Elektrik Elektronik Fakültesi Elektrik Mühendisliği Bölümü

advertisement
ALTERNATİF ENERJİ
TEKNOLOJİLERİNE GİRİŞ
Dersin Öğretim Görevlisi:
Ozan ERDİNÇ
oerdinc@yildiz.edu.tr
alternatifenerjiteknolojileri@gmail.com
1
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
•
•
Önceki bölümlerde bahsi geçen alternatif enerji
kaynakları doğanın koşullarına son derece bağımlı
durumdadır. Bu nedenle bu kaynaklar ile üretilen enerji,
daha önce de bahsedildiği üzere sezonluk, günlük ve
hatta
anlık
olarak
bile
büyük
değişimler
gösterebilmektedir. Bu durum da üretilen enerjinin genel
enerji talebi ile tam olarak örtüşmemesine neden
olabilmektedir.
Yükün enerji ihtiyacının her durumda başarı ile
karşılanabilmesi açısından enerji depolama üniteleri
oldukça büyük öneme sahiptirler.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
•
•
Bahsi geçen alternatif kaynaklardan üretilen fazla enerji
farklı tür enerji depolama ünitelerine aktarılmakta,
depolanan bu enerji ise ana kaynakların mevcut olmadığı
ya da yetersiz olduğu durumlarda yük talebinin
karşılanmasında kullanılmaktadır.
Özellikle şebekeden bağımsız uygulamalar için enerji
depolama ünitelerinin araştırılması ve incelenmesi
oldukça büyük önem arz etmektedir. Bu şekildeki
uygulamalarda enerji depolama ünitelerinin kullanımı
ile birlikte oldukça büyük kurulum maliyetine sahip
enerji iletim hatlarına olan gereksinim büyük oranda
azaltılabilmektedir .
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
•
•
Enerji depolama teknolojileri, elektriksel ya da termal
olabilir. Elektriksel enerji depolama sistemlerinde
elektriksel bir giriş-çıkış söz konusu iken termal
sistemlerde de benzer bir şekilde termal bir giriş-çıkış
mevcuttur.
Bahsi geçen elektriksel enerji depolama sistemleri
elektrokimyasal sistemler (batarya, vb.), kinetik enerji
depolama sistemleri (volan, vb.) ya da potansiyel enerji
depolama sistemleri (pompalanmış su, sıkıştırılmış
hava, vb. formunda) olabilirler. Termal enerji depolama
sistemlerinde de benzer şekilde farklı teknolojilerin
kullanımı uygulamalarda yer almıştır.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Bataryalar
• Batarya sistemleri elektrik enerjisini kimyasal formda
depolamanın uygulanmış en eski yöntemlerinden biridir.
Batarya sistemleri tekrar şarj edilemeyen primer bataryalar ve
şarj edilebilir sekonder bataryalar olmak üzere iki sınıfa
ayrılmaktadır.
• Bir batarya sistemi, her biri pozitif-negatif elektrotlardan
meydana gelen bir ya da daha fazla elektrokimyasal hücrenin
bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Deşarj durumunda,
elektrotlardaki elektrokimyasal reaksiyonlar dış bir devre
içerisinden elektron akışı oluşturmaktadır. Şarj durumunda
ise
elektrotlara
gerilim
uygulanması
ile
birlikte
elektrokimyasal reaksiyonlar ters yönde gerçekleşmektedir
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Bataryalar
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Bataryalar
•
•
•
•
•
•
Kurşun-asit bataryalar
Nikel-kadmiyum bataryalar
Nikel metal hidrit bataryalar
Sodyum sülfür bataryalar
Sodyum nikel klorit (ZEBRA) bataryalar
Lityum-iyon bataryalar
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Ultra-kapasitörler
• UK’lar, temel olarak, elektrik enerjisinin depolandığı
elektro-kimyasal çift katmanlı bir yapı üzerinde çok sayıdaki
yüzeysel
elektrotlardan
ve
bir
ayırıcı
yüzeyden
oluşmaktadırlar. Ayırıcı yüzey elektrotlar arasında teması
fiziksel olarak engellemekte, fakat iyon geçişine izin
vermektedir.
• UK’lar sahip oldukları yüksek gözenekli karbon yapı ve buna
bağlı olarak yüksek yüzey alanı sayesinde sıradan
kapasitörlerden çok daha yüksek kapasite değerlerine
sahiptirler. Yeni geliştirilen UK çeşitlerinin yapısındaki
yüzeysel elektrotlar, nano boyutlarda olup, yüzey alanını ve
buna bağlı olarak kapasite değerini çok yüksek değerlere
çıkarmaktadır.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Ultra-kapasitörler
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Ultra-kapasitörler
• UK’lar,
birçok
küçük
sistemde
yaygın
olarak
kullanılmaktadır. Ancak UK’ların avantajları, özellikle
elektrikli taşıt sistemleri gibi yapılar ele alındığında daha
belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
• UK’ların
iç
yapılarında
kimyasal
bir
reaksiyon
gerçekleşmediğinden, taşıtlarda oldukça hızlı gerçekleşen
frenleme durumunda ortaya çıkan enerjiyi verimli bir şekilde
geri kazanmada, kimyasal yapıya sahip bataryalardan çok
daha etkindirler.
• Bataryaların hızlı değişen yüklere yeterince hızlı cevap
verememesi, UK’ların nispeten daha önemli bir konuma
gelmesine yol açmaktadır.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Ultra-kapasitörler
• Tekrar şarj edilebilen bataryalar, içerisindeki kimyasal
reaksiyonların etkisiyle genellikle birkaç bin çevrimlik bir
ömre sahipken, UK’lar bir milyon çevrime kadar varan çok
yüksek bir ömre sahiptirler. Ayrıca bataryalar yüksek akım
darbelerine ve hızlı şarj-deşarj durumuna maruz
kaldıklarında ömürleri daha da azalmaktadır.
• Bunların da ötesinde belki de UK’ların en önemli
avantajlarından biri, çalışmasının sıcaklık değişimlerinden
oldukça az etkilenmesidir. UK’lar, bataryalar için en kötü
çalışma şartlarından biri olan -40°C’lik sıcaklıklarda bile
başarıyla çalışabilmektedirler.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Ultra-kapasitörler
• Ticari olarak günümüzde üretilen UK’lar, aynı boyut veya
ağırlıktaki bir batarya ile kıyaslandığında oldukça fazla bir
güç yoğunluğuna sahiptir. Ancak enerji yoğunlukları göz
önüne alındığında, UK’lar bataryalara göre dezavantajlıdır.
• Aynı
boyut
veya
ağırlıktaki
bir
batarya
ile
karşılaştırıldığında UK’nın depolayabildiği enerji miktarı,
bataryanın depolayabildiği enerji miktarının ancak %5’i
kadardır.
UK’ların
düşük
enerji
yoğunluklarının
arttırılmasını hedefleyen çalışmalar günümüzde yoğun bir
şekilde devam etmektedir. UK’ların yapısına farklı bileşenler
ekleyerek enerji yoğunluğunu artırmak amacıyla gelişmiş
laboratuarlarda detaylı çalışmalar yapılmaktadır.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Ultra-kapasitörler
• UK yapısına nanotüpler yerleştirildiğinde bir UK’nın, aynı
boyut veya ağırlıktaki bir bataryanın depolayabildiği enerji
miktarının en az %25’ine, hatta belki de %50’sine varan
oranlarda
enerji
depolayabilmesinin
sağlanabileceği
öngörülmektedir. Bu konuda yapılan çalışmalar için birçok
ülke büyük miktarda araştırma fonları ayırmaktadır.
• Sahip olduğu yüksek kapasite değeri ile birlikte UK’lar,
birçok açıdan konvansiyonel kapasitörlerden daha avantajlı
konuma gelmiş, birçok kullanım alanında da bataryaların
yerini almaya başlamıştır.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Volanlar
•
Volan, enerjiyi kinetik enerji formunda mekanik olarak
depolayabilen ve bir eksende dönen bir kütledir. Volanlar
NASA’nın 1961’deki açıkladığı çalışma raporunun
akabinde uzay uygulamalarında kullanılmıştır. Daha
sonra birçok farklı uygulamada volan sistemlerinin
uygulanabilirliği denenmiştir.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Volanlar
•
Volanı mekanik olarak hareketlendirebilmek ve
döndürebilmek için bir enerjiye gereksinim vardır.
Elektriksel sistemlerde kullanıldığında bu enerji
genellikle bir elektrik motoru ile sağlanmaktadır. Volan
dönmeye başladığında dönme hızı ve ataletine bağlı
olarak belirli bir miktar enerjiyi depo eden “mekanik bir
batarya” olarak çalışmaktadır. Volan ne kadar hızlı
dönüyorsa o kadar çok miktarda enerjiye sahip demektir.
Depolanmış bu enerji istenildiğinde volan yavaşlatılarak
ve bu sayede mevcut kinetik enerjinin istenilen kısmı
generatör modunda çalışan bir elektrik motorunu tahrik
etmekte
kullanılarak
elektrik
enerjisine
çevrilebilmektedir .
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Volanlar
•
•
Volan temelli enerji depolama sistemlerinin temel
avantajları uzun bir çevrim ömrüne sahip olmaları ve
yüksek şarj-deşarj hızlarına uygun bir yapı içermeleri
olarak
sıralanabilir.
Volan
sistemleri
dakika
mertebesinde bir sürede hızlanabilmekte ve şarj edilmesi
için kimi zaman saatler gerektiren batarya sistemlerine
kıyasla bu açıdan avantaj sağlayabilmektedir.
Ayrıca yüksek enerji yoğunlukları da volan sistemlerinin
avantajları arasındadır. Volan sistemlerinin nominal
güçteki verimleri %90 civarındadır. Bunun yanı sıra
volanlar çevre dostu materyaller içermektedirler, bu
sayede de çevresel olumsuz etkileri azdır.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Elektriksel Enerji Depolama Sistemleri
Volanlar
•
•
Volan sistemlerinin en önemli dezavantajları ise yüksek
fiyatları ve boştaki kayıplarının oldukça yüksek
olmasıdır. Volanların saat başına boştaki kayıpları %20
seviyelerine ulaşabilmektedir. Bu durum çevrim sürekli
olmadığında, yani volan sistemi boşta bırakıldığında
enerji verimliliğini büyük bir oranda azaltmaktadır.
Bu nedenle volan sistemleri uzun süreli enerji
depolanması için uygun değildirler, ancak güç
sistemlerinde kısa süreli yedek güç ünitesi olarak
yararlanılabilirler .
4. Enerji Depolama Sistemleri
Diğer Elektriksel Enerji Depolama Yaklaşımları
Hidrojen Enerjisi Depolama Sistemleri
•
•
Alternatif enerji kaynaklarının dağıtık sistemlerde
kullanıldığı uygulamalarda elektrik enerjisinin hidrojen
formuna dönüştürülerek depolanması, günümüzde
araştırmacılar için dikkat çekici bir alternatif haline
gelmiştir.
Bu tarz sistemlerde rüzgar, güneş, vb. ana alternatif
enerji kaynaklarının ürettiği enerjinin yük talebinin
haricinde kalan fazla kısmı bir elektrolizör ünitesi
üzerinden hidrojen elde etmek için kullanılmaktadır.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Diğer Elektriksel Enerji Depolama Yaklaşımları
Hidrojen Enerjisi Depolama Sistemleri
•
•
Elde edilen hidrojen, farklı yapılardaki hidrojen
tanklarında depolanabilmekte ve ihtiyaç olduğunda bir
yakıt hücresi sistemi tarafından elektrik enerjisine
çevrilerek yük talebinin karşılanması açısından
kullanılabilmektedir.
Böylelikle, bu tür hibrit alternatif enerji sistemlerinde
kullanılan konvansiyonel batarya ünitelerinin hacim,
maliyet ve çevresel koşullardan olumsuz etkilerinin
önüne geçilebilmektedir.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Diğer Elektriksel Enerji Depolama Yaklaşımları
Hidrojen Enerjisi Depolama Sistemleri
•
•
Ancak hidrojen depolaması çözümünün günümüzde bazı
önemli sorunları mevcuttur. Hidrojen depolama ile ilgili
problemler, tercih edilen depolama yöntemine göre
değişmektedir. Bilinen hidrojen depolama yöntemleri,
yüksek basınçta sıkıştırma, sıvılaştırma, hidrokarbonlar,
hidrürler ve karbon nano tüplerdir.
Hidrojen depolama sistemleri, mevcut problemlerinin
çözümü ile birlikte geleceğin en önemli enerji depolama
yöntemlerinden biri olarak görülmektedir.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Diğer Elektriksel Enerji Depolama Yaklaşımları
Pompalanmış Su Tabanlı Elektrik Enerjisi Depolaması
•
Pompalanmış su tabanlı enerji depolanması, farklı
yüksekliklerde
bulunan
rezervlerdeki
suyun
hareket
ettirilmesiyle elektrik enerjisinin depolanması ve üretilmesi
temeline dayanmaktadır.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Diğer Elektriksel Enerji Depolama Yaklaşımları
Pompalanmış Su Tabanlı Elektrik Enerjisi Depolaması
•
•
•
•
Elektrik talebinin az olduğu durumlardaki fazla enerji yüksekteki
rezerve su pompalamakta kullanılmaktadır. Yüksek enerji talebinde ise
su aşağı konumdaki rezerve doğru tekrar serbest bırakılmakta ve
burada bulunan bir türbin vasıtasıyla elektrik enerjisi üretilmektedir.
Bu teknolojinin en önemli avantajı, gerekli olan sistemlerin farklı bir
formda zaten kurulu olmasıdır. Bu teknoloji birkaç GWh’lik yüksek
güçlü uygulamalarda en sık kullanılan sistemdir.
Pompalanan su tabanlı enerji depolama üniteleri kullanılan
ekipmanların karakteristiklerine göre %65-80 civarında değişen bir
verime sahiptir. Yani 3 kWh’lik enerji sağlayabilecek bir suyun
pompalanabilmesi için yaklaşık 4 kWh’lik enerji verilmesi gereklidir.
Bu teknolojinin en önemli dezavantajı, farklı su seviyeleri
oluşturulabilecek geniş bir araziye ihtiyaç duyulmasıdır
4. Enerji Depolama Sistemleri
Diğer Elektriksel Enerji Depolama Yaklaşımları
Sıkıştırılmış Hava Tabanlı Elektrik Enerjisi Depolaması
4. Enerji Depolama Sistemleri
Diğer Elektriksel Enerji Depolama Yaklaşımları
Sıkıştırılmış Hava Tabanlı Elektrik Enerjisi Depolaması
•
•
•
Sıkıştırılmış hava tabanlı enerji depolaması birçok yüksek güçlü
projede kullanılmış bir enerji depolama teknolojisidir.
Standart bir gaz türbininin kullanıldığı bir güç santrali, mevcut
gücünün yaklaşık 2/3’lük bir kısmını yanma havasını sıkıştırmak için
harcamaktadır. Bu nedenle işlemleri zaman olarak ayrıştırarak elektrik
enerjisi talebinin az olduğu durumlarda elektrik enerjisinin havayı
sıkıştırmak için kullanılması (enerji depolaması), elektrik enerjisi
talebinin yüksek olduğu zamanlarda ise bu sıkıştırılmış havanın
serbest bırakılması ile standart gaz türbinlerinin kullanıldığı
durumlara göre aynı yakıt tüketimi ile 3 kat fazla enerji üretmek
mümkün görülmektedir.
Sıkıştırılmış hava depolaması yüksek basınçlarda (40-70 bar) elde
edilmektedir. Bu durum depolama ünitesinin daha az hacim
kaplamasını sağlamaktadır.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Diğer Elektriksel Enerji Depolama Yaklaşımları
Sıkıştırılmış Hava Tabanlı Elektrik Enerjisi Depolaması
•
•
Yeraltında yüksek kaliteli kayalardan oluşan büyük mağaralar, çok eski
zamanlardan kalma tuz madenleri ve yer altı doğalgaz yatakları
sıkıştırılmış hava tabanlı enerji depolaması için en iyi seçenek
konumundadırlar. Yerin alt katmanlarında bulunan bu tabakalara
havanın gönderilmesi ve tekrar yer yüzeyine çıkartılması taşıyıcı boru
sistemleri ile gerçekleştirilmektedir. Ancak son zamanlarda yerin çok
altındaki bu jeolojik yapılara gerek kalmadan havanın yerin hemen
altında yüksek basınçlı borular içerisinde sıkıştırılmış olarak
depolanması ve bu sayede kurulum ve işletim giderlerinin azaltılması
üzerine yapılan çalışmalar da oldukça artış göstermiş durumdadır.
Sıkıştırılmış hava tabanlı olarak oluşturulmuş bir sistemin verimi %70
civarlarındadır. Verimliliği arttırmak için özellikle bataryalardaki selfdeşarja benzer olarak hava kaçaklarını azaltıcı teknolojilerin
geliştirilmesi de oldukça önem arz etmektedir .
4. Enerji Depolama Sistemleri
Termal Enerji Depolama Sistemleri
•
•
Bütün mevcut yenilenebilir enerji teknolojileri arasında güneşten
sağlanan termal enerji, en fazla kaynak potansiyeli olan enerji
çeşididir. Bu açıdan güneşten gelen enerjinin farklı formlarda
kullanılabilir hale getirilmesi, dünya için sürdürülebilir bir enerji
kaynağı elde edilebilmesi açısından son derece önemlidir. Bahsi geçen
farklı formlar arasında güneşten gelen enerjinin termal olarak
depolanması üzerinde sıklıkla çalışılan bir alandır.
Termal enerji depolama ile ilgili etkin yöntemlerin temel araştırmaları
1973-74 enerji krizi akabinde oldukça yoğunlaşmıştır. Termal enerji
depolama ünitelerine ilişkin zaman sabiti genellikle saat ya da gün,
hatta haftalar veya aylar mertebesindedir ve bu nedenle termal enerji
depolama
sistemleri
mevsimlik
depolama
kapasitesi
sağlayabilmektedirler .
4. Enerji Depolama Sistemleri
Termal Enerji Depolama Sistemleri
Themis santrali şematiği
4. Enerji Depolama Sistemleri
Termal Enerji Depolama Sistemleri
•
•
Fransa’da bulunan Themis Santrali’nin şematiği gösterilmektedir. Bu
santralde güneş ışınlarının termal enerjisi, güneş kolektörü
kullanılarak toplanmakta ve bu enerji erimiş tuz kullanılarak
depolanmaktadır. Sistem gerektiğinde depolanan termal enerjiyi
elektrik enerjisi formunda şebekeye aktarmaktadır. Bu sistem ortalama
bir gün ışığının 1 günlük enerjisi olan 40 MWh’lik bir enerjiyi
depolayabilecek yeterlikte olan 550 ton erimiş tuz kullanılarak
oluşturulmuştur.
Farklı ve daha verimli hal değiştirici materyallerin termal enerji
depolama sistemlerinde kullanılması üzerine yapılan yoğun çalışmalar
ile birlikte termal enerji sistemlerinin toplam enerji depolama
üniteleri içerisindeki oranının uzun vadede önemli oranda artabileceği
öngörülmektedir.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Genel Değerlendirme
•
Günümüzde gerek çevresel, gerekse de sürdürülebilirlik ve ekonomik
açılardan sıklıkla araştırılmakta olan hibrit alternatif enerji
sistemlerinde uygun enerji depolama ünitesi seçimi, hibrit sistem
performansı ve yük talebinin her an güvenli bir şekilde karşılanması
açısından büyük önem arz etmektedir.
•
Günümüzde farklı türlerde hem elektriksel, hem de termal enerji
depolama sistemleri mevcuttur.
4. Enerji Depolama Sistemleri
Genel Değerlendirme
Farklı enerji depolama yaklaşımlarının değerlendirmesi
Enerji depolama
ünitesi
Başlıca Avantajı
Başlıca
Dezavantajı
Potansiyel
kullanım alanı
Batarya
En yaygınlaşmış
elektrik enerjisi
depolama
teknolojisi
Düşük çevrim
ömrü
Elektrikli taşıtlar,
taşınabilir cihazlar,
küçük güçlü
yenilenebilir enerji
sistemleri
UK
Uzun çevrim
ömrü
Yüksek güç
yoğunluğu
Düşük enerji
yoğunluğu
Boştaki yüksek
kayıplar
Elektrikli taşıtlar
Pompalanmış su ve
sıkıştırılmış hava
yaklaşımları
Oldukça büyük
miktarlı depolama
olanağı
Gerekli arazi
koşulları
Çok büyük güçlü
yenilenebilir enerji
sistemleri
Termal enerji
Güneş enerjisi
gibi büyük bir
kaynak
potansiyeli
Depolama ve
deşarj süresinin
uzunluğu
Büyük miktarlı
enerji depolaması
Volan
Yenilenebilir enerji
kaynaklarının
şebeke
entegrasyonu, bazı
uzay ve elektrikli
taşıt uygulamaları
Download