacı :
1 - Sistem ve sistem kavramlarının anlaşılması,
2 - Bir organizasyonu sistem olarak görme becerisi kazandırma,
3 - Problemlerin belirlenmesi, sistemin analiz edilmesi, yeni sistem tasarımının
yapılması, yeni sistemin uygulanmaya hazırlanması ve uygulanması aşamalarının
öğrenilmesi.
Dersin İçeriği :
Sistem ve sistem kavramını anlamak. Bir organizasyonu bir sistem olarak algılama
yeteneğini kazanmak ve problemleri tanımlamak, sistemi analiz etmek, yeni sistemi
tasarlamak, yeni sistemin hazırlık aşamasını oluşturmak ve sistemin uygulama
aşamasını öğrenmek.
Dersin Çıktıları :
1 - Organizasyonları sistem kavramlarını kullanarak sistem yaklaşımı ile analiz eder.
2 - Problemleri belirler ve sistemi analiz eder.
3 - Problemleri ortadan kaldıracak ya da hafifletecek çözüm önerileri geliştirir.
4 - Model kurar, yeni sistem tasarlar.
5 - Tasarlanan sistemin kurulumunu ve uygulamasını gerçekleştirir.
Haftalık Konular
Hafta
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Konular
Giriş- sistem temel kavramları
Sistem genel modeli
Süreç yönetimi
Sistem düşüncesi
Sistemlerin karmaşıklığı
Sistem dinamiği
Sistem Dinamiği Modelleme Araçları
Sistem yaklaşımı
Sistem analizi
Problem tanımlama ve çözme yaklaşımı
Sistem Analiz ve Değerlendirme Araçları
Sistem tasarımı- Sistem geliştirme ve kurma süreci-1
Sistem tasarımı- Sistem geliştirme ve kurma süreci-2
Sistem tasarımı- Sistem geliştirme ve kurma süreci-3
Sistem düşüncesiyle ilgili teorik çalışma alanlarından bazıları ise şunlardır:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kaos Teorisi,
Karmaşık Sistemler,
Kontrol Teorisi,
Sistem Dinamiği,
İmalat sistemleri
Servis Sistemleri
Ekolojik Sistemler,
Biyolojik Sistemler,
Sistem Mühendisliği,
Sistem Bilimi,
Sistem Teorisi.
Sistem Düşüncesi ile ilgili Çalışma Alanları
• Genel sistem teorisi, modelleri geliştirir ve sistemlerin kaynaklarını,
davranışlarını, evrimlerini ve dengeliliğini inceler. Sistem teorisi gözlemleri ve
analitik modelleri birleştirerek genel ilkeleri belirlemeye çalışır.
• Sistem analizi sistem yaklaşımının sorun çözme ile ilgili pratik uygulamalarını
kapsar. Bir sisteme özel model kurar. bir sistemdeki problemi çözmeye veya
iyileştirmeye çalışır. İnsan ağırlıklı karar problemlerinin analizini yapar.
• Sistem mühendisliğinde ise sistem tasarımı ve oluşturulmasıyla ilgili çalışmalar
yer alır. Sistem Mühendisliği, karmaşık süreçlerin varoluşuna yol açan
faaliyetleri tanımlayan ve bu süreçlerle ilgilenir. Sistem Mühendisliği, sistemin
mevcut operasyonlarından daha çok, gelecek sistemlerin tasarımı ve
oluşturulmasıyla ilgilenir. Sistem mühendisliği yaklaşımı alttan yukarıya doğru,
sistemleri kurma, işletme ve geribildirimlerle kontrol etme çabasındadır.
Systems Thinking
Analysis - Applications of Hard Systems Thinking
{ •Systems
•Systems Synthesis - Applications of Soft Systems Thinking
Ders konularının yapısı ve dağılımı
• Ders dağılımı üç ana kısımda toplanmaktadır.
1.KISIM
Sistem kavramları
Sistem teorisi
Sistem düşüncesi
Sistem dinamiği
1.KISIM
2.KISIM
• SİSTEM TEORİSİ
Sistem yaklaşımı
Sistem analizi
3.KISIM
Sistem mühendisliği
Sistem tasarımı
Sistem geliştirme ve kurma
• SİSTEM
DÜŞÜNCESİ
• SİSTEM DİNAMİĞİ
2.KISIM
• SİSTEM
YAKLAŞIMI
• SİSTEM ANALİZİ
3.KISIM
• SİSTEM
MÜHENDİSLİĞİ
• SİSTEM TASARIMI
• SİSTEM GELİŞTİRME
VE KURMA
Temel Sistem Tanım ve Kavramları
Sistem, hem çok sık duyduğumuz hem de kullandığımız bir sözcük.
• “Politik sistemlerdeki tıkanıklıklar”,
• “Seçim sisteminin eskimişliği”,
• “Arabanın yakıt sisteminin gözden geçirilmesi gereği”,
• “Eğitim sistemimizin 21. yüzyılın gereksinimlerine göre biçimlendirilmesinin
zorunluluğu”,
• “Torna tezgahının soğutma sisteminin yetersiz kalışının neden olduğu kalite
sorunları”,
• “Sinir sistemim bozuldu”,
• “elektrik sistemi arızalı”, gibi birçok yerde sistemden söz ediyoruz.
• Bu ifadeler mesleki ve günlük konuşma dilinde çok sık yer alan nitelemelerdir.
14
Sistem tanımları ve kavramları
Sistem Tanımı:
• Sistem, ortak bir amaç doğrultusunda, birbiriyle ilişkili, karşılıklı etkileşim içinde ve
birlikte çalışan öğeler kümesidir.
• Sistem, karşılıklı etkileşim içerisinde bulunan bileşenlerin, tasarlanan amaçları
gerçekleştirmek için bir bütün meydana getirecek şekilde organize edilmesidir.
• Sistem, bir araya getirilmiş karmaşık bir bütündür.
• Sistem, bir amaç için, belirli bir sınır içerisinde işleyen ve birbiriyle etkileşim
içerisinde olan öğeler kümesidir.
• Sistem, karmaşık ve bölünmez bütünü oluşturan öğelerin oluşturduğu kümedir.
• Sistem, öğeler ve öğelerin özellikleri arasında ilişkiler olan bir kümedir
• Sistem, ortak bir amaç doğrultusunda, birbiriyle ilişkili ve birlikte çalışan öğeler
kümesidir.
• Karmaşık bir bütün oluşturan elemanlar topluluğu: ulaştırma sistemi
• Gerçeklerin ve düşüncelerin sıralanmış ve kapsamlı bir bütünlüğü: felsefe sistemi
• Eşgüdümlü biçimde uygulanan yöntem ve planlar dizisi: yönetim ve organizasyon
sistemi
Sistem Tanımı
Sistemlerin şu temel noktalarda ortak özelliklere sahip oldukları söylenebilir:
 Birden çok bileşene sahip olması
 Bileşenler arası ilişkilerin olması
 Sistemlerin yerine getirilecek amaçlarının olması
 Sistemi sınırlayan bir çevrenin olması
 Sistem ve çevresi arasında etkileşimin olması
Girdi
Çevre
Bileşenler
Sınır
Amaç
Ara yüzler
İlişkiler
Çıktı
Sistemlerin ortak
özellikleri
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bileşenler
İlişkiler
Sınır
Amaç
Çevre
Ara yüzler
Girdi
Çıktı
Kısıtlar
SİSTEM TANIMLARI VE KAVRAMLARI
Sistem:
• Karşılıklı etkileşim içinde belli bir ortak amaca doğru yönelmiş olan öğeler
kümesi
Sistem Örnekleri:
• Karmaşık bir bütün oluşturan elemanlar topluluğu: ulaştırma sistemi
• Gerçeklerin ve düşüncelerin sıralanmış ve kapsamlı bir bütünlüğü: felsefe
sistemi
• Eşgüdümlü biçimde uygulanan yöntem ve planlar dizisi: yönetim ve
organizasyon sistemi
Sistem Örnekleri
İşletme
Pazarlama
Üretim
Yönlendirici
PC
E-mail
www
Ftp
Yerel Ağ
AR_GE
Çalışanlar
Chat
Makinalar Süreçler
PC
PC
Internet Sistemi
Organizasyonel Sistem
18
System Türleri
Proses
Ürün
System
Sistem
Ürün
Day or
Night
Set
Temp
Room
Temp
T1
T2
Set
Time
U1
V1
U2
V2
U3
U4
U5
V3
V4
V5
Heat
Req'd?
Set Day
and
Night
Temp
Organizasyon
Yes
Provide
Heat
Compare
Heat
Heat
Req'd?
Req'd?
No
Repeat
Stop
Heat
Room
Temp
Kuruluş
İşletme
Pazarlama
Genel Müdür
Üretim
İnsan Kaynakları Müdürü
Üretim Müdürü
Satınalma Müdürü
Finans Müdürü
AR_GE
Çalışanlar
İmalat Şefi
Talaşlı İmalat
Montaj Şefi
Plastik Şekillendirme
Makinalar Süreçler
Ackoff, sistemi aşağıdaki koşulları gerçekleştiren bir bütün olarak tanımlar.
• Bütün, tanımlanmış bir ya da daha fazla işlev ve özelliğe sahiptir. Örneğin
otomobilin tanımlanmış işlevi, insanları taşımaktır.
• Kümedeki her parça, bütünün davranışını etkileyebilir. Örneğin motor aracın
performansını etkiler.
• Parçaların bir alt kümesi, bir ya da bir kaç ortamda bütünün tanımlanan işlevini
yerine getirmek için yeterlidir; ancak tanımlanan fonksiyonu yerine getirmek için
yeterli değildir. Bunlar sistemin asıl parçalarıdır. Otomobilin motoru ana parçadır.
• Bir sistemin her bir asıl parçası; bir diğer asıl parçanın en az bir özelliğine bağlı
olarak, sistemin davranış ve özelliklerini etkiler. Örneğin motorun performansı vites
kutusunun performansından etkilenir.
• Sistemin alt kümelerinin sistemin bütününe etkisi, en az bir diğer alt kümenin
davranışına bağlıdır. Örneğin aktarma organlarından bağımsız olarak tekerler
işlevini tam olarak yerine getiremez.
Öğeler, Özellikler ve İlişkiler
• Sistemler elemanlar, nitelikler ve ilişkilerden oluşur
• Bileşenler: Bileşen, bir sistemi oluşturan parçalardır ve sistemin amacına
ulaşmasını sağlayan, sistemin davranışını oluşturan birimlerdir.
• Örneğin; bir bilgisayar sistemini oluşturan ekranı, bilgisayarın merkezi işlem
birimi, ana bellek, disk vb. parçalar bilgisayar sisteminin öğelerdir.
• Özellikler: Sistemin bileşenlerinin karakteristik nitelikleri
• İlişkiler: Bileşenler ve özellikler arasındaki bağlantılar
Öğeler, Özellikler ve İlişkiler
SİSTEM
Bir amacı gerçekleştirmek için bir aradaki bütün bir küme
Öğeler
İşletim öğeleri: Girdiler
Süreçler Çıktılar
Özellikler
Sistemi karakterize
eden bileşenlerin
özellikleri
İlişkiler
Bileşenleri
niteliklere bağlayan
bağlantılar
Öğeler
• Sistemi oluşturan öğeler kendi aralarında daha küçük sistemler oluşturabilirler.
• Örneğin; üniversite bünyesindeki Tıp Fakültesi Hastanesi, sağlık sisteminin bir
öğesidir. Ancak, bu hastanenin içerisinde yer alan Dahiliye Kliniği hem bu
hastanenin bir öğesidir, hem de bünyesinde yer alan poliklinikler, laboratuarlar
ve yataklı tedavi üniteleri, doktorları, hemşireleri, hastabakıcıları ile daha küçük
ölçekli bir sistem oluşturmaktadır.
• Bu daha küçük sistemin öğelerinden olan laboratuarda yer alan otomatik kan
analiz makinesi da ayrı bir istemdir.
• Bu makine; elektronik, mekanik ve hidrolik parçalardan oluşmakta ve bu
parçaların bir araya gelmesi ile oluşan makine, hastalardan alınan kanların analiz
edilmesine yaramaktadır.
• Makine, bu parçaların rastgele bir araya gelmemiştir. Bir amaç etrafında
hastadan alınmış olan kanı fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçirerek, anlamlı
analiz sonuçları elde etmeye olanak verecek şekilde düzenlendiğinden, bir
sistem olarak nitelenebilir. Bu nedenle de, bu makine bir sistem olarak
tanımlanır.
Öğeler
• Örneğin; bir bilgisayar sistemini oluşturan görüntü terminali, bilgisayarın
merkezi işlem birimi, ana bellek, disk vb. parçalar bilgisayar sisteminin öğelerdir.
• Örneğin bir imalat sisteminde makineler, işgücü, ürünler sistemin
elamanlarıdır. Planlama, denetleme ve örgütleme faaliyetleri de sistemin
bileşenleridir. Elektrik ve ısı gibi enerji biçimleri de imalat sisteminin birer
bileşeni olarak düşünülebilir.
• Öğeler, ele alınan işleme göre, atomlar, yıldızlar, anahtarlar, yaylar, kablolar,
kemikler, nöronlar, genler, gazlar, matematiksel değişkenler, denklemler, yasalar,
süreçlerdir.
• Her bileşen içinde bulunduğu sistemin davranışına katkıda bulunur ve aynı
zamanda bu sistemden etkilenir.
• Hiçbir bileşenin sistem üzerinde bağımsız bir etkisi olamaz.
• Sistemden herhangi bir bileşen çıkarılırsa sistem davranışı değişir.
• Sistemdeki bazı bileşenler yukarıda belirtilen özellikleri gösteren gruplar
oluşturabilirler. Bu bileşen kümeleri alt sistem olarak adlandırılır.
İlişkiler
• Dinamik sistemlerde sistemin yapısını ilişkiler oluşturur ve sistemin ürettiği genel
davranış, bu ilişkilerin bir sonucudur.
• İlişki türleri farklı farklıdır. İlişkiler iki sayı arasındaki eşitlik yada eşitsizlik ilişkisi
şeklinde matematiksel, bilgisayar programı gibi mantıksal, bileşenler arasındaki
uzaklık yapısal, atölyedeki tezgahlar arasındaki uzaklık gibi mekansal, erken, geç;
önce, sonra gibi zamansal, neden sonuç ilişkisi gibi nedensel şekillerde değişik
türde olabilirler. Bileşenler arası ilişkiler, sistemi faydalı kılmada ve amaca hizmet
eder durumda olmasında etkilidir.
Fiyat
Talep
Sipariş
Satış
Pazarlama
Gelir
İLİŞKİLER
• Sistemin öğeleri arasındaki her tür ve yöndeki akış ilişki
olarak adlandırılır. Öğeler arasındaki bu ilişkiler değişik
türden olabilir.
* Mekansal ilişki
* Zamansal İlişki
* Neden Sonuç ilişkisi
* Enerjinin Korunumu ilişkisi
* Mantıksal ilişki
* Matematiksel İlişki.
Sistemin Yapısı ve süreklilik
• Bir sistemi oluşturan öğelerin, değişkenlerin
arasındaki ilişkiye sistemin yapısı denir.
• Sistemin dinamik davranışı sistemin, iç
yapısının etkileşimli/katılımlı işleyişini
tanımlar.
• Dinamik sistem, neden sonuç ilişkisi ile
etkileşimli süreklilik taşır.
Sistemin Amacı
• Sistem analizinde, sistemin amacının yada amaçlarının açık olarak tanımlaması
ve anlaşılması büyük önem taşır.
• Her sistem ister doğal, isterse mühendislik sistemleri olsun en az bir ya da daha
fazla amaca yöneliktir. Fonksiyonel olması için sistemin mutlaka bir ana amacı
olmalıdır.
• Amaç veya maksat tanımlanınca, sistemin ne kadar iyi ya da kötü çalıştığını
gösteren geçerlilik ölçüsünü saptamak mümkün olur.
Sistem ne için var?
Hangi görevi yerine getiriyor?
29
Sistemin Amacı
•
Solunum sisteminin amacı, beden dokularının gereksinim duyduğu oksijeni havadan
alarak kana veren ve dokularda oluşan karbondioksiti kandan alıp dış ortama
çıkarmaktır.
•
Bir kurumdaki Yönetim Bilişim Sisteminin amaçlarının, örgütün karar verme
noktalarına, gerekli bilgileri tam ve doğru olarak, zamanında ve güvenilir bir biçimde
sağlamaktır.
•
İşletmenin amaçları, faaliyetlerinin sonucunda elde etmek istedikleri olup işletmenin
yaptığı işleri, faaliyetleri “niçin” yaptığını, “neyi veya neleri elde etmek için”
yaptıklarını belirten sonuçlardır. Hedefler ise daha kesin ve ölçülebilir özellikte olup
genelde amaçların nicelik olarak belirtilmiş şeklidir.
Sistemin İşlevi (fonksiyonu)
• Bir sistem tarafından ortaya konan amaca yönelik her eylem, o sistemin
işlevidir.
• Malzeme, enerji ve bilginin amaca yönelik bir biçimde değişikliğe uğratılması
şeklinde ortaya konan sistem eylemleri, en sık rastlanan işlev türleridir.
• Otomobil üreten bir fabrikada sacın değişik kesme, kıvırma ve boyama
işlemlerinden geçirilerek araba gövdesi haline getirilmesi yerine getirmesi
gereken birer görevdir.
• Yada Hidroelektrik santralde, suyun potansiyel enerjisinin türbin çarklarını
çevirerek dinamoyu çevirmesi ve sonuçta elektrik, üretilmesi.
•
Sistemin İşlevi (fonksiyonu)
• Günlük satış bilgilerini toplayarak ve sınıflandırarak ay sonunda yönetime ışık
tutan satış raporu, üretimin vereceği kararlarda yönetim bilişim sistemi, bunlara
örnektir.
• Sindirim sisteminde yiyeceklerin işlenerek sindirilmesi, yada imalat sisteminde
çeşitli malzemelerin işlenmesi, enerji sistemlerinde kömürün enerjiye
dönüştürülmesi ve bilgisayar sisteminde bilginin işlenmesi, sistem fonksiyonuna
ait bazı yaygın kullanılan örneklerdir
Sistemin Çevresi
• Sistem analiz ve tasarımı çalışmalarında
sistemin çevresi, sistem yöneticisi
tarafından kontrol edilemeyen, sistemin
işleyişine etki eden ve sistem sınırının
dışında yer alan her şeydir.
• Malzeme, bilgi ve enerji sistemin
sınırlarından girdi olarak geçer. İşlenen
malzeme, bilgi ve enerji sistemin
sınırlarından geçerek çevreye çıktı
olarak sunulur.
• Sistemin sınırlarının dışında kalan her
şey çevre olarak göz önüne alınır. Çevre
sistem üzerindeki sınırlamalar olarak
tanımlanırlar.
Sistem olarak işletme ve dış çevresi
İşletmenin genel dış çevresi
İşletmenin yakın iş çevresi
Tedarikçiler
İşletme

Politik Çevre ve Unsurları

Yasal Çevre ve Unsurları

Ekonomik Çevre ve Unsurları

Sosyo-kültürel Çevre ve Unsurları

Demografik Çevre ve Unsurları

Teknolojik Çevre ve Unsurları

Doğal Çevre ve Unsurları
Tabii (Doğal) Çevre
Yakın iş çevresi: İşletmenin girdilerini temin
ettiği, üretim faaliyetinde bulunarak ürettiği
mal ve hizmetleri müşterilerine sattığı ve bu
arada benzer mal üreten çeşitli rakipleri ile
mücadele ettiği çevre
İşlemenin uzak çevresinde bulunan
unsurlar;
işletmenin sektörel çevresinin bir üst
sistemi içinde yer alırlar ve işletme ile
doğrudan ilişki içinde bulunmamalarına
rağmen işletmenin faaliyetlerini etkilerler
Sistem olarak işletmenin Dış Çevresi ile ilişkisi
• Sanayi devriminden günümüze kadar uzanan dönemde çevrenin işletme
üzerindeki etkisi farklı biçimlerde düşünülmüş ve bazı modeller ortaya
sürülmüştür.
• Etkileme modeli, çevrenin pasif bir unsur olarak kabul edildiği modelde
işletmenin çevreyi etkileyeceği, çevrenin işletmenin yapı ve işleyişi üzerinde
etkisiz bir faktör olduğu düşünülmüştür.
İşletme
Çevre
• Uyum modeli, bu modelde işletmenin faaliyetlerini ve yapısını dış çevrenin
beklentileriyle uyumlaştırması gerektiği üzerinde durulmaktadır
Çevre
İşletme
Sistem olarak işletmenin Dış Çevresi ile ilişkisi
• İşletmeler, kendilerine hayat veren belirsiz bir çevre içinde yaşarlar.
• İşletmelerin hem iç hem de dış çevresi sürekli değişmekte, gelişmekte ve
yenilenmektedir. Yani çevre sabit denge halini hiçbir zaman korumayan
hareketli bir ortam şeklinde tanımlanmaktadır
• Nitekim işletmenin yaşaması ve gelişmesi, bu değişme ve iniş çıkışlara
uyma gücüne bağlı olacaktır. İşletmeler çevrelerindeki bu belirsizliği
yenmek için “açık sistem” anlayışını benimsemelidir
• İşletmeler faaliyetlerini sürdürürken iç ve dış çevre koşullarını dikkate
almalı ve ona göre durum değerlendirmesi yapmalıdır. Aksi halde örgütler,
yapılarının sağlamlığını, etkinlik ve verimliliğini kaybedecektir.
Sistem-alt sistem-çevre ilişkileri
Elemanlar setinin özellikleri sistem davranışına bağlıdır
Elemanlar
ÇEVRE
Değişiklikler Sistemi Etkiler
Özellikler
Sistem Davranışı Çevresel Özellikleri
Değiştirir
SİSTEM (FİRMA)
ALT SISTEMLER
İlişkiler seti
Elemanlar Seti
Özellikler Seti
(Üretim, satış, muhasebe
departmanları)
Yönetimin denetimindeki faliyetler
Yönetim denetimi dışındaki faliyetler (talep, fiyatlar, devletin
düzenlemeleri, teknolojik gelişmeler, bankalar, sendikalar vb.).
Sistem sınırı
Sistem sınırı, bir sistemi diğerinden ayıran bölgedir. Bu bölge, sistem île sistemin
çevresini birbirinden ayırır. West Churchman -ki kendisi önde gelen sistem
analistlerinden birisidir - herhangi bir şeyin sistem içerisınde olup olmadığına karar
vermek için şu Iki sorunun cevaplandırılması gerektiğini söylemektedir.
1. Sistem analist, söz konuşu olan şeye müdahale etme olanağına sahip midir?
2. Söz konuşu olan şey, sistemin "amacına ulaşmasına" katkıda bulunacak bir işleve
(fonksiyona) sahip midir? Bu iki soruya da "Evet" şeklinde cevap verilmişse, o şey,
sistemin bir parçasıdır. Yoksa, sistemin dışındadır. Çeşitli sistem sınır örnekleri
aşağıda verilmiştir.
Sistem
Sistem sınırı
İnsan
Deri, saç, tırnaklar ve bunların içindeki kısımlar sistemi oluşturur.
Bunların dışındakiler ise sistemin çevresinde yer alırlar.
Otomobil
Otomobilin kaportası ve lastikleri iie bunların iç kısmında kalan
kısımlar sistemi oluşturur.
Üretim
Üretim makinaları, üretim sırası stokları, üretim personeli,
üretim yöntemleri, prosedürleri sistemi oluşturur. Şirketin geri kalan kısımları ise (insan kaynakları bölümü,
bakım ekipleri, elektrik jeneratörü,bekçiler vb.) üretim sisteminin çevresinde yer alırlar.
Sistem Sınırı
• Sistem kendi amaçlarını sürdürebilmek için sistem dışı
güçlerin kolay nüfus edemeyeceği bir sınır yapısına
sahip olmalıdır.
• Bunu sağlamak için sistemler çevre ve fizik ve
informatik haberleşmeyi minimize etmeye ve çevre ile
haberleşmeyi belirli kanallar aracılığı ile
gerçekleştirmeye çalışır.
Kontrol edilemeyen değişkenlerin etkilenebilen bir çevreye dönüştürülmesi
Tahmin ve Hazırlama
(Yönetimin becerisi)
Çevre
Etkilenebilen Çevre
Çevre
Geleceği Şekillendirme
(Liderlik)
Kontrol edilemeyen
değişkenler
Yöneticiler
Kontrol edilen
Değişkenler
Kontrol Edilen
Değişkenler
Tedarikçiler
Çalışanlar
Müşteriler
Sistem
I.DURUM
Sistem
II.DURUM
Kontrol etmenin anlamı istenen sonucu üretmek için bir eylemin gerekli ve yeterli
olmasıdır.
Bunun yanında bazı değişkenleri kontrol edemiyoruz fakat etkileyebiliyoruz.
Bu nedenle sistem ve çevresi birlikte düşünüldüğünde tüm olayları kontrol
edilebilen ve kontrol edilemeyen olaylar şeklinde ikiye ayırmak yararlı olacaktır.
Sistemin çevresi etkilenebilir bir çevreye dönüşebilir
Çevrenin belirlenmesinde sistem yöneticinin önemli etkisi vardır.
Liderlik becerisiyle çevreyi etkilenebilir çevre konumuna getirebilir. örneğin; hava,
bir sebze bahçesinin çevresini oluşturur.
Ancak, bu bahçe sera haline getirilip havanın iklimi denetim altına alındığında
sistemin sınırı yeniden belirlenmiş olmaktadır. Bu durumda, sistemin çevresini
seranın dışındaki hava, iklimlendirme, elektrik, su vb. düzenekleri oluşturur.
İşletme sınırının belirlenmesi
Sınırlar misyonda yapılan açıklamalara göre yapılır. Örneğin bir işletmenin
Pazar sınırı aşağıdaki şekilde belirlenebilir.
İşletmenin çevresini analiz ederken yararlanılan teknikler
Bilgi Toplamak: Çevresel faktörlerin analizi evresinde ilk yapılacak iş, konu
hakkında bilgi toplamaktır.
• Genel Çevre ile ilgili bilgi toplamak
• İş Çevresi ile ilgili bilgi toplamak
Varsayım Geliştirmek: Varsayım, kişinin kontrolü dışında oluşacak, gelecekle ilgili
bir olay hakkında fikir yürütülmesidir
Arayüz (interface)
•Arayüz, sistemlerin sınırları arasında ki bölgedir ve ayrıca, bir sistemin
çıktısının diğer sistemin girdisi olduğu durumlarda, bu çıktının taşındığı
ortamdır. Çıktı, arayüzde hiçbir değişikliğe uğramadan diğer sistemin girdisi
olur.
• Diğer bir örnek olarak, bir vergi mükellefi ile verginin ödeneceği Maliye
Bakanlığının ilgili vergi dairesini düşünelim. Bunlar iki ayrı sistemdir. Vergi
mükellefi, vergi beyannamesini PTT ile vergi vergi dairesine gönderdiğinde,
PTT bu iki ayrı sistem arasında bir arayüz oluşturmaktadır. İki bilgisayar
sisteminin arayüzü kimi zaman bir kablo hattı yada kimi zaman kablosuz veri
iletişim hattı olabilir.
• Örneğin: iki insan birbiriyle konuştuğunda, sözlerin taşındığı hava bir
arayüzdür.
ALT SİSTEM
ALT SİSTEM
Alt Sistem
• Sistem, kendisi ile ilişkili daha küçük “alt-sistem” lerden oluşur.
• Eğer iki hiyerarşik düzey ele alınan sistemde birbiri ile ilgili ise daha alttaki,
üsttekinin bir alt sistemi olarak ifade edilir.
Alt-Sistem
Alt-Sistem
Alt-sistem
Alt-Sistem
Alt-Sistem
Sistem
Alt-sistem A
A1
A2
Alt-Sistem
Alt-sistem B
A2
B1
B2
Alt-sistem C
B3
C1
C2
C2
Alt-Sistem
İşletmeler işletme süreçlerinden oluşan sistemlerdir
Tedarikçiler
Satın alınan
parçalar
Çevre
Tedarikçiye giden
siparişler
Bitmiş
ürünler
Tasarım
Ürün
tasarımı
Üretim
Gerçek ve tahmini
siparişler
Satış
Siparişler
Tercihler
Sistem bakış açısıyla bir üretim firması
Firma içi
Teslim
Servis
Bitmiş ürünler
Müşteri
Servis isteği
Ekipman bilgisi
Sistem Yönetimi
Bir Süreç olarak Yönetim, işletmenin (örgütün), elindeki kaynaklarını
planlayarak, organize ederek, yürüterek ve kontrol ederek, diğer insanlar aracı
ile, etkili ve verimli bir şekilde kullanması ve amaçlarını gerçekleştirmesi süreci
İşletme
Girdiler
Planlama
Çıktılar
Varlıklar
Misyon
Yapılacak görev
ve işletmenin
varoluş nedeni
Görevin
yapılması
için gerekli
girdiler
İnsan
Kaynakları
Finansman
Sermaye
Altyapı
Yetenekler
Dönüşüm
Kontrol
Süreci
Organize
Etme
Yürütme
Etkililik
Genel Çevre
Verimlilik
Görevin
tamamlanmas
ı sunucunda
üretilen
çıktılar
İş Çevresi
Amaçlar
Sağlanmak
istenen sonuçlar
Sistem Yönetimi
• Sistem yaklaşımı ile üretim sistemine bakacak olursak. Sistemlerin kontrolü
açısından yönetimleri büyük önem taşır.
• Sistemin yönetiminin temel mantığının önemli noktalarını açıklamak için bazı
düşüncelerin idealize edilmesi ve basitleştirilmesi yoluna gidilir.
• Örneğin, 50 farklı çeşit Ürün üreten bir üretim firması düşünelim.
• İlk olarak, bu firmanın yaptığı her ürünü sabit fiyattan satmak zorunda olduğunu
varsayalım.
• Ayrıca, muhasebecilerin de her malın yapım ve dağıtımının ne kadara mal
olacağını kesinlikle hesaplayabildikleri kabul edilsin.
• Firma yöneticileri açısından, asıl amaç, örneğin brüt kazanç ile maliyetler
arasındaki fark olan net kârın maksimizasyonu olsun.
• Şayet doğal olarak burada yapılacak şey, her malın firmaya sağlayacağı kazancı
hesaplamak ve bu değerden o malın yapım ve dağıtım maliyetini çıkarmaktır.
Sistem Yönetimi
• Şimdi bu örnekle yukarıda tanımlanan kavramları daha somut olarak görelim:
• Sistemin amacı karını maksimuma çıkarmaktır.
• Sistemin çevresi; sabit kabul edilen her malın fiyatı, sermaye üzerindeki
sınırlama, mala olan talep, ve teknoloji seviyesidir (birim kaynaklar başına
üretilebilen malların sayısı).
• Sistemin bileşenleri; üretim hatları, örneğin her ürünü üreten ve pazarlayan alt
sistemlerdir.
• İşyönetimi, her tip ürünün üretim hattına ayrılacak kaynak miktarı üzerinde karar
vermektir.
• Sistemin kaynakları; sistemin parası ve personeldir.