Untitled
advertisement
Yazar: Uzm. Ö÷rt. Nilsun URALLI ÖSS Felsefe Konu Anlatımlı Soru Bankası Sayısal Bölüm ve Meslek Liseleri øçin ISBN: 978-605-0022-03-2 Kitabın tüm sorumlulu÷u yazarına aittir. © 2007, Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satıú hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. ùti.'ne aittir. Anılan kuruluúun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da baúka yöntemlerle ço÷altılamaz, basılamaz, da÷ıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlı÷ı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Kasım 2007 Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zulfin.eua Dizgi: Fikret Kaplan Baskı: Baran Ofset – Ankara Tel: (0312) 367 66 92 Pegem A Yayıncılık E÷itim Danıúmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. ùti. Adakale Sokak 4 / 1 Yeniúehir ANKARA Tel: (312) 430 67 50 – 430 67 51 Belgeç: (312) 431 37 38 Da÷ıtım Tel: (312) 434 54 34 ønternet: www.pegema.com.tr E-posta: pegema@pegema.com.tr ii ÖNSÖZ Sevgili Ö÷renciler, Bu kitap, yeni sınav sistemine göre hazırlanmıútır. Kitapta, Felsefe Grubu dersleri arasında yer alan ve ÖSS’de 7 sorusu bulunan FELSEFE dersine iliúkin konu anlatımları, çıkmıú ÖSS soruları ve çözümlemeleri ve her konunun ardında yer alan 15’ er soruluk 3 test bölümü yer almaktadır. ølk 15 test sorusu, çözümlemeleriyle birlikte verilmiútir. Felsefe soruları, hem SAYISAL BÖLÜMÜ ve MESLEK LøSESø, hem EùøT AöIRLIK BÖLÜMÜ hem de SÖZEL BÖLÜMÜ ö÷rencileri için çözümlenmesi gereken sorular arasında yer almaktadır. Bu nedenle de, her bölümden hazırlanan ö÷renciler için, kaynak kitap niteli÷i taúımaktadır. Konu anlatımları, ö÷rencilerin sınava yönelik hazırlanmalarını sa÷lamak adına düzenlenmiú ve görsel ifadelerle de desteklenmiútir. Konuların içerisinde, çıkmıú ÖSS soruları ve çözümlemelerine, ö÷rencileri sıkmayacak yo÷unlukta yer verilmiútir. Test çözümlemeleri de, soru çözme prati÷i edinebilmek adına sizlere yardımcı olmak adına hazırlanmıútır. Bu do÷rultuda, hem kendinizi sınava daha fazla hazır hissetmeniz hem de güveninizi geliútirebilmeniz söz konusu olabilecektir. Kitabın hazırlanmasında eme÷i geçen Pegem A Yayıncılık çalıúanlarına ve tüm felsefe dostlarına teúekkür ederim. Umarım yaúamınızda felsefe kadar renkli, felsefe kadar hoú ve felsefe kadar sevgi dolu geçer. Bazen karmaúalarla, çatıúmalarla, tartıúmalarla, Belki sizi yıldıracak çözümsüzlüklerle karúılaúabilirsiniz. Ama unutmayın, insan tüm bunlarla baú edebildi÷i oranda kendisine yaklaúabilir. Kendinizi önemseyin ve çok ama çok sevin. Baúarılarınız daim olsun… Sevgilerimle. Nilsun Urallı Uzman Felsefe Grubu Ö÷retmeni iii úÇúNDEKúLER Önsöz......................................................................................................................................................... iii øçindekiler....................................................................................................................................................v 1. BÖLÜM FELSEFENúN ALANI VE DEOøUûU (ss: 1/43) FELSEFENøN ALANI A. Felsefenin Konusu.......................................................................................................................... 2 B. Felsefe Nedir? ................................................................................................................................ 4 C. Felsefenin Yapısı............................................................................................................................ 5 D. Felsefe Tanımları ........................................................................................................................... 5 E. Felsefe ve Filozof ........................................................................................................................... 8 F. Felsefenin Özellikleri ...................................................................................................................... 9 G. Felsefenin Soruları ....................................................................................................................... 16 H. Felsefenin Gereklili÷i .................................................................................................................... 18 ø. Felsefenin øúlevi............................................................................................................................ 18 FELSEFENøN DOöUùU .......................................................................................................................... 20 A. Hint Felsefesi................................................................................................................................. 21 1. Brahmanizm’in Ahlak Felsefesi ............................................................................................. 22 2. Buda ve Felsefesi.................................................................................................................. 22 B. øran Felsefesi................................................................................................................................. 22 C. Çin Felsefesi ................................................................................................................................. 22 1. Çin Filozofları ........................................................................................................................ 23 D. Sümer Felsefesi ............................................................................................................................ 23 E. Yunan Felsefesi............................................................................................................................. 24 1. Oluú ya da Yaradılıú Sorunu................................................................................................ 24 2. Arkhe Sorunu....................................................................................................................... 25 3. Mekanist Yaradılıú ya da Kozmogoni Felsefesi ................................................................... 26 4. Atomculuk ............................................................................................................................ 26 5. øtalyan Okulu........................................................................................................................ 27 Çözümlü Test........................................................................................................................................... 28 Cevaplı Test 1.......................................................................................................................................... 35 Cevaplı Test 2.......................................................................................................................................... 39 v 2. BÖLÜM BúLGú NEDúR- BúLGú TÜRLERú (ss: 45/69) BøLGøNøN TANIMI .................................................................................................................................... 45 BøLGø TÜRLERø ....................................................................................................................................... 46 A. Gündelik Bilgi ................................................................................................................................ 46 Gündelik Bilginin Özellikleri ....................................................................................................... 46 B. Dini Bilgi ........................................................................................................................................ 47 Dini Bilginin Özellikleri ............................................................................................................... 47 C. Teknik Bilgi .................................................................................................................................... 47 Teknik Bilginin Özellikleri........................................................................................................... 48 D. Sanat Bilgisi .................................................................................................................................. 48 Sanat Bilgisinin Özellikleri ......................................................................................................... 48 E. Bilimsel Bilgi .................................................................................................................................. 48 1. Bilimsel Bilgi Türleri ............................................................................................................... 49 2. Bilimsel Bilginin Özellikleri..................................................................................................... 50 F. Felsefi Bilgi .................................................................................................................................... 53 Felsefi Bilginin Özellikleri........................................................................................................... 54 FELSEFENøN DøöER ALANLARLA øLøùKøSø .......................................................................................... 56 1. Felsefe ve Bilim .................................................................................................................... 56 2. Felsefe ve Din ....................................................................................................................... 57 3. Felsefe ve Sanat ................................................................................................................... 57 Çözümlü Test........................................................................................................................................... 58 Cevaplı Test 1.......................................................................................................................................... 64 Cevaplı Test 2.......................................................................................................................................... 67 3. BÖLÜM BúLGú FELSEFESú (ss: 71/102) BøLGø FELSEFESøNøN KONUSU............................................................................................................. 71 EPøSTEMOLOJø YA DA BøLGø KURAMI.................................................................................................. 71 BøLGø KURAMININ TEMEL KAVRAMLARI ............................................................................................. 72 A. Suje ............................................................................................................................................... 72 B. Obje .............................................................................................................................................. 72 C. Bilgi .............................................................................................................................................. 72 D. Do÷ruluk (Hakikat ya da Verite ..................................................................................................... 72 E. Gerçeklik (Realite) ......................................................................................................................... 72 F. Temellendirme .............................................................................................................................. 73 BøLGø KURAMININ TEMEL SORULARI .................................................................................................. 74 A. Bilginin ømkânı ile ølgili Sorular....................................................................................................... 74 B. Bilginin Kayna÷ı ile ølgili Sorular ................................................................................................... 74 1. Rasyonalizm (Akılcılık, ønneizm / Do÷uútancılık ya da A Priorizm) .................................... 74 vi 2. Empirizm (Deneycilik)......................................................................................................... 74 3. Kritisizm (Eleútiri Felsefesi, Kritik Felsefe) ........................................................................ 74 4. Entüisyonizm (Sezgicilik).................................................................................................... 75 5. Pragmatizm (Faydacılık) ................................................................................................... 75 6. Pozitivizm (Olguculuk)........................................................................................................ 75 7. Sensualizm (Duyumculuk).................................................................................................. 75 8. Fenomenoloji (Görüngübilim) ............................................................................................. 75 9. Analitik Felsefe (Mantıkçı Pozitivizm, Neopozitivizm, Yeni Pozitivizm) .............................. 75 10. Enstrümantalizm (Araççılık ya da Aletçilik) ........................................................................ 75 C. Bilginin De÷eri ile ølgili Sorular....................................................................................................... 75 D. Bilginin Sınırı ile ølgili Sorular......................................................................................................... 75 BøLGø KURAMININ TEMEL PROBLEMLERø ........................................................................................... 75 A.Do÷ru Bilginin ømkânsızlı÷ı ............................................................................................................. 76 1. Sofistler ................................................................................................................................ 76 B. Do÷ru Bilginin ømkânı .................................................................................................................... 79 1. Dogmatizm ......................................................................................................................... 79 2. Empirizm (Deneycilik)......................................................................................................... 84 3. Kritisizm (Eleútiri Felsefesi ya da Eleútirel Felsefe) ............................................................ 85 4. Entüisyonizm (Sezgicilik).................................................................................................... 86 5. Pozitivizm (Olguculuk) ........................................................................................................ 87 6. Analitik Felsefe (Mantıkçı Pozitivizm/ Neopozitivizm)......................................................... 87 7. Pragmatizm (Faydacılık)..................................................................................................... 88 8. Enstrümantalizm (Araççılık/ Aletçilik) ................................................................................. 89 9. Sensualizm (Duyumculuk).................................................................................................. 89 10. Fenomenoloji (Görüngübilim) ............................................................................................. 90 Çözümlü Test........................................................................................................................................... 91 Cevaplı Test 1.......................................................................................................................................... 96 Cevaplı Test 2.......................................................................................................................................... 99 4. BÖLÜM BúLúM TARúHú VE BúLúM FELSEFESú (ss: 103/132) BøLøM NEDøR? ....................................................................................................................................... 103 BøLøMøN ÖZELLøKLERø .......................................................................................................................... 103 A. Bilimsel Tavrın Özellikleri ............................................................................................................ 104 BøLøMøN TARøH øÇøNDEKø GELøùøMø ..................................................................................................... 104 BøLøMLERøN FELSEFEDEN AYRILIùI................................................................................................... 107 BøLøMSEL YÖNTEMøN ÖZELLøKLERø ................................................................................................... 108 BøLøMSEL AÇIKLAMA VE ÖNDEYøNøN ÖZELLøKLERø ......................................................................... 109 BøLøMSEL KURAMIN ÖZELLøKLERø ..................................................................................................... 110 A. Varsayım - Kuram øliúkisi ............................................................................................................ 110 BøLøM FELSEFESøNøN DOöUùU .......................................................................................................... 112 BøLøM FELSEFESøNøN KONUSU........................................................................................................... 112 vii FELSEFENøN KONUSU OLARAK BøLøM .............................................................................................. 113 BøLøME FARKLI YAKLAùIMLAR............................................................................................................ 113 A.Ürün Olarak Bilim Yaklaúımı ........................................................................................................ 113 1. Rudolf Carnap ..................................................................................................................... 113 2. Hans Reıchenbach.............................................................................................................. 114 B. Etkinlik Olarak Bilim Yaklaúımı .................................................................................................... 115 1. Thomas Kuhn ...................................................................................................................... 115 2. Stephen Toulmın ................................................................................................................. 116 C. Klasik Görüú Açısından Bilim ...................................................................................................... 116 Klasik Görüúe Yapılan Eleútiriler ............................................................................................. 117 BøLøM AHLAKI........................................................................................................................................ 117 A. Antibilim (Bilim Karúıtı) Görüúü ................................................................................................... 117 BøLøMøN DEöERø .................................................................................................................................. 117 Çözümlü Test......................................................................................................................................... 119 Cevaplı Test 1........................................................................................................................................ 125 Cevaplı Test 2........................................................................................................................................ 129 5. BÖLÜM VARLIK FELSEFESú (ss: 133/156) VARLIK FELSEFESøNøN KONUSU ....................................................................................................... 133 A. Varlık Felsefesi Açısından Var Olanlar........................................................................................ 133 1. Gerçek ya da Reel Varlık .................................................................................................... 133 2. Düúünsel ya da ødeal Varlık................................................................................................. 134 B. Varlık Felsefesinin Do÷uúu.......................................................................................................... 134 C. Felsefe ve Bilim Açısından Varlık................................................................................................ 135 FELSEFE AÇISINDAN VARLIK............................................................................................................ 135 A. Metafizik - Ontoloji øliúkisi ............................................................................................................ 135 B. Metafizi÷in Varlıkla ølgili Temel Soruları ...................................................................................... 135 1. Metafizi÷in Tartıútı÷ı Sorulardan Do÷an Ö÷retiler ............................................................... 136 ONTOLOJø AÇISINDAN VARLIK........................................................................................................... 137 A. Varlı÷ın Var Olup Olmadı÷ı Problemi .......................................................................................... 137 1. Varlı÷ın Var Olmadı÷ını Savunanlar .................................................................................. 137 2. Varlı÷ın Var Oldu÷unu Savunanlar .................................................................................... 139 Çözümlü Test......................................................................................................................................... 147 Cevaplı Test 1........................................................................................................................................ 151 Cevaplı Test 2........................................................................................................................................ 154 viii 6. BÖLÜM AHLAK FELSEFESú (ss: 157/190) AHLAK FELSEFESøNøN KONUSU ........................................................................................................ 157 FELSEFE AÇISINDAN AHLAK.............................................................................................................. 157 AHLAK FELSEFESøNøN TEMEL KAVRAMLARI ................................................................................... 158 A. øyi ............................................................................................................................................. 158 B. Kötü........................................................................................................................................... 159 C. Özgürlük.................................................................................................................................... 159 D. Erdem ...................................................................................................................................... 160 E. Sorumluluk ............................................................................................................................... 161 F. Vicdan ...................................................................................................................................... 162 G. Ahlak Yasası ............................................................................................................................ 163 H. Ahlaki Karar ............................................................................................................................. 163 ø. Ahlaki Eylem ............................................................................................................................. 163 J. Ödev ........................................................................................................................................ 164 K. øyimserlik .................................................................................................................................. 164 L. Kötümserlik .............................................................................................................................. 164 AHLAK YARGISINI DøöER YARGI TÜRLERøNDEN AYIRAN NøTELøKLER ........................................ 164 AHLAK FELSEFESøNøN TEMEL SORULARI ........................................................................................ 165 1. ønsan Ahlaki Eylemde Bulunurken Özgür Müdür? ....................................................................... 165 a. Determinizm (Gerekircilik) .................................................................................................. 165 b. øndeterminizm (Gerekirci Olmayanlar)................................................................................. 166 c. Otodeterminizm (Ahlaksal Özerklik) .................................................................................... 166 2. Ahlaki Eylemin Amacı Nedir? ...................................................................................................... 166 a. Aristippos ........................................................................................................................... 166 b. Epiküros ............................................................................................................................. 166 c. Demokritos ......................................................................................................................... 167 d. Sokrates ............................................................................................................................. 167 e. Platon ................................................................................................................................. 167 f. Aristoteles .......................................................................................................................... 167 g. Immanuel Kant ................................................................................................................... 167 h. Jeremy Bentham ................................................................................................................ 168 ı. John Stuart Mıll .................................................................................................................. 168 i. Frıedrıch Nıetzsche ............................................................................................................ 168 j. Jean Paul Sartre .................................................................................................................. 168 3. Evrensel Ahlak Yasası Var Mıdır? ............................................................................................... 168 a. Evrensel Ahlak Yasası’nın Varlı÷ını Reddedenler .............................................................. 168 b. Evrensel Ahlak Yasası’nın Varlı÷ını Kabul Edenler ............................................................ 173 c. Evrensel Ahlak Yasasını Belirleyen Özellikler .................................................................... 173 Ahlak Yasasının Evrensel Dinlere Göre Temellendirilmesi......................................................... 177 Çözümlü Test......................................................................................................................................... 179 Cevaplı Test 1........................................................................................................................................ 184 Cevaplı Test 2........................................................................................................................................ 187 ix 7. BÖLÜM SúYASET FELSEFESú (ss: 191/230) SøYASET FELSEFESøNøN KONUSU..................................................................................................... 191 SøYASET FELSEFESøNøN TEMEL KAVRAMLARI ................................................................................ 193 A. Birey ............................................................................................................................................ 193 B. Toplum ....................................................................................................................................... 193 C. Devlet .......................................................................................................................................... 193 D. øktidar .......................................................................................................................................... 193 E. Yönetim ....................................................................................................................................... 194 F. Meúruiyet .................................................................................................................................... 194 G. Egemenlik .................................................................................................................................. 194 H. Hak ............................................................................................................................................. 194 I. Hukuk........................................................................................................................................... 194 ø. Yasa.............................................................................................................................................. 196 J. Sivil Toplum ................................................................................................................................. 196 K. Bürokrasi ..................................................................................................................................... 196 L. Demokrasi ................................................................................................................................... 196 M. Rejim........................................................................................................................................... 196 N. Eúitlik .......................................................................................................................................... 196 O. Laiklik .......................................................................................................................................... 196 SøYASET FELSEFESøNøN TEMEL SORULARI..................................................................................... 196 A. øktidar Kayna÷ını Nereden Alır? ................................................................................................. 197 1. øktidar Kayna÷ını Tanrı’dan Alır........................................................................................... 197 2. øktidar Kayna÷ını Bireyin Do÷asından Alır .......................................................................... 197 3. øktidar Kayna÷ını Ortak øradeden Alır ................................................................................. 197 B. Egemenli÷in Kullanılıú Biçimleri Nelerdir?................................................................................... 198 1. Geleneksel Egemenlik......................................................................................................... 198 2. Karizmatik Egemenlik.......................................................................................................... 198 3. Demokratik, Hukuki ya da Rasyonel Egemenlik ................................................................. 198 C. Meúruiyetin Ölçütü Nedir? ........................................................................................................... 199 D. Bireyin Temel Hakları Nelerdir? ................................................................................................. 199 E. Sivil Toplumun Anlamı Nedir? ..................................................................................................... 200 F. Bürokrasiden Vazgeçilebilir mi? .................................................................................................. 200 SøYASET FELSEFESøNøN øKø ANA PROBLEMø.................................................................................... 200 1. Karmaúa – Düzen – Ütopya......................................................................................................... 200 2. Düzenin Gereklili÷i ve Devlet....................................................................................................... 201 a. Devletin Oluúumu Sorunu ................................................................................................... 201 b. Sözleúme Ürünü Olarak Devlet ........................................................................................... 203 c. Tarihsel Bir Zorunluluk Olarak Devlet.................................................................................. 204 3. ødeal Düzen Arayıúları ................................................................................................................. 204 a. ødeal Bir Düzenin Olamayaca÷ını Savunanlar..................................................................... 204 b. ødeal Düzenin Olabilece÷ini Savunanlar.............................................................................. 205 D. Birey ve Devlet ............................................................................................................................ 213 1. Yusuf Has Hacib.................................................................................................................. 214 x 2. Charles de Montesquıeu .................................................................................................... 215 3. John Locke ......................................................................................................................... 216 Çözümlü Test......................................................................................................................................... 217 Cevaplı Test 1........................................................................................................................................ 224 Cevaplı Test 2........................................................................................................................................ 228 8. BÖLÜM SANAT FELSEFESú VE ESTETúK (ss: 231/262) ESTETøöøN KONUSU............................................................................................................................ 231 FELSEFE AÇISINDAN SANAT ............................................................................................................. 233 A. Sanat ........................................................................................................................................... 233 1. Taklit Olarak Sanat.............................................................................................................. 234 2. Yaratma Olarak Sanat......................................................................................................... 235 3. Oyun Olarak Sanat.............................................................................................................. 237 B. Sanat Eseri .................................................................................................................................. 238 ESTETøöøN TEMEL KAVRAMLARI....................................................................................................... 242 A. Güzellik........................................................................................................................................ 242 1. Güzel Nedir? ....................................................................................................................... 242 2. Do÷a Güzelli÷i ve Sanat Güzelli÷i ...................................................................................... 243 3. Güzelli÷in Nitelikleri ............................................................................................................. 244 B. Güzellik - Hakikat - øyi - Hoú - Yüce øliúkisi .................................................................................. 245 ESETøöøN TEMEL SORULARINA YAKLAùIMLAR.............................................................................. 246 A. Estetik Yargıların Yapısı ve Özellikleri ........................................................................................ 246 1. Estetik Yargıların Özellikleri ................................................................................................ 246 B. Ortak Estetik Yargıların Olup Olmadı÷ı Problemi........................................................................ 246 1. Ortak Estetik Yargıların Olmadı÷ını øleri Sürenler ............................................................... 247 2. Ortak Estetik Yargıların Varlı÷ını Kabul Edenler ................................................................. 247 Çözümlü Test......................................................................................................................................... 249 Cevaplı Test 1........................................................................................................................................ 255 Cevaplı Test 2........................................................................................................................................ 259 9. BÖLÜM DúN FELSEFESú (ss: 263/282) DøN FELSEFESøNøN KONUSU.............................................................................................................. 263 DøNE FELSEFø AÇIDAN YAKLAùIM ..................................................................................................... 264 TEOLOJø VE DøN FELSEFESøNøN FARKI............................................................................................. 264 A. Teoloji (ølahiyat) ........................................................................................................................... 264 B. Din Felsefesi................................................................................................................................ 264 xi DøNøN FELSEFø TEMELLENDøRMESø................................................................................................... 264 1. Metafizik ve Kozmolojik Yaklaúım................................................................................................ 264 2. Epistemolojik Yaklaúım ................................................................................................................ 264 3. Bilimsel, Sanatsal ve Ahlaki Yaklaúım ......................................................................................... 264 DøN FELSEFESøNøN TEMEL KAVRAMLARI ........................................................................................ 265 1. Tanrı ............................................................................................................................................ 265 2. Vahiy ............................................................................................................................................ 265 3. Peygamber .................................................................................................................................. 265 4. øman ............................................................................................................................................ 265 5. øbadet .......................................................................................................................................... 265 6. Kutsal ........................................................................................................................................... 265 7. Mucize ........................................................................................................................................ 265 8. Yüce............................................................................................................................................. 265 DøN FELSEFESøNøN TEMEL SORULARI.............................................................................................. 266 DøN FELSEFESøNøN TEMEL PROBLEMLERø....................................................................................... 266 1. Tanrı’nın Varlı÷ı Problemi ............................................................................................................ 266 2. Evrenin Yaratılıúı Problemi ......................................................................................................... 266 3. Vahyin ømkânı Problemi ............................................................................................................... 266 4. Ruhun Ölümsüzlü÷ü Problemi ..................................................................................................... 267 5. Mucize Problemi .......................................................................................................................... 267 TANRI’NIN VARLIöINA øLøùKøN YAKLAùIMLAR.................................................................................. 267 A. Tanrı’nın Varlı÷ını Kabul Eden Görüúler ..................................................................................... 267 1. ølkça÷ Yunan Felsefesinde Tanrı Anlayıúı ........................................................................... 267 2. Ortaça÷ Hıristiyanlık Dünyasında Tanrı Anlayıúı................................................................. 267 3. Ortaça÷ øslam Dünyasında Tanrı Anlayıúı........................................................................... 267 4. Teizm (Tanrıcılık) ................................................................................................................ 268 5. Deizm (Neden Tanrıcılık) .................................................................................................... 270 6. Panteizm (Tüm Tanrıcılık) ................................................................................................... 270 B. Tanrı’nın Varlı÷ını Reddedenler .................................................................................................. 270 1. Ateizm (Tanrı Tanımazlık) ................................................................................................... 270 2. Nihilizm (Hiççilik) ................................................................................................................. 271 C. Tanrı’nın Varlı÷ının ya da Yoklu÷unun Bilinemeyece÷ini øleri Sürenler ...................................... 271 1. Agnostisizm (Bilinemezcilik) ................................................................................................ 271 Çözümlü Test......................................................................................................................................... 272 Cevaplı Test 1........................................................................................................................................ 276 Cevaplı Test 2........................................................................................................................................ 279 Kaynaklar ............................................................................................................................................... 283 xii Felsefenin Alanı ve Do÷uúu 1 1. BÖLÜM FELSEFENúN ALANI VE DOøUûU ÖSS FELSEFE SORU ANALúZ TABLOSU 1987 ÖYS ……. 2 1997 ÖSS ……. 2 2002 ÖSS ……. 3 1989 ÖYS ……. 1 1998 ÖSS ……. 2 2003 ÖSS ……. 3 1990 ÖYS ……. 1 1998 ÖYS ……. 1 2004 ÖSS ……. 4 1992 ÖYS ……. 1 1999 ÖSS (2 MAYIS/úPTAL) …. 4 2005 ÖSS ……. 1 1995 ÖSS ……. 4 1999 ÖSS (6 HAZúRAN) …. 3 2006 ÖSS ……. 1 1996 ÖSS ……. 2 2000 ÖSS ……. 4 2007 ÖSS ……. 1 1996 ÖYS ……. 1 2001 ÖSS ……. 4 I. FELSEFENøN ALANI Herkesin fiziksel varlıklar üzerine, insan üzerine, hayatın anlamı üzerine; doùa, ölüm, Tanrı, doùru - yanlıü, güzel – çirkin, iyi – kötü üzerine az ya da çok bir fikri vardır. Elbette ki bu fikirler farklı farklı birtakım yollardan edinilmiütir. Hayatımızın ilk dönemlerinden itibaren, farklı algılayıülar çerçevesinde dahi olsa; sürekli olarak ailemizden, arkadaülarımızdan, çeüitli kiüi ve topluluklardan, çeüitli düüünceler ve davranıülar öùreniriz. Bu davranıü örnekleri; evde, okulda, sokakta, girdiùimiz her ortamda karüımıza çıkar. Bu süreçte mutlaka ki, kitle iletiüim araçlarının payı da yadsınamaz. Davranıülarımızı tüm bunların yanında, düüünsel temellerimize dayanarak da belirleriz. Bu aüamada davranıülarımız, duygusal eùilimlerimiz ve kiüisel kanaatlerimizle belirlenirler. úüte tam da bu noktada, zaten hayatımızın ayrılmaz bir parçası olan felsefe devreye girer. Bu anlamda felsefe, öyle birkaç kelime ile özetlenebilecek bir yapı deùildir ya da aslında, binlerce kitapla dahi olsa, yine de açık ve net bir üekilde ortaya konulabileceùini söyleyebilmek de mümkün deùildir. Ancak mademki filozoflarımız, yüzyıllardır düüüncelerini ortaya koyabilmek adına çabalamıülardır; o halde, bizde en azından felsefenin ana hatlarını ortaya koymak adına çaba sarf edebiliriz. Bu noktada da özellikle, felsefenin sınırlandırılamayacak bir alan olduùunu söyleyebiliriz. ÖRNEK (1987 ÖYS): Aüaùıdakilerden hangisi felsefenin ilgilendiùi konulardan biri deùildir? A) B) C) D) E) Madde ve ruh iliükisini araütırma Doùa olaylarını kontrol altına alma Dünyayı ve insan yaüamını yorumlama Bilimlerin yöntemini irdeleme Mantıksal çıkarımlarla gerçeùe yaklaüma Bilgi Nedir – Bilgi Türleri 45 2. BÖLÜM BúLGú NEDúR – BúLGú TÜRLERú ÖSS FELSEFE SORU ANALúZ TABLOSU 1996 ÖSS ……. 1 2001 ÖSS ……. 1 2007 ÖSS ……. 1 1999 ÖSS ……. 2 2003 ÖSS ……. 2 2000 ÖSS ……. 2 2005 ÖSS ……. 1 I. BøLGøNøN TANIMI Bilginin ne olduùu sorunu, sadece felsefeyi deùil, aynı zamanda bilimleri de ilgilendirir. Ancak felsefe bilginin ne olduùu sorununa, bilimlerden farklı olarak, deney ve gözlemin dıüında kalarak cevaplar arar. Bu anlamda felsefede bilgi, salt kavramsal ve düüünsel bazda ele alınır ve üöyle tanımlanır: Bilgi; bilen suje ile bilinen obje arasında kurulan baù sonucunda elde edilen üründür ya da bilen öznenin, bilinen nesneye yönelmesi sonucunda ulaütıklarıdır. ÖZNE (Bilen ya da Suje): Bilgiye yönelen, anlayan, kavrayan ve yorumlayan insan bilincidir. NESNE (Bilinen ya da Obje): Bilgiye konu olan, kavranan ve insan bilincinin dıüında yer alan her üeydir. Bu yöneliüin özünü “bilgi aktı” oluüturur. Bu anlamda bilgi, akla ve bilince sahip tek varlık olan insana özgü bir yapıdır. Bu durum üu üekilde ifade edilebilir: Suje …………………………..Obje (Yönelen) (Özne) (Bilen) (bilgi) (Yönelinen) (Nesne) (Bilinen) Bilgi edinme süreci, bilinç sahibi tek varlık olan insana özgüdür. únsan, zihinsel faaliyetleri sonucunda soyutlamalar yaparak, belli kavramlara ulaüır. Bu kavramlar arasında baùlantılar kurar ve çeüitli yargılara ve çıkarımlara ulaüır. úüte bu süreç içerisinde ortaya çıkan ürüne “bilgi” adı verilir. ÖRNEK (2005 ÖSS): Gören öznenin kendisi de görülebilirlik alanındadır. Bu cümleden çıkan sonuç aüaùıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Öznenin de nesne olabileceùi Ancak nesnenin nesne olabileceùi Doùru bilginin olabileceùi Gerçeùe ulaüılabileceùi Nesneden uzaklaüılabileceùi Bilgi Felsefesi 71 3. BÖLÜM BúLGú FELSEFESú ÖSS FELSEFE SORU ANALúZ TABLOSU 1999 ÖSS ….. 3 2003 ÖSS ….. 2 2005 ÖSS ….. 2 2006 ÖSS ….. 1 I. BøLGø FELSEFESøNøN KONUSU Bilgi; suje (özne ya da bilen) ile obje (nesne ya da bilinen) arasında kurulan baù sonucunda elde edilen üründür. Bilgi Felsefesi ise; bilgi üzerine düüünülmesi, yani bilgi üzerine felsefe yapılması sonucunda ortaya çıkan bir felsefe disiplinidir. Bilgi Felsefesi’nin konusu; bilgi üzerine düüünülmesi noktasında, “Bilginin ne olduùunun, oluüumunun, imkânının, sınırlarının, yapısının, kaynaùının ve deùerinin” sorgulanmasına dayanır. Bilgi felsefesi, bilginin felsefi temelde ele alınmasını ifade eder. Felsefenin sübjektif bir alan olması dolayısıyla filozoflarımız da, tek bir bilgi tanımı ya da bilgiye eriüme yolu üzerinde uzlaüabilmiü deùildirler. Bu noktada felsefe tarihine baktıùımız zaman; insanın bilgiye eriüemeyeceùini savunan filozoflarımız yanında, insan için bilgiye eriümenin mümkün olduùunu, ama bunun farklı yollarla olabileceùini savunan filozoflarımızla karüılaümak mümkündür. Bilginin mesela salt akılla, salt deneyle ya da hem akıl hem de deney gibi birtakım yollarla edinilebileceùini savunan öùretiler söz konusu olacaktır. únsanın içinde yaüadıùı doùayı, toplumsal ve kültürel gerçekliùi bilme çabası, insanlık tarihinde her zaman söz konusu olmuütur. Aristoteles’in bu konudaki sözü, konuyu ifade eder niteliktedir: "Bütün insanlar, doùal olarak bilmek isterler." II. EPøSTEMOLOJø ya da BøLGø KURAMI Felsefenin temel disiplinlerinden biri de, “Bilgi felsefesi, Bilgi kuramı ya da Epistemoloji” olarak adlandırılan alandır. “Episteme”, Eski Yunanca’da “bilgi” anlamına gelen bir sözcüktür. Epistemoloji, suje ve obje iliükisi üzerinde derinleüen bir disiplindir: x “Bilgi nedir?”, x “Nasıl biliyoruz?”, x “Bilgimizin sınırlarını belirleyebilir miyiz?”, x “Bilgimizin kaynaùı nedir?”, x “Bilgiyi doùru yapan koüul nedir?”, Bilim Tarihi ve Bilim Felsefesi 103 4. BÖLÜM BúLúM TARúHú VE BúLúM FELSEFESú ÖSS FELSEFE SORU ANALúZ TABLOSU 1993 ÖSS ……. 1 1999 ÖSS ……. 2 2000 ÖSS ……. 2 2001 ÖSS ……. 1 2004 ÖSS ……. 2 2005 ÖSS ……. 1 2006 ÖSS ……. 1 2007 ÖSS ……. 1 I. BøLøM NEDøR? Bilim; Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliùe dayanarak yasalar çıkarmaya çalıüan düzenli bilgidir. Bilim; Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgidir. II. BøLøMøN ÖZELLøKLERø a) Seçicidir: Sınırları belli bir varlık alanını konu edinir ve bu sınırlar dıüına kesinlikle çıkmaz. b) Kuükucudur: Yalnızca bilim dıüı açıklamaları deùil bilim çevrelerinin yaptıùı açıklamalara bile kuüku ile yaklaüır. c) Eleütireldir: Özellikle de var olan bilimsel açıklamalara eleütirel bir tavırla yaklaüır. d) Somuttur: Olgulara dayanır. Var olan gerçeklikleri inceler. Soyut konu ve kavramlarla uùraümaz. e) Nesneldir: Herkes için tek ve deùiümezdir. Kiüiye gruba veya baüka ölçülere göre deùiümez. f) Evrenseldir: Nesnel olduùu içindir ki evrenin her yerinde aynı üekilde geçerlidir. g) Kolektiftir: Tüm insanlıùın ortak kültür malıdır. h) Akılcıdır: Kendi içinde tutarlı akıl ve mantık ilkelerine uygun bilgilerdir. i) Genelleyicidir: Tek tek olgulardan hareket eder ama genellemelere, genel yargılara ulaüır. Sınıflama yapar. Benzer olayları diùerlerinden ayırır. j) Ölçülere endekslidir: Matematiksel bir dil kullanır. Kesin ölçülerle, sayılarla açıklama yapar. k) Deneysel ve uygulanabilirdir: Olgusal olduùu içindir ki deneylerle sınanabilirler. Hatta bilimsel bilgiler teknik aracılıùı ile hayatın farklı alanlarında her türlü araç ve gerece dönüüürler. l) Birikimli olarak ilerler, dinamiktir: Kuükucu ve eleütirici tavrı bilime her dönem yeni ufuklar açarak onu dinamik bir alan haline getirir. Varlık Felsefesi 133 5. BÖLÜM VARLIK FELSEFESú ÖSS FELSEFE SORU ANALúZ TABLOSU 1995 ÖSS ……. 1 2006 ÖSS ……. 1 2007 ÖSS ……. 1 I. VARLIK FELSEFESøNøN KONUSU Varlık felsefesinin konusu, varlıùın kendisidir. VARLIK: Var olan her üeyin genel adıdır. Eski Yunanca “on ya da ontos” kavramları varlık anlamında kullanılmaktaydı. Varlık felsefesi, varlık üzerinde düüünülmesi, yani varlık üzerine felsefe yapılması sonucunda karüımıza çıkan bir felsefe disiplinidir. Felsefe, varlıùı bir bütünlük olarak ele alır. Herhangi bir alana iliükin olan varlıùı deùil de, “genel varlık” yapısını deùerlendirir. Varlık felsefesinin konusunu oluüturan “varlık”, üu ya da bu varlık olmayıp, tüm bu varlıkları da içine alan tümel varlık ya da varlık kavramının kendisidir. ONTOLOJú (VARLIK FELSEFESú): Varlıùın ilk nedenlerini ya da temellerini konu alan bir felsefe disiplinidir. Ontos, varlık; logos, bilgi ya da bilim anlamına gelmektedir. Buna göre Ontoloji, Varlıkbilim anlamına gelen bir kavramdır. “únsan dünyada tek baüına deùildir, varlık iliükilerinin oluüturduùu geniü bir dizge içindedir.” NICOLAI HARTMANN Yeni Ontoloji’nin kurucusu ve temsilcisi, Alman filozofu Nicolai Hartmann’dır. Nicolai Hartmann, gerçekçi ve eleütirel bir ontoloji anlayıüı geliütirmeye yönelmiütir. Yeni Ontoloji, 20. yüzyıl felsefesine damgasını vurmuü bir öùretidir. Nicolai Hartmann’ın felsefesi, Varlık‘ı bilginin öncesine koyan ve bilgi teorisinin öncel bir ontolojiye dayanması gerektiùini öne süren bir anlayıüa dayanır. Yeni Ontoloji, bütünlüùü bakımından varlıùı temel alan ve varolanların en temel niteliklerini açıklamayı üstlenen bir felsefedir. Varlık’ı, varlık olarak inceleme ve ortaya koyma fikri, bu disiplin içinden yeniden yürütülmeye çalıüılmıütır. Bu çaba da, epistemolojinin ontolojiye indirgenerek yürütülmesi üeklindedir. A. VARLIK FELSEFESø AÇISINDAN VAR OLANLAR 1) GERÇEK ya da REEL VARLIK únsan bilincinden baùımsız olarak dıü dünyada var olan varlıklardır. Varlıùı bana baùlı olmayan varlıklardır. Örnek: Ankara, Erzincan, elinizdeki bu çalıüma kitabı, okulunuz, arkadaülarınız vb. Gerçek varlıklar, zamana ve mekâna baùlıdır. Bu anlamda da, doùada yer almaları bakımından; doùanın deùiüim, geliüim ya da yok olma yasalarına tabidirler. Ahlak Felsefesi 157 6. BÖLÜM AHLAK FELSEFESú ÖSS FELSEFE SORU ANALúZ TABLOSU 1982 ÖSS ……. 1 1982 ÖYS ……. 1 1989 ÖYS …….. 1 1998 ÖYS …….. 1 1999 ÖSS (úPTAL) ……. 2 1999 ÖSS …….. 1 2000 ÖSS ……. 1 2001 ÖSS ……. 2 2002 ÖSS ……. 1 2003 ÖSS ……. 1 2005 ÖSS ……. 3 2006 ÖSS ……. 1 I. AHLAK FELSEFESøNøN KONUSU Ahlak Felsefesi, insan eylemlerin ahlaki boyutuyla ilgilenen felsefi disiplinin adıdır. Bu disiplin, insanın yapıp - etmelerini özel bir problem alanı olarak konu edinir. Ahlak Felsefesi ya da Etik; ahlak üzerine düüünülmesi, yani ahlak üzerine felsefe yapılması sonucunda ortaya çıkan bir felsefe disiplinidir. Ahlakı konu edinen bu felsefe disiplinine “Etik” adı verilir. Etik terimi Yunanca “ethos”, yani “töre” sözcüùünden türemiütir. Ahlakın temel kavramları olan “iyi, kötü, erdem, erdemsizlik” vb. gibi kavramlar, Ahlak Felsefesi’nin de temel kavramlarıdır. Söz konusu kavramlar, insanların yargılarıyla ilgili olduùu için; olgular dünyasına deùil, deùerler dünyasına aittirler. Deùerler Felsefesi; genel olarak olayları ve nesneleri, sahip oldukları veya temsil ettikleri “deùerler” açısından inceleyen felsefi araütırma alanıdır. Ahlak felsefesi ya da etik de, deùerler felsefesi içerisinde yer alan bir disiplindir. II. FELSEFE AÇISINDAN AHLAK Ahlak; belli bir dönemde, belli insan gruplarınca benimsenmiü olan ve bireyler arası iliükileri düzenleyen kuralların tümüdür. Etik ise, ahlaki olayları genel olarak incelediùi ve bu alanda ideal olanı ortaya koymak istediùi için ahlaktan farklıdır. Ahlak, bir kiüiye ya da topluma özgü olan deùerleri; Etik ise, genel olarak ahlak olgusunu ele alır. Etik, insan eylemlerini konu alan bir felsefe disiplinidir. Ahlaki davranıülarımızın kural ve ilkelerini anlamaya, açıklamaya ve en önemlisi onları deùerlendirmeye çalıüan felsefe disiplinidir. Bir baüka tanımlamayla ahlak, insanların kendilerine göre yaüadıkları ilkeler ve kurallar topluluùudur. Böylece bir meslek ahlakından, bir siyasal ahlaktan, hatta bir evlilik ahlakından da söz etmek mümkündür. Meslek ahlakı, bir mesleùi icra eden kiüilerin davranıülarını düzenleyen ve onlara kılavuzluk eden ilke ve kuralların bütünüdür. Örneùin; öùretmenlerin öùrencilerine, velilerine, meslektaülarına karüı davranıüları ile ilgili olarak, öùretmenlik ahlakından söz etmek mümkündür. Bu anlamda, insanın var olmasından bu yana, insanlar arasında her zaman için belli bir ahlak anlayıüı var olmuütur. Çünkü insanlar her zaman yaüayıülarında ve birbirleriyle iliükilerinde birtakım kurallara ve ilkelere uymuülardır. Siyaset Felsefesi 191 7. BÖLÜM SúYASET FELSEFESú ÖSS FELSEFE SORU ANALúZ TABLOSU 1994 ÖYS ……. 1 1995 ÖYS ……. 1 1996 ÖYS ……. 1 1997 ÖYS ……. 1 1994 ÖYS ……. 1 1999 ÖSS (úPTAL)……. 1 1999 ÖSS ……. 1 2000 ÖSS ……. 1 2001 ÖSS ……. 1 2002 ÖSS ……. 1 2003 ÖSS ……. 2 2004 ÖSS ……. 1 2006 ÖSS ……. 1 I. SøYASET FELSEFESøNøN KONUSU Siyaset, devlet ve toplum yönetimi ile ilgili tüm etkinlikleri ifade eden bir alandır. Latincesi “Politika” olan bu kavram, dilimize Arapça’dan geçmiütir. Aristoteles’e Göre Politika; “Yurttaüların yaüamı ilgilendiren iülerle ilgili olarak yaptıkları her üeydir.” Siyaset alanını, hem siyaset bilimi hem de siyaset felsefesi inceler: x Siyaset bilimi; devlet biçimlerini, siyasi olguları ve süreçleri ele alır, betimler ve olanı olduùu gibi inceler. x Siyaset felsefesi ise, varolan siyaset üzerine bir sorgulama ve akıl yürütme etkinliùidir. Siyaset felsefesi bu anlamda, ideolojiler üstü bir tutumla olması gerekeni araütırır. Siyaset Felsefesi; “Devlet, Hükümet, Siyaset, Özgürlük, Mülkiyet, Meüruiyet, Hak, Hukuk” gibi kavramlar üzerinde tanımlamalar yapan bir felsefe disiplinidir. Bu kavramların felsefi deùerlendirmelerini ve neden bu kavramlara ihtiyaç duyulduùunu, kendisine inceleme alanı olarak seçmiütir. Siyaset Felsefesi; x “Bir hükümeti meüru kılan nedir?”, x “Devlet hangi özgürlükleri ve hakları, neden korumalıdır?”, x “Kurumsallaümalar ne üekilde gerçekleümelidir?”, x “Kanun nedir?”, x “Bireylerin devlete karüı yükümlülükleri nelerdir?”, x “Bir hükümet yasal olarak neden ve nasıl görevden çekilmelidir?”, gibi temel sorulara cevap arar ve bu konuları felsefeyi çıkıü noktası alarak temellendirmeye çalıüır. Siyaset Felsefesi; x Bir bütün olarak siyasetin özünü, doùasını, amaçlarını, kapsamını ve içeriùini araütırır. x Siyasal yaüamda karüılaüılan eylemlerin sonuçlarını, özelliklerini ve dayanaklarını inceler. Sanat Felsefesi ve Estetik 231 8. BÖLÜM SANAT FELSEFESú VE ESTETúK ÖSS FELSEFE SORU ANALúZ TABLOSU 1994 ÖYS ……. 1 1998 ÖYS ……. 1 2000 ÖSS ……. 1 2003 ÖSS ……. 1 2007 ÖSS ……. 1 1996 ÖYS ……. 1 1999 ÖSS (úPTAL)……. 1 2001 ÖSS ……. 2 2004 ÖSS ……. 2 1997 ÖYS ……. 1 1999 ÖSS ……. 1 2002 ÖSS ……. 1 2005 ÖSS ……. 1 I. ESTETøöøN KONUSU “Estetik” kelimesi, Yunanca “aisthesis” ya da “aisthanesthai” kelimelerinden türetilmiütir. Duyum, duyu, algı, duygu ya da algılamak gibi anlamlar taüır. Bu kelimelerden çıkarılabilecek olan estetiùin; duygusallıùın saùladıùı bilgilerin alanı olmasıdır. Estetiùin kurucusu olarak kabul edilen isim, Alexander Gottlieb Baumgarten’dir. ALEXANDER GOTTLIEB BAUMGARTEN (1714–1762) Baumgarten’e göre estetik; “Güzel üzerine düüünme ve onun ne olduùunu araütırma sanatıdır.” Baumgarten’e göre; nasıl ki mantık, düüünce ve zihne baùlı bilgilerin doùruluùunu inceleyen bir bilimdir; estetik de, duyu ve duygulara baùlı bilgilerin doùruluùunu inceleyecektir. Yani estetik, mantıùın ikiz kardeüi ya da duyulara dayalı bilgilerin mantıùı olarak ortaya konmalıdır. ÖRNEK (1994 ÖYS): “Estetik” aüaùıdaki kavramlardan hangisini sorgular? A) Güzel B) úyi C) Doùru D) Erdem E) Gerçek ÇÖZÜM: Estetiùin temel kavramları, güzel ve çirkindir. Bu anlamda iyi ve kötü, ahlak felsefesinin temelinde yer alan kavramlardır. Doùru ya da yanlıü, bilimselliùin ya da mantıksallıùın ölçütü olarak karüımıza çıkan iki kavramdır. Erdem kavramı da, yine ahlak felsefesinin içerisinde sorgulanan bir kavramdır. Gerçek kavramı da, bilgi felsefesi içerisinde deùerlendirilir. Doùru yanıt “A” seçeneùidir. Baumgarten’e göre, felsefenin içinde üç temel vardır: x Doùruluk temeli üzerine kurulmuü Mantık, x úyilik temeli üzerine kurulmuü Ahlak ve x Güzellik temeli üzerine kurulmuü Estetik. Dolayısıyla estetik, duyusal alanı bütünüyle deùil, özellikle güzele iliükin kısmı itibariyle inceler. Din Felsefesi 263 9. BÖLÜM DúN FELSEFESú Din felsefesi ile ilgili olarak ÖSS’de bugüne dek hiçbir soru çıkmamıütır. I. DøN FELSEFESøNøN KONUSU Hepimizin dinle ilgili olarak ilk aklına gelen, Tanrı kavramını dinin merkezine yerleütirmektir. Oysa Tanrı kavramına sahip olmayan Totemizm, Budizm gibi dinler vardır. Aynı üekilde Eski Yunan’da söz konusu olan Çoktanrıcılık anlayıüında, vahiy ve peygamberlik kavramı yoktur. Bu anlamda din, her üeyden önce insan ve evren hakkında bilgi veren bir sistemdir. Ancak bu bilgiyi, metafizik bilgi olarak adlandırmak doùru olacaktır. Çünkü dinin hakkında bilgi verdiùi kavramlar, metafizik kavramlardır. Ancak din sadece bu bilgileri deùil, belli bir ahlak sistemini de içerir. Yine bu anlamda din, bu metafizik ve ahlaki bilgileri, insanların özel bir ruh hali içinde ele almalarını ve kabul etmelerini ister. Yani dinde insan, bilgileri bilen deùil, inanan olarak yer alır. Din felsefecileri için de dinde en önemli öùeler; inanç öùesi, inanç tavrı ve iman tavrıdır. Neyi bildiùimiz deùil, nasıl bildiùimiz; nasıl bir yönelme ve nasıl bir ruh hali ile bildiùimiz; zannetme ya da tahmin etme anlamında olmayan bir inanma deùil, iman etmek söz konusudur. Din tanımımızı Yahudilik, Hıristiyanlık ve úslamiyet gibi üç büyük kitaplı dine göre yapmaya kalktıùımızda din; kiüisel ve toplumsal yanı bulunan, fikir ve uygulama açısından sistemleümiü olan, inananlara bir yaüama tarzı sunan, onları belli bir dünya görüüü etrafında toplayan bir kurum olarak karüımıza çıkmaktadır. Aslında Tanrı’nın varlıùının ispatı gibi konularda bu üç büyük din birbiri ile oldukça yakın iliüki içindedir. Çünkü hepsi, yaratıcı kavramı açısından tek bir Yaratıcı’nın varlıùına inanmayı temele alırlar. Bu nedenle bir úbn Memun, bir Aquino’lı Thomas’nın Farabi’den ya da Müslüman düüünürlerin, Hıristiyan ya da Yahudi düüünürlerden etkilenmesi oldukça doùaldır. Bütün bunların üstünde söylemek gerekirse, felsefenin özü düüünmektir. Dinin özü ise, Gazali’nin deyimiyle ruhani bir zevk halini yaüamaktır. Felsefenin dinle ilgilenmesi, genellikle iki üekilde olmuütur: Birincisi; dini olmayan verilerden veya unsurlardan hareket ederek dini bir hükmü açıklamaya, hatta bazen kanıtlamaya çalıüan yaklaüımdır. Örneùin, bilimsel verilere ve sonuçlarına dayanarak Tanrı’nın varlıùını ruhun ölümsüzlüùünü ispatlamaya çalıümak gibi. úkincisi de, doùrudan doùruya din olgusundan yola çıkarak, dinin temel hükümlerini açıklamaya çalıüan yaklaüımdır. Her iki ilginin birlikte sürdürüldüùü durumlara da oldukça sık rastlamak mümkündür. Bu anlamda da din, ilkel toplumlardan günümüze gelinceye kadar her toplumda deùiüik biçimlerde de olsa varlıùını sürdürmüütür. Din Felsefesi, herhangi bir dinî inancı baütan doùru kabul edip savunmacı bir tutum içerisine girmez. Bunun yerine farklı dinler tarafından ileri sürülen deùiüik hakikat iddialarının felsefî dayanaklarını araütırır. Bu çerçevede Tanrı’nın varlıùı ve sıfatları, kötülük problemi, ölümsüzlük problemi, dinî çoùulculuk, akıl - iman, akıl - vahiy ve din - bilim iliükisi gibi konular, “Din Felsefesi”nin alanını oluütu- Kaynakça 283 KAYNAKÇA Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüùü, únkılâp Kitabevi, Ankara, 1988 Akarsu, Bedia, Çaùdaü Felsefe Akımları, ústanbul, 1979 Arat, Necla, Etik ve Estetik Deùerler, ústanbul, 1987 Aster, Von Ernest, Felsefe Tarihi Dersleri, Çeviren: Macit Gökberk, ústanbul, 1943 Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, úzmir, 1987 Bergson, Henri, Ahlak ve Dinin úki Kaynaùı, Çeviren: M. Karasan, Ankara, 1949 Bochenski, H., Çaùdaü Avrupa Felsefesi, Yazko Yayınevi, ústanbul, 1983 Bolay, Suat Hayri, Felsefi Doktrinler Sözlüùü, ústanbul, 1984 Campanella, Güneü Ülkesi, Çeviren: H. Kazgan, ústanbul, 1974 Corbin, Henri, úslam Felsefesi Tarihi, Çeviren: Hüseyin Hatemi, ústanbul, 1986 Croce, Beneditto, Estetik, Çeviren: úsmail Tunalı, ústanbul, 1983 Çaùdaü, Kemal, Hint Eski Çaù Kültür Tarihine Giriü, Ankara, 1974 Demir, Önay, Bilim Felsefesi, ústanbul, 1991 Denkel, Arda, Bilginin Temelleri, Metis Yayınları, ústanbul, 1984 Descartes, Rene, Metot Üzerine Konuüma, Çeviren: M. Karasan, Ankara, 1967 Descartes, Rene, Metafizik Düüünceler, Çeviren: M. Karasan, Ankara, 1967 Duverger, Maurice, Politikaya Giriü, Çeviren: N. S. Tiryakioùlu, ústanbul, 1984 Duverger, Maurice, Siyasi Rejimler, Çeviren: Y. Gürbüz, ústanbul, 1963 Fahri, Macid, úslam Felsefesi Tarihi, Çeviren: Kasım Turhan, ústanbul, 1993 Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, ústanbul, 1967 Gökberk, Macit, Felsefenin Evrimi, Milli Eùitim Bakanlıùı yayınları, Ankara, 1979 Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlana: Hayatı ve Eserleri, ústanbul, 1954 Gregoire, François, Büyük Ahlak Doktrinleri, Çeviren: Cemal Süreya, ústanbul, 1971 Hacıkadiroùlu, Vehbi, Bilginin Doùası ve Kaynakları Üzerine, ústanbul, 1981 Hilav, Selahattin, Felsefe El Kitabı, Gerçek Yayınları, ústanbul, 1975 Hume, David, únsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruüturma, Çeviren: O. Arıoba, Ankara, 1976 James, William, Pragmacılık, Çeviren: M. Aükın, Ankara, 1948 Joad, Carl Elliad, Dünyanın Büyük Felsefecileri, ústanbul, 1986 Jones, William Timothy, A History of Western Philosophy, 5 Cilt, New York, 1952 Kuhn, Thomas, Bilimsel Devrimlerin Yapısı, Çeviren: N. Kuyaü, ústanbul, 1982 Küyel, Mübahat Türker, Aristoteles ve Farabi’ nin Varlık ve Düüünce Öùretileri, Ankara, 1963 Magee, Byran, Yeni Düüün Adamları, Milli Eùitim Bakanlıùı Yayınları, ústanbul, 1979 Magee, Byran, Karl Popper’ ın Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı, ústanbul, 1982 Mill, John Stuart, Faydacılık, Çeviren: N. Coükunlar, Ankara, 1965
