Bitkilerde Çiçeğin Yapısı, Tozlaşma, Döllenme, Tohum ve Meyve

Bitkilerde Çiçeğin Yapısı, Tozlaşma, Döllenme, Tohum ve Meyve Oluşumu
Çiçeğin Yapısı
Tohumlu bitkilerin eşeyli üreme organı çiçektir. Açık tohumlu bitkilerin çiçeklerine kozalak adı verilir.
Erkek kozalaklarda oluşan polenler, dişi kozalaklara rüzgar aracılığıyla taşınır. Döllenmeden sonra
tohum taslağında gelişen tohum kozalak pulları üzerinde açıkta yer alır.
Kapalı tohumlu bitkilerin çiçeği açık tohumlulardan farklıdır. Çiçek sapının üzerinde çiçek tablası
denilen genişlemiş bir yapı bulunur. Tam bir çiçek dıştan içe doğru çanak yaprak,taç yaprak,erkek
organ ve dişi organdan oluşur.
Çanak Yapraklar: Çiçek tomurcukları açmadan önce onları sarıp koruyan çoğunlukta yeşil renkli
kısımladır.
Taç Yapraklar: Çiçeklerin çoğunda parlak renklere sahip kısımlar olup böceklerin ve diğer
tozlaştırıcıların ilgisini çekerek tozlaşmaya yardımcı olurlar.
Erkek Organlar: Sapçık ve Başçık olmak üzere iki kısımdan oluşur. Başçıkta polen keseleri yer alır.
Polenler burada üretilir.
Dişi Organlar: Meyve yaprak adı verilen değişime uğramış yapraklardan oluşur. Bir çiçek tek veya
birkaç dişi organa sahip olabilir. Bir dişi organda yumurtalık, boyuncuk (dişicik borusu) ve tepecik
olmak üzere üç kısım ayırt edilir.
Eğer bir çiçek çanak yaprak, taç yaprak, erkek organ ve dişi organın hepsine sahipse tam çiçek olarak
isimlendirilir. Bir çiçekte bu dört yapıdan bir veya daha fazlası bulunmazsa, o çiçek de eksik çiçek adını
alır. Çiçekler ayrıca üreme organlarına göre de gruplandırılır. İki eşeyli çiçekler hem erkek hem de dişi
organa sahiptir. Tek eşeyli çiçekte ise erkek veya dişi organlardan biri eksiktir. Tek eşeyli çiçekler dişi
organları eksikse erkek çiçek, erkek organları eksikse dişi çiçek adını alır. Erkek ve dişi çiçekler aynı ya
da farklı bitkiler üzerinde bulunabilir.
Aynı bitki üzerinde bulunuyorsa bir evcikli, ayrı bireylerde bulunuyorsa iki evcikli olarak adlandırılır.
Çiçekli bitkilerde eşeyli üremenin gerçekleşmesi için polenin ve içinde yumurta hücresinin bulunduğu
embriyo kesesinin oluşması gerekir.
Polen Oluşumu
Çiçekteki erkek üreme organının başçığında dört polen kesesi ve bunlarda da polen ana hücresi
(mikrosporofit) olarak adlandırılan çok sayıda diploit hücre bulunur. Bu hücrelerin her biri mayozla
dört haploit mikrospor meydana getirir. Daha sonra her mikrospor mitoz geçirerek biri generatif
hücre, diğeri ise tüp hücresi adını alan iki hücre oluşturur. İki hücreli bu yapı türe özgü olan dayanıklı
bir çeperle çevrilmiştir ve polen olarak isimlendirilir.
Embriyo Kesesinin Oluşumu
Çiçekteki dişi üreme organının yumurtalığı içinde, sayısı türlere bağlı olan bir ya da daha fazla tohum
taslağı yer alır. Tohum taslağında bulunan diploit kromozomlu megaspor ana hücresi (megasporofit)
mayoz geçirerek dört adet haploit megaspor meydana getirir. Genellikle bu megasporların üçü
erirken, canlı kalan megaspor büyür ve bunun çekirdeği üç kez mitoz geçirerek sekiz haploit çekirdek
içeren bir yapı ortaya çıkar.
Sekiz çekirdekten üç tanesi bu yapının bir kutbuna yerleşir ve bunların etrafında hücre duvarları
oluşur. Bu üç hücreden ortadaki yumurta hücresi, kenardakiler de sinerjit hücrelerdir. Karşı kutupta
bulunan üç çekirdeğin etrafında da hücre duvarları oluşur. Bunları antipod hücreler denir. Merkezde
bulunan iki çekirdek ise polar (kutup) çekirdekleri olarak adlandırılır. Tohum taslağının döllenme için
uygun hale geldiği sekiz çekirdekten oluşan bu yapı embriyo kesesi adını alır.
Tozlaşma
Erkek organ başçığının açılması sonucu polen taneleri dağılır ve aynı çiçeğin ya da aynı türün bir başka
çiçeğinin tepeciğine taşınır. Polenin dişi organ tepeciğine taşınması tozlaşma olarak adlandırılır. Açık
tohumlu bitkilerin çoğu ve kapalı tohumlu bitkilerin bazılarında tozlaşma rüzgar aracılığıyla yapılır.
Rüzgarla tozlaşma yapan bitkilerin polenleri çok sayıda olup küçük, hafif ve kurudur. Kapalı tohumlu
bitkilerin çoğunda tozlaşma, böcekler ya da diğer hayvanlarla olur. Bazı su bitkilerinde de su
aracılığıyla tozlaşma gerçekleşir.
Bir bireyin çiçeğindeki polenin, aynı türden başka bir bireyin çiçeğine aktarılması çapraz tozlaşma
adını alır. Bir çiçeğin dişi organına,aynı çiçekten veya aynı bitkinin başka çiçeğinden polenlerin gelmesi
şeklindeki tozlaşmaya kendi kendine tozlaşma denir.
Döllenme
Polen taneleri dişi organın tepeciğine ulaştığında, buradaki nemi emerek çimlenmeye başlar. Polenin
yapısındaki tüp hücresinden bir polen tüpü gelişir. Polen tüpü aşağı doğru büyürken, generatif hücre
mitozla iki haploit sperm hücresini oluşturur. Polen tüpü dişicik borusundan geçer ve tohum
taslağının mikropil denilen açıklık kısmına ulaştığında polen tüpünün ucu erir. Böylece tüpteki iki
sperm hücresi embriyo kesesine girer. Sperm hücrelerinden biri yumurta hücresini dölleyince diploit
kromozomlu zigot meydana gelir. Zigot daha sonra gelişerek bitki embriyosunu oluşturur. Diğer
spermin, iki polar çekirdekle birleşmesi sonucu triploit (3n) kromozomlu endosperm çekirdeği ortaya
çıkar. Bu da daha sonra gelişerek embriyo için besin depo eden endospermi meydana getirir.
İki sperm hücresinin embriyo kesesinde farklı çekirdeklerle birleşmesine çift döllenme denir.
Tohum Oluşumu
Çift Döllenmeden sonra tohum taslağı olgunlaşarak tohuma dönüşür. Olgunlaşmış bir tohum , dıştan
içe doğru tohum kabuğu, endosperm (besi doku) ve embriyo olmak üzere üç kısımdan oluşur.Tohum
kabuğu, tohum taslağı örtüsünün değişmesiyle meydana gelir. Kabuğunn görevi tohumu uygun
olmayan çevre şartlarına karşı korumaktır. Endosperm, tohum içinde gelişen embriyoya besin sağlar.
Fasulye gibi birçok çift çenekli bitkide tohumlar endosperm içermez. Böyle bitkilerde tohumun
çimlenmesi için gerekli besinler çeneklerden sağlanır. Embriyo, zigotun çok sayıda mitoz geçirmesiyle
oluşur. Embriyonun yapısında embriyonik kök (radikula), embriyonik gövde (plumula) ve çenek adı
verilen çim yaprakları bulunur. Çenekler, tohum gelişirken endospermden besin emer ve çimlenme
sırasında bunları embriyoya iletir.
Meyve Oluşumu
Döllenmeden sonra tohum taslağı tohuma dönüşürken, yumurtalık da meyve olacak şekilde gelişir.
Meyvenin görevi uyku halindeki tohumları korumak ve onların yayılmalarına yardım etmektir.
Meyveler ; basit, küme ve bileşik meyveler olarak sınıflandırılır.
Basit meyve, bir çiçeğe ait tek bir yumurtalığın gelişmesiyle oluşur.
Küme meyve, bir çiçeğe ait pek çok yumurtalığın gelişmesiyle meydana gelir.
Bileşik meyve, bir çiçek kümesinde yer alan pek çok çiçeğe ait yumurtalıkların birleşip kaynaşarak tek
bir meyve yapmasıyla ortaya çıkar.
Meyvelerdeki çeşitli farklılaşmalar tohumların yayılmasını kolaylaştırır. Bazı bitkilerin tohumları
pervane görevi yapan meyvelerin içinde bulunur ve bunlar uçarak bitkiden uzaklaşır. Bazı tohumlar da
meyve kabuğunun kuruyup dökülmesi sonucu çevreye yayılır. Pıtrak gibi bitkilerin dikenli meyve
kabukları hayvanların kürklerine ve insan giysilerine tutunarak taşınırlar. Hayvanların meyve ile
beslenmesi de tohumların yayılmasında önemli bir etkendir. Suyla taşınarak yayılan meyve çeşitleri
de vardır.
Http://www.biyolojidersnotlari.com