6 - Tohav

2003 yılı İşkence Rehabilitasyon Merkezi Çalışmaları ile İlgili İstatistikî Bilgiler
1.1 Merkezimize başvuruların yapıldığı dönemler (Tablo 1)
Eylül
%8.1 (16)
Ekim
%5.5 (11)
Kasım
%5 (10)
Aralık
%1.5 (3)
Ocak
%13.7 (27)
Ağustos
%6.5 (13)
Ş ubat
%5 (10)
Mart
%9.6 (19)
Temmuz
%8.1 (16)
Mayıs
%5.5 (11)
Haziran
%19.2 (38)







Nisan
%11.6 (23)
2003 yılı içerisinde 197 yeni başvurucu rehabilitasyon ve tedavi yardımı için kabul edildi.
2002 yılı içerisinde Rehabilitasyon ve tedavi olmak için başvuran ve tedavileri 2003 yılına sarkan 57
kişinin tedavisine bu yıl içinde de devam edilmiştir.
Önceki yıllarda (2002 öncesi) başvuru yapan, ancak çeşitli sebeplerle rehabilitasyonu yarım bırakan
veya daha sonra tekrar gözaltına alınıp işkence gören 60 kişi de tedaviye devam etmek ya da yeniden
başvuruda bulunmuştur.
Böylece bu yıl içinde toplam 314 işkence mağdurunun rehabilitasyonu ve tedavisi sürdürülmüştür. (Bu
sayıya gönüllü olarak; göç mağdurları ve başvurucu yakınlarına yönelik, 60 kişiye verilen sağlık yardımı
eklenmemiştir.) İlk kabul ve değerlendirmeleri yapılan başvuruculardan alınan demografik bilgiler
aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir.
İstatistiklerde 2003 yılı içerisinde başvurusu alınan, başvuruculara ait bilgiler vardır. 2002 yılından beri
tedavi yardımı süren hastalar ve önceki yıllarda başvuru yapıp bu yıl içinde tekrar başvuranlara ait
bilgiler geçmişe ait olduğu için, istatistiklerde yer almamıştır
Bu yıl Vakıf İşkence Rehabilitasyon merkezine başvuran mağdurlardan, şikâyetleri kronik olanların
(uzun dönem cezaevi hükümlüleri) sayısının artığını görmekteyiz. Vakıf imkanları, terapi zamanı ve
ülkemizdeki sağlık hizmetlerindeki olumsuz değişimlerden kaynaklanan nedenlerden dolayı başvurucu
alımı sınırlı tutulmaya çalışılmıştır. Daha çok akut vakalara öncelik verilmiştir. IRM ekibi olarak yapılan
değerlendirmelerde bu yıl için Akut vakaların (ilk, yeni gözaltılar) dışında her ay ortalama 12 başvurucu
alınması planlanmıştır.
Haziran ayındaki başvurucu sayısının yüksekliğinin nedeni; akut vakaların fazla olmasıdır. Aralık ayı ise
vakıfla ilgili çeşitli etkinliklerin (yurtdışı çalışmaları, yıllık rapor hazırlanması, gelecek yıla hazırlık) ve
de akut başvuruların olmaması nedeniyle en az başvurucu kabul edilen ay olmuştur.
Bu yıl içinde başvuran hastalarımızın en yaşlısını (80 y.), en gencini (11 y.) oluşturmaktadır. 197 işkence
mağdurundan 75’ini oluşturan kadın başvurucuların en küçüğü 15 yaşında, en büyüğü ise 80 yaşındadır. Kadın
başvurucuların yaş ortalaması 34.16’dır. 122 erkek başvurucunun en küçüğü 11 yaşında iken en büyüğü 56
yaşındadır. Erkek başvurucuların yaş ortalaması ise 32.46’dır. En yaşlı 10 mağdurdan 6’sı kadın, 4’ü erkektir. 50
yaşın üzerinde olan hasta sayısı 13’dür ve bunlardan 6’sı kadın, 7’si de erkektir. Bu yıl içinde tedavileri
sürdürülen 197 yeni başvurucunun yaş ortalaması ise 33,1’dir. Özellikle 20–35 yaş aralığında bulunan
mağdurların sayıca fazla olduğunu ifade edebiliriz.
1
Geçen yıllarda başvurup bu yılda gelmeye devam eden başvurucuların içinde; fizik ve psikiyatrik tedavileri
sürenler, cerrahi tedavi randevusu olanlar ve rutin kontrollere gelenler önemli bir kesimi oluşturuyor.
1.2 Başvurucularının Etnik Kökeni (Tablo 2)
Türk
%2 (4)
Kürt
%97.9 (193)
Görüldüğü gibi başvurucuların büyük bir kesimini Kürt kökenliler oluşturuyor. Bu da travma mağdurlarının
büyük kısmının hala Kürt olduğu anlamına geliyor.
Etnik köken sorusuna yanıt ararken zorlanmadığımızı belirtmek istiyoruz. Aşağıda eğitim tablosunda belirtildiği
gibi okur-yazar olmayan Kürt başvurucular, Türkçe de bilmemektedir. Türkçe bilmeyenlerle, Kürtçe bilen
sorumlu hekim diyalog kurmaktadır. Diğer zamanlarda da tercüman kullanılmaktadır.
1.3 Başvurucuların Cinsiyeti ( Tablo 3)
Kadın
%38 (75)
Erkek
%61.9 (122)
Bir başvurucu kendini travesti olarak ifade etmiştir. Aynı başvurucu işkence görme nedenin de cinsel kimliği
olduğunu beyan etmiştir. IRM olarak bu başvurucuyu, ilk ve son olarak, değerlendirmediğimiz için tabloda ayrı
bir grup olarak gösterdik.
Bu yıl kadın başvurucularda geçen yıla nazaran bir artış görülmektedir. Kadın başvurucuların kendini ifade
etme, terapiye katılma noktasında da gelişme gösterdiklerini söyleyebiliriz. Halen merkezimizin profesyonel
ekibinde 5 kadın, 2 erkek çalışan bulunmaktadır. Kadın başvurucuların uğradıkları işkenceleri anlatmasında
kadın çalışanların katkısı büyüktür.
2
1.4 Başvurucuların Şahsi Halleri (Tablo 4)
Dul
%1.5 (3)
Evli
%34.5 (68)
Bekar
%63.9 (126)
Başvurucularımızdan bekâr olanları, uzun dönem cezaevinde kalanlar ve gençler oluşturuyor. Evli olanların
oranında geçen yıllara nazaran düşme görülmektedir. Evli olan başvurucuların eşleri de ya direk işkence görmüş
ya da yaşananların etkisinde kalmıştır. Bu anlamda evli olan başvurucuların eşleri, rehabilitasyon kapsamı
dahilinde değerlendirilmektedir. Terapi yaklaşımımızda evli olanların ailelerini de (eş, çocuklar vs.) dikkate
almaktayız.
Boşanmış olan başvurucular yaşadıkları travma süreçlerinin bir ilişkiyi yaşatmada olumsuz rol aldığını beyan
etmişlerdir. (Boşanmış olan başvurucular, bekâr başlığı altında değerlendirilmişlerdir.)
1.5 Başvurucuların Eğitim Durumu (Tablo 5)
okur-yazar değil
%11.6 (23)
üniversite
%16.2 (32)
okur-yazar
%15.7 (31)
lise
%15.7 (31)
ilköğretim
%40.6 (80)
Bu tablo ülkedeki mevcut eğitim sistemi işleyişi dikkate alınarak düzenlenmiştir. Mağdurların muhalif kimlikleri
göz önüne alındığında; aldıkları eğitimin çok üzerinde, bireysel olarak gelişkin olduklarını söyleyebiliriz.
Tablodan anlaşıldığı üzere mağdurlarımızın büyük bir bölümü temel eğitim kurumlarından bir şekilde
yararlanmışlardır.
Okur-yazar olmayanların tamamını Türkçe bilmeyen, anadili Kürtçe olanlar oluşturuyor. Bu başvurucular aynı
zamanda anadilde eğitim hakkı için demokratik haklarını kullanan ve bu esnada şiddete maruz kalan kadınlardır.
İlköğretim düzeyinde olanlar, aynı zamanda şiddet ortamından etkilenen ve eğitimini tamamlayamayan
mağdurlardır. Yine bunların tamamı cezaevlerinde kendi imkânları ile okur-yazar olmaya çalıştıklarını ifade
etmişlerdir.
3
1.6 Başvurucuların Mesleki Durumu (Tablo 6)
Öğrenci
%6.5 (13)
işçi-memur
%21.8 (43)
Diğer
%43.1 (85)
esnaf
%2 (4)
ev hanımı
%10.15 (20)
serbest
%16.2 (32)
Bu tablodaki en çarpıcı sonuçlardan birisi, kendilerini “mesleksiz” olarak ifade eden “diğer” başlıklı kesimin
oranının yüksek olmasıdır. Bunlar uzun dönem cezaevinde tutuklu kalan kişilerdir. Türkiye’deki işsizlik sorunu
dikkate alındığında, cezaevi çıkışlı olan başvurucularımızın iş bulmaları daha da zorlaşıyor. Yani birer işsiz
adayı olarak cezaevinden çıkıyorlar. Bu başvurucuların yakınmaları kronik olduğundan, işsizlik sorununun
terapiyi etkileyen önemli bir risk faktörü olduğunu saptadık.
İşçi olan başvurucularımız sigortasız, sendikasız, açlık sınırında düşük ücretle çalışan, çoğu geçici ve vasıfsız
işçilerdir. Memur olanlarda bize başvurdukları dönemde geçici olarak işine son verilenlerdir. Kadın
başvurucularımızın meslekleri sorulduğunda genelde ev hanımı cevabı alındı. Psikosomatik yakınmaları en fazla
olan grubu, ev kadınları oluşturuyor.
1.7 Başvurucuların İş Durumları (Tablo 7)
Çalışıyor
%12.6 (25)
Çalışmıyor
%87.3 (172)
Başvurucularımızın büyük bir kısmının ekonomik anlamda hiçbir işte çalışmıyor olması, terapi açısından önemli
bir durum olarak göze çarpmaktadır. Çünkü çalışmıyor olmanın kişi üzerinde yarattığı stresi, terapi sürecinde
ayrı bir risk faktörü olarak kabul ediyoruz.
Yine başvurucularımız arasında bir işte çalışıyor görünenler, şiddete maruz kaldıklarında, işlerini geçici ya da
kalıcı olarak kaybettiklerini belirtmektedirler. Bu anlamda, merkeze ve konsültasyonlara geliş gidişlerinde
ekonomik sorunları etkili olmaktadır. Yaşadıkları ekonomik sorunlarla beraber, barınma ve beslenme
problemleri de terapiyi oldukça olumsuz etkilemektedir. Tüm bunlar yine terapi sürecimizin risk
faktörlerindendir.
4
1.8 Başvurucuların Gelir Durumu (Tablo 8)
Orta
%2.5 (5)
İyi
%0 (0)
Düşük
%97.4 (192)
Gelir durumu düşük görünen kesimi, geliri yok olarak da düşünmek mümkündür. Bu grup başvurucuların kişisel
sağlık bütçeleri de doğal olarak bulunmamaktadır. Bazı başvurucular hem işkence terapisi hem de salt tıbbi
yardım için merkezimize başvurmaktadırlar.
Çeşitli sivil toplum kuruluşlarından kurumumuza, travmanın dolaylı etkilerinden ya da başka nedenlerden
kaynaklanan sağlık sorunlarından dolayı çok sayıda yönlendirme olmaktadır. Bu da diğer yardım
organizasyonlarından bize doğru bir sağlık yardımının yeterince olmadığını, tersine sağlık talebi için bize
başvurduklarını göstermektedir. Terapisi sonlanan mağdurlar, travma dışı nedenlerden dolayı oluşan hastalıkları
içinde bizimle ilişkiye devam etmek istemektedirler. Bu durum mağdurlarla ilişkimizi etkileyen en olumsuz
faktördür.
Orta gelir düzeyi olduğunu belirten başvurucularımız esnaf, doktor ve emekli olup politik kimliklerinden dolayı
şiddete maruz kalanlardır. Bunlar da salt işkence terapisi amacıyla başvurmaktadırlar.
1.9 Başvurucuların Sosyal Güvenlik Dereceleri (Tablo 9)
Sos.Gü.var
%9.1 (18)
Sos.Gü.yok
%90.8 (179)
Bu yıl başvurucuların içinde sosyal güvenliği olanların oranı daha yüksektir (2002 %7). Sosyal güvencesi olan
başvurucularımız İRM doktorlarının istediği laboratuar, röntgen, ilaç vs. kendi kurumlarından almakta
zorlanıyorlar. Bu anlamdaki tüm çabalarımıza rağmen istediğimiz tetkiklerin ancak yarısını ve uzun zaman
geçtikten sonra yaptırabiliyorlar. Öğrenci olanlar kendi okullarındaki mediko-sosyal imkânlardan keyfi bir
şekilde yararlandırılmıyor.
Sosyal güvenlik sorunu Türkiye için hala büyük bir sorundur. Dolayısıyla da yukarıdaki grafik, Türkiye için
normal kabul edilebilir. Sosyal güvenliğe evet diyenlerden büyük kısmı “Yeşil kart”a sahip olanlardır. Bu
uygulama, yoksul kişilerin sağlık sorunlarına çözüm sunmak amacıyla geliştirilmiştir.
Mağdurlarımızın bir kısmının işkence, zorunlu göç gibi nedenlerle karşılaşmadan önce yaşadıkları yerleşim
yerlerinde şahıslarına kayıtlı gayrimenkulü (köydeki arazisi, evi) vardır. Ancak kurumumuza başvurduklarında
bu gayrimenkullerden hiçbir şekilde faydalanamamaktaydılar. Genelde bu menkuller köy korucularının
5
elindedir. Fakat resmiyette başvurucuların üzerinde görüldüğünden; bu grup mağdurlar yeşil kart için
başvurduklarında ‘gayrimenkulünüz var’ denilerek talepleri geri çevrilmektedir. Daha önce yeşil kart sahibi
olanlarda, bulundukları coğrafyadan İstanbul ya da başka bir şehre göç ettiğinde, yeniden bu karttan
faydalanması zorlaşıyor. Muhalif kimlikli başvurucularımızın, resmi görevlilerce konulan bürokratik engeller
yüzünden, bu uygulamadan faydalanmaları imkânsızlaşıyor.
Bir de sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesi “Yeşil kart”lı başvurucuları, bir kısım hizmetlerden mahrum etmiştir.
Sadece devlet hastanelerinde kullanılabilen yeşil kart, muayene ve ameliyat için geçerli olabiliyor. Sigortalıların
ise mağdur edildikleri dönemde primlerini ödeyemedikleri için sigorta hastanelerinden faydalanmaları
zorlaşıyor. Dolayısıyla mağdurlarımızın tümü için sosyal güvenliği fiili olarak yok kabul edebiliriz.
1.10 Başvurucuların İkamet Durumu (Tablo 10)
Ev Sahibi
%12.1 (24)
Misafir
%41.1 (81)
Kiracı
%46.7 (92)
Misafir olarak görünenler; cezaevlerinden çıkanlar, göç ettirilenler ve İstanbul dışından rehabilitasyon amaçlı
gelenlerdir. Bu başvurucular kendileri gibi mağdur olan ve kirada oturan akrabalarının yanında ikamet
etmektedirler. Misafir olarak ikamet etmeleri, özellikle fizik tedavi ve psikoterapilerinin süresini olumsuz yönde
etkilemektedir.
Kiracı ve ev sahibi olan başvurucularımız çoğunlukla İstanbul varoşlarında yaşamaktadırlar. Varoşlar, kentleşme
imkânlarının yetersiz olduğu, su, yol, kanalizasyon ve diğer sosyal imkânların olmadığı yerleşim birimleridir.
Kiracı ve ev sahibi olanların, misafir olarak ikamet edenlere göre terapilere uyum sorunu daha az olmaktadır.
1.11 Başvurucuların Göç Durumları (Tablo 11)
Siyasal
%34 (67)
Göç yaşamayanlar
%58.3 (115)
Ekonomik
%7.6 (15)
Göç yaşayanlar, ekonomik ve siyasal nedenlerle göç edenlerin toplamını oluşturuyor. Ekonomik nedenlerle göç
edenler bir önceki grafikte belirttiğimiz “kiracı ve ev sahibi kesimini de oluşturuyor.” Bunlar daha çok
İstanbul’daki resmi görevliler tarafından uygulanan şiddete maruz kalmışlardır.
6
Siyasal nedenli göçler; koruculuk dayatması, köy boşaltılması, faili meçhul cinayetler ve diğer politik
kimliklerinden dolayı baskıya uğramaları sonucu yaşanmıştır. Siyasal nedenle yaşanan göçlerde, ilk olarak
baskıya uğrayan kişi yaşadığı yeri terk etmekte, ardından ailesini yanına almaktadır. Ekonomik olan göçler ise
ailesel tarzda olmaktadır. Yine bir önceki grafikte belirttiğimiz misafir olanları, göç olarak kabul etmedik.
Çünkü bunlar tedavilerinden sonra, İstanbul dışına çıkmaktadırlar.
Göç yaşamayanlar gurubuna, yukarıdaki tabloda (bkz. 3.10) misafir olarak görünenlerde dâhildir. Onların
yaşadıkları bu durum tam olarak göç tanımını karşılamamakla birlikte, şu anda İstanbul’daki diğer göç
mağdurları gibi yaşamaktadırlar. Bu nedenle göç yaşamayanların oranı yüksek görülmektedir. Bu gurup
başvurucuların büyük bir kısmı belli bir yerde ikamet etmemektedirler.
1.12 Başvurucuların Geliş Biçimleri (Tablo 12)
Basın
DKÖ
%42.1 (83)
%0.5 (1)
Avukat
%6.5 (13)
Tohav
%50.7 (100)
Bu yıl avukatı aracılığıyla başvuranlarda bir düşme görülmektedir.
DKÖ (Demokratik Kitle Örgütü) içinde İnsan Hakları Derneği, siyasi partiler, göç mağdurları dernekleri vs.
aracılığıyla başvuranlar anlaşılmalıdır. Bu anlamda bir artış söz konusudur. Merkezimize direk olarak
başvuranların büyük kısmı eski başvurucularımızın ve yakınlarının referansları sonucu gelenlerdir.
Tedavilerdeki olumlu gelişmeler, bu sonuçta büyük etkendir. TOHAV/İRM’nin daha geniş kitlelerce
benimsenmesi bu gelişleri daha da arttıracaktır.
Bu yıl ulusal basındaki bir haber üzerine merkezimize bir başvuru olmuştur. Önümüzdeki dönemde basın
aracılığıyla yapılan başvurularda artış olacağını düşünüyoruz.
1.13 İşkenceye Maruz Kalma ile Başvuru Arasında Geçen Süre (Tablo 13)
1 Hafta
%28.4 (56)
1 Hafta-1 ay
%3 (6)
1-6 ay
%4.5 (9)
6 Aydan Sonra
%63.9 (126)
Gözaltından hemen sonraki ilk bir hafta içinde bize başvuranlar, akut olarak değerlendirdiğimiz gruptur. Bu grup
mağdurlar aynı zamanda yeni işkence yöntemleriyle karşılaşan kesimi oluşturuyor. Tablodaki psikolojik işkence
yöntemleriyle bu grup karşılaşmaktadır. (Hücrede her türlü dış uyarandan soyutlama, temel gereksinimlerden
yoksun bırakma, aşağılama, hakaret, cinsel taciz, uyutmama, yalancı infaz, ileri işkence tehdidi, tehdit vb.)
7
Başvurucularımız içinde cezaevlerinden tahliye olanların ve il dışından gelenlerin sayısı geçen yılın düzeyinde
olmasa da yine de en yüksek grubu, yani kronik şikâyetleri olan kesimi oluşturuyor. Bu başvurucularımızın
uğradıkları işkence yöntemleri geçmiş yıllara dayanıyor. Daha çok ağır fiziksel işkencelere maruz
bırakılmışlardır (falaka, askı, yakma, yaralama vb.) Zamanında tedavi göremedikleri için işkencenin etkileri hala
sürmekte ve şikâyetler kronikleşmektedir.
Kurumumuzun çalışmalarının olumlu sonuçlar vermesi dolayısıyla İstanbul dışından çok sayıda başvuru
olmaktadır. Ancak tümünü değerlendirdiğimiz söylenemez. Barınma sorunu, terapilerimizin uzun sürmesi,
ekonomik koşullar, işsizlik ve siyasi nedenler dolayısıyla İstanbul’da fazla kalamıyorlar. İRM gibi terapi
merkezlerinin özellikle Diyarbakır gibi yoğun göç alan ve travmanın kitlesel yaşandığı yerlerde kurulması, daha
geniş kitlelerin bu tür imkanlardan faydalanma oranını arttıracaktır.
1.14 Gözaltıların Sıklığı (Tablo 14)
1 Kez
%31.9 (63)
1'den Fazla
%68 (134)
Bir kez gözaltına alınanlar içinde, cezaevi çıkışlılar ağırlıktadır. Bunların dışında kalanlar, bu dönem içinde ilk
defa gözaltına alınmışlar ve bir defa daha gözaltına alınmayacaklarının garantisi yoktur. Birden fazla gözaltına
alınma sıklığının fazla oluşu da bunu gösteriyor. Gözaltı sıklığı terapi yaklaşımımızı olumsuz etkileyen risk
faktörlerinin başında gelmektedir. İlk defa gözaltına alınanlar tutuklanmamışlarsa ve yakınmaları henüz akutsa
bize tedavi amacıyla başvurduklarında iyileşme süreçleri olumlu sonuç veriyor. Bu dönemde aldığımız bazı
önlemler (nöro-psikiyatri ve sosyal destek gibi) birden fazla gözaltına alınanların terapilerini düzenlemede
olumlu katkı yapmıştır.
Mağdurlarımızın bir kısmının emniyet ve jandarma birimleri tarafından gayri resmi olarak takip edildiklerini
biliyoruz. Uzun dönem cezaevinde kalanlar ve açlık grevinde bulunanlar da polis tarafından takip edildiklerini
beyan etmişlerdir. Terapi sürecimizin risk faktörlerinden birini de bu sıkı izlenmeler oluşturmaktadır.
1.15 Gözaltıların Nedeni (Tablo 15)
Adli
%1 (2)
Siyasi
%98.9 (195)
Siyasi başlık altında; her türlü demokratik muhalif faaliyetlere katılıp şiddete maruz kalanları tanımlıyoruz. Bu
tanımı, merkezimizin başvuru almasında yeter kabul ediyoruz. (Siyasi nedenlerin ayrıştırılması bizim çalışma
alanımıza girmemektedir.) Bu dönemde bir başvurucu hem adli hem de siyasi olarak gözaltına alınmıştır.
8
1.16 Başvurucuların Hukuki Durumları (Tablo 16)
Yargılanan
Hüküm giyen
Cezaevine giren
Cezaevinde işkence gören
Suç duyurusunda bulunan
Sayı
134
95
117
114
72
Yüzde
% 68 (197)
% 48.2 (197)
% 59.3 (197)
% 57.8 (197)
% 36.5 (197)
Yargılanmalarla ilgili bilgiler yukarıdaki grafikte verilmiştir. Dikkati çeken bir özellik cezaevlerinde işkenceye
uğrama oranının yüksekliğidir. İnsan Hakları Derneği ve Tabip Odalarının incelemelerinde de belirtildiği gibi
cezaevlerinde, tutuklu-sağlık ilişkisi, hasta hakları ve temel insan hakları standardına uygun davranılmadığı
görülmektedir.
Modern anlamda bir tane bile cezaevi hastanesi yoktur. Başvurucularımızın tamamı cezaevlerinde tedavi
olamadıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca cezaevlerine sürekli operasyonlar gerçekleştirilmektedir. Yine
cezaevlerinde idare–tutuklu anlaşmazlıkları ileri safhadadır. Sık sık açlık grevleri yaşanmaktadır.
Başvurucularımız F tipi denilen yeni cezaevlerinde ağır tecrit şartlarının uygulandığını ifade etmektedirler.
Merkez olarak, cezaevlerindeki sorunlara fiili anlamda müdahale etmemiz mümkün değildir. Cezaevlerinde
yanlış müdahalelere ve kötü muamelelere maruz kalan başvurucularımızda, kronik sağlık sorunları ortaya
çıktığını vurgulamıştık.
Suç duyurularındaki dikkat çeken artış çalışmalarımızın sonuçlarıyla ilgilidir. Her akut başvurucu için
suç duyurusu yaptırılmaktadır. Suç duyuruları Vakfın hukuk birimindeki avukatlar tarafından
yapılmıştır. Terapi için başvuranlar süreç içinde hukuksal kazanımlar için çaba harcamaya
başlamışlardır.
1.17 Mağdurların İşkence Gördüğü Mekânlar (Tablo 17)
Polis karakolu
%6.5 (13)
Jandarma
%4 (8)
Jitem
%5 (10)
Emn. Müd.
%84.2 (166)
Başvurucuların resmi görevlilerle temas yaşayıp, bu tür resmi kurumlarda gözaltında tutulma sürelerine
bakılmaksızın, başvuruları değerlendirmeye alınmaktadır. Özellikle Jandarma veya ona bağlı özel bir kuruluş
olan JİTEM gibi yerlerde gözaltına alınan kişiler, dış mekânlara çıkarıldıklarını ve çeşitli illerde gezdirildiklerini
belirtmişlerdir. Toplumsal olay sırasında, yaralanma ve/veya ev-köy baskını sırasında, resmi görevlilerce kötü
muameleye maruz kalıp gözaltına alınmayan kişilerin, bize başvuruları istatistiksel hesaplamaya tabii
tutulmamıştır. Bu kişilerden, vakfın hukuk servisine başvurup, ilgili resmi kurumlara suç duyurusunda
bulunanlara, farklı kaynaklar kullanılarak yardım edilmiştir. Bunların içinde çeşitli dönemlerde gözaltına
alınanların başvuruları alınıp, terapi sürecine dahil edilmişlerdir.
Başvurucularımızdan 166 kişi Emniyet Müdürlüklerinde (%84,2), 13 kişi Polis Karakolunda (%6,5), 8 kişi
Jandarma Karakolunda (%4), 10 kişide JİTEM’de (%5) işkence gördüğünü belirtmiştir. JİTEM (Jandarma
İstihbarat Merkezi), Jandarma Komutanlığı içinde ayrı bir sorgulama mekânı olup, resmi kayıtlarda Jandarma
gözaltısı olarak geçmektedir.
9
Emniyet müdürlükleri önceki yıllarda olduğu gibi, en fazla işkencenin uygulandığı yer olmaya devam etmiştir.
Emniyet Müdürlüklerinde işkence gördüğünü aktaran mağdurlardan bir bölümü; Jandarma Karakolları
tarafından gözaltına alındıklarını, kaba dayak yoğunluklu işkence uygulamalarına maruz kaldıklarını, daha sonra
da gözaltına alan birimler tarafından Emniyet Müdürlüklerine teslim edilerek, sistemli işkence uygulamasına
burada maruz kaldıklarını aktarmışlardır.
Cezaevine konulan başvurucularımızın %97,4’ünün (114/117) cezaevinde de işkence gördüğünü belirtmiştir.
Cezaevinde işkence gören başvurucularımızın tamamı, gözaltına alındıkları mekânlarda da işkence görmüşlerdir.
Yukarıdaki istatistik gözaltına alındıkları mekânlar göz önüne alınarak hazırlanmıştır.
2.İşkence Yöntemleri ve Mekânları
2.1 İşkence Uygulanan Mekânlar
Tablo 17’de işkencenin uygulandığı mekânlar hakkında bilgi verilmiştir.
Daha önce, gözaltı sıklığı (bkz. Tablo 14) ve gözaltının temel nedenleri (bkz. Tablo 15) ile ilgili bilgileri
vermiştik. Başvurucuların maruz kaldığı işkence yöntemleri ve yüzdelik oranlarına ilişkin bilgiler Tablo 18’de
gösterilmiştir. Burada son gözaltında uygulanan işkenceler kıstas alınmıştır. Mağdurların anlatımı ilk gözaltıların
daha sert olduğu yönündedir. Hasta dosyalarına önceki gözaltılarda uğradıkları işkence yöntemleriyle ilgili
bilgiler işlenmektedir. En az bir gün en fazla 90 gün arasında, gözaltı süreleri değişmektedir. Dosyaya
işlediğimiz gözaltı tarihleri yasal olarak gösterilen tarihlerdir. Mağdurların anlatımları, gözaltında kalma
sürelerinin daha uzun olduğu yönündedir. Hukuk servisimizin tecrübeleri de bu bilgileri doğrulamaktadır.
Bu dönemde cinsiyet ve yaş ayrımı açısından gözaltı sürelerinin uzunluğunun fark oluşturmadığını söylemek
mümkündür. Fakat belli dönemlerin gözaltı sürelerinin uzunluğu ve uygulanan işkence yöntemleri açısından çok
belirleyici olduğunu söyleyebiliriz.
Mağdurların başvurularının alımında, maruz kaldıkları işkence yöntemlerinin sorulduğu bölüm en zor kısmı
oluşturuyor. İlk görüşmede uygulanan işkence yöntemlerini öğrenmekte zorlanıyoruz. Daha çok bir kaç görüşme
sonrası, neler yaşadıklarını öğrenebiliyoruz.
Mağdurlar daha çok kendilerini fiziksel olarak rahatsız eden işkenceleri anlatıyorlar. Başvuru esnasında ve
tedavi süreci toplamında öğrendiğimiz işkence yöntemlerinin, kendilerine uygulanan işkence yöntemlerinin
ortalama yüzde doksanı olduğunu tahmin ediyoruz.
Tabloda fiziksel işkencenin hala bir yöntem olarak kullanılmakta olduğu görülmektedir. Kaba dayağın yanı sıra
küfür-hakaret-aşağılanma, ayakta durmaya zorlama, gözlerin bağlanması, vücudun çeşitli uzuvlarına elektrik
verilmesi, cinsel taciz, mağdurun psikolojik ve fiziksel direncini kırmaya yönelik tecrit, aç-susuz-uykusuz
bırakma, yüksek sesle karşıt ideolojik içerikli müzik dinletme, iyi polis-kötü polis taktiği, ölüm tehdidi gibi
yöntemlere rastlamaktayız.
Mağdurlar önceki yıllarda başvuran diğer işkence mağdurlarının anlatımlarını doğrular nitelikte, işkence ve kötü
muamelenin ilk günlerde daha yoğun olduğunu, sonraki günlerde yoğunluğun azalıp ağır işkence metotları
uygulandığını aktarmışlardır.
Sistematik fiziksel işkence vakalarında -kaba dayak hariç- diğer yıllara oranla gözle görülür bir azalma olmuştur.
Psikolojik işkence yöntemlerinde ise belirgin bir artış gözlenmiştir.
Cezaevi çıkışlı mağdurlarımız ve eski başvurucularımız ağır sistematik fiziksel işkenceye uğrayan kesimi
oluşturuyor. Cezaevi çıkışlı başvurucularımızdan bazıları, buz kalıpları arasında saatlerce zorla tutulma, kırılmış
cam parçalarının bulunduğu mekânlarda zorla yürütülme, parmaklarının zor yoluyla ezilerek kırılması, tazyikli
soğuk suya maruz kalma, kalın hortumlarla ve kalaslarla dövülme, anüse cop ve sigara yerleştirme, lağım
suyunda tutulma gibi insanlık dışı muamelelere maruz kaldıklarını bildirmişlerdir. Ve tüm bunlar nedeniyle acil
tıbbi tedaviye ihtiyaçları olduğu halde işkenceye devam edildiğini aktarmışlardır. Sık uygulanan başka bir
işkence yöntemi olarak da, erkeklerin testislerinin zorla ve uzun süre sıkılması olduğunu, mağdurlar ifade
etmişlerdir. İşkence sonrası yargılanan ve cezaevine konulan mağdurlardan bir kısmı, cezaevinde bulundukları
dönemlerde de tıbbi yardımdan mahrum bırakıldıklarını aktarmıştır. Ayrıca sıkça yapılan cezaevi operasyonları
ve bazı kitlesel basın açıklamalarında kimi başvurucularımız, yoğun ve uzun süreli gaz bombalarının atılması
sonucu, solunum problemleri yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Bu yöntemlere tabloda ki diğer bölümünde yer
verilmiştir. Görüldüğü gibi kişiye ve sorguculara has, değişik ve bizimde bilmediğimiz işkence yöntemleri
kullanılmaktadır.
Bir diğer işkence grubunu cinsel işkenceler oluşturuyor. Özellikle kadın başvurucular cinsel işkencelere daha sık
karşılaşmaktadır.
Tablonun en sonundaki diğer kısmında, kişiler için özel geliştirilen bazı işkence yöntemleri anlaşılmalıdır. Bu
yöntemlerin içinde en sık görüleni; kişilerin sağlık talebi üzerinde geliştirilen yöntemlerdir. Gözaltında ve
10
cezaevinde tutukluluk döneminde kişilerin sağlık sorunları gelişmektedir. Bu anlamda mağdurlar doktor,
hemşire ve diğer sağlık çalışanları ile karşılaşmaktadır. (Ya da bu meslekleri rol olarak oynayan işkencecilerle)
Burada mesleklerini kötüye kullanan/kullandırılan sağlık çalışanlarının neden oldukları işkenceler; ağrılı
muayene ve ilaç uygulanması, dayak, zorla ilaç içirme, tedavi hakkında bilgi vermeme, işkencelerle beraber
hakaret etme, yeniden gözaltına sevk etme ayrı bir işkence uygulaması olarak ele alınmalıdır. Yine tutuldukları
hücre ısrarla kirli tutulduğu halde diğer yerleri zorla temizletme, elbiselerin yırtılması, kadınların hijyende
kullandıkları malzemelerin yerine başka malzeme kullanmaya zorlama gibi yöntemleri sıralayabiliriz.
Mağdurlara uygulanan işkence yöntemleri (Tablo 18)
11
Uygulanan İşkence Yöntemi
Sayı
Kaba Dayak
Falaka
Vücudun çeşitli yerlerine elektrik verme
El ve ayak bileklerinden vücudu germe
Vücudun çeşitli yerlerini yakma
İple bağlama (iplerin saatlerce sıkılması)
Ayakta durmaya zorlama
Saçlardan sürükleme, çekme, kaldırma
Ayak ve el tırnaklarına iğne sokma
Zorla diş çekme
El ve ayak bileklerinden asma
Filistin askısı
Cinsel sarkıntılık
Cinsel tecavüz tehdidi
Cinsel tecavüz
Avuçlarla kulakların dış kısmına vurma
Bedene ağırlık bindirerek uzun süre aynı pozisyonda bırakma
Boğma-havasız bırakma
Tecrit etme
Aç bırakma
Susuz bırakma
Uykusuz bırakma
Tazyikli soğuk su
Aşırı sıcak yada soğuk koşullarda tutma
Hareketlerin kısıtlanması
Gözlerin bağlanması
Gözlere parlak ışık tutma
Yüksek sesle müzik dinletme
Ölüm tehdidi
Aileye karşı tehditler
Daha ileri işkence yapma tehdidi
Yalancı infaz
Başka bir bireye yapılan işkenceye tanıklık
Kişisel temizliğin engellenmesi
Mahremiyetin ihlali
Küfür-hakaret-alay-aşağılama
Yiyeceğe dışkı katma
Fare-bit dolu koşullarda tutma
Çıplak bırakma
İyi polis / kötü polis taktiği
Tuvalet ihtiyaçlarının engellenmesi
Tıbbi bakımdan yoksun bırakma
Testislerin burkulması
Diğerleri
192
34
87
14
12
6
95
86
8
6
72
64
61
41
10
15
12
24
93
97
91
96
80
56
58
97
25
50
74
60
99
28
47
37
46
172
2
13
55
63
79
91
50
43
3. Uygulanan İşkencenin Etkileri
3.1 Fiziksel etkileri
12
Yüzdelik
oran
%97.4
%17.2
%44.1
%7.1
%6
%3
%48.2
%43.6
%4
%3
%36.5
%32.4
%30.9
%20.8
%5
%7.6
%6
%12.1
%47.2
%49.2
%46.1
%48.7
%40.6
%28.4
%29.4
%49.2
%12.6
%25.3
%37.5
%30.4
%50.2
%14.2
%23.8
%18.7
%23.3
%87.3
%1
%6.5
%27.9
%31.9
%40.1
%46.1
%25.3
%21.8
İşkencenin fiziksel etkileri; mağdurun anlatımları, anamnez ve fizik muayene, biyokimyasal ve radyolojik
incelemeler ve ilgili konsültasyonlarla tespit edilmektedir.
İşkencenin fiziksel etkileri akut ve kronik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Akut etkiler işkence esnasında ve
hemen ertesinde görülen erken belirtilerdir. Travmanın şiddeti ve vücuttaki lokalizasyonuna göre etkilerin
şiddeti de değişmektedir. Genel vücut ağrılarından, bayılmalara ve şuur kayıplarına kadar varan ağır tablolar
ortaya çıkmaktadır. Travma yerlerindeki hasarlarla beraber; beslenme bozukluğu, uykusuzluk, moral bozukluğu
da fiziksel yakınmaları ağırlaştırmaktadır.
Mağdurun işkence anında sağlık yardımı alması mümkün değildir. Mağdurlar, işkence anında doktor ya da
sağlık görevlilerinin orada olduklarını muayene etmelerinden anladıklarını, ancak gerek gözlerinin bağlı olması
gerekse şuur bulanıklığı dolayısıyla yüzlerini göremediklerini ya da hatırlayamadıklarını ifade ediyorlar. Biz bu
doktor ya da sağlık görevlilerini işkence ekiplerinden kabul ediyoruz.
Eğer mağdur gözaltından sonra serbest bırakılmış ve ilk günlerde bir sağlık kuruluşuna başvurmuşsa akut
etkileri azaltabilir ve böylece şikâyetler kronikleşmeden tedavileri yapılabilecektir.
Akut etkiler daha çok fiziksel yakınmalardan oluşmaktadır. Kas iskelet sistemi yakınmaları (Yumuşak doku
travması), ortopedik yakınmalar, burun, diş, göz yaralanmaları olmaktadır. Yukarıda vurgulandığı gibi bunlara
acil tıbbi müdahale yapılmalıdır. Aksi takdirde sakatlanma ve hastalığın kronikleşmesi kaçınılmazdır.
Kronik etkiler ise işkence sonrasında ortalama olarak 6. aydan sonra görülen ve akut dönemde tedavi edilmeyen
travmanın fiziksel etkilerdir. Kronik etkileri de eski ve yeni olarak ikiye ayırabiliriz. Birinci grup, işkence
gördükten sonra cezaevine giren ve 3–6 yıl sonra merkezimize başvuranlardan oluşuyor. İkinci grup ise yine,
gözaltında işkence görüp, tutuklanarak cezaevinde 10 yıldan fazla yattıktan sonra merkezimize tedavi amacı ile
başvuranlardır. Son gruptakilerde fiziksel şiddet nicel ve nitel olarak daha fazladır. Falaka, dışkı yedirme,
sistematik dayak, vücudun sigara benzeri araçlarla yakılması, buz-tuz karışımı üstünde yürütme, yabancı
cisimlerle (kola şişesi, sigara, cop, vb.) cinsel taciz ve tecavüz, araba tekerine konulma, canlı mezara konulma
gibi son dönemlerde bize başvuranların çok az ya da hiç karşılaşmadığı işkencelerdir. Bu vakalar yoğun fiziksel
işkenceler sonrası tutuklanıp cezaevlerine konulmaktadır. Böylece tedavi olma şansları olamamaktadır. Ayrıca
fiziksel şiddet cezaevlerinde de devam etmektedir. Bu grup başvurucularda yakınmalar birikmekte ve
kronikleşmektedir. Bu işkenceler daha çok kronik sindirim, kardiovasküler ve kas–iskelet sistemi, solunum,
görme ve diğer bedensel yakınmalara neden olmaktadır. Terapi programlarından faydalanamayan mağdurların
kronik yakınmaları bazen akut tablolarla nüksetmektedir.
Son yıllarda gözaltına alınanlarda tabloda görüleceği üzere sistematik psikolojik işkence yöntemlerinin tümü;
fiziksel işkencelerden ise kaba dayak, elektrik, soğuk uygulamalar (duş, buz, soğuk hücreler), cinsel taciz ve fiili
tecavüz girişimi, sürekli tehdit etme ve temel ihtiyaçlardan mahrum etme yöntemleri uygulanmaktadır. Bazı
hastalar ise ilk günlerde fiziksel yakınmaları az olduğundan, terapi merkezimize yada başka bir sağlık
kuruluşuna gitmedikleri için, yakınmaları kronikleşmekte ve bir süre sonra genel olarak, kronik psikosomatik
yakınmalarla bize başvurmaktadırlar.
Uzun dönem açlık grevi ve ölüm orucunda kalanlar da öncelikli olarak, nörolojik ve gastrointestinal yakınmalara
bağlı etkilerle başvurmaktadırlar.
Kronik fiziksel etkiler içinde sindirim yakınmaları ile beraber sıklıkla kas ve iskelet sistemi ile ilgili yakınmalar
görülmektedir. Anatomik-fizyolojik olarak birbirlerine bağlı olmasından dolayı sinir sistemi yakınmalarını da bu
grup yakınmalarla beraber değerlendiriyoruz. Bu oranın yüksek olmasında soğuk, ıslak ve dar hücrelerde
tutulma, kaba dayak, falaka, düz askı, filistin askısı, uzun süre ayakta bekletme gibi ağır işkence yöntemlerinin
etkisi bulunmaktadır. Askıya alınma, uygulama biçimi, sıklığı ve süresine bağlı olarak omuz çevresindeki
yumuşak dokularda ve sinirlerde hasar oluşturmaktadır. Bu hasarlar, kronik kas ve eklem ağrılarına,
ekstremiteler de (kollar ve bacaklar) his kaybı, kuvvet azlığı, halsizlik yakınmalarına neden olmaktadır.
Yine bu hasarlar çeşitli psikosomatik yakınmalara da neden olmaktadır. Başvurucularımızın önemli bir kısmı
işkenceyi izleyen aylarda veya yıllarda başvurduğu için, sıraladığımız bu kronik yakınmalarla karşılaşmaktayız.
Sıraladığımız işkence yöntemleri sonucu başvurucularımız, dayanılmaz ağrılar, eklem ve kemik yaralanmaları,
iç organ yaralanmaları, geçici plejiler (felçler), his kaybı, senkop (bayılma) gibi akut yakınmalarla
başvurmaktadır.
Sindirim sistemi yakınmaları içinde hemen hemen bütün mağdurlarda çeşitli şiddette Spastik Kolon (sinirsel
bağırsak hastalığı) görülmektedir. Sindirim sistemi yakınmalarında gözaltı ve cezaevi sürecinde mağdurların aç
bırakılmaları, stres, kötü ve sağlıksız besinlerle beslenmeleri ve cezaevlerinde sık sık gerçekleştirilen açlık grevi
eylemlerinin etkisi bulunmaktadır. Bunun yanı sıra psikolojik işkence yöntemleri ve gözaltı sürecinin bir bütün
olarak yarattığı baskı ve stres sonucunda ortaya çıkan gastro-intestinal yakınmalara (Bulantı, kusma, sürekli
kabızlık ya da ishal, gaz sıkışması, karın ağrıları, hazımsızlık vs.) sıkça rastlanmaktadır.
Dar yerlerde birlikte kalmaya bağlı olarak solunum yoluyla bulaşan hastalıklar yaygın görülmektedir.
Tüberküloz, tekrarlayan bulaşıcı solunum yolu enfeksiyonları sonucu kronik solunum sistemi hastalıklarıyla
sıklıkla karşılaşılmaktadır. Özellikle kronik bronşit, alerjik astım, parenkimal akciğer hastalıkları, kronikleşen
13
sinüzit, rinit, farenjit gibi hastalıklarını sayabiliriz. Kirli ve ortak kullanılan battaniye veya yatak çarşafı gibi
malzemelerden, bit, pire, uyuz gibi paraziter hastalıklar ve alerjik deri hastalıkları da görülmektedir.
Tazyikli su ile sıklıkla göz yararlanması oluşmaktadır. Yine karanlıkta kalma ya da parlak ışığa maruz kalma,
yanlış okuma alışkanlıkları, uzun dönem beslenme bozukluğu göz hastalıklarına neden olmaktadır. Kronik
etkilerin içinde görme yakınmaları olmaktadır. Sinir sitemi yaralanmalarından gözler direk etkilenmektedir.
Bunun yanında uzun süre karanlıkta kalma ya da parlak ışığa maruz kalma, besinsizlik bu yakınmaları
arttırmaktadır.
Cinsel işkence ile yaralanma ve psikosomatizasyon ile oluşan üro-genital sistem yakınmaları genelde
kronikleşmektedir. (Enfeksiyonlar, empotans, varikosel, hidrosel vs.)
Akut travmalarda oluşan ve tedavi edilmemiş burun ve kulak zarı yaralanması ile başlayan kulak-burun-boğaz
yakınmaları ve akut travma ile beslenme ve temizlik sorunlarından oluşan ağız ve diş hastalıkları ile de sıklıkla
karşılaşılmaktadır.
Uzun süre ayakta durma ya da sabit yerde tutulma vasküler (damarsal) yakınmalara (varis, derin ven trombozu
vs.) neden olmaktadır. Başvurucularımızın hemen hemen tamamı sigara içtiğinden damarsal hastalıklar riski
artmaktadır.
Sistematik işkencenin hedefinde kişinin hem fiziksel hem de ruhsal yapısı vardır. İşkence, kişiliği teslim almaya
çalışırken önce kişinin bedeninde ağır hasarlar oluşturur. Genelde bütün vücut hastadır. Ancak temel vücut
ihtiyaçlarındaki kısıtlamaların getirdiği, açlık, susuzluk, uykusuzluk, çevreden izolasyona bağlı, dâhili
yakınmalar ön plana çıkar. Bunlar tedavi edildiğinde Sinir ve Kas-İskelet sistemi yakınmaları ağırlıklı olarak
kendini gösterir.
Bilindiği gibi bu hastalıkların gelişme nedenlerinin başında sağlığa uygun olmayan, yetersiz ve kalabalık
mekânlarda bir arada tutulmaları ve kan kontaminasyonuna açık durumda kalmaları gelmektedir.
Başvurucularımızın önemli bir bölümü bu uygulamanın bilinçli olarak yapıldığına inandıklarını ifade
etmişlerdir.
İşkencenin fiziksel ve psikolojik etkileri mağdurların ailelerini de (anne, baba, eş, çocuk, arkadaş)
etkilemektedir. Bu etkiler daha çok psikosomatik etkilerdir. İRM bu etkilenmeleri de yani mağdur yakınlarını da
dikkate almakta, terapinin bir parçası olarak görmektedir.
3.2 Psikolojik Etkileri
Bir önceki bölümde işkencenin amacını, bireyin kişiliğinin yok edilmesi olarak tanımlamıştık. İşkence
yapanların amacı, kısa vadede kişiye fiziksel acı yaşatarak bir takım bilgileri elde etmek, yapmadığı bazı
eylemleri yaptığını kabul ettirmek, o kişinin şahsında bir siyasal düşünceye karşı duyulan kin ve düşmanlık
duygularını tatmin etmek. Uzun vadede ise kişinin öz güvenini, topluma ve geleceğe olan güvenini, gelecekle
ilgili umutlarını yok etmek ve kişiyi yıllarca veya ömür boyu bu duygular içinde yaşatarak mücadele etmesini
engellemek, ayrıca topluma korku ve yılgınlık salmaktır. Pratikte de gördüğümüz işkencenin yarattığı fiziksel
sorunlar belli bir süre sonra iyileşirken, işkencenin yarattığı ruhsal sorunlar yıllarca etkisini sürdürmekte beklide
ömür boyu o kişinin yaşamını etkilemektedir. İşkencenin yarattığı fiziksel acılar ve sorunlar daha kısa sürede
iyileşirken veya kişi bu sorunları daha rahat kabullenirken, ruhsal sorunların yarattığı acılar devam etmektedir.
İşkence fiziksel olarak bedene büyük acılar verirken, bazen çeşitli organlarda meydana getirdiği hasarlar uzun
yıllar veya ömür boyu devam edebilmekte ve yıllarca veya ömür boyu kişinin acı çekmesine sebep olmaktadır.
Başvurucularımızda en sık gördüğümüz ruhsal yakınmalar: Uyum bozukluğu, özgüven yitimi, moral bozukluğu,
uykusuzluk, kabuslar, kötü rüyalar, uykuyla ilgili bozukluklar, beslenme ve cinsel işlev bozuklukları, öfke
patlamaları, sinirlilik, iç sıkıntısı, karamsarlık, işkenceyi hatırlatan öğelerden kaçınma, böyle bir uyaranla
karşılaştıkları zaman fiziksel ve psikolojik tepkiler verme, ilgi ve istek kaybı, konsantrasyon güçlüğü, geleceğe
yönelik genel bir beklentisizlik hali, çeşitli somatik yakınmalar, güvensizlik, kuşku, korku, az da olsa işitsel
halüsinasyonlar gibi yakınmalar dikkat çekmektedir.
İşkence travması yaşayan vakalarımızda gördüğümüz, muayene ve incelemelerde organik bir nedeni
bulunamayan fiziksel yakınmaların nedeni psikolojik travmanın sonucudur. Baş ağrısı, bel ağrısı, boyunda,
kollarda ve bacaklarda ağrı, gözlerde ağrı, çarpıntı, terleme, titreme, zaman zaman nefes almakta zorluk,
hazımsızlık, bulantı, kusma, kollarda ve bacaklarda uyuşma ve güçsüzlük, kabızlık, cinsel isteksizlik, libido
kaybı en sık görülen psikojenik kökenli fiziksel yakınmalardır.
Psikolojik yakınmalar arasında da yorgunluk, keyifsizlik, isteksizlik, iç sıkıntısı, sinirlilik, basit sorunlar
karşısında aşırı öfkelenme, baygınlık hissi, kalabalıktan sıkılma ve tedirgin olma, zaman zaman suçluluk hissi,
insanlardan uzaklaşma, gürültüye tahammül edememe, unutkanlık, dikkat ve konsantrasyon bozukluğu,
duygusuzluk hali, sevme ve üzülme duygularını tam olarak yaşayamama, içe kapanıklık, seslerden irkilme, hayal
kırıklıkları yaşama, insanlarla konuşacak konu bulamama, siyasi olmayan konuşmalardan çabuk sıkılma, siyasi
konuları konuşma isteği, işkenceyi sık sık rüyada görme, gündüzleri sürekli bu konuyu düşünme ve bu konuyu
14
aklından atamama, işkenceyi hatırlatan durumlarda tedirgin olma, iç sıkıntısı, ne yapacağını bilememe, plan
yapamama, sürekli takip edilme korkusu yaşama, tekrar gözaltına alınma korkusu içinde tedirgin olma, zaman
zaman güvenlik görevlilerine ve diğer devlet görevlilerine karşı öfke duyma, uykuya dalmakta ve sürdürmekte
güçlük, sık sık ölüm korkusu yaşama, ağlama hissi, kulaklarda uğuldama, zaman zaman intihar düşünceleri,
işkence yapılmasını kabullenememe sayılabilir. Uzun süre işkence görmüş ve cezaevlerinde kalmış ve
cezaevlerinde de çok fazla kötü muamele görmüş başvurucularımızda uyum bozukluğu belirtileri de sık
görülmektedir.
Vakaların yaşadıkları kendine güvensiz ruh hali ve çeşitli kültürel etkenler, psikiyatrik tedavinin gerekli bir
ihtiyaç olup olmadığı konusundaki bilgi eksikliği ve ön yargılar, psikiyatrik tedavi başvurusu yapmalarının
önüne geçmektedir. Bu nedenle vakaların büyük bir çoğunluğu psikiyatrik görüşmeyi kendileri talep
edememektedir. Bu süreci kolaylaştırmak amacıyla her vakaya psikiyatrik görüşme önerilmektedir. Sosyal
hizmet uzmanımız da bu süreci hastalar açısından kolaylaştırmakta ve mağdurlar ile diyaloga geçerek
psikoterapi için mağduru hazırlamaktadır. Söz konusu öneriyi kabul eden mağdurlar psikiyatrik değerlendirmeye
tabi tutulmakta, tedaviye ihtiyacı olduğu görüldüğünde, psikiyatrik tedavi programına dâhil edilmektedir.
Ancak bütün bu uğraşlara rağmen bazı başvurucularımız, psikiyatrik bir rahatsızlığının olmadığını söyleyerek
veya kendi çabaları ile ruhsal sorunlarının üstesinde gelebileceklerini belirterek psikiyatrik tedaviyi
reddetmektedirler. Bazı vakalar psikiyatrik sorunları olduğunu kabul etmeyi bir zayıflık olarak
değerlendirmektedirler.
3.3 Başvurucuların çeşitli sistem yakınmalarının oranı (Tablo 19)
Sistem
Kas-İskelet Sistemi
Sindirim Sistemi
Solunum Sistemi
Üro-genital Sistem
Kulak-Burun-Boğaz Sistemi
Sinir Sistemi
Enfeksiyöz hastalıklar
Göz
Kardiyo-Vasküler Sistem
Psikiyatri
Ağız ve Diş Sağlığı
Yakınıcı Sayısı
184
129
60
49
41
102
98
63
20
113
32
Yüzde Oran
% 93.4
% 65.4
%30.4
% 24.8
% 20.8
% 51.7
% 49.7
% 31.9
% 10.1
% 57.3
% 16.2
İşkencenin fiziksel ve psikolojik etkileri bölümünde genel olarak yakınmalarda anlatıldı. Yine terapi
deneyimlerinin içinde de yakınmalardan bahsedilecektir. Tabloda sindirim, solunum, enfeksiyöz ve kardiovasküler yakınmalar toplamda dâhili yakınmaları oluşturuyor. Ve başvurucu yakınmalarının en büyük kısmını ve
aynı zamanda tespiti ve tedavisi en kolay yakınma grubunu oluşturuyor. En zor tespit edilen yakınmaları ise
psikiyatrik ve üro-genital yakınmalar oluşturuyor. Üro-Genital yakınmalar ürolojik ve jinekolojik yakınmaları
kapsıyor.
Kas–İskelet sistemi yakınmaları sinir sistemi, ortopedik ve romatolojik yakınmaları kapsıyor.
4. Teşhis Süreci ve Terapi Çerçevesindeki Deneyimler
4.1 Fizyoterapi alanındaki deneyimler
Değişik düzeylerde şiddete maruz kalan kişilerde travmayı takiben, fiziksel ve psikolojik sorunlar ortaya
çıkmaktadır. Uygulanan fiziksel işkence yöntemleri kişi üzerinde derin psikolojik izler bırakabileceği gibi,
psikolojik yöntemler kullanılarak yapılan işkencelerde fiziksel izler bırakabilir. Bu sorunların giderilmesinde
yada en aza indirilmesinde rehabilitasyon yaklaşımlarının önemi büyüktür.
İşkence rehabilitasyonda fizyoterapi, rehabilitasyon yaklaşımlarının amacına ulaşabilmesinde, fizyoterapi ve
psikoterapi’nin birlikte sürdürülmesi büyük önem kazanmaktadır. İşkence sırasında fiziksel zorlanmalara bağlı
kas, iskelet sistemi ve nörolojik sistemde meydana gelen semptomlar ve beraberinde getirdiği psikolojik sorunlar
ancak bir ekip çalışması ile çözülebilir.
15
İşkence gören kişiler tutukluluk ve işkence sırasında değişik hareketlerin eksikliğinden dolayı normal duyu
girişinden mahrum edilmiştir. Bu durum, hareket paternlerinin değişmesine, vücut imajı ve uzaydaki vücut imajı
değişikliğine neden olur. Bu değişiklikler fiziksel ve psikolojik zorlanmalar sonucunda meydana gelmektedir.
İşkence sırasında devamlı sabit pozisyonda kalmak zorunda bırakılma, eklemlerin aşırı zorlanmasına ve sonuç
olarak da doku hasarı ile omurga, omuz, el ve ayak bileği, diz ve sakroiliak gibi değişik eklemlerde
disfonksiyona neden olabilmektedir. Disfonksiyon tüm vücudu etkiler. Kas tonusü bozulur ve irritasyon
meydana gelir. Kaslarda oluşan hipertonik ve gergin tonus inervasyon eşiğini azaltarak ağrıya neden olur. Kasta
oluşan uzun süreli ağrının sonucu olarak sekonder refleks kontraksiyonlar oluşur. Bunların sonucu oluşan
kaslarda elastisitenin azalması, kısalık ve zayıflık fonksiyon kısıtlamalarına ve postur bozukluklarına yol
açmaktadır.
Olgunun tedavi ve rehabilitasyon ekibi tarafından alınan öyküsü, yapılan muayene ve tetkiklerin özeti ile
konsültan hekimin görüşleri ışığında fizyoterapist ilk görüşmesini yapmalıdır. Fizyoterapist uygulayacağı
tedaviyi olgunun anlayacağı biçimde anlatmalı ve güven sağlamalıdır.
Tedavideki ana hedef afferent deşarjı arttırmak için eklem ve kas dengesini ve en uygun hareket patentlerini elde
etmektir. Hastanın gereksinimlerine göre de fizyoterapi yöntemleri ayrıca uygulanır.
Vücudun yeniden tanımlanması ve kimliğin restorasyonu amacı ile “Body Awaresness” eğitimi kullanılır.
İşkence sonrasında yetenek, engel ve zorluklarıyla bedeni bütünüyle algılama, duruş, nefes alış ve bilinçli ve
kontrollü motor hareketler ve bedensel ifade şekillerini tekrar restorasyonu bu teknikle mümkün olmaktadır.
Gevşeme ve solunum egzersizleri, hareket motivasyonu, dokunma, masaj ve dans kombinasyonunun kullanıldığı
bu yöntem işkence sonrası rehabilitasyonda ağrının giderilmesi, postürün düzelmesi gibi fiziksel yararlar
yanında psikolojik sorunların azalması ve psikoterapinin etkinliğinin artması da sağlanmaktadır.
4.1.1 Ağrı tedavisi:
Travmaya bağlı gelişen kas-iskelet sistemi hastalıklarının akut dönem patolojileri yanında çok sayıda hastada
ağrılı durumun kronikleşmesi ve hatta travmayı izleyen yıllar içinde geç dönemde ortaya çıkabilmesidir.
Akut ağrılı vakalarda; ağrıyı azaltmak ve fonksiyonu sağlamak için bulgulara göre her vakaya uygun olarak
fizyoterapi metotları haftada 2 kez uygulanmaktadır. Yumuşak doku tedavisi (ağrıyı azaltan masaj, gergin
dokuları yumuşatma, gergin kas ve konnektif dokuyu germe, sert eklemlerin mobilizasyonu) travma sonrası
semptomlarda önemli bir rol oynar.
Ağrılı hastalıkların kronikleşmesinde travma sonucu ağrı algısında değişimlerin ve psikosomatik süreçlerinde
rolü vardır. Kronik ağrı hastasının ruhsal ve bedensel bütünlüğü ile ve ekip disiplini içerisinde rehabilitasyonu
uygulanmakta ve böylece kronik ağrı ve disfonksiyon sendromlarının önlenmesi amaçlanmaktadır. Tedavi
haftada 1 gün grup çalışması olarak uygulanmaktadır.
Bu yaklaşım hasta için gereksiz incelemeler ve tedaviler, iş, zaman, para kaybı ve en önemlisi semptomların
pekişmesinin bir ölçüde önüne geçilebilir.
Kronik ağrı hastalarının ancak ekip çalışmasıyla ve genellikle uzun zamana (6 ay–1 yıl) ihtiyaç duyularak tedavi
edilebileceği unutulmamalıdır.
4.2 Nöroloji Deneyimleri
Hastaların ilk başvurularında ifade edilen nörolojik yakınmalar sıklıkla baş, boyun ve/veya bel ağrıları, kas
gerginlikleri, unutkanlık, konsantrasyon bozukluğu, halsizlik, isteksizlik, sinirlilik, uyku bozuklukları, kulak
çınlaması, baş dönmesi, dengesizlik, el ve/veya ayaklarda uyuşma, karıncalanma ve bayılmadır.
2003 yılında 102 hasta ilk kez nörolojik muayene olmuştur. Daha önce başvuran 45 eski hasta, konsültasyon
yada kontrol muayenesi için nörolog tarafından görülmüştür. İlk kez başvuran hastalardan 37’si diskopati, 27’i
baş ağrısı, 13’ü baş ağrısı ve diskopati, 12’si depresyon, 4’ü Wernice –Korsakof sendromu, 7’si B12 vitamin
yetmezliği (Nöroanemik sendrom), 2’i epilepsi, 3’ü nöropati, 1 myofasiyel sendrom tanısı almıştır. Depresyon
tanısı konulan hastalar psikiyatri tarafından takip edilmeye başlanmıştır. Takipleri devam eden 43 eski
başvurucu ise; 13’ü gerilim tipi baş ağrısı, 14’ü diskopati, 8’i Wernice – Korsakof sendromu, 4’ü epilepsi, 3’ü
baş dönmesi dengesizlik ve 1’i nöropati tanısı alan ve tedavileri halen devam eden hastalardı.
Boyun ve/veya bel ağrısı yakınması ile başvuran hastaların nörolojik değerlendirilmeleri sonunda ilk olarak iki
yönlü direkt grafi ile değerlendirilme yapılarak, gerekirse tedavi başlandı. Yakınmaları devam eden veya
grafilerinde ciddi patolojik bulguları olan hastalarda Bilgisayarlı Tomografi (BT) çekilerek fizik tedavi ve
rehabilitasyon uzmanından konsültasyon istendi. Uygun görülen hastalar fizik tedavi veya fizyoterapi
programlarına alındı. Nörolojik muayenelerinde ileri diskopati düşündüren bulguları olan hastalara ilk tetkik
olarak Magnetik Rezonanas (MR) incelemesi yapılarak Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı ve/veya
Nöroşirurji konsültasyonu istendi.
16
Baş ağrısı yakınması ile başvuran hastaların öykü ve nörolojik muayene bulguları sonunda yaklaşık %85’i
gerilim tipi baş ağrısı, %10 oranında kronik günlük baş ağrısı ve %5 oranında migren tanısı konuldu. Hastaların
öyküleri ile bu tanıların konulmasında güçlük yaşanan olgularda veya bilinç kaybının eşlik ettiği kafa travması
varlığında BT veya MR ile görüntüleme yapıldı. Tetkikler ile yapısal patoloji saptanmayan vakalarda etiyolojik
neden olarak travma ve sosyal stres faktörleri vardı. Tedavide analjezik, antidepresan ilaç veya indometasin, beta
bloker, valproik asit bunların kombinasyonu kullanıldı. Migren tedavisi için benzer koruyucu tedaviye ek olarak
atak dönemlerinde triptan grubu ilaçlar kullanıldı. Hastaların %90’ında tedaviye olumlu yanıt alınırken, %5’inde
hastalar tarafından tedavi yarım bırakıldı. Yanıt alınamayan %5’lik grup için psikiyatri desteği alındı.
Wernice-Korsakoff sendromu (nutrisyonel ensefalopati) tanısı öykü (ölüm orucu süreci), öğrenme güçlüğü, uzak
hafızanın korunduğu yakın hafıza bozukluğu, ataksi, nistagmus ile karakterize nörolojik bulguların varlığı ile
konulmaktadır. 2003 yılında başvran hastaların hepsi ilk müdahele yapılmış olan, ileri tedavi için başvuran
hastalardı. Hastaların mental kapasitelerini ölçmek için standart mini mental test (SMMT) uygulandı. Normal
test puanı 30 iken, bu hastalarda 15–25 arasında değerler elde edildi. Bu hastaların kranyal MR incelemelerinde,
fronto-temporal atrofi bulguları, EEG (Elektroensefalografi) incelemelerinde yaygın aksama bulguları saptandı.
Tedavide; B12 ve folik asit replasmanı, pirasetam ve gingko biloba ekstreleri kullanıldı. SMMT’den 15 puan alan
bir hastamıza, 2 farklı literatürde vakada denenmiş olan donepezil tedavisi, hasta onayı alınarak kullanıldı. 12
aylık kullanım sonunda SMMT puanının 22’ye çıktığı belirlendi. Hastanın bu sendrom nedeniyle okul
başarısızlığı ve 7 dersten bütünlemesi vardı. Hastanın 5 dersinden geçtiği görüldü. Bu hastanın aynı ilaçla
tedavisi halen devam etmektedir.
Epilepsi tanısı hastaların verdiği öykü ve EEG bulguları ile konuldu. Bu hastalarda Uluslararası Epilepsi
Cemiyetinin (ILAE) sınıflamasına göre İdiyopatik Epilepsi tanısı aldı. Travmaya bağlı semptomatik epilepsi
tanısı kranyal MR tetkiki ile dışlandı. Tedavide kullanılan antiepileptik ilaçlar ile tam nöbet kontrolü sağlandı.
El ve/veya ayaklarda uyuşukluk, karıncalanma yakınmaları ile başvuran hastalarda nöropati tanısı rutin tetkikler,
servikal veya lomber MR ve Elektromyografi (EMG) ile konuldu. Nöropati tanısı alan olgularda, uzun süreli
olmayan ancak sık yapılan açlık grevleri ve buna bağlı olarak gelişen nutrisyonel yetmezlik neden olarak kabul
edildi.
Kulak çınlaması, dengesizlik, baş dönmesi, çeşitli duyu bozuklukları B12 yetmezliğinin klinik bulguları olarak
dikkati çekti. Bu hastalarda anemi varlığı ve kan B12 düzeylerinin düşük olması tanı konulmasın sağladı. Ancak
Kranyal MR tetkiki ile bu şikayetlere yol açabilecek damarsal patolojiler ve travma bulguları dışlandı. Tedavide
B12 vitamin replasmanı yanında, semptomatik tedaviden de yararlanıldı.
4.3 Üroloji Alanındaki Deneyimler
Bu yıl 49 yeni hastada üro-genital hastalık teşhis edilmiştir. Bunların içinde 36’sı kadın olup
üro-genital yakınmaları da beraberlerinde taşıdıklarından ‘kadın hastalıkları’ bölümünde değerlendirilecektir.
Aslında başvurucuların büyük kısmı, ilk başvuruda üro-genital yakınmalarını ifade etmektedirler. Teşhisi
konulan 49 hasta, yapılan fizik muayene ve tıbbi tetkiklerle beraber saptadığımız vakalardır. Bu vakalar
dışındaki yakınmaların ‘psikosomatik’ nitelikte olduğu tespit edilmiştir.
Erkelerde testislere darp etme ve burkulma; yine genel vücut travmasına bağlı böbrek yaralanmaları, soğuk ve
kirli yerlerde zorunlu barınmalara bağlı kronik üriner sistem enfeksiyonları, cinsel işlev bozuklukları sık
karşılaşılan problemlerdir. Tanı için rutin kan ve diğer tetkiklerin tümü ve İntravenöz pyelografi, ultrasonografi
ve diğer radyolojik tanı yöntemleri uygulanmaktadır. İlaç tedavisi ile beraber sıvı elektrolit dengesini de
gözeterek sıvı yüklenmesi, eksersiz, sıcak uygulamalar ve vitamin desteği ile enfeksiyonlara karşı olumlu
sonuçlar alındı.
Hastalık öyküsü ve fizik muayenenin yanında rutin laboratuar ve gerekli radyodiagnostik yöntemlerle ayrıca
tanıya gidilmektedir.
Hastaların psikolojik travma sonucu gelişen, erklerde disfonksiyonel ereksiyon yakınmaları, erken boşalma,
kadınlarda vaginismus gibi cinsel işlev bozuklukları için medikal tedavinin yanında psikoterapiden
faydalanılmaktadır. Ürolojik yakınmaların iyileşmesi diğer tedavilere de olumlu yansımaktadır.
4.4 İç Hastalıkları Alanındaki Deneyimler
Dâhili (iç hastalıkları) yakınmalar; başvurucu kabulü, ilk tıbbi değerlendirmede ve tanı incelemeleri ile ilk tespit
edilen ve tedavisine hemen başlanan yakınmaları oluşturuyor. İRM Sorumlu Hekimi mağdurla ilk görüşmeyi
yaptıktan sonra, başvurucunun anamnezini (hastalık öyküsü) almakta ve fizik muayenesini yapmaktadır.
Böylece dâhili yakınmaların yüzde sekseninin tanı ve tedavisi ilk etapta başlamaktadır.
17
Başvurucuların birincil yakınmalarını ve tedavi isteğini de dâhili yakınmalar oluşturuyor. İşkence
rehabilitasyonundaki tecrübemiz, hastalarda iyileşmelerin önce dâhili yakınmalarla başladığını göstermiştir.
Dâhili olarak iyi bir değerlendirme psikoterapi ve fizyoterapiyi de yönlendirmektedir.
Başvurucularımızın işkence ve kötü muameleye maruz kaldıkları mekanların, sağlık koşullarının kötü ve
elverişsiz olması ve işkence sonucu genel vücut dirençlerinin düşmesi, dengesiz ve yetersiz beslenmeye bağlı
olarak çeşitli gastro-intestinal (peptik ülser, dispepsi, meteorizm, spastik kolit, konstipasyon vs.) enfeksiyon
hastalıkları (viral hepatitler-A/B/C gibi, tüberküloz, kronik karaciğer hastalıkları, plevral enfeksiyonlar vs.) ve
kardiyak hastalıklar ( perikardit, kardiyak ritim bozuklukları, kapak hastalıkları vs.) geliştirmiş oldukları
saptanmıştır.
Anamnez ve fizik muayenenin yanında biokimyasal ve radyolojik incelemelerden de faydalanılmaktadır. Her
hastaya rutin biokimyasal tetkikler mutlaka yapılmakta ve başvuru formlarına eklenmektedir. Bunlar hemogram,
sedimantasyon, kanda açlık kan şekeri, karaciğer fonksiyon testleri, üre, total protein, itotal lipit, demir, folik
asit, B12 vitamini aranması ve tam idrar tetkikidir. Yine başvurucucun anamnezi ve muayenesine göre bu rutinler
arttırılabilir. Radyolojik olarak istenen rutinler ise direkt akciğer, boyun, bel filmleri, batın ultrasonografi ve
elektrografidir. (EKG) Ayrıca uygun görüldüğünde ileri tetkikler sintigrafi, manyetik rezonans, tomografi,
laparoskopi, endoskopi, rektoskopi, ekokardiografi, eforlu Elektorkardiografi de yapılmaktadır. Bütün bunlar
özel anlaşmalı birimlerde, önceden eğitim verilen personel tarafından titizlikle yapılmaktadır.
Bu ileri tetkikler yapılmadan önce mağdurla görüşülmekte ve çekimlere hazır olmayanların çekimleri
ertelenmektedir. Bu yıl üç hastamız özelikle Manyetik rezonans (MR) çekimini kabul etmemişlerdi.
Oluşabilecek sorunlar karşısında İRM ekibi hemen müdahale etmektedir.
Bu dönemde açlık grevcilerine yapılan tedavilerden de bahsetmekte fayda vardır. Bu başvurucular için
Nutrisyonel Ensefalopati (Beslenme bozukluğuna bağlı beyin bozukluğu) tanımını ön görüyoruz.
Açlık grevcilerine tıbbi yaklaşımda ulusal, uluslararası organizasyonların ve Tıp alanındaki bilim insanlarının
tecrübelerinden de faydalanılmıştır. Zira bu kadar uzun süre açlık grevi deneyimi ilk defa ülkemizde
gerçekleşmiştir. Bu yüzden kazandığımız yeni deneyimler de vardır.
4.5 Kadın Hastalıkları Alanındaki Deneyimler
Bu yıl yeni başvurucular içinde 36 kadın başvurucuda üro-genital hastalık teşhisi konmuştur. Kadın
başvurucuların tamamı ilk başvuruda üro-genital yakınmalardan bahsetmektedir. Terapi sürecinde yukarıda
sayısı belirtilenlerin haricindekilerin yakınmaları kaybolmaktadır. Bu da ‘psikosomatik’ nitelikteki yakınmaların
fazlalığını ortaya koymaktadır.
Kadın başvurucularda aşağılanma, hakaret, sözlü ve elle cinsel tacize uğradıklarını söylemektedirler. Ancak
cinsel tecavüz konusunda hala kendilerini tam ifade edemediklerini söyleyebiliriz. Bunun da çeşitli sosyal
nedenleri vardır. Bu sebepten kadın hastalıklarının terapisinde paramedikal terapi önemli yer alıyor. Daha çok
psikolojik, sosyal hatta siyasal desteğe ihtiyaç var. Yine bu yıl Merkezimiz ekibinin yaklaşımı ile kadın
başvurucuların terapi süreçlerinde gözaltında tecavüz ve taciz olguları kısmen ortaya çıkartılmıştır. Burada
çalışma yaklaşımımız; Hasta-hekim ilişkisi ve kişinin özel yaşamına saygı gereğini yerine getirmektir.
Fiziksel cinsel şiddetin yanında; yetersiz beslenme, kirli ve soğuk mekânlar da tutulma, beslenememe, vücut
dengesinin bozulması, tedavi olamama sonucu genital enfeksiyonlar ve stresin de katılması ile hemen hemen
tamamında adet düzensizlikleri (dismenore, polimenore, amenore, oligomenore) ve kronik ağrı yakınmaları
vardır.
Bunların yanında gözaltında ve sonrasında yaşanan yoğun baskı, cinsel taciz ve tecavüz girişimi de ruhsal
strese/hasara yol açmaktadır. Medikal tedavi ve psikoterapi ile birlikte yakınmalara çözüm olunmaktadır.
Terapi sürecinde başvuruculara ekip olarak yaklaşım daha anlamlı olmaktadır. Başvurucularımızdan biri diğer
insan hakları organizasyonlarının ve hukuk servisimizin desteği ile kamuoyuna açıklama yapmıştır. Bu tür
açıklamaların eğer başvurucunun onayı varsa, terapinin en son halkasında olması gerektiğini, deneyimlerimiz
gereği doğru buluyoruz.
4.6 Ortopedi Alanındaki Deneyimler
Akut travmalarda yumuşak doku travması ve direkt kemik yaralanmaları sıklıkla görülmektedir. Bu dönemde
akut travma ile başvuranların tamamında ortopedik yakınmalar olmuştur. Tamamında ilgili yaralanmış bölgenin
direkt grafileri çekilmiş olup laboratuarca desteklenmiştir.
Kas-iskelet sistemi kronik yakınmaların nedeni olan fiziksel travmalar; uzun süre ayakta bekletme, geçirilmiş
enfeksiyonlar, uzun süreli nörolojik sorunlar ortopedik sorunlara yol açmaktadır. Bu dönemde bize çok eski ve
kronikleşmiş vakalar başvurmuştur. Özellikle eklem yerlerinde kıkırdak doku dejenerasyonu terapi açısından
sorun yaratmaktadır.
18
Tanı ve tedavi yaklaşımlarımızda ortopediyi, nöroloji ve fizik tedaviden ayrı düşünemiyoruz. Vakalarımız
kronikleştiğinden tedavileri nörolojik, psikiyatrik ve diğer iç hastalıklarının tedavileri sonrasında yapılmaktadır.
Ortopedik yakınmalar da destekleyici tedavilerden sonuç alınamazsa cerrahi girişimler alternatif olarak
düşünülmektedir. Bu yıl yakınmalardaki artışa rağmen, cerrahi girişimler ikinci dönem belirgin olarak
azalmıştır. Başvurucular Medikal tedaviden olumlu sonuçlar aldıkları için cerrahi girişimler en sona
bırakılmıştır.
4.7 Psikiyatri ve Psikoterapi Alanındaki Deneyimler
İRM ile ilgili sosyo-demografik bilgileri içeren tablolara bakıldığında, hastalarımızın Kürt kökenli, gelir
düzeyleri düşük, sosyal güvenceleri olmayan, eğitim düzeyi genel ortalamanın altında olan, işsizlik sorunu ile
yüz yüze ve yaşadıkları yerlerden göç etmek zorunda kalmış kişiler olduğu görülmektedir. 2003 yılı içinde 65’i
bu yıl, 21’i geçen yıl ve 29’u diğer yıllardan olmak üzere toplam 113 başvurucu psikiyatrik ve psikolojik yardım
almak üzere tedavi programına kabul edilmiştir. 2003 yılı içerisinde psikiyatrik ve psikolojik tedavi almak üzere
başvuranların 58’i erkek, 54’ü kadın, 1’i ise travestidir. Bu sayı ile beraber başka bir çok hastanın da bu
programa dâhil edilmesi düşünülmüş, ancak hastalar psikiyatrik tedavi veya psikolojik danışmanlık almayı gerek
ihtiyaçlarının olmamasını gerekse zaman ayıramayacaklarını mazeret bildirerek kabul etmemişlerdir.
2003 yılında kurumumuza psikiyatrik yardım almak için başvuranların birçoğu çeşitli sebeplerle tutuklanmış ve
cezaevi sürecini tamamlayarak veya af yasası nedeni ile çıkan kimselerdir. Bu kimseler tutuklanmadan önce
birçok işkenceler görmüş ve hiç tedavi olmadan yıllarca cezaevinde kalmış, cezaevinde de birçok işkenceler
görmüş kimselerdir. Bu kimselerin ruhsal sorunları bu nedenlerden dolayı kronikleşmiştir. Cezaevinden
çıktıktan sonrada, çevreden bekledikleri ilgiyi görememeleri veya çevreyi düşündükleri gibi bulamamaları,
insanları duyarsız bulmaları, onlarla konuşacak konu bulamamaları, başkalarının konuşmalarını genellikle basit
bularak onlardan uzaklaşmaları gibi sebepler ruhsal sorunların devamında ve şiddetinde etkili olmaktadır.
Başvurucularımızın çoğunluğunun, tekrar tutuklanma ve işkence görme korkusunu yaşadıkları, sinirlilik,
kalabalığa tahammül edememe, dikkatini toplayamama, insanlardan uzaklaşma, baş ağrısı, bazı somatik
yakınmalar şeklinde sorunlar yaşadıkları görülmüştür.
Cinsiyet ve yıllara göre başvurucu sayısı
2003 Başvurucuları
2002 Başvurucuları
2001veÖncesiBaşvurucuları
Genel toplam
Erkek
37
8
13
58
Kadın
27
13
14
54
Travesti
1
1
Toplam
65
21
27
113
2003 yılı içinde başvuranların tanıları
PTSD
Depresyon
27
24
Yaygın Anksiyete Bozukluğu
Somatizasyon Bozukluğu
Uyum Bozukluğu
Migren
Wernicke Korsakof Sendromu
Konversiyon Bozukluğu
İmpuls kontrol bozukluğu
Psikoz manik depresif
Somatoform ağrı bozukluğu
Psikoz
Distimi
18
14
16
3
3
6
3
1
2
2
4
Elde edilmiş bilimsel çalışmalara ve deneyimlere/deneyimlerimize dayanarak biliyoruz ki, işkence, mağdurun
fiziksel olduğu kadar, ruhsal dünyasını da hedef alan travmatik bir süreçtir.
19
2003 yılı içerisinde yapmış olduğumuz psikiyatrik, psikolojik danışmanlık ve terapiler sırasında tanısı konulan
hastalar içinde en sık olarak karşılaştığımız tanı grupları sırasıyla; travma sonrası stres bozukluğu (PTSD),
depresyon, yaygın anksiyete bozukluğu (YAB), uyum bozukluğu ve somatizasyon bozukluğudur.
PTSD (Post Travmatik Stres Bozukluğu) birçok travmatik durumda ortaya çıkmaktadır. Örneğin, işkence,
deprem, savaş durumları, tecavüz olayları, esir kamplarında bulunma, göçük altında kalma, bazı trafik kazaları
veya büyük yangın ve şiddet olayları sırasında görülebilir. İnsanları ruhsal olarak en çok etkileyen ve
kabullenilmesi en zor olan ve PTSD’ye en çok yol açan etken, işkencedir. PTSD gelişen kimselerde tanımlanan
ve tanı kriteri olarak kullanılan belirtiler şunlardır: Travmatik olay çeşitli yollarla yeniden yaşanabilir. Kişi,
sıklıkla, bu olayı elinde olmadan tekrar tekrar anımsar, ya da olayın yeniden yaşandığı sıkıntı veren rüyalar
görür. Travmatik olaya eşlik eden uyaranlardan sürekli kaçınılır. Kişi, sıklıkla, travmatik olayla ilgili
düşüncelerden, duygulardan ya da konuşmalardan kaçınmak için özel bir çaba içinde olur ve bu olayın anılarını
uyandıran etkinliklerden, durumlardan ya da kişilerden kaçınır. Anımsatıcılardan kaçınma, travmatik olayın
önemli bir yönüne ilişkin amneziyi de kapsayabilir. ‘Psişik uyuşma’ ya da ‘duygusal anestezi’ olarak
adlandırılan, dış dünyaya tepki verme düzeyinde azalma, genellikle travmatik olaydan hemen sonra başlar. Kişi
daha önceden haz aldığı etkinliklere karşı ilgisinin belirgin olarak azaldığından ya da bunlara belirgin olarak
daha az katıldığından, insanlardan uzaklaştığından ya da bunlara karşı yabancılık duyduğundan ya da birtakım
duyguları duyumsayabilme yetisinde belirgin bir azalma olduğundan (özellikle dostluk, sevecenlik ve cinsellik)
yakınabilir. Kişi, bir geleceği kalmadığı duygusunu yaşayabilir. Kişinin, travmanın öncesinde bulunmayan
sürekli anksiyete ya da artmış uyarılmışlık semptomları vardır. Bu semptomlar arasında, travmatik olayın
yeniden yaşandığı yineleyen kâbus görmelere bağlı olabilen uykuya dalmakta ya da uykuyu sürdürmekte güçlük,
hipervijilans ve aşırı irkilme tepkisi gösterme sayılabilir. Bazı kişiler irritabilite ya da öfke patlamaları
gösterdiklerini ya da düşüncelerini belli bir konu üzerinde yoğunlaştırmakta ya da işlerini bitirmekte zorluk
çektiklerini bildirirler.
Kurumumuza başvuruda bulunan kişilerin hemen tamamı işkence ve kötü muameleye bağlı olarak veya uzun
süre cezaevinde kalmaya bağlı birçok ruhsal sorun yaşamaktadırlar. Gözaltına alınıp işkence gördüğünü beyan
edenler, zaman zaman güvenlik güçleri tarafından rahatsız edildiklerinden sürekli bu tedirginlik içinde
yaşamaktadırlar. Sonuç olarak bu durum, bu kişilerin işkenceye bağlı olan ruhsal sorunlarının kronikleşmesini
beraberinde getirmektedir. Ayrıca bu gibi durumlarda sürekli olarak gördükleri işkenceleri hatırladıklarını bunun
da kendilerinde işkenceyi yapanlara ve yaptıranlara karşı büyük öfke uyandırdığını ve bu öfkelerini zaman
zaman diğer insanlara da yansıttıklarını ifade etmektedirler.
Travma sonrası stres bozukluğu tanısı konulan hastalarımızın bir kısmında yukarıda belirtilen semptomlarla
beraber sürekli bir iç sıkıntısı, iştahsızlık, yorgunluk, isteksizlik gibi belirtiler tespit edilmiştir. Ayrıca PTSD
tanısı konulan hastalarımızın birçoğuna depresyon ve diğer tanılarda konulmuştur. PTSD tanısı konulan
hastalarımızın çoğunluğunun yakınmaları yıllardan beri sürmekteydi. PTSD’nin kronikleşmesi ve aynı zamanda
depresyon ve anksiyete bozukluğu gelişmesinde bu kişilerin uzun süre tedavi olamamaları, cezaevinde kötü
koşullarda uzun yıllar kalmaları, tekrar tekrar gözaltına alınmaları, bu korkuyu yaşamaları, uzun süre iş
bulamamaları ve zor koşullarda yaşamaları gibi nedenler etkili olmuştur. Ayrıca ek olarak yaşanan göç travması
ve uyum problemleri geldikleri yerlerde kendilerini yabancı ve dışlanmış hissetmeleri, çevrelerinde umdukları
desteği bulamamaları gibi nedenlerinde yaşadıkları ruhsal sorunlarda etkili olduğunu belirtmektedirler.
Depresyon tanısı konulan hastalarımızın birçoğunda depresyon ile birlikte post travmatik stres bozukluğu,
anksiyete bozukluğu ve uyum bozukluğu da görülmektedir.
Depresyon tanısı alan hastalarımızda en sık görülen semptomlar şunlardır: Sürekli bir iç sıkıntısı, uykusuzluk,
yorgunluk, iştahsızlık, kilo kaybı, mutsuzluk, zaman zaman ağlama hissi, bir şeyden zevk alamama, dikkatini
toplayamama, unutkanlık, işkence görmelerine sebep olan konular dışındaki konulara karşı ilgi kaybı veya
önceki gibi zevk alamama, kalabalıktan hoşlanmama, içe kapanma, hareketlerde yavaşlama, zaman zaman aşırı
sinirlilik gibi semptomlardır.
YAB (Yaygın Anksiyete Bozukluğu) tek başına görülebildiği gibi diğer hastalıklarla birlikte de görülmektedir.
Bazı başvurucular tanı ölçütlerini tam doldurmasalar da, bir kısım semptomlar uzun süre devam etmektedir.
YAB tanısı alan hastalarımızda en çok görülen semptomlar şunlardır:
İç sıkıntısı, sürekli bir üzüntü hali, kolay yorulma, düşüncelerini yoğunlaştırmada zorluk, sinirlilik, sürekli kötü
bir şey olacakmış hissi, uykusuzluk veya uyumuş olsa bile dinlenmiş olarak uyanamama, unutkanlık, bazı
somatik semptomlar (terleme, ellerde titreme, ağız kuruluğu, bulantı, midede şişkinlik hissi, çarpıntı, hızlı
soluma, gözlerde kararma), baş ağrıları, okuduklarını toparlamakta güçlük çekme, gürültü ve kalabalıktan çok
rahatsız olma.
20
4.8 Göz Hastalıkları Alanındaki Deneyimler
Bu yıl yeni başvurucular içinde 63 kişide göz hastalığı teşhis edilmiştir. Hastalarda saptanan problemler ve
başvuru şikâyetleri rutin poliklinik hastalarından daha farklı spektrumu yansınmakta. Göz muayenesi olan
hastaların içinde uzun süren açlık grevi gibi nutrisyonel bozukluklar sonrası ortaya çıkan vizüel şikâyetler
nedeniyle başvuranlar mevcuttur. Bu hasta grubunda yüksek oranda kontrast duyarlılığında azalma, kısmi
konverjans yetersizliği ve nutrisyonel nedenlerle direkt ilgili olmayan refraktif kusurların yanında birkaç
hastamızda vitamin (B1 vitamin ) eksikliğine bağlı (Wernike–Korsakoff sendromu) nörolojik semptom ve
bulgulara ek olarak bariz görme alanında diffüz depresyon ve renkli görme kusuru, birkaç hastamızda ise kısmi
gece görme kusuru (A vitamini eksikliğine bağlı) tespit edildi. Bu gruptaki hastaların birçoğu nörolojik
konsültasyon sonrası ön tanıyla bize başvurduğu için biz oftalmolojik muayene ve ileri tetkiklerle (görme alanı,
fundus floresein anjiografisi, pakimetri, korneal topografi vs.) tanıyı doğrulamakta ve tedavide bizim açımızdan
yapılması gerekenleri düzenlemekteyiz. Ayrıca travmaya sekonder göz konsültasyonu istenen hasta sayısı rutin
poliklinik populasyonuna oranla 5 kat fazla idi. Hastaların %30’a yakını ilk defa vakıf sayesinde göz
muayenesine başvurmuş ve daha önce hiç doktora gitmemiş. Birçoğunda okuler problemler ileri seviyeye
ulaştığı halde hastaların sağlık sosyal güvencesi olmadığından erken tanı ve tedaviye veya önleyici sağlık
hizmetlerinden yararlanamamıştırlar. Allerjik oküler patolojiler, enfektif kapak ve göz hadiseleri, kuru göz, üveit
ve cerrahi tedavi gerektirmeyen glokom olgularında medikal tedavileri düzenlendi ve kontrollerle takipleri
yapıldı. Hastaların tedavi ve önerilere uyumu oldukça iyi idi. Kırma kusuru olan hastaların gözlük reçeteleri
verildi. Görme keskinlikleri müteakip aralıklarla kontrol edildi. Katarakt, ilerleyici glokomatöz hasar, korneal
dejeneratif hastalıklar, keratokonus, travmatik kornea ve kapak hasarları gibi cerrahi tedavi endikasyonu
koyduğumuz durumlarda hastalara operasyonları uygulandı ve halen takipleri yapılmaktadır.
4.9 Diğer Tıbbi Alanlarla İlgili Deneyimler
Kulak Burun Boğaz yakınmaları fiziksel yakınmaların içinde dâhili ve nöroloji yakınmalardan sonra
gelmektedir. Akut vakalarda Cerrahi girişimlerden olumlu sonuç alınabilmektedir. Ancak vaka kronikleşmişse
cerrahi seçenek tercih edilmemektedir. Bunun yanında destekleyici tedaviler tercih edilmektedir. Dâhili
yakınmalarla beraber en fazla ilaç bu alanda kullanılmaktadır. İlaç kullanımının en çok kullanıldığı gruptur.
Antihistaminikler, antibiyotikler, dekonjestanlar verilmektedir.
Merkezimizdeki imkânlarla bu yakınmaların yüzde seksenine çözüm olunmaktadır. Ancak kimi hastalarda
cerrahi girişim, kimilerinde işitme cihazı ihtiyacı doğmuş, ilgili Uzmanlarla konsülte edildikten sonra
tedavilerine başlanmıştır. Yine başvuruculardan bu yakınmaları almak ve sonuca gitmek, Nöro-psikiyatrik
yakınmalardan daha kolay olmaktadır.
Uzun dönem beslenme bozukluğu ve kirli koşular nedeniyle başvurucuların rutin diş muayeneleri de
yapılmaktadır. Başvurucular cezaevlerinde ve gözaltılar da diş hekimleri ile hiç karşılaşamamaktadır.
Yine çok sayıda cilt yakınmaları da tespit edilmektedir. Genelde gerilim ve çok ilaç kullanımı cilt
yakınmalarının tedavilerini uzatmaktadır.
Uzun süre ayakta durma, aynı pozisyonda tutulma, sigara kullanma gibi risk faktörlerinden dolayı Vasküler
(damarsal) yakınmalar olmaktadır. Ve birçok hastalıkla özellikle Kardiyak hastalıklarla komplikedir.
Ayrıca başvurucuların temel yakınmaları iyileştikten sonra, diğer yakınmalarının tedavisine geçilmektedir. İlgili
branşlardan Konsültan hekimlerin yardımı ile tıbbın bütün imkânlarından faydalandırılmaktadır.
5. Sosyal yardım çalışmaları
Yaptığımız sosyal yardımın ana noktası, danışmanlıktır. Sunduğumuz danışmanlık hizmeti, rehabilitasyon
bölümünün desteklenmesini ve başvurucularımızın dışarıdaki yaşamlarını kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.
Sosyal yardımları direk mağdurlara yapılan yardımlar, mağdur yakınlarına yapılan yardımlar ve bilgilendirme
(çalışma alanımıza dâhil olmayıp, böyle bir kurumun varlığından haberdar olup da gelenler) olarak üç başlıkta
toplayabiliriz:
Başvuruculara yapılan sosyal yardım, başvurularının kabulü ile başlayıp, tedavi sonlanıncaya kadar devam
etmektedir. İhtiyaç halinde şehir dışından gelenler için, kalacak yer sorununun çözümü ile başlayıp, yardımcı
olabileceğimiz tüm sorunları ile ilgilenmekteyiz.
Mağdur yakınlarıyla olan ilişkimizi, daha çok danışmanlık yapmak, merkez doktorlarının yönlendirmesi ve çok
özel durumlarda da merkez dışı doktorların gönüllü yardımları olarak tanımlayabiliriz.
21
Sadece danışmanlık yaptığımız kişiler ise, bir şekliyle bize ulaşan fakat çalışma alanımıza girmeyenlerdir.
Kendilerine sözlü olarak yardımcı olup, sorunlarıyla ilgilenebilecek bir kurum var ise yönlendirmeye
çalışmaktayız.
Başvurucularımızın büyük bir bölümü çalışmadığı için, herhangi bir sosyal güvenceye de sahip olmadıkları
belirtilmişti. Bu anlamda, yeşil kart alımına yönlendirilmişlerdir.
Ayrıca mağdurlara sosyal yardım almaları konusunda da destek hizmetleri sunulmakta; koşulları uygun olduğu
halde sosyal yardım kurumlarının yardımlarından yararlanamayan başvurucularımıza, bu yardımları nereden
alacakları ve yardım başvurularını yapmaları için yerine getirmeleri gereken resmi prosedürler ile ilgili bilgiler
verilmektedir.
Ayrıca İstanbul Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’ne bağlı Toplum Merkezleriyle (özellikle az gelişmiş ve göçün
yoğun olduğu bölgelerde faaliyet yürüten) görüşmeler yapmaktayız. Toplum Merkezlerinde çalışan sosyal
hizmet uzmanları vakfımızı ziyaret ederek, bizimle dayanışma içerisinde çalışabileceklerini belirtmişlerdir.
Örneğin, bu merkezlerde talep doğrultusunda meslek edindirme kursları düzenlenmekte ve kurs sonunda
sertifika verilmektedir. Henüz, meslek edinme konusunda bir talep almadık. Ama biz bu konudaki önerilerimizi
başvurucularımıza sunuyoruz. Bu merkezlerde uygulanan projelere başvurucu yakınlarını (eş, çocuk, kardeş vs.)
daha rahat yönlendirmekteyiz.
TOHAV referansı ile yardım verebileceğini belirten sosyal yardım kuruluşlarına, uygun olan başvurucularımızın
referansımız ile gitmesi sağlanmaktadır. Örneğin belediyelerin belli dönemler maddi durumu iyi olmayan
kişilere yönelik, kışlık erzak yardımı, okulların açılma dönemlerinde öğrencilere kitap-defter vs. yardımı, bazı
vakıf ve derneklerin yaptığı yardımlardan haberdar olduğumuz zaman, başvurucularımızı yönlendirmekteyiz.
Ameliyat olan başvurucularımızla, mümkün olduğunca ilgilenmeye çalışıyoruz. Özellikle ailesi burada olmayıp,
yalnız olanlara refakat etmeye ya da refakatçi bulmaya çalışmaktayız. Aynı zamanda dil problemi olup kendisini
Türkçe ifade edemeyen başvurularımızın hastane işlemlerini (kayıt, yatış, doktorlarla görüşme, tedavinin gidişatı
vs.) biz yapıyoruz. Kendilerini yakından takip edip ihtiyaçları doğrultusunda, gerekli işlemleri yapmaktayız.
Başvurucularımız, problemleri ya da sormak istedikleri bir şey olduğu zaman bizi aramaktadırlar. Aynı durumda
yakınları ya da komşuları olduğu zamanda bize başvurmaktadırlar.
22