SİNİR SİSTEMİNİN ANATOMİSİ Yrd. Doç. Dr. Kadri - E

SİNİR SİSTEMİNİN
ANATOMİSİ
Yrd. Doç. Dr. Kadri
KULUALP
Yrd. Doç. Dr. Önder
AYTEKİN
SİNİR SİSTEMİ NEDİR?
Sinir Sistemi; iç bünye ile dış çevreyi ve ikisini
birlikte yöneten fonksiyonel kompleksliğe sahip bir
sistemdir. Bu sistem uyarımları algılayan, işleyen ve
tepki ile eylemi yönlendiren anatomik ve fizyolojik
bütünlüğe sahiptir. Vücudu kontrol etmek için beyin
adeta bir telefon santrali gibi çalışır.
Anatomik olarak sinir sistemi aşağıdaki bölüm ve
yapılardan oluşur:
1. Merkezi Sinir sistemi (MSS): Beyin (Encephalon)
ve Omurilik (Medulla Spinalis),
2
2. Periferik Sinir Sistemi (PSS) : Beyin
sapı ve
Substantia
Alba
Substantia
Grisea
Sinir
sisteminin
mikroskopik yapısını gri
(substantia grisea) ve
beyaz
madde
(substantia alba), bağ
dokusu ve kan damarları
oluşturur.
Sinir
dokusunda
genel olarak nöronlar ve
Glia hücreleri olmak
üzere iki tip hücre
bulunur.
Nöronlar3
sinir
1. NÖRONLAR
Her bir nöron
anatomik, genetik
ve
fonksiyonel
yönden bağımsız bir
birimdir. Nöronun
nükleusu
içeren
gövdesi Perikaryon
olarak isimlendirilir.
Perikaryondan
Dendrit adı verilen
çok sayıda kısa
uzantı ve Akson
olarak adlandırılan
4
2. GLİA HÜCRELERİ
Glia
hücreleri;
destek yapı oluşturma,
besin
maddelerini
nöronlara
ulaştırma,
artık maddeleri kan
dolaşımı ve beyinomurilik sıvısına taşıma
gibi görevleri vardır.
Glia
hücreleri
olmaksızın
nöronlar
uzun süre yaşamsal
5
fonksiyonlarını
MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ
Embriyoda, ektodermden orijin alır. Bu sistem
çalışma düzeni içinde bir bütünlük arzetmesine
karşın; anatomik yönden ve öğretim kolaylığı
açısından
1. Beyin (encephalon) ve
2. Omurilik (medulla spinalis) olarak iki bölüm
halinde incelenir.
Genel olarak gelişim itibariyle ve anatomik
yönden baş iskeleti boşluğu işinde bulunan sinir
sistemi kısımları aşağıdaki gibi sınıflandırılır:
Tümbeyin - Encephalon
6
TELENCEPHALON
Beyin, yumurta şekline
benzer iki (sağ ve sol) yarım
küreden
(hemispherium
cerebri) meydana gelmiştir.
Sağ
ve
sol
hemisfer
birbirinden bağımsız görevleri
yapabilirler. Örneğin sağ eli ile
yazı yazan kişilerde lisan
öğrenme
sol
hemisfer
tarafından yönetilir.
Fissura
longitudinalis
7
cerebri olarak bilinen
derin bir
Her bir beyin yarı küresi beş loba ayrılarak
incelenir. Bunlardan sonuncusu hariç diğerleri komşu
oldukları baş iskeleti kemiklerinin isimlerine göre;
1. Lobus frontalis,
2. Lobus parietalis,
3. Lobus temporalis,
4. Lobus occipitalis ve
5. Lobus insularis şeklinde isimlendirilir.
Üç lobun ön uçlarına polus (kutup veya uç) denir
ve polus frontalis, polus occipitalis ve polus
temporalis olarak isimlendirilir. Loblar 8birbirlerinden
9
Lobus Frontalis:
Kişilik hareketleri ve
motor davranışlardan
sorumlu olan
kısımdır.
Lobus Parietalis:
Lobus
Temporalis:
Primer
isitme merkezi ve sekonder
konuşma merkezi bu lobda
yerleşiktir. Bu lobun lezyonunda
işitme ve yazılan kelimenin
anlamını yorumlama azalır.
Birincil duyu alanı bu
kısımdadır.
Lobus Occipitalis:
Birincil görme
merkezi bu
10
kısımdadır.
DİENCEPHALON
Beyin yarı küreleri
ile mesencephalon
(orta beyin) arasında
yerleşiktir.
Diencephalon;
1. Thalamus,
2. Hypothalamus,
3. Epithalamus ve
4. Subthalamus
bölümlerine
11
1. Thalamus
Diencephalonun
geniş bölümüdür.
en
Thalamus
başlıca
aşağıdaki
fonksiyonlardan
sorumludur.
1.
Tüm
duyu
sinyallerinin
(bazı
yazarlara göre koku
hariç) analizini yapar.
2. Bireye memnuniyet
verici veya
vermeyen
12
2. Hipothalamus
1. Vücudun otonom
fonksiyonlarının
koordinasyonu,
2. Su giriş ve
çıkışının
böylece
vücudun
su
dengesinin
korunmasına
yardımcı olma,
3. Canlının üremesi
ile ilgili değişik
fonksiyonlarını
kontrol13etme,
MESENCEPHALON Beyinin alt yüzü altında,
•
pons’un
yerleşiktir.
•
üzerinde
Kraniyal sinirlerden 3. ve 4.
(nervus
oculomotorius,
nervus trochlearis) orijinini
buradan alır. Böylece göz
pupillasının
kontrol
merkezi orta beyinde
yerleşiktir.
14
RHOMBENCEPHALON
1.MYELENCEPHALON
(Medulla
Oblongata=Bulbus)
•
•
•
Beyin sapının omurilikle
birleşen en alt kısmıdır.
Beyin ve omurilik arası
bağlantıyı sağlar.
Beyin ve omuriliğin
tüm projeksiyon yolları
bulbus içinden geçer.
Böylece, bulbus pek çok
duyu
ve
motor
mekanizma
fonksiyonunda önemli
rol alır.
Çıkan ve 15inen yolların
METENCEPHALON
(Pons ve Cerebellum)
Cerebellum
(Beyincik)’un görevleri:
1. Dengenin (postur)
sağlanmasına etki,
2. Dengenin korunmasına
yönelik iskelet kaslarının
kontrolü,
PONS
Vücudun solunum kontrolü pons’da
yerleşik nucleus reticularis tarafından
sağlanır ve burası pneumotaxic merkez
olarak isimlendirilir. Sinir sisteminin
bölümlerini birbirine bağlayan inen
(descendens) ve cıkan (ascendens)
yollar pons içinden geçer.
3.
Kas
gruplarının
hareketlerini
koordine
ederek, beyin korteksi ile
birlikte oğrenmeye dayalı
hareketlerin16
düzenini
MEDULLA SPİNALİS
Columna vertebralis içinde yerleşiktir.
Medulla oblongata seviyesinden başlar, oksipital
kemiğin foramen magnum’u içinden geçerek 1.
veya 2. bel omuru seviyesine kadar devam eder.
Omurilik ortalama 40-45 cm uzunluğa ve 30 gr
ağırlığa sahiptir. Servikal (boyun) bölgede üst
ekstremite sinirlerini, bel bölgesinde alt ekstremite
sinirlerini ve ikisi arasında torakal sinirleri verir.
Omurilikten omurlar arası deliklere uygun sayıda,
tüm uzunluğunca 31 çift omurilik sinirleri (nervi
spinales) çıkar. Bu sinirler omuriliğin 17dış yüzünden
Efferent Yollar
(Merkezden medulla spinalis’e inen yollar)
1. Tractus (Tr.) corticospinalis
2. Tr. corticonuclearis
3. Tr. vestibulospinalis
4. Tr. reticulospinalis (pontoreticulospinalis)
5. Tr. tectospinalis
6. Tr. rubrospinalis
18
Afferent Yollar
(Medulla Spinalis’ten merkeze çıkan yollar)
1. Tr. spinothalamicus anterior
2. Tr. spinothalamicus lateralis
3. Fasciculus gracilis ve fasciculus cuneatus
4. Tr. Spinocerebellaris anterior
5. Tr. spinotectalis
19
Periferik Sinir Sistemi
Periferik sinir sistemi, medulla spinalis’ten
çıkan nervi spinales, beynin alt yüzünden çıkan
nervi craniales ve bu sinirler ile ilişkili
ganglionlardan meydana gelir.
Nervi Craniales (Kraniyal Sinirler)
İnsanda 12 çift kraniyal sinir bulunur.
Beyinden çıkış sırasına göre önden arkaya doğru
1’den
12’ye
kadar
numara
verilerek
tanımlandıkları gibi her birinin ismi de
bulunmaktadır. İlk ikisi beynin alt yüzünden
20
diğerleri ise beyin sapından ayrılırlar.
1.
2.
3.
4.
5.
N. Olfactorius: Koku duyusunu burundan beyine taşıyan sinirdir.
Bu sinirin lifleri burun mukozasının üst kısmında yer alır. Buradaki
lifler kafa içerisine ethmoid kemikteki deliklerden geçerek
ulaşırlar.
N. Opticus: Görme siniridir. Göz küresinin retina tabakasından
başlar. Sclera’nın arka yüzünden çıktıktan sonra, os sphenoidale
üzerindeki canalis opticus’tan geçerek kafa boşluğuna ulaşır.
N. Oculomotor: Mesencephalon’dan çıkar. Lifleri fissura orbitalis
superior’dan geçerek göz küresi kaslarına dağılır. Bu sinir, üst göz
kapağını kaldırma, gözü yukarı ve aşağı iç tarafa çevirme, pupillayı
daraltma gibi görevleri yapar.
N. Trochlearis: Mesencephalon’dan çıkar. Beyin sapını arkadan
terkeden tek sinirdir. Öne doğru ilerleyerek, fissura orbitalis
superior’dan geçer. Uyardığı kas, gözü aşağı ve dış yana çevirir.
N. Trigeminus: N. trigeminus, burun boşluğu, göz kapakları, alın
21
derisi, yüz derisi ve korneadan duyu taşır. Ayrıca, çiğneme
6. N. Abducens: Pons ve bulbus arasındaki yarıktan çıkar. Nervus
abducens, gözü dış yana hareket ettiren kası uyarır.
7. N. Facialis: Pons ve bulbus arasındaki yarıktan çıkar. Parasempatik,
motor ve duyu fonksiyonları vardır. Yüz ve yanaktaki mimik kasları,
orta kulakta bulunan m. Stapedius’un motor uyarılmasını
gerçekleştirir. Ayrıca, göz yaşı bezinin uyarılması, tat duyusunun
taşınması gibi fonksiyonları vardır.
8. N. Vestibulocochlearis: İşitme ve denge siniridir. Orta kulaktaki
işitme ve denge organlarından aldığı duyuları beyine taşır. Pons ve
bulbus arasındaki yarıktan beyine girer.
9. N. Glossopharnygeus: Bulbus’un yan yüzünden çıkar.
Parasempatik, motor ve duyu fonksiyonları vardır. Nervus
glossophayrngeus, m. Stylopharyngeus’ün kontrolü, parotis bezinin
tükürük salgısının yaptırılması, dilin arka 1/3’den tat duyusunun
kontrol edilmesi gibi fonksiyonları vardır.
22
10. N. Vagus: Bulbus’un yan yüzünden çıkar. Parasempatik,
motor ve
11. N. Accessorius: Bulbus’un yan yüzünden çıkar. Sadece motor
fonksiyonu vardır. Yumuşak damak, bazı larinks ve yutak kasları ile m.
sternocleidomastoideus, m. trapezius’u uyarır.
12. N. Hypoglossus: Bulbus’un yan yüzünden çıkar. Sadece motor
fonksiyonu vardır. Dil kaslarının motor uyarılmasını sağlar.
Otonom Sinir Sistemi
Genel olarak istemsiz hareket ve görevlerden sorumlu, vücudun
organ kısımlarından duyular gönderen sinir sisteminin bir bölümüdür.
Bu sistem; vücudun bezleri, solunum, bazı göğüs ve karın kasları, kıl
kasları, gözün irisi, kan damarları ve kalbin fonksiyonları üzerinde
önemli rol oynar.
Otonom sinir sistemi parasempatik (craniosacral) ve sempatik
(thoracolumbal) olmak üzere iki bölüm halinde incelenir. Her iki kısım
hypothalamus’un etkisi altındadır. Vücutta her bir organ çift sinire
sahiptir. Bunlardan birincisi parasempatik diğeri sempatik
sistemle
23
ilgilidir. İki sistem canlının yararına olacak şekilde birbirine zıt çalışır.
SİNİR SİSTEMİNİN ZARLARI
Merkezi
sinir
sistemi
meninges adı verilen zarlarla
çevrilidir. Bunlardan en dışta
dura mater, ortada arachnoid
mater, bununda altında pia
mater bulunur. Dura mater arachnoid
mater
arasında
şekillenen boşluğa subdural;
arachnoid mater – pia mater
arasındaki
boşluğa
da
subarachnoid boşluk denir.
Beyin omurilik sıvısı (BOS)
arachnoid boşluk içinde dolasır.
Zarlar
içinde
en
kolay
yırtılabileni arachnoid mater
dir.
24
Beyin Ventrikülleri ve Beyin Omurilik Sıvısı (BOS)
Beyin ve beyin sapı içinde beyin ventrikülleri (beyinomurilik sıvısını içeren boşluklar) olarak bilinen dört adet
boşluk bulunur. Bunlar; ventriculus lateralis (sağ-sol),
ventriculus tertius (diencephalon ventriculu) ve ventriculus
quadratus’dur.
Beyin Omurilik Sıvısı; ventriküllerde yapılır ve ventriculus
quartus’un yan ve arka yüzünde bulunan Luschka ve
Magendie delikleri aracılığı ile subarachnoid boşluğa geçer ve
burada dolaşır. BOS renksiz, berrak ve alkalin karakterdedir.
Büyük çoğunluğu su ve tuzlar, glikoz, protein, karbon dioksit,
hipofiz hormonları ve çok az lenfoidal hücreden oluşur. Beyin
omurilik sıvısının merkezi sinir sistemini besleme, koruma ve
yağlama gibi görevleri vardır.
25
Ventriculus
Lateralis
Ventriculus
Tertius
26