Kayaç Nedir - Kayaç Çeşitleri Kayaç, bir ya da daha fazla mineralin

Kayaç Nedir - Kayaç Çeşitleri
Kayaç, bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş bütündür. Granit ve bazalt çeşitli minerallerden,
kumtaşı değişik özelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden
oluşmuş kayaçlardır.
Doğada 45 tür kayaç bulunur. Bunlar Tortul, Magmatik ve met@morfik kayaçlardır. Magmatik kayaç yerin
derinliklerinde bulunan çeşitli elementlerce zengin eriyik olan magmanın derinlerde ya da yüzeyde katılaşması
sonucu oluşur. met@morfik kayaçlar var olan magmatik ya da tortul kayacın yüksek sıcaklık ve basınç altında
değişime uğraması sonucu oluşur. Tortul kayaçlar ise magmatik, met@morfik ya da tortul kayaçların ayrışması,
aşınması ve bir çökelme havzasında birikmesi ve ardından taşlaşması sonucu oluşur. Magmatik ve met@morfik
kayaçlar tüm yer yuvarının yüzde 95'ini meydana getirmesine karşın yer kabuğunun sadece yüzde 25'lik kısmını
oluşturur.
Kayaç - Wikipedia
Kayaçlar sürekli döngü halindedir. Bir magmatik kayaç sıcaklık ve/veya basınç altında met@morfik kayaca,
met@morfik bir kayaç sıcaklıkla eriyerek magmaya ardından da magmatik kayaca, hem magmatik kayaç hem de
met@morfik kayaç ayrışarak tortul kayaca dönüşür. Buna kayaç döngüsü adı verilir.
Kayaçlar oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan belgelerdir. Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri kayaç
üzerinde izlenmiştir. Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır.
Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, çöllerin ve denizlerin değişik
bölgelerinde farklı tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla bütün
yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı düzende oluşmuştur. Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu
bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir. Böylece kayaçlar oluşumu sırasında
mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar.
1
Zeytinburnu Belediyesi Beştelsiz Bilgi Evi
Tortul kayaçlar
Su ve rüzgâr yeryüzünü d ştirebilir. Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, küçük parçalara ayırır. Bu partiküller farklı yerlerde
yerleşirler. Buralarda, küçük parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp daha büyük kayaçları meydana
getirirler. Bu kayaçlar, genellikle suda oluşur ve magmatik kayaçlardan daha yumuşaktırlar. Tortul kayaçlar, birçok
tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir. Tortul kayaçlar tüm yeryuvarının %5'ini, yer kabuğunun ise yüzde
75'ini meydana getirir. Tortul kayaçların yüzde 95'i suda oluşmuştur.
Tortul kayaçların kırıntılı, organik ve kimyasal olmak üzere üç tipi vardır.
Kırıntılı tortul kayaçlar Çeşitli büyüklükteki taş ve mineral parçalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma
havzalarını çökelmeleriyle meydana gelen taneli kayaçlardır. Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle çimento
maddeleriyle birleşmeleri sonucu çimentolu kayaçlar kum taşı, kireç taşı gibi taneleri birbirine bağlayarak madde
bulunmadığından çimentosuz tortul kayaçlar oluşur.
Kırıntılı tortul kayaçlar tane çapı 2 mm'den büyük ve çakıl, moloz, konglomerakuvarsit, gibi kayaçlardır. Tane çapı 0,2
mm'den 0,02 m^'ye kadar olan kısım mil ondan daha küçükler genellikle mil+kil şeklinde geçer. organik tortullar
çeşitli bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun zaman eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar. En uzun sürede oluşan
kayaçlardan biridir. Özellikle bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar. gibi kayaçlardır. 2 mm'den
0,2 mm'ye kadar olan kısma kum, karışık kum, kumtaşı,
Organik tortul kayaçlar
Bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi sonucunda oluşur.Silisli, karbonatlı ve karbonlu organik tortul kayaç türleri
vardır.
Kimyasal tortul kayaçlar
Dolgun eriyiklerin çökelmesi sonucu meydana gelirler. Mağaralardaki sarkıtdikitler, deniz kıyılarındaki kireçli ve
demirli oolitler, kapalı göllerin kenarlarındaki tuz oluşumları su kaynakları etrafındaki travertenilaç ve oluşumları
%35'i kadar kireç taşları oluşturur. Kireç taşları yapı taşı, stabilize malzeme, kireç yapımında ve döşemecilikte, çelik
sanayiinde ve sanayiinde kullanılır.
Magmatik kayaçlar
Erimiş halde bulunan bir silikat hamuru durumunda olan magmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaş yavaş veya
yeryüzünde aniden soğuması ile oluşurlar. Bu kayaçlar genel olarak kristallerde oluşmuş kütle halindeki
kayaçlardır.Bu tür kayaçlar Dünya üzerinde çok fazla değildir.
Bu kayaçlar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler. Yer kabuğunun yaklaşık olarak % 65'ini
oluştururlar. Kökenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayaç veya katılaşım kayaçları adı verilir.
Plutonik kayaçlar (derinlik kayaçları)
Bunlar yalnızca kayaçların boş kısımlarını dolduran kristallerden oluşmuş, iri kristalli kayaçlardır. Granit örnek
verilebilir. Magmanın soğuması
ve katılaşması yavaş yavaş meydana geldiği için tam kristalli kayaçlardır.Kristalleşme dıştan içeriye doğru yavaş yavaş
devam eder...
Volkanik kayaçlar (yüzey kayaçları)
Bu kayaçlara yüzey kayaçları da denir. Bunlar yarı kristalli çoğu kez gözle görülebilen çeşitli kristaller, kristal olmayan
genellikle camsı hamur içinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar. Andezit ve bazalt örnek verilebilir.iç püskürük
ve dış püskürük olarak 2 ye ayrılır iç püskürük:granit,siyanit,diyanit.
Damarlı Kayaçlar
Derinlik kayaçları ile yüzey kayaçları arasında bir geçiş safhasını oluşturur. Mikro kristallerdir. Diğer kayaçların yarık
ve çatlaklarında yer alır. genellikle içeriği silikatlerden oluşur.
Başkalaşım kayaçları-Met@morfik kayaçlar
2
Zeytinburnu Belediyesi Beştelsiz Bilgi Evi
Tortul veya magmatik kayaçların sıcaklık, basınç, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri,
başkalaşımları sonucu oluşurlar. Genellikle kristallerin şistozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karakteristiktirler.
Metomorfizma yer kabuğunda ve yer kabuğunun derinliklerinde hüküm süren fiziksel ve kimyasal şartların etkisiyle
kayaçlarda meydana gelen transformasyon olayıdır. Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınç altında dengeli
durumdadırlar. Eğer sıcaklık ve basınç değerlerinde bir artma veya değişme olmuşsa mineralde, başkalaşım
gerçekeleşmiştir
3
Zeytinburnu Belediyesi Beştelsiz Bilgi Evi