7. Kamu Maliyesi 2016 yılında, maliye politikaları özellikle kamu harcamaları yoluyla büyümeye katkı sağlamıştır. Buna ek olarak, özel tüketimi desteklemek, reel sektöre finansal destek sağlamak ve yatırımı teşvik etmek amacıyla bazı teşvikler açıklanmıştır. Büyümeyi destekleyici bu adımların kamu bütçesinde oluşturabileceği bozulmaları önlemek amacıyla da bazı ürünlerde özel tüketim vergisi yılın son çeyreğinde arttırılmıştır. 2016 yılında merkezi yönetim gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 14,7 oranında artarak 554 milyar TL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 7.1). Vergi gelirlerindeki artış yüzde 12,5 ile ılımlı oranda artarken vergi dışı gelirler yüzde 33,9 gibi yüksek bir oranda artmıştır. İktisadi faaliyette görülen yavaşlamaya rağmen vergi gelirlerinde görülen artışta birikmiş vergi alacaklarında yapılan yapılandırma ile özel tüketim vergilerinde yapılan düzenlemeler etkili olmuştur. Diğer taraftan bütçe giderleri yüzde 15,4 oranında artarak 584 milyar TL olurken bütçe açığı 30 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı bütçe harcamaları ise yüzde 17,7 oranı ile bütçe gelirlerinin üzerinde gerçekleşirken faiz dışı fazlanın önceki yola göre azalmasına neden olmuştur. Faiz giderleri ise yaklaşık yüzde 4 oranında azalmış ve bütçe açığına sınırlı miktarda pozitif etki etmiştir. Tablo 7.1: Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri Faiz Giderleri 2015 2016 506 584 Degisim (%) 15.4 53 51 -3.8 Faiz Hariç Bütçe Giderleri 453 533 17.7 Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri 483 554 14.7 Vergi Gelirleri 408 459 12.5 56 75 33.9 Butce Dengesi -23 -30 30.4 Faiz Disi Denge 30 21 -30 Vergi Dışı Gelirler Kaynak: Maliye Bakanlığı Bütçe gelirleri ile faiz dışı harcamaların GSYH’ye oranı 2010 yılından itibaren dalgalı bir seyir izlerken, 2015 yılı itibarıyla her iki göstergede de artış kaydedilmiştir (Grafik-7.1). 2014 yılında iç tüketime dayalı vergi gelirlerindeki yavaşlamadan dolayı merkezi bütçe gelirlerinin GSYH’ye oranı azalırken, 2015 yılından itibaren temel olarak vergi dışı gelirler kaynaklı olmak üzere artış kaydetmiştir. Bu dönemde faiz dışı harcamalardaki artış ise özellikle kamuda personel harcamaları, sermaye transferleri ve tüketim harcamalarındaki artışlar nedeniyle gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, 2016 Eylül itibariyla genel bütçe dengesinin GSYH’ye oranı yüzde -1’den daha düşük gerçekleşerek, 2013 yılından itibaren çok küçük bütçe açığı politikası devam etmiştir (Grafik-7.2). Kamu borç stokunun bütçeye oranı da 2016 yılında yüzde 27 gibi düşük bir seviyede gerçekleşerek, sıkı mali disiplin politikası devam etmiştir (Grafik-7.3) Grafik-7.1: Bütçe Gelirleri ve Faiz Dışı Harcamaların GSYH’ye Oranları 22 21 21 20 20 19 19 18 18 17 17 16 16 15 15 0110 0410 0710 1010 0111 0411 0711 1011 0112 0412 0712 1012 0113 0413 0713 1013 0114 0414 0714 1014 0115 0415 0715 1015 0116 0416 0716 22 gelirler /GSYH faiz disi harcamalar /GSYH Kaynak: Maliye Bakanlığı Grafik 7.2: Genel ve Faiz Dışı Bütçe Dengeleri 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 butce faiz disi denge /GSYH Kaynak: Maliye Bakanlığı genel butce dengesi /GSYH 0916 0416 1115 0615 0115 0814 0314 1013 0513 1212 0712 0212 0911 0411 1110 0610 0110 -5 Grafik 7.3: Avrupa Birliği Tanımlı Genel Yönetim Borcu Stoku 55,0 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 2006 Ç1 2006 Ç3 2007 Ç1 2007 Ç3 2008 Ç1 2008 Ç3 2009 Ç1 2009 Ç3 2010 Ç1 2010 Ç3 2011 Ç1 2011 Ç3 2012 Ç1 2012 Ç3 2013 Ç1 2013 Ç3 2014 Ç1 2014 Ç3 2015 Ç1 2015 Ç3 2016 Ç1 2016 Ç3 20,0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Grafik 7-4 Kamu net borç stoku ile bunun GSYH’ye oranını çeyreklik frekansta sunmuştur. 1 Buna göre, kamu net borç stoku ve bunun GYSH'ye oranı 2010 yılından itibaren düşme trendi içindedir. Bunun sebebi brüt borcun artışına karşılık özellikle TCMB varlıkları ve işsizlik fonundaki büyümenin daha fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Kamu net borç stoğu 2016 yılında ise dalgalı bir görünüm sergilemiştir. 2016 yılının ilk üç çeyreğinde kamu brüt borcu 41 milyar TL artarken varlık tarafı ise sadece 25 milyar TL artış kaydetmiştir. Bu nedenle, anılan sürede kamu net borç stoku yaklaşık 16 milyar TL artış göstermiştir. 2016 yılı üçüncü çeyreği itibarıyla kamu brüt iç ve dış borç stokları sırasıyla 500 milyar TL ve 262 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Grafik 7.4: Kamu Net Borç Stoku 1 Kamu net borç stoku, kamu brüt borcundan kamu varlıkları, TC Merkez Bankası varlıkları ile işsizlik sigortası fonu net varlıkları çıkarılarak elde edilmektedir. Kamu Net Borç Stoku Kamu Net Borç Stoku / GSYH 0616 0,0 0116 0,0 0815 5,0 0315 50,0 1014 10,0 0514 100,0 1213 15,0 0713 150,0 0213 20,0 0912 200,0 0412 25,0 1111 250,0 0611 30,0 0111 300,0 0810 35,0 0310 350,0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kamu borcunun enstrüman yapısı incelendiğinde, borcun yüzde 60’tan fazlasının devlet tahvili şeklinde gerçekleştiği görülmektedir (Grafik 7-5). Bununla beraber, devlet tahvilinin ağırlığı sınırlı bir düşüş eğilimi göstermektedir. Buna karşılık, uluslararası tahvilin payı ise zaman içinde artarak yüzde 28 seviyesine çıkmıştır. Kredi enstrümanının payı sabit ve düşük olarak seyrederken, Hazine bonosunun oranı ise toplam kamu borç stoku içinde önemsenmeyecek kadar düşüktür. Vadesi 1 yıldan az olan Hazine bonosunun toplam borç içerisindeki oranı önemsenmeyecek kadar az olmasına karşılık, vadesi uzun olan devlet tahvilinin oranının yüksek olması, kamu borcunun rahat olarak yönetilebilmesi için önem arz etmektedir. Kamu borcu kompozisyonuna iç ve dış borç ayrımında bakıldığında ise borcun üçte ikisine yakın kısmı iç borçtur. Fakat özellikle döviz kurunda yaşanan gelişmelere bağlı olarak dış borcun toplam kamu borcu içindeki oranı artış eğilimini göstermektedir (Grafik 7.6). Grafik 7.5: Kamu Borç Stoku Enstrüman Dağılımı 100% 80% 60% 40% 20% Hazine Bonusu Devlet Tahvili Uluslararasi Tahvil 1116 0616 0116 0815 0315 1014 0514 1213 0713 0213 0912 0412 1111 0611 0111 0810 0310 0% Kredi Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Grafik 7.6: Kamu İç ve Dış Borç Dağılımı 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% İç Borç Stoku 1116 0616 0116 0815 0315 1014 0514 1213 0713 0213 0912 0412 1111 0611 0111 0810 0310 0% Dış Borç Stoku Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 24 Aralık 2016 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 2017 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununa göre, 2017 yılı bütçe gelirlerinin 598 milyar TL ve bütçe giderlerinin 645 milyar TL olması öngörülmektedir. Bütçe açığının ise 2016 yılına göre artarak 47 milyar TL olması ve faiz dışı fazlanın azalarak 10 milyar TL olması beklenmektedir. Bu nedenle, 2017 yılı bütçe dengesinin 2016 yılına göre çok sınırlı miktarda bozulması beklenebilir. 2017 yılı ilk yarısında yapılması beklenen Anayasa değişiklik referandumu nedeniyle kamu harcamalarında artışların yaşanması bütçe giderlerini artıracaktır. Ayrıca bu dönemde iktisadi faaliyette görülebilecek yavaşlama da bütçe gelirlerini azaltacaktır. Öte yandan, yıl içerisinde yapılabilecek vergi düzenlemelerinin ve ekonomik büyümenin bütçenin esas aldığı yüzde 3,4 oranının üzerinde gerçekleşmesinin bütçe üzerinde olumlu etki yapması beklenmektedir.