SES
advertisement
Titreşen maddelerin bulunduğu ortama yaydığı enerjiye ses denir. Gitarın tellerine vurunca, teller ileri geri hareket eder ve ses oluşur. Flüt, hava titreşiminin etkisiyle ses verir. Davulun gergin zarı titreşince ses verir. Gırtlağımızdaki ses telleri akciğerlerimizden gelen havanın etkisiyle titreştiğinden ses oluşur. Titreşim Sonucu: SES Titreşim Sonucu: SES Doğal ve yapay ses kaynakları SESİN YAYILMASI Ses boşlukta yayılmaz. Ses katı, sıvı ve gazlarda yayılır. Ses; durgun bir suya atılan taşın suda oluşturduğu halkalar gibi, dalgalar halinde yayılır. SESİN YAYILMA HIZI Ses dalgaları havada 1 saniyede 340 metre yol alır. Ses dalgaları suda 1 saniyede 1435 metre yol alır. Ses dalgaları katılarda 1 saniyede yaklaşık 5000 metre yol alır. SESİN YANKISI Bir dağın karşısında “Ali” diye bağırdığımızda, ağzımızdan çıkan ses dalgaları dağa çarparak geri döner. Buna sesin yankısı denir. NELER ÖĞRENDİK • 1- Bazı sesleri ayırt etmek niçin daha zordur • 2- Tek kişi alkışladığında mı yoksa bütün sınıf alkışladığında mı daha şiddetli ses çıkar? • 3- Flütle üflenen –si sesi mi, yoksa –do sesi mi daha kalındır? • 4- Yavaş üflenerek çıkartılan –si sesi mi, yoksa hızlı üflenerek çıkartılan –si sesi mi daha şiddetlidir? • 5- Ses şiddetinin bağlı olduğu faktör ya da faktörler nelerdir? • 6- Sesin incelik ve kalınlığının bağlı olduğu faktörler nelerdir? SESİN ÖZELLİKLERİ Sesleri birbirinden ayıran üç özellik vardır. 1. Yükseklik 2. Şiddet 3. Tını Sesin ince veya kalın olmasına sesin yüksekliği denir. Ses kaynakları çok titreşince ince ses, az titreşince kalın ses oluşur. O halde sesin yüksekliği titreşim sayısına bağlıdır. FREKANS Ses kaynağının bir saniyedeki titreşim sayısıdır. Ses kaynağının frekansı; Artarsa ince ses, Azalırsa kalın ses oluşur. • Sesin Yüksekliğinin ve Frekansının Bağlı Olduğu Faktörler : 1-) Telin Kalınlığı (Kesit Alanı) : A B Uzunlukları, Cinsleri ve Gerginlikleri Aynı, Kalınlıkları Farklı Kalınlıkları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin kalınlığı ile ters orantılıdır. 2)Telin Uzunluğu A : Kalınlıkları, Gerginlikleri ve Cinsleri Aynı, Uzunlukları Farklı B Uzunlukları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin uzunluğu ile ters orantılıdır. 3-) A Telin Gerginliği Uzunlukları, Kalınlıkları ve Cinsleri Aynı, Gerginlikleri Farklı B Gerginlikleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin gerginliği ile doğru orantılıdır. : 4-) A B Telin Cinsi : Uzunlukları, Gerginlikleri ve Kalınlıkları Aynı, Cinsleri Farklı Cinsleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri farklıdır. SORU • KADINLARIN MI YOKSA ERKEKLERİN Mİ SES FREKANSLARI DAHA YÜKSEKTİR? NEDEN? CEVAP Kadınların ses telleri kısa olduğu için ses frekansları büyük ve sesleri incedir. Çünkü telin boyu kısaldıkça frekansı artar. Erkeklerin ses telleri uzun olduğundan ses frekansları düşük yani sesleri kalındır. • Şişelere konan farklı miktardaki sular farklı yükseklikte sesler çıkarır mı? Hep beraber görelim. Şişelere vurulduğunda en yüksek yani ince ses boş şişeden çıkar. Şişedeki su miktarı arttıkça sesin yüksekliği azalır, kalınlığı artar. Bunun nedeni şişelere vurulduğunda hem şişe hem de su titreşir. Boş şişede sadece şişe titreşeceği için şişenin titreşim sayısı yani frekansı ve sesin yüksekliği artar, ses daha ince çıkar. Su miktarı arttığında kütle artar ve şişe ve su birlikte titreşeceği için şişenin titreşim sayısı yani frekansı ve sesin yüksekliği azalır, ses daha kalın çıkar. • Ya şişelere üflendiğinde????????? • En az yüksek yani kalın ses boş şişeden çıkar. Şişedeki su miktarı arttıkça sesin yüksekliği ve inceliği artar. • Bunun nedeni şişelere üflendiğinde sadece hava titreşir. Boş şişede hava daha fazla olduğu (uzunluk arttığı) için frekans ve sesin yüksekliği azalır, ses daha kalın çıkar. Su miktarı arttığında hava miktarı azaldığı (uzunluk azaldığı) için frekans ve sesin yüksekliği artar, ses daha ince çıkar. • Farklı uzunluktaki levhalardan yapılan ksilefonlarda kısa levhalar ince, uzun levhalar kalın ses çıkartır. Çünkü uzunluk arttıkça frekans yani titreşim sayısı azalır ve ses daha kalın çıkar” hipotezinin doğruluğunu hep beraber kanıtlayalım. • Bir şişeye musluktan su doldurulurken su miktarı arttıkça sesin kalınlığı artar. Çünkü şişeye su dolarken su şişeye çarptığı anda şişenin ve içindeki suyun titreşmesini sağlar. Su miktarı arttıkça titreşim sayısı yani frekans azalacağı için ses daha kalın çıkar. SESİN ŞİDDETİ Sesin zayıf veya kuvvetli olmasına sesin şiddeti denir. Sesin şiddeti, ses veren cismin, titreşirken denge durumunda az ya da çok ayrılmasına bağlıdır. Ses dalgaları etrafa yayılırken yukarıdaki gibi bazı yerlerde hava moleküleri sıklaşır bazı yerlerde ise seyrekleşir. Bu sıklık ve seyrek0liği ifade eden ses dalgaları çizebiliriz. Moleküllerin sıklaştığı yerlerde ses dalgasının tepe noktasına, moleküllerin seyrekleştiği yerlerde ise ses dalgasının çukur noktasına karşılık gelir. Genlik ise bir dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki mesafenin yarısıdır. Gergin bir teli; Çok çekip bırakınca kuvvetli ses, Az çekip bırakınca zayıf ses oluşur. Davula; Hafif vurursak zayıf ses, Kuvvetli vurursak şiddetli ses oluşur. Ses kaynağına; Yakınsak kuvvetli ses, Uzaksak zayıf ses duyarız. • Ses şiddetinin ölçüsüne ses düzeyi denir ve ses düzeyi birimi desibel (dB) dir. Genlik 1. Durum → Genlik 2. Durum → Genlik 3. Durum → Genlikleri Ses Enerjileri Ses Şiddetleri Ses Düzeyleri ; ; ; ; 3. 3. 3. 3. Durum Durum Durum Durum > > > > 2. 2. 2. 2. Durum Durum Durum Durum > > > > 1. 1. 1. 1. Durum Durum Durum Durum • Ksilofonda –si sesine yavaş basıldığında az enerji aktarılır ve ses dalgalarının genliği küçük olduğu için ses şiddeti küçük olur. –si sesine güçlü basıldığında daha fazla enerji aktarılır ve ses dalgalarının genliği büyük olduğu için ses şiddeti artar. Doğruluğunu hep beraber kontrol edelim. • SORU : 1Köpek veya kedinin çıkardığı ses neden farklıdır? • 2- Köpeğin sesi mi, kedinin sesi mi kalındır? • 3- Kaplan veya kuştan hangisinin sesi kalındır? • 4- Seslerin incelik veya kalınlığı neye bağlıdır? • 5- Çevredeki sesler niçin birbirinden farklıdır? • 6- Seslerin inceliği ya da kalınlığı nasıl ifade edilir? (Frekans birimi Hz ile). SESİN TINISI Aynı sesin çeşitli çalgılardan çıktığı zaman gösterdiği farklılığa sesin tınısı denir.Bu fark sesi veren çalgının yapısından gelir. Müzikteki DO sesi; Piyanoda , Kemanda, Flütte farklı olarak çıkar.Ancak bir müzisyen bu sesin notasını ve hangi aletten çıktığını anlar. Çeşitli cisimler kullanılarak farklı sesler üretilir. SES KAYNAĞI Çevremizde ses çıkaran çok sayıda varlık vardır. Ses çıkaran bu varlıklara ses kaynağı denir. İnsanlar, hayvanlar, su ve rüzgar doğal ses kaynakları; otomobiller, müzik aletleri yapay ses kaynaklarıdır. Bazı insanların işitme yeteneği zayıf olabilir. İşitme yeteneği zayıf olan insanlar kulaklarına işitme cihazı takar. Bu cihaz sesin şiddetini arttırmaya yarar. Ses şiddetini yükseltmeye yarayan araçlardan birisi de megafondur. Ses kirliliği, düzensiz ve şiddeti yüksek seslerin yarattığı bir çevre kirliliğidir. Ses kirliliği, gürültü olarak da bilinir. Çevremizdeki ses kirliliğini azaltmak için basit çözümler bulabilirsiniz. Örneğin, evinizdeki duvar saatinin sesi sizi rahatsız ediyorsa duvar saatinin arkasına bir sünger parçası koyabilirsiniz. Ses de Çevreyi Kirletir Ses Bir Enerji Türüdür • Alçaktan uçan bir uçağın ya da yüksek sesle çalan müzik setinin evlerin camlarını titretmesi, bize sesin bir enerji türü olduğunu gösterir. Ses bombası patlatıldığında, sahip olduğu enerji sebebiyle çevredeki pencere camlarının kırılmasına sebep olur. Ses, bir kaynaktan çıktıktan sonra ortamdaki tanecik ya da moleküller tarafından iletilir. Bazı opera sanatçıları sesleri ile bardağı bile kırabilirler. Bunun nedeni ise sesin bir enerji türü olmasıdır. SES HIZI •Yağmurlu bir havada şimşek çakarken, gök gürültüsü de aynı anda oluşur. Ancak biz önce şimşek çakmasıyla oluşan ışığı görür, ardından sesi işitiriz. Bu olay bize, sesin ışıktan çok daha yavaş yayıldığını gösterir. Işık hava da yaklaşık 300.000.000m/sn. hızla yayılırken ses hava da yaklaşık 340m/sn. hızla yayılır. Yani ışık sesten yaklaşık 900.000 kat daha hızlıdır. Rezonans Olayı • Frekansları (saniyedeki titreşim sayısı) eşit olan ses kaynaklarından biri titreştirildiğinde diğeri de etki ile titreşir. Bu özelliğe rezonans denir. Ses Yalıtımı • Yumuşak ve pürüzlü maddeler sesi az iletir. Bu nedenle lastik, pamuk, yün, keçe gibi maddeler yalıtım maddesi olarak kullanılır. Tahta, metal ve beton gibi maddeler.sesi iyi iletir. Ses Kaydı • Sesin kaydedilmesi ve tekrar dinlenebilmesini sağlayan araca fonograf denir. Fonograf ilk kez Thomas Edison tarafından bulunmuştur. Bundan sonra geliştirilen gramofon, pikap, teyp, CD, mp3 çalar gibi araçlar daha kaliteli bir şekilde ses kayıtlarının yapılmasını sağlamıştır. SORULAR 1-) Güneşteki patlamalar sonucu oluşan sesin Dünya’mızdan duyulmamasının sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A) Güneş’in çok uzakta olması. B) Atmosferde sesin soğurulması. C) Oluşan sesin uzay boşluğunu geçememesi D) Kulağımızın her sesi duyamaması CEVAP: C) Oluşan sesin uzay boşluğunu geçememesi 2-) Aşağıda tellerinin özellikleri verilen müzik aletlerinden hangisi en yüksek ses çıkarır? a)Kalın – kısa b)İnce – uzun c)Kalın – uzun d)İnce – kısa CEVAP: D)İnce – kısa 3-) Ses ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Boşlukta en hızlı yayılır. B) Bir tür enerjidir. C) Kaynaktan uzaklaştıkça şiddeti azalır. D) Ses düzeyi birimi desibeldir. CEVAP: A) Boşlukta en hızlı yayılır. 4) Bir orkestrada aynı parçayı çalan keman ile gitardan çıkan sesler birbirinden farklıdır. Buna göre ;çıkan seslerin hangi özellikleri birbirinden farklıdır. A) Sesin yüksekliği B) Sesin sürati C) Sesin şiddeti D) Sesin yansıması CEVAP: A) Sesin yüksekliği 5) * Kadın sesi erkek sesinden daha incedir. * Saksafon sesi flüt sesinden daha kalındır. Yukarıdaki ifadelerde sesin hangi özelliği anlatılmıştır? A) Sesin şiddeti B) Sesin hızı C) Sesin yüksekliği D) Sesin yapısı CEVAP: C) Sesin yüksekliği 6-) Sesin hızı yayıldığı ortamın I. Yoğunluğu II. Sıcaklığı III. Hacmi Niceliklerinden hangilerine bağlıdır? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I – II – III CEVAP: B) I ve II 7-) Bir kedi sesinin aslanınkinden ince olmasının sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A)Ses hızının büyük olması B)Ses şiddetinin büyük olması C)Genliğinin büyük olması D)Frekansının büyük olması CEVAP: D)Frekansının büyük olması 8) I. Bir telin kalınlığı artıkça frekansı artar. II. Sesin şiddeti artıkça enerjisi artar. Yukarıda verilen ifadeler için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Yalnız I doğru B) I yanlış II doğru C) I doğru II yanlış D) Her ikisi de doğru CEVAP: B) I yanlış II doğru 9-)Aşağıda verilen özelliklerden hangisi sese ait değildir? A) Boşlukta yayılmaz B) Madde taneciklerinin titreşimi ile oluşur. C) En hızlı katılarda yayılır. D) Doğrusal olarak yayılır. CEVAP: D) Doğrusal olarak yayılır. 10-) Gök gürültüsünün daima şimşek görüldükten sonra duyulmasının sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A)Hava sesi soğurduğu için B)Işık , sesten daha süratli olduğu için C)Işık , sese göre camdan daha kolay geçer. D)Sesin taşıdığı enerji daha az olduğu için CEVAP: B)Işık , sesten daha süratli olduğu için 11)Sınıf duvarına kulağımızı koyduğumuz zaman yan sınıftaki sesleri duyarken , kulağımızı duvardan çektiğimizde duyamayız.Bu olay aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar? A)Ses hava ortamında iletilmez. B)Ses her yöne yayılır. C)Gazlar sesi en iyi iletir. D)Şiddeti giderek azalan ses kulağımıza ulaşamaz. CEVAP: D)Şiddeti giderek azalan ses kulağımıza ulaşamaz. 12)Bazı hayvanların , insanların duyamadığı sesleri duyabilmesi sesin hangi özelliğindendir? A) Frekansı B) Genliği C) Yansıması D) Hızı CEVAP: A) Frekansı 13)“Yarasalar , avlarının yerini ses dalgaları sayesinde bulur.” Buna göre yarasaların yönlerini bulmaları sesin hangi özelliği sayesindedir? A)Sesin yayılması B)Sesin yansıması C)Sesin yalıtımı D)Sesin soğrulması CEVAP: B)Sesin yansıması 14)Ses aşağıda verilenlerden hangisinde en yavaş yayılma süratine sahiptir? A) Zeytinyağında B) Deniz suyunda C) Telefon tellerinde D) Havada CEVAP: D) Havada 15-) Ümit Demir , yağmurlu ve gök gürültülü bir havada düştüğünü gördüğü yıldırımın sesini 6 saniye sonra duyuyor. Sesin havadaki sürati 340 m/s olduğuna göre Ümit’in yıldırıma uzaklığı kaç metredir? A) 2040 B) 1020 C) 3400 D) 4080 CEVAP: A) 2040 16-) I. Ses madde ortamında dalgalar halinde yayılır. II. Ses soğuk havada sıcak havadan daha hızlı yayılır. III. Ses bir enerji çeşididir. Yukarıda ses ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yada hangileri doğrudur? A) I – II B) II – III C ) I – III D) I – II – III CEVAP: C ) I – III 17) CEVAP: D) 18) K L M Saliha plastik topuzla yukarıdaki diyapazonlara aynı şiddette vuruyor. Saliha bu sırada çıkan sesleri dinliyor. Buna göre Saliha, I. En pes ses K’dan çıkar. II. En tiz ses M’den çıkar. III. L’den çıkan ses en yüksektir. ifadelerden hangilerinin yanlış olduğunu fark eder? A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III CEVAP: A) Yalnız II 19) K L Eşit aralıklı grafiklerde verilmiş 1 saniyede üretilen K ve L ses dalgaları yukarıdaki gibidir. Buna göre, 1. K’ nin frekansı L’ ninkinden küçüktür. Il. L’ nin genliği K’ ninkinden büyüktür. 111. L pes, K tiz sestir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I, II ve III CEVAP: C) I ve II 20 20) Şekilde bir müzik aletindeki farklı boylardaki ince ve kalın teller gösterilmiştir. Bu teller eşit şiddetle gerilip bırakıldığında aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) En ince ses K telinden çıkar. B) L telinden çıkan ses M telinden çıkan sesten daha incedir. C) En fazla titreşen tel M telidir. D) N teli, L telinden daha kalın ses çıkarır. CEVAP: C) En fazla titreşen tel M telidir.
