GEZEGENLER VE YAPILARI
advertisement
GEZEGENLER VE YAPILARI Cüce Gezegen: Plüto Neptün Uranüs Satürn Mars Dünya Jüpiter Venüs Merkür • • Güneş Sistemi 8 gezegen içeriyor. Bunlar; Güneş’e olan uzaklık sırasına göre Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. • Güneş Sistemi’ndeki gezegenler , yapıları bakımından “karasal” ve “gaz yapılı” olmak üzere ikiye ayrılırlar. Karasal Gezegenler Merkür Venüs Dünya Mars Dev Gaz Gezegenler Jüpiter Satürn Uranüs Neptün MERKÜR Güneş’e en yakın gezegendir (~57,9 milyon kilometre). Ekvator düzlemi ile dolanma düzlemi arasında 7º eğim vardır. Merkür Güneş etrafında 88 gün, kendi ekseni etrafında 58.6 günde döner. Dünya’ya en yakın olduğunda aralarındaki mesafe ~92 milyon kilometredir. Yarıçapı 2439 km, kütlesi 3,3x1023 kg (Dünya’nın kütlesinin 0,055 katı), yoğunluğu Dünya’da deniz seviyesindeki suyun 5,44 katı, yüzey çekim ivmesi 3,7 m/sn2dir. MERKÜR Merkür uydusu olmayan iki gezegenden biridir. Dünya’da 50 kg ağırlığı olan bir cisim burada 19 kg ağırlığa sahiptir. Merkür’den fırlatılan bir roketin, gezegenin çekim etkisinden kurtulabilmasi için hızı 4,3 km/s olmalıdır. MERKÜR Yüzeyi silikat tozları ile kaplanmıştır. Sahip olduğu çok ince atmosfer tabakası Helyum ve Hidrojen içerir. Güneş’e bakan yüzeyinin değişmesiyle çok ısınır veya çok soğur. Güneş’e bakan tarafı 510ºC, ters tarafı ise –210ºC sıcaklığa erişir. MERKÜR Merkür, Mart ve Nisan aylarında akşam yıldızı olarak, Eylül ve Ekim aylarında sabah yıldızı olarak görülebilir. VENÜS Venüs uydusu olmayan diğer gezegendir. Güneş’e uzaklığı bakımından ikinci sıradadır (~108,2 milyon kilometre). Dünya’ya en yakın olduğu zaman ~ 42 milyon kilometre uzaklıktadır. Yarıçapı ~ 6052 km, kütlesi ~ 4,87x1024 kg dir (Dünya’nın kütlesinin 0,815 katı), yoğunluğu Dünya’da deniz seviyesindeki suyun 5,25 katıdır. VENÜS Ekvator düzlemi ile dolanma düzlemi arasında 3,4º eğim vardır. Kendi ekseni etrafında dönmesini ~ 243,16 günde, Güneş etrafında dolanmasını ~ 224,7 günde tamamlar. Venüs’ü çevreleyen kalın bulutlar sera etkisi yapar. Yüzey sıcaklığı 13ºC ile 202ºC arasında değişir. VENÜS Dünya’da 50 kg ağırlığa sahip bir cisim burada ~ 46 kg ağırlığa sahiptir. Venüs’ten atılan roket, gezegenin çekim etkisinden kurtulabilmek için ~10,3 km/s hıza sahip olmalıdır. Atmosferi Karbon Dioksit (%95), Azot ve Sülfirik Asit içerir. VENÜS Venüs, Güneş ve Ay’dan sonra gökyüzünün en parlak cismidir. Bizim yarıküremizde en iyi sonbahar sonlarında gözlenebilmektedir. Çok parlak görünmesinin nedeni yansıtmasının %80 civarında olmasıdır. Bu yüzden sabah yıldızı veya akşam yıldızı olarak da adlandırılır. Yansıtma; kabaca üzerine düşen ışığı tekrar salma oranı olarak tanımlanabilir. DÜNYA • Karasal bir gezegen oaln Dünya, Güneş Sistemi’nde, üzerinde yaşam olan tek gezegendir. • Dünya’nın atmosferi %78 Azot, %21 Oksijen içerir. Kalan tüm elementlerin atmosferdeki miktarı sadece %1 dir. • Dünya’nın ortalama yoğunluğu, deniz seviyesindeki suyun yoğunluğunun 5,52 katıdır. DÜNYA Dünyamız Demir-Nikel karışımı bir çekirdeğe sahiptir. Bu Dünya’nın dönmesiyle mıknatıslanmaya neden olur ve Dünya’nın manyetik alanını oluşturur. Bu manyetik alan Dünya etrafında Van-Allen kuşakları olarak bilinen kalkanlar oluşturur. Bu kalkanlar yüksek enerjili yüklü parçacıkların Yer atmosferine kadar ulaşmasına engel olur. DÜNYA • Dünya, yaklaşık olarak Güneş etrafında bir tam dolanımını 365,2 gün, kendi ekseni etrafında dönmesini 23sa56dk sürede tamamlar. • Dünya’nın ekvator düzlemi, Güneş etrafında dolanma düzlemine göre 23,5º’lik bir eğime sahiptir. Mevsimlerin oluşmasında bu eğim etkindir. • Dünya’nın Güneş’e ortalama uzaklığı 150 milyon kilometredir. • Dünya’dan atılan bir uydunun çekim etkisinden kurtulabilmesi için sahip olması gereken kaçma hızı 11,2 km/saat olmalıdır. DÜNYA • Dünya’nın bir tane uydusu vardır. Diğer gezegenler düşünüldüğünde Dünya’nın, kendi kütlesine göre en büyük uyduya sahip olduğu görülür. DÜNYA Dünya kutuplar doğrultusunda 6356 km, ekvatorunda 6378 km yarıçapa sahiptir. Kütlesi ~6x1024 kg dır Dünya üzerinde belli bir yükseklikten serbest düşen cisim 9,84 m/sn2 lik ivmeyle hareket eder. MARS Mars Güneş’ten 227 milyon kilometre, Dünya’ya en yakın geçişlerinde 55 - 72 milyon kilometre uzaktadır. 3398 km yarıçapa sahiptir. Ortalama yoğunluğu 3,93 gr/cm3 olan Mars’ın 6,46x1023 kg kütlesi vardır. MARS Yer’de 50 kg ağırlığa sahip bir cisim, burada 19 kg ağırlıkta olur. Mars’ın yüzeyi Mars’tan atılan bir roketin gezegenin çekim kuvvetinden kaçabilmesi için sahip olması gereken minimum hız 5,1 km/s olmalıdır. Mars’ın Güney Kutbu MARS Mars’ın %95 oranında Karbon Dioksit’ten oluşan bir atmosferi vardır. Mars’ın yüzey sıcaklığı yaklaşık -187ºC’dir. MARS Phobos ve Deimos • Mars’ın Phobos ve Deimos isimli iki uydusu vardır. Mars • Çıplak gözle bakıldığında Mars kırmızımsı bir renkte görünür. •Gggggg • Mars Dünya’ya en yakın olduğunda en uzak olduğu zaman sahip olduğu parlaklığın 50 katı bir parlaklığa sahiptir. Mars JÜPİTER Dünya Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeni olan Jüpiter Dünya’dan 591 milyon km, Güneş’ten ise ~778,3 milyon km uzaktadır. Jüpiter JÜPİTER Jüpiter ortalama 1,33 gr/cm3 yoğunluğa sahiptir. Kütlesi ise 2,02x1027 kg’dir. JÜPİTER Jüpiter’den atılan cismin gezegenin çekiminden kurtulabilmesi için gerekli minimum hız 59,5 km/s’dir. Yerde 50 kg ağırlığa sahip bir cisim burada ~133 kg ağırlıkta olur. JÜPİTER • • Atmosferi renkli toz, hidrojen, helyum, metan, su ve amonyaktan oluşur. • Ortalama yüzey sıcaklığı -148ºC’dir. Dev gaz gezegen Jüpiterde diferansiyel dönme vardır. Katı bir cisim gibi her noktasında aynı hızla dönmez. JÜPİTER 9000 km • Yüzeyindeki kırmızı leke, Dünya’dan daha büyük boyutta bir bölgede etkin olan güçlü fırtınalardan kaynaklanmaktadır. JÜPİTER Jüpiter’in şu anda bilinen 4 tanesi büyük (Io, Europa, Ganymede, Callisto) toplam 60’tan fazla uydusu vardır. Bu 4 büyük uyduya Galilei uyduları da denir. Callisto Çünkü bunlar 1610 yılında Galilei tarafından keşfedilmiştir. Ιo Ganymede Europa JÜPİTER Jüpiter’in kavuşum dönemi yaklaşık 13 aydır. Bunun 5 ayında sabahları, 5 ayında akşamları gözlenebilir. Kalan 3 ayda Güneşin diğer tarafında kalır ve gözlenemez. Gök yüzünde Ay ve Venüs’ten sonra en parlak gök cismidir. Galileo uydularının Jüpiter etrafında dolanma dönemleri 2-17 gün arasında değiştiği için her gece farklı konumlarda gözlenirler. SATÜRN Satürn’ün yarıçapı 60398 km’dir. Dünya’ya en yakın olduğu zaman uzaklığı 591 milyon km., Güneş’e ortalama uzaklığı 778,3 milyon km’dir. Ortalama yoğunluğu 0,69 gr/cm3, kütlesi 6,34x1026 kg’dir. SATÜRN Satürn üzerinden atılan bir cisim gezegenin çekiminden kurtulabilmek için 35,4 km/s hıza sahip olmalıdır. Satürn’ün halkası SATÜRN • Dünya’daki ağırlığı 50 kg olan cisim burada ~54 kg gelir. SATÜRN Yüzey sıcaklığı -178ºC’dir. Satürn’ün Hidrojen ve Helyum’dan oluşan bir atmosferi vardır. Rhea •gggg •l ll SATÜRN Titan •gggg Satürn’ün şu anda bilinen 30’dan fazla uydusu vardır, en iyi bilinenleri Rhea, Dione, Titan ve Mimas’tır. Mimas •gggg Dione SATÜRN Kavuşum dönemi yaklaşık 12,5 aydır. Bu yüzden yılın büyük bölümünde gökyüzündedir. Yörüngesinde çok yavaş ilerlediği için bir takım yıldızında 2 yıldan fazla kalır. Orta boy teleskoplar ancak Titan ve Rhea’yı gözleyebilir. URANÜS Uranüs’ün yarıçapı 25400 km’dır. Dünya’ya en yakın olduğunda ~2,6 milyon km, Güneş’e 2,87 milyar km uzaklıktadır. Ortalama yoğunluğu 1,27 gr/cm3, kütlesi 8,72x1025 kg’dır. URANÜS Uranüs üzerinden atılan bir cisim gezegenin çekiminden kurtulabilmek için 22,5 km/s hıza sahip olmalıdır. Uranüs’ün karanlık lekeleri Atmosferi Hidrojen, Helyum ve Metan’dan oluşur. -214ºC’lik yüzey sıcaklığına sahiptir. Sıcaklık dağılımı hemen hemen homojendir. URANÜS Uranüs’ün şu anda bilinen 27 tane uydusu vardır. En büyükleri Ariel ve Miranda’dır. Ariel URANÜS Uranüs asla 6. kadirden daha parlak olamaz. Dolayısıyla çıplak gözle görülmesi çok zordur. Küçük teleskoplarla yeşil bir yuvarlak olarak görülür, ayrıntı seçilmez. Güneş etrafında dolanımını 84 yılda tamamladığı için uzun süre aynı takım yıldızında gözlenir. NEPTÜN Neptün 24300 km yarıçapa sahiptir. Güneş’e 4497 milyon km, Dünya’ya ise en yakın olduğunda 4288 milyon km uzaktadır. 1,64 gr/cm3 ortalama yoğunluğa ve 9,85x1025 kg kütleye sahiptir. NEPTÜN Yüzey sıcaklığı -214ºC olan Neptün’ün atmosferi Hidrojen, Helyum, Metan ve Amonyak’tan oluşur. Neptün üzerinden atılan bir cisim gezegenin çekiminden kurtulabilmek için 24,1 km/s hıza sahip olmalıdır. NEPTÜN Neptün’ün şu anda bilinen 13 uydusu vardır. En önemlileri Triton, Thalassa, Despina, Galatea, Nereid’dir. Despina Nereid Galatea Thalassa Triton Neptün NEPTÜN Yaklaşık 8 kadir olan parlaklığı nedeniyle çıplak gözle görülemez. Teleskopta yeşilimsi bir nokta olarak görünür. Neptün Plüto Küme Düştü! Plüto Artık Gezegen Değil!.. • • • • • Uluslararası Astronomi Birliği’nin 2006 yazındaki 26. toplantısında Güneş sistemindeki “gezegen”lerin tanımı ele alındı. Son senelerde yeni bazı cisimlerin keşfedilmesi üzerine gündeme gelen değişikliği incelemek üzere toplanan birliğin önerilen teklifi kabul edeceği, buna göre 2005’te keşfedilen 2003 UB313 ya da resmi olmayan adıyla Xena , Plüto’nun uydusu olarak varlığını sürdüren Charon ve ilk keşfedilen asteroid olan Ceres’i gezegen olarak tanıyacağı bekleniyordu. Böylece gezegen sayısı 12’ye çıkacaktı. Ama böyle olmadı. Yeni bir tanım oluşturuldu ve Plüto gezegen sınıfından çıkarıldı. Buna göre Güneş sisteminde bulunan “gezegen” ve diğer cisimler (uydular hariç) üç ayrı katogoriye ayrılır: • 1- “Gezegen” (a) Güneş’in etrafında dolanan bir yörüngeye sahip, (b) Kendi kütle çekimi nedeniyle küresel yapı oluşturabiliecek kütleye sahip ve bundan ötürü hidrostatik denge durumunda olan, (c) Gezegen oluşma teorisine göre yörüngesini temizlemiş olan gök cismine denir. • 2- “Cüce Gezegen” • • (a) Güneş’in etrafında dolanan bir yörüngeye sahip, (b) Kendi kütle çekimi nedeniyle küresel yapı oluşturabilecek kütleye sahip ve bundan ötürü hidrostatik denge durumunda olan, (c) Gezegen oluşma teorisine göre yörüngesini temizlememiş, (d) Uydu olmayan bir gök cismine denir. • • • 3- Güneş etrafında dolanan uydular hariç tüm diğer gök cisimlerine “Güneş Sistemin Küçük Cisimleri” olarak isimlendirilir. Peki Neden? • Plüto Güneş etrafında dolanıyordu, uydu değildi, küresel yapısını sağlayacak kütlesi de vardı ve dolayısıyla hidrostatik dengedeydi. Ama kütlesi yörüngesini temizleyecek kadar büyük değildi. Zira yörüngesi Neptün’ün yörüngesi ile kesişiyordu. 1930’dan beri gezegen olarak kabul edilen Plüto’nun bu konumu zaten her zaman şaibeliydi. Kuiper Kuşağı objesi olan ve bu kuşakta onunla benzer özellikler gösteren birçok gök cismi varken neden gezegen sayıldığı hep tartışılan Plüto, bu yeni tanımla gezegenliğe veda etti. Artık Plüto Cüce Gezegen olarak adlandırılan yeni bir sınıfta yer alıyor. Güneş sistemi artık 8 gezegenden oluşuyor. PLÜTO PLÜTO’NUN YAPISI • • Yarıçapı ~1500 km olan Plüto, Güneş’e 5900 milyon km, Dünya’ya en yakın olduğunda 4272 milyon km uzaktadır. Ortalama yoğunluğu 1,41gr/cm3, kütlesi 2,47x1022 kg’dir. • Plüto üzerinden atılan bir cisim bu cüce gezegenin çekiminden kurtulabilmek için 1,1 km/s hıza sahip olmalıdır. PLÜTO Atmosferi Metan’dan oluşur. Yüzey sıcaklığı –223ºC ile –233ºC arasındadır. Plüto ve Charon Plüto
