Kişilik Bozukluklarının Gelişimsel Psikopatolojisi

Kişilik Bozukluklarının Gelişimsel Psikopatolojisi Prof. Dr. Emine Zinnur Kılıç Yeditepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi
DSM V • TRAIT (KİŞİLİK ÖZELLİĞİ): Düşünce, davranış ve duygularda karakteristik örüntüler. Farklı zaman ve durumlarda değişmezlik gösterirler. Mizaçta biyolojik köken ön plandadır, kişilik özellikleri daha sonra çevre ile etkileşim içinde gelişir. • FACET (Görüntü): Özelliklerin kendini ortaya koyuş biçimleri
DSM V Özellikler ve Görüntüler • • • • • • • • • • • • •
Negative Emotionality: Experiences a wide range of negative emotions (e.g., anxiety, depression, guilt/ shame, worry, etc.), and the behavioral and interpersonal manifestations of those experiences Trait facets: Emotional lability, anxiousness, submissiveness, separation insecurity, pessimism, low self‐esteem, guilt/ shame, self‐harm, depressivity, suspiciousness Introversion: Withdrawal from other people, ranging from intimate relationships to the world at large; restricted affective experience and expression; limited hedonic capacity Trait facets: Social withdrawal, social detachment, restricted affectivity, anhedonia, intimacy avoidance Antagonism: Exhibits diverse manifestations of antipathy toward others, and a correspondingly exaggerated sense of self‐importance Trait facets: Callousness, manipulativeness, narcissism, histrionism, hostility, aggression, oppositionality, deceitfulness Disinhibition: Diverse manifestations of being present‐ (vs. future‐ or past‐) oriented, so that behavior is driven by current internal and external stimuli, rather than by past learning and consideration of future consequences Trait facets: Impulsivity, distractibility, recklessness, irresponsibility Compulsivity: The tendency to think and act according to a narrowly defined and unchanging ideal, and the expectation that this ideal should be adhered to by everyone Trait facets: Perfectionism, perseveration, rigidity, orderliness, risk aversion Schizotypy: Exhibits a range of odd or unusual behaviors and cognitions, including both process (e.g., perception) and content (e.g., beliefs) Trait facets: Unusual perceptions, unusual beliefs, eccentricity, cognitive dysregulation, dissociation proneness Negatif Duygulanım • Birçok farklı olumsuz duygulanımlar ve bu duygulanımların davranışsal ve kişilerarası ilişkilerde farklı biçimlerini yaşar. (örn: anksiyete, depresyon, suçluluk, utanç, endişe) • Görüntüler: Duygulanımda oynaklık, anksiyetelilik, edilgenlik, ayrılıkta güvensizlik, kötümserlik, karamsarlık, düşük benlik saygısı, suçluluk/utanç, kendine zarar verme, depresiflik, şüphecilik.
İçedönüklük Hem yakın ilişkilerden, hem de genel olarak diğer insanlardan uzak durma, kısıtlı duygulanım ve dışavurum, haz alma kapasitesinde kısıtlılık. • Görüntüler: Sosyal geri çekilme, sosyal açıdan kopukluk, kısıtlı duygu belirtisi, anhedoni, yakınlıktan kaçınma.
Karşı çıkıcılık • Başkalarına karşı çeşitli antipatik davranışlar sergiler ve kendini aşırı önemser. • Görüntüler: Hissizlik, aldırışsızlık, manipülatiflik, narsisizm, histrionizm, düşmancalık, agresiflik, karşı çıkıcılık, kandırıcılık.
Dürtüsellik • Yalnızca şimdiye odaklanmış olma ile ilgili belirtiler (geçmiş ya da gelecek değil..) Bu yüzden davranışlar anlık iç ve dış uyaranlar çerçevesinde gerçekleşir, geçmişteki öğrenme deneyimleri veya gelecekteki sonuçları düşünülmez. • Görüntüler: Dürtüsellik, dikkat dağınıklığı, acımasızlık, sorumsuzluk.
Kompülsivite • Dar bir biçimde tanımlanmış ve değişmez bir ideale göre düşünme ve davranma eğilimi ve bu idealin herkes tarafından benimseneceği beklentisi. • Görüntüler: Mükemmeliyetçilik, tekrarlayıcılık, katılık, düzenlilik, riskten kaçınma.
Şizotipi • Hem düşünce sürecinde (algılamada); hem de içerik olarak (inanç düzeyinde) bir dizi tuhaf, beklenmedik davranış ve düşünce biçimi sergiler, • Görüntüler: Alışılmadık algılamalar, alışılmadık inançlar, ekzantriklik, bilişsel regülasyon bozukluğu, disosiyasyona eğilim.
Integrating theory‐driven and empirically‐derived models of personality development and psychopathology: A proposal Patrick Luyten, Sidney J. Blatt (2010)
Gelişimsel Psikopatoloji: • Davranışsal genetik, biyoloji, psikoloji, psikiyatri ve gelişimsel psikoloji gibi farklı disiplinlerden gelen bilgileri bütünleştirmeyi amaçlar. • Normal, anormal ve riskli gruplardan gelen bilgileri bütünleştirir. • Gelişim sürecindeki uyum ve uyumsuzlukları, olumlu ve olumsuz etkenleri birlikte inceler. • Bozukluk yerine uyumsuzluk kavramını kullanır. Gelişime yaşam boyu süren bir bütün olarak yaklaşır. • Cinsiyet farkları, davranışlardaki süreklilik ve kesintiler, risk ve koruyucu faktörler, bozuklukların gelişimsel açıdan sınıflandırılması konularında sorular sorar
10/18/2010 Dr.Emine Z. Kılıç 11 PSİKOBİYOLOJİK GELİŞİME SİSTEMİK YAKLAŞIM (Gottlieb, 1996) Çevre (fiziksel, sosyal, kültürel) Davranış Nöral aktivite Genetik aktivite
Bireyin gelişimi 10/18/2010 Dr.Emine Z. Kılıç 12 EVRİMSEL BİYOLOJİ • "Günümüzdeki bozuklukların bir çoğunun kökeninde insanoğlunun geçirdiği evrim sürecine ilişkin varyasyonların rolü vardır"
10/18/2010 Dr.Emine Z. Kılıç 13 ÇOKLU SONLANIM A X 1 B C EŞ SONLANIM X1
X2
X3 A
ÇOCUK VE ERİŞKİN PSİKOPATOLOJİSİ ARASINDAKİ DEVAMLILIKLARIN ÖZELLİKLERİ? • 1. HOMOTİPİK DEVAMLILIK • 2. HETEROTİPİK DEVAMLILIK • 3. YATKINLIK FAKTÖRLERİNİN STRESE BAĞLI HASTALIK ORTAYA ÇIKARMASI • 4. ZİNCİRLEME BAĞLANTILAR
10/18/2010 Dr.Emine Z. Kılıç 15 Ebeveyn Psikopatolojisi Eğitimsizlik İşsizlik Stresli yaşam olayları Çocukta zor mizaç özellikleri E Ergende r davranış g problemleri Suça yönelik Davranışlar, Şiddet Travma Madde kullanımı Erken,Yetersiz ebeveynlik
Yetersiz ebeveynlik Olumsuz çevre ve okul ortamı Boşanma, yer değiştirme Alkol madde kullanımı 10/18/2010 Problemli Arkadaş grubu Dr.Emine Z. Kılıç 16 Genetik risk Aile dışı çevre EBEVEYN DEPRESYONU Ebeveynin depresif semptomatolojisi Ebeveynin çocuk Yetiştirme becerisi Bağlanma Eşler arası çatışma ÇOCUĞUN ÖZELLİKLERİ Çocuğun psikolojik İşlevleri, sosyal ilişkileri Çocukta güvenlik duygusu ÇOCUĞUN GENEL UYUMU (Cummings,Davies, Campbell, 2000
Düşük sempatik aktivasyon eşiği EBEVEYN Olumsuz dünya ve gelecek algısı Stres toleransı düşük Benliğin yetersiz ayrımlaşması Ayrılık gibi travmatik olaylarda Depresyon veya anksiyete
Düşük sempatik aktivasyon eşiği ÇEVRESEL ETKİLER GENETİK ETKİLER Güvensiz‐kaçınıcı bağlanma Çocuğun otonomisinin kaygı yaratması kısıtlanması Engelleyici‐kısıtlayıcı, aşırı koruyucu ebeveynlik stilleri Problem çözmede kaçınmayı teşvik eden yaklaşıma model olma Sosyal ilişkilerin kısıtlanması Aile içi iletişimin olumsuz duyguların endişe yaratması nedeniyle kısıtlanması Normal gelişim sürecinde duygulanımın düzenlenmesi • Duygulanım Düzenlenmesi: duygulanıma ilişkin tepkilerin, özellikle şiddet ve zamanlama açısından kişinin amaçlarına uygun bir hale getirilmek amacıyla izlenmesi, değerlendirilmesi ve değiştirilmesinden sorumlu dış ve iç süreçleri kapsar. • Kişinin kendi içsel süreçleri ya da diğer kişiler, bireyin gerginlikle başetme ve kendini iyi hissetme durumuna ulaşmasında rol oynar.
Duygulanım düzenleme stratejileri 1. Bağlanma 2. Çocuğun gelişen nöroendokrin sistem sayesinde kortikal kontrolün artması 3. Bilişsel gelişim, duygulanımı uyaran durumların yorumlanması 4. Dikkatin yönlendirilmesi
ÇOCUĞUN HUYU (Mizaç özellikleri) • Güçlü bir biyolojik temeli olan ve çocukluğun erken dönemlerinden itibaren kendini gösteren davranış özellikleridir. • Çocuğun özellikleri başka insanların ona tepki gösterme biçimini etkiler • Ayni mizaç özelliği yaşamın farklı dönemlerinde farklı biçimde ortaya çıkabilir. • Yeni durumlara tepki verme biçimi olarak tutukluk üzerinde en çok çalışılmış olan özelliklerden birisidir.
DAVRANIŞTA TUTUKLUK (ketlenme) (Kagan, 1988) • Davranışta tutukluk: kişinin yeni durumlarla karşılaştığında fizyolojik açıdan aşırı uyarılma ve davranışlarında tutukluk gösterme eğilimi. • Tutukluk gösteren çocukların ilerde anksiyete bozukluklarına daha yatkın olduğu bilinmektedir. Ancak ara değişkenlerin neler olduğu net değildir.
Yeni durumlarla karşılaşma tepkileri spektrumu Aşırı tutuk, kaçınıcı tepki Anksiyete Bozuklukları Aşırı yaklaşma, Tehlikeden korunmama Yıkıcı davranış Bozuklukları
Bağlanma stili‐mizaç özellikleri ilişkili olabilir • Yaşamın ilk günlerinde davranışları sınırlandığı ve yeni bir uyaranla karşılaştığı durumlarda çocuklar farklı tepki verirler. GRUP 1: Kısıtlanmaya tepki veren, yeni uyarana tepki vermeyenler daha sıklıkla güvensiz/kaçınıcı bağlanma geliştirir GRUP 2: Kısıtlanmaya tepki vermeyen yeniliğe tepki verenler daha sıklıkla güvensiz/dirençli bağlanma geliştirir.
TOWARD A DEVELOPMENTAL PSYCHOPATHOLOGY OF PERSONALITY DISTURBANCE: A NEUROBEHAVIORAL DIMENSIONAL MODEL Richard A. Depue and Mark F. Lenzenweger (2006) • “ Davranışsal sistemler bireyin ve türün varkalımını sağlamaya yönelik gelişmiş kritik üst sistemler olmak zorundadır” • “İstek, arzu, korku, kaçınma, bağ kurma eğilimi gibi özellikleri düzenleyen sistemler bu tür sistemlerdir” • “ Bu sistemlerin ne zaman devreye gireceği ise daha üst sistemlerce denetlenir”
Bireysel dışadönüklük ve Bağlılık Sevilen takipçi Yalnız izole teslimiyetçi BAĞLILIK İ L İ Ş K İ S E L Ö d ü l
Sevilen lider Dominans Bireysel Dışadönüklük Soğuk, ilgisiz manipülatif Bireysel dışadönüklük ve anksiyete BIREYSE DIŞADÖNÜKLÜK (güdü, pozitif duygulanım) Karışık duygusal davranışlar ANKSİYETE (NEGATİF DUYGULANIM) Tutarlı pozitif duygulanım Yüksek Tutarlı negatif duygulanım
Düşük Düşük Duygusal davranışlarda fakirlik Bağlılık ve Ayrılık kaygısı Güvenli bağlanma BAĞLILIK SOSYAL DOYUM Bağımsızlık Duygusal bağlanma olmayışı İ L İ Ş K İ S E L Ö d ü l Ambivalan Bağlanma Bağımlılık AYRILIK KAYGISI YALNIZLIKTAN KAÇINMA
Anksiyeteli –kaçınıcı bağlanma Davranışşal süreçleri başlatma eşiği bireyler arasında farklılık gösterir • D Güçlü U Y A R A N Ş İ D D E Zayıf T Dar A kişisi Davranışsal Eşik (istek, ilişkisel ödül, anksiyete B Kişisi Serotonin T E P K İ E Ş İ Ğ İ Geniş
DURUMSAL/SÜREKLİ DEĞİŞKEN X RESEPTÖR AKTİVASYONU (Dopamin, opioid, CRH) Influence of Life Stress on Depression: Moderation by a Polymorphism in the 5­HTT Gene (Caspi,Sugden,Moffitt,2003)
10/18/2010 Dr.Emine Z. Kılıç 30 Bireysel dışadönüklük ve sınırlama eşiği BIREYSE DIŞADÖNÜKLÜK (dopaminerjik uyaran) Labilite SINIR KOYMA 5HT eşiği Öne çıkma, isteklilik Pozitif duygudurum Düşük yüksek Rijidite Tembel, halsiz, yorgun, insiyatif almaz
Anksiyete ve sınırlama eşiği ANKSİYETE (CRH Aktivasyonu) Labilite SINIR KOYMA 5HT eşiği Anksiyeteli, gergin Endişeli, alarm hali Strese bağlı anksiyete Disfori Kronik anksiyete Gerginlik Düşmanca tavır
yüksek Düşük Rijidite Memnun, rahat Afektif Agresyon/korku oranı ve sınırlama eşiği AGRESYON/KORKU ORANI Labilite SINIR KOYMA 5HT eşiği Öfke, fiziksel saldırganlık Kronik saldırganlık Düşmanca tavır
Episodik, dürtüsel saldırganlık yüksek Düşük Rijidite Rahat, uyumlu, gevşek “Çocukken tuhaf, acaip diye isimlendirilirseniz, ama erişkin olunca hele de bir milyon dolarlık evinizde konuklarınızı ağırlıyorsanız size “eksantrik iş adamı” derler!”
SONUÇ • A grubu kişilik bozuklukları otistik spektrum bozukluğunun erişkin görüntüleridir • B grubu kişilik bozuklukları DEHB ve bağlanma bozukluğunun birlikte gittiği durumların erişkin görüntüleridir. • C grubu kişilik bozuklukları depresif/anksiyeteli annelerin anksiyete eşiği düşük çocuklarıdır.