7. Sınıf Fen Bilimleri

Fen Bilimleri
7. Sınıf
Kazanım Merkezli Öğrenme Kağıdı
1. Ünite
Vücudumuzda Sistemler
Sindirim Sistemi
SİNDİRİM SİSTEMİ
BESİNLERİN GRUPLANDIRILMASI
Yeryüzünde bulunan bütün canlılar yaşamlarını
sürdürebilmek için beslenme, solunum, dolaşım,
boşaltım, büyüme, gelişme, hareket edebilme, üreme
gibi yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirirler. Canlılar
bu yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirebilmek için
enerjiye ihtiyaç duyarlar. İhtiyaç duyulan bu enerji,
enerji verici besinlerden sağlanır.
Yapılarına Göre Besinler
1) Organik Besinler
Ÿ Karbonhidratlar
Ÿ Proteinler
Ÿ Yağlar
Sindirilmeden kana ya da
hücrelere geçemezler.
Yaşamsal faaliyetler için gerekli olan enerjinin hücre
içerisinde mitokondride üretildiğini öğrenmiştiniz.
Ÿ Vitaminler
Ÿ Nükleik Asitler
Sindirilmeden kana ya da
hücrelere geçebilirler.
Dışarıdan alınan besinlerden enerjinin
üretilebilmesi için bu besinlerin hücre içine girmesi
gerekir.
2) İnorganik Besinler
Ÿ Madensel Tuzlar
Ÿ Su ve Mineraller
Besin içeriklerinden bazıları vücudumuzun
kullanamayacağı kadar büyük moleküllü, bazıları da
küçük moleküllüdür. Dışarıdan alınan bazı besinler
parçalanmadan, bazı besinler ise parçalanarak hücre
içerisine girebilirler.
Sindirilmeden kana ya da
hücrelere geçebilirler.
Görevlerine Göre Besinler
1) Enerji Verici Besinler
Dışarıdan alınan besinler hücrelere kan yoluyla
taşınırlar.
Senin Notun
Büyük moleküllü besin maddelerinin,
sindirim sistemi organlarında parçalanarak, kana
geçebilecek hale gelmesine sindirim denir.
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
Vücudumuzda enerji
verici olarak ilk önce
karbonhidratlar
k u l l a n ı l ı r. Ay r ı c a
karbonhidratlar, enerji
vermelerinin dışında
hücrelerde yapı
maddesi olarak da
kullanılırlar.
Karbonhidratlardan
sonra vücudumuzda
enerji verici olarak
kullanılırlar. Fakat
yağların içerdiği enerji
m i k t a r ı
karbonhidratlardan ve
proteinlerden daha
fazladır.
Vücudumuzda
proteinlerin öncelikli
görevi yapım ve
o n a r ı m d ı r .
Karbonhidrat ve
yağlardan sonra
vücudumuzda enerji
verici olarak üçüncü
sırada kullanılırlar.
2) Yapıcı ve Onarıcı Besinler
Karbonhidratlar, Yağlar, Proteinler, Su ve Mineraller
3) Düzenleyici Besinler
Vitaminler, Proteinler, Su ve Mineraller
Sindirim olayını gerçekleştiren sisteme
sindirim sistemi denir. Sindirim sistemi organları
sırayla; ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince
bağırsak, kalın bağırsak ve anüstür.
N O T
Su, mineral ve vitaminler
sindirime uğramadan kana karışırlar.
Sindirim olayının gerçekleşmesinin nedeni,
dışarıdan alınan besin maddelerinin vücuda yararlı
hale gelmesinin sağlanmasıdır.
Karbonhidrat bakımından zengin besinler
Ekmek, makarna gibi tahıl ürünleri, şeker, patates vb.
Canlı vücudunun sağlıklı çalışabilmesi için
bazı maddelere gereksinimi vardır. Yani;
vücudumuzun büyümesi, çoğalması, hareket etmesi
için ihtiyaç duyduğu yiyecek ve içeceklere besin
denir.
Besinler görevlerine göre; enerji vericiler,
yapıcı-onarıcılar ve düzenleyiciler olmak üzere üç
gruba ayrılırlar.
Protein bakımından zengin besinler
Süt ve süt ürünleri, et, balık, yumurta, nohut,
mercimek, kuru fasülye vb.
Yağ bakımından zengin besinler
Ayçiçeği, zeytin, susam, ceviz, fındık, fıstık, soya
fasülyesi vb.
1
www.fendersi.gen.tr 56.7.1
1. Ünite
Vücudumuzda Sistemler
Sindirim Sistemi
Kazanım Merkezli Öğrenme Kağıdı
SİNDİRİM SİSTEMİ ORGAN VE YAPILARI
SİNDİRİM ÇEŞİTLERİ
Sindirilen besinler, önce kana daha sonra
hücrelere taşınırlar. Taşınan bu besinler, hücreler
tarafından kendi ihtiyaçları için kullanılırlar.
Sindirime uğrayan besinlerin kana geçebilmesi için
fiziksel ve kimyasal sindirime uğraması gerekir.
Ağız
1) Mekanik (Fiziksel) Sindirim
Yutak
Besinlerin salgı (enzim) kullanılmadan
çiğneme ve kas hareketleriyle küçük parçalara
ayrılmasına mekanik (fiziksel) sindirim denir.
Yemek Borusu
Mekanik sindirim; ağızda dişler, mide ve ince
bağırsakta düz kasların yardımı ile olur. Besinin
ezilmesi, yumuşatılması ve öğütülmesi ile
gerçekleşir.
Karaciğer
Mide
Bütün besinlerin fiziksel sindirimi ağızda başlar.
Pankreas
Fiziksel sindirimin amacı besinlerin yüzeyini
genişleterek, kimyasal sindirimin hızını arttırmak ve
kimyasal sindirimi kolaylaştırmaktır.
İnce
Bağırsak
Fiziksel sindirim sonucu besinler kana
geçemez. Kana geçebilmesi için kimyasal sindirim
gereklidir.
Kalın
Bağırsak
Karaciğerin ürettiği safra salgısı yağların
temas yüzeyini arttırarak mekanik sindirim yapar.
Anüs
2) Kimyasal Sindirim
N O T
Pankreas ve karaciğer salgılarıyla
sindirime yardımcı olmaktadır.
Besin maddelerinin su ve sindirim enzimleri
yardımıyla yapıtaşlarına parçalanmalarına kimyasal
sindirim denir.
▪ Karbonhidratların kimyasal sindirimi;
– Ağızda, tükürükte bulunan enzimler sayesinde
başlar.
– İnce bağırsakta pankreas öz suyunda bulunan
enzimler sayesinde biter.
▪ Proteinlerin kimyasal sindirimi;
– Midede mide öz suyunda bulunan enzimler ve mide
asidi sayesinde başlar.
– İnce bağırsakta pankreas öz suyunda bulunan
enzimler sayesinde biter.
▪ Yağların kimyasal sindirimi;
– İnce bağırsakta pankreas öz suyunda bulunan
enzimler sayesinde yapılır.
N O T
Sindirim sistemi ve kalple bağlantısı bulunan
karaciğer pek çok maddeyi üretir,
depolar ve başka maddelere dönüştürür.
Bütün besinlerin kimyasal sindirimi
ince bağırsakta tamamlanır.
2
www.fendersi.gen.tr 56.7.1
1. Ünite
Vücudumuzda Sistemler
Sindirim Sistemi
Kazanım Merkezli Öğrenme Kağıdı
AĞIZ
İNCE BAĞIRSAK
Sindirimin başladığı yer ağızdır. Tükürük
bezleri, dil ve dişler ağızda gerçekleşen sindirime
yardımcı yapılardır.
İnsanlarda 6 metreyi aşan boyu ile ince
bağırsak besin kanalının en uzun bölümüdür.
İnce bağırsağın ilk 25 cm'lik kısmına on iki
parmak bağırsağı denir. Mideyi terk eden bulamaç
halindeki besin parçaları; pankreas, karaciğer, safra
kesesi ve ince bağırsağın duvarındaki bezlerden
salgılanan sindirim sıvıları ile on iki parmak
bağırsağında karışır.
Ağzımıza aldığımız besinler tükürük
bezinden salgılanan tükürük ile yumuşatılır ve dişler
tarafından küçük parçalara ayrılır.
Dil, besinlerin çiğnenmesine, ağızda hareket
etmesine ve yutulmasına yardım eder. Ağızda
parçalanan, yumuşatılan (yutulmaya hazır hale gelen)
besinler dil ile yutağa itilir.
Karaciğerden salgılanan safra ince bağırsağa
gönderilir ve yağların fiziksel sindirimini ince
bağırsakta gerçekleştirir.
YUTAK
Protein, yağ ve karbonhidratların kimyasal
sindirimi ince bağırsakta tamamlanır.
Yutak, ağızda çiğnenen ve yumuşatılan
besinleri yutkunma sayesinde yemek borusuna iletir.
Kimyasal sindirimi tamamlanan besinlerin kana
geçişi ince bağırsakta gerçekleşir.
Yutakta (mekanik veya kimyasal) sindirim olmaz.
N O T
İnce bağırsakta besinlerin emilim yoluyla
kana geçtiği yerlere villüs (tümür) denir.
YEMEK BORUSU
Yutak ile mide arasında yer alan bir borudur.
Uzunluğu 15-20 cm kadardır. Besinler, düz kaslardan
yapılmış olan yemek borusunun kasılıp gevşemesi
sayesinde ilerler.
KALIN BAĞIRSAK
İnce bağırsaktan anüse kadar uzanan kalın
borudur. Kalın bağırsakta mekanik veya kimyasal
sindirim olmaz.
N O T
Sindirim sistemi organı olan yemek borusunda
sindirim gerçekleşmez.
Besinleri mideye iletmekle görevlidir.
Kalın bağırsağın görevi; bağırsağa gelen
besin atıklarındaki su, mineral ve bazı vitaminleri geri
emmektir.
MİDE
İnce bağırsak ile kalın bağırsağın birleştiği
yere kör bağırsak denir. Kör bağırsaktan çıkan
uzantıya apandis denir. Bu çıkıntı iltihaplanırsa
apandisit adı verilen hastalık meydana gelir.
Karın boşluğunun sol üst tarafında, yemek
borusu ile on iki parmak bağırsağı arasında yer alan
ve kese şeklinde olan sindirim sisteminin en geniş
organıdır.
ANÜS
Mide, düz kaslardan oluşan ve isteğimiz dışında
çalışan bir sindirim organımızdır.
Kalın bağırsaktaki dışkının vücut dışına
atıldığı yerdir ve sindirim sisteminin en son organıdır.
Midenin içinde bulunan iç salgı bezleri sindirim
özsuyu (mide özsuyu) salgılar. Kasılıp gevşeyerek
hareket eden mide, besinleri bulamaç haline getirir.
Proteinlerin kimyasal sindirimi enzimler yardımıyla
midede de başlar.
ÖNEMLi
Karbonhidratların kimyasal sindirimi ağızda
başlar, ince bağırsakta biter.
Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar,
ince bağırsakta biter.
Yağların kimyasal sindirimi ince bağırsakta
başlar, yine ince bağırsakta biter.
Su, mineral ve vitaminler sindirime
uğramadan kana karışırlar.
N O T
Mideden mukus adı verilen bir sıvı salgılanır.
Bu sıvı, midenin iç duvarını tamamen
örter ve midenin kendini sindirmesini engeller.
3
www.fendersi.gen.tr 56.7.1
1. Ünite
Vücudumuzda Sistemler
Sindirim Sistemi
Kazanım Merkezli Öğrenme Kağıdı
SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR
SİNDİRİM SİSTEMİNİN SAĞLIĞI
PANKREAS
Ÿ Dişler temiz tutulmalı ve fırçalanmalıdır.
Ÿ Yemeklerden önce ve sonra eller yıkanmalıdır.
Ÿ Aşırı acı, baharatlı, ekşi, yağlı, tuzlu, çok sıcak ya
Mide ile on iki parmak bağırsağı arasında
bulunan çok önemli bir salgı bezidir.
da soğuk besinler yenmemelidir.
Ÿ Yıkanmamış, temizlenmemiş, bayat ve çürük
gıdalar yenmemelidir.
Pankreas salgılarını on iki parmak
bağırsağına gönderir.
Ÿ Alkol sigara, uyuşturucu kullanılmamalı, kafeinli
ve asitli içecekler tüketilmemelidir.
Ÿ Yemek sırasında ve yemekten sonra gerektiğinden
Salgıladığı enzimler sayesinde protein, yağ ve
karbonhidratların kimyasal sindirimine yardımcı
olur.
Ÿ
N O T
Pankreastan insülin ve glukagon
hormonları salgılanır.
Bu hormonlar vücudumuzda
kan şekerinin ayarlanmasında
önemli rol oynarlar.
Ÿ
Ÿ
Ÿ
Ÿ
Ÿ
fazla su içilmemelidir.
Sofrada dik oturulmalı, yiyecekler iyice
çiğnenmeli, yavaş yenmelidir.
Yeterli, dengeli ve düzenli beslenilmeli, sık ve az
miktarda yemek yenmelidir.
Bağırsakların çalışması için spor yapılmalıdır.
Yatmadan önce yemek yenmemelidir.
Sebze ve meyveler iyi yıkanmalıdır.
Çok sıcak ve çok soğuk gıdalar tüketilmemelidir.
KARACİĞER
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI
Karın boşluğunda, midenin sağ üst kısmında
yer alır. Yetişkin bir insanda uzunluğu 30 cm ve
ağırlığı yaklaşık 1,5 kg kadardır. Karaciğer,
görevlerinden dolayı vücuttaki hemen hemen bütün
organlarla ilişki halindedir.
Sindirim sistemi hastalıklardan bir kısmı iyi
yıkanmamış, temizlenmemiş ve pişirilmeden yenen
besinlerle vücuda giren bağırsak solucanı, kancalı
kurt, şerit (tenya) ve kıl kurdu gibi zararlı parazitler
nedeniyle ortaya çıkar.
Safra denilen sıvıyı üreterek yağların
sindirimini kolaylaştırır.
Sindirim sistemi hastalıklarının tedavisinin
yapıldığı bölümlere gastroloji denir.
Karaciğerin alt yüzeyinde ise safra (öd) kesesi
bulunur. Safra kesesi karaciğerin ürettiği safrayı
depolamakla görevlidir.
Ÿ Tükürük bezlerinin iltihaplanması, tat körlüğü, diş
çürümesi ağzımızda görülen hastalıklardandır.
Ÿ Yemek borusu kanseri, yemek borusu
N O T
Safra kesesi alınan insanlarda
karaciğerin ürettiği safra salgısı
doğrudan bir kanal ile
ince bağırsağa verilir.
Hastalarda yağların sindirimi güçleşir,
şişkinlik duygusu oluşur.
ihtilaplanmaları gibi hastalıklar yemek borusu
rahatsızlıklarındandır.
Ÿ Gastrit, ülser, mide kanaması, mide kanseri, reflü,
mide tümörleri mide hastalıkları arasındadır.
Ÿ Bağırsak düğümlenmesi, bağırsak tıkanması,
bağırsak tümörleri, kolon kanseri ve hemoroit
bağırsak hastalıklarındandır.
Karaciğerin Görevleri
Ÿ Pankreas kanseri, pankreas tümörleri, pankreas
hastalıklarından bazılarıdır.
Ÿ Safra (öd suyu) üretir.
Ÿ Kan şekerini ayarlar ve kandaki fazla şekerin
Ÿ Kist ve tümörler, hepatit, siroz, sarılık karaciğer
depolanmasını sağlar.
Ÿ Vücut ısısını ayarlar.
Ÿ Kan basıncını düzenler.
Ÿ Çok zehirli bir madde olan amonyağı, daha az
zehirli olan üre ve ürik aside çevirir.
hastalıkları arasında yer alır.
Ÿ Ayrıca tifo, kolera, safra kesesi taşları, apandisitde
sindirim sistemi hastalıkları arasında yer alır.
4
www.fendersi.gen.tr 56.7.1